Builder С ортасында бағдарламалау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 96 бет
Таңдаулыға:

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

Builder С++ ортасында бағдарламалау

Кіріспе

С тілі өткен ғасырдың 70-жылдары басында АҚШ-та Bell Telephon Laboratories компания-сының қызметкері Дэннис Ритчидің бастауы-мен дүниеге келді. Бұл тілдің негізі Алголдан басталып, C++ және ПЛ/1 тілдерімен қатар пайда болды. C++ тілінің шығуы UNIX операциялық жүйесін-де программалаумен тығыз байланысты, өйт-кені бұл жүйе ассемлерде және осы C++ тілінде жазылып шыққан болатын. Бұл тілде жазылған программаны компьютерде орындау кезінде ол алдымен трансляция сатысынан өтіп (машина тіліне аударылып), объектілік программа түріне ауысады да, сонан кейін барып орындалады. Осы сәтте компьютер-де программаның екі нұсқасы болады, оның біріншісі - C тіліндегі алғашқы нұсқасы, ал екіншісі - объектілік кодтағы машина тілінде жазылған программа. Есептің нәтижесін тек машиналық кодта жазылған программа арқылы аламыз, ал программаны түзету қажет болғанда оның алғашқы нұсқасы өңделіп, оны қайта түрлендіру сатысы жүзеге асырылады.

Жалпы C++ тілінің даму жолына қарасақ:

Алгол-60 - 1960-ж. халықаралық комитет жасап шығарды
CPL - (Combined Programming Language) Кембриджде және Лондон университетінде 1963 ж. қатарласа жасалды
BCPL - (Basic Combined Programming Language) Кембриджде Мартин Ричардс 1967 ж. жасап шығарды
B - Bell Labs қызметкері Кен Томпсон 1970 ж. жасады
С - Bell Labs қызметкері Дэннис Ритчи 1972 ж. жасады
Сонымен, 1983 ж. C++ тілі стандартын жасау үшін (ANSI C) Америка ұлттық стандарттар институты (ANSI) құрылды.

Кез келген С-программа бір немесе бірнеше функция-лардан тұрады. Олар программа құруға керекті негізгі модульдер болып табылады.

С тіліндегі программа жеке-жеке жолдардан тұрады. Оларды теру, түзету арнайы мәтіндік редакторлар арқылы атқарылады. Программа қатарларының алдындағы азат жол немесе бос орындар саны өз қалауымызша алынады.

Бір қатарға бірнеше командалар немесе операторлар орналаса алады, олар бір бірінен нүктелі үтір (; ) арқылы ажыратылып жазылады, бірақ бір жолда бір ғана оператор тұрғаны дұрыс, әрі түзетуге жеңіл, әрі ыңғайлы болып саналады.

Мәліметтерді енгізу жәнет шығару

<stdio. h > модулі арқылы орындалатын Рrintf функциясы монитор экранына хабарламалар мен айнымалылардың мәндерін шығаруды жүзеге асырады. Рrintf функциясының алғашқы параметрі шығарылатын мәтін мен шығарылатын айнымалының форматын анықтайтын шығару жолы болып табылады. Олардың атаулары функцияның қалған параметрлер ретінде көрсетіледі. Айнымалының мәндерін шығару форматы түрлендіру спецификаторының көмегімен беріледі - % символынан басталатын символдар тізбегі. Сандық мәндерді шығаруда төмендегідей спецификаторлар пайдаланылады:

%і -- таңбасы бар бүтін сандарды шығару:
%u - таңбасыз бутін сандарды шығару;
%f - жылжымалы үтірлі сандар түріндегі нақты сандарды шығару;
%n. mf- нақты сандарды форматымен шыгару
N - бүтін бөліктің цифрларының саны;
М - бөлшек боліктің цифрларының саны;
- жаңа жол;
\t- табуляция;
\" - қос тырнақша;
\\- түсіндірме жазу;

Рrintf функциясымен қатар экранға хабарламалар шығару бүтін тип функциясын пайдалануға болады, мәтінді шығарғаннан кейін курсорды автоматты түрде жаңа жолға көшіреді. Бағдарлама жұмысы аяқталғаннан кейін бірден автоматты түрде басқа тереземен жабылмас үшін бағдарлама соңына төмендегідей құрылымды қоюға болады:
Рrintf("жұмысты аяқтау үшін <ENTER > клавишын басыңыз) ;
Gеtсһ() ;

<iostream. һ> модулі арқылы орындалатын шығару операторының бірі сout. Бұл шығару операторының жазылу форматы:

соut«а«а1« . . . «ап;

Мұндағы аі а2, . . . , ап айнымалылар тізімі. Егер айнымалының мәні шығарылатын болса, онда « символдарынан кейін айнымалы аты жазылады. Ал, егер экранға мәтін шығарылатын болса, онда « символдарынан кейін тырнақшаға алынып жазылады. Мысалы, Соut« "экранға шығарылатын мәтін".

Егер келееі жолдан басталып жазылатын баскару тізбегінің символдарын көрстеу үшін де « символдары жазылады. Мысалы, сout«"Тік төртбүрыштың қабыргаларын енгіз"«'\n';

Енгізу операторлары

Енгізу функциясы scanf. Бастапқы берілгендерді клавиатурадан енгізу үшін <studio. h> модулі арқылы орындалатын «scanf»/функциясы пайдаланылады. Бұл функцияның бастапқы параметрі басқару жолы болып табылады, ал қалған параметрлер - мәндері енгізілетін айнымалылардың адресі. Енгізілетін мәліметтердің алдына & символы қойылады. Ал басқару жолы дегеніміз - қос тырнақшаға алынған спецификаторлар тізімі:

%і - таңбасы бар бүтін сандарды енгізу;
%U - таңбасыз бүтін сандарды енгізу;
%f - жылжымалы үтірлі сандар түріндегі накты сандарды енгізу;
%с - символды енгізу;
%S- жолды енгізу.

Мысалы,
SсапF("%F%F'", &A, &B) ; // типі нақты а және һ айнымалыларын енгізу

Енгізу функциясы сіn. <іostream. һ> модулі арқылы орындалатын енгізу функциясы сіn деп аталады, Бұл енгізу функциясының жазылу форматы:

сіn»а»а2» . . . »аn;
Мұндағы аі а2, . . . , аn айнымалылар тізімі.

Си тілінде бағдарлама мәтінін енгізіп болғаннан кейін бағдарламаны орындау үшін СТRL+F9, ал бағдарламаның орындалу нәтижесін көру үшін АLТ+Ғ5 клавиштар комбинациясы басылады.

1-мысал. Қабырғаларының мәндері бойынша тік төртбұрыштың ауданы мен периметрін ееептейтін бағдарлама құрыңыз.

#include<iostream>
using namespace std;
int main () {
int a, b;
float p, s;
cout<<"TIK BURISH ENGIZ "<<endl;
cin>>a>>b; cout<<endl;
p=(a+b) /2;
s=a*b;
cout<<"PERIMETR="<<p<<endl;
cout<<"AUDAN"<<s<<endl;
system("pause") ;
}
2-мысал. Тік бұрышты үшбұрыштың катеттерінің ұзындықтары а және b берілген. Ұшбұрьшның периметрі мен ауданын табатын бағдарлама құрайық.
#include<iostream>
#include<math. h>
using namespace std;
int main () {
int a, b;
float p, s;
cout<<"a men b ENGIZ "<<endl;
cin>>a>>b; cout<<endl;
p=(a+b+sqrt(pow(a, 2) +pow(b, 2) ) ) /2;
s=a*b/2;
cout<<"PERIMETR="<<p<<endl;
cout<<"AUDAN"<<’ ’<<s<<endl;
system("pause") ;
}
3-мысал . Квадратың диаметрі берілген. Квадраттың ауданын табатын бағдарлама құрайық.
#include<iostream>
#include<math. h>
using namespace std;
int main () {
float d, s;
cout<<"AUDANIN ESEPTEY"<<endl;
cin>>d; cout<<endl;
s=pow(d, 2) /2;
cout<<"S="<<s<<endl;
system(“pause”) ;
}

Шартты тексеру

Си тілінің басқару операторларына: құрама, шартты көшіру, таңдау, қайталану жатады. Құрама оператор бірнеше оператордың бірігуі арқылы жасалады және фигуралық жақшаның «{ }» ішіне алынып жазылады, ол Паскаль тіліндегі begin, екі операторлық жақшаларымен бірдей. Құрама операторлар көбінесе тармақталу және қайталану операторларында пайдаланылады.

Шартты көшіру операторы

Тармақталуы бар процестерді ұйымдастыру үшін шартты оператор пайдаланылады. Тармақталу белгілі бір шарттың орындалуы немесе орындалмауына тәуелді басқарылады.

Оның жазылу түрі:

Іf (шарт)

І-серия;
ЕlSЕ ІІ-серия ;

Егер IF сөзінен кейінгі жазылған шарт сақталса (ақиқат болса), онда 1- операторлар сериясы орындалады да, ЕLSЕ сөзінен кейінгі ІІ-серия операторлары орындалмайды. Егер командалар сериясы екі немесе одан да көп операторлардан (құрама оператор болса) тұратын болса, онда олар фигуралық жақшаға «{}» алынып жазылады. Тармақталу командасын блок- схема түрінде былай көрсетуге болады.
Қатыиас операциялары. ІF сөзінен кейін жазылатын шартты тексеру үшін қатынас операциялары пайдаланылады. C++ тілінде өрнектерді салыстыруға пайдаланылатын қатынас операциялары:

Кесте 1. Қатынас операциялар

Тең

=: ! =

Тең: Тең емес

=: >

Тең: Үлкен

=: >=

Тең: Үлкен немесе тең

=: <

Тең: Кіші

=: <=

Тең: Кіші немесе тең

Қойылған шарттың тексерілу нәтижесі ақиқат болатын болса, онда өрнек нәтижесінің мәні 1-ге болады, кері жағдайда 0-ге болады.
Логикалық операциялар. IF сөзінен кейін жазылатын шарт екі немесе одан да көп болатын болса, онда логикалық қатынас белгілері (операциялар) пайдаланылады. Бағдарламалау тілдерінде пайдаланылып жүрген логикалық қатынас белгілерінің C++ тіліндегі жазылу түрі төмендегідей:

Кесте 2. Логикалық қатынас белгілері

және (and)

А&&В

және (and): немесе (оr)

&&:

А&&В: А В

және (and): терістеу(not)

&&: !

А&&В: !А

Кей жағдайларда шартты оператордың ішінде шартты оператор орналасуы мүмкін. Мысалы,
IF(І-шарт)
1-оператор;
Else IF (2-шарт)
2-оператор; еlse
3-оператор;

Бұл жағдайда алдымен бірінші шарт тексеріледі, егер бірінші шарт ақиқат болса, онда бірінші оператор орындалады; ал, бірінші шарт жалған болса, екінші шарт ақиқат болса, онда екініші шарт орындалады; ал, бірінші және екінші шарт жалған болса, онда үшінші оператор орындалады.

Енді. шартты операторды пайдалануға арналған бірнеше мысал қарастырайық.

1-мысал. Екі сан берілген. Егер бірінші санның абсолюттік шамасы екінші санның абсолюттік шамасынан үлкен болса, онда 1-санды бес есе кішірейтіп. ал кері жағдайда, оларды өзгертпей жазатын алгоритм

#include<iostream>
#include<math. h>
using namespace std;
int main () {
int x, y;
cout<<"x, y-manin engiz"<<endl;
cin>>x>>y; cout<<endl;
if (fabs(x) >fabs(y) ) {
x=x/5;
cout<<"x="<<x<<endl;
cout<<"y="<<y<<endl;
}
else {
cout<<"x="<<x<<endl;
cout<<"y="<<y<<endl;
}
system("pause") ;
}

2-мысал. a, b, c сандары берілген. a<b<c шартын тексеретін бағдарлама құр.

#include<iostream>
using namespace std;
int main () {
int a, b, c;
cout<<"a. b. c enhiz"<<endl;
cin>>a>>b>>c;
cout<<endl;
if((a<b) &&(b<c) ) cout<<" shart orindaladi"<<endl;
else cout<<"shart orindalmaidi"<<endl;
system("pause") ;
}

3-мысал. a, b, c сандары берілген. Ең үлкен санды анықтайтын бағдарлама құр.

#include<iostream>
using namespace std;
int main () {
int a, b, c, d;
cout<<"a. b. c engiz"<<endl;
cin>>a>>b>>c;
cout<<endl;
if((a>b) && (a>c) ) d=a; else if ((b>a) &&(b>c) ) d=b;
else d=c;
cout<<"EN YLKEN SAN"<<' '<<d<<endl;
system("pause") ;
}

4-мысал. Енгізілген сандардың теріс сандарының қосындысын есептейтін прогрмма құр.

#include<iostream>
using namespace std;
int main () {
int a, b, c, d;
cout<<"TERIS SANDARDIN KOSINDISIN ESEPTE"<<endl;
cout<<endl;
d=0;
for (int i=0; i<=6; i++) {
cin>>a; cout<<endl; if(a<0) d=d+a;
}
cout<<d<<endl;
system("pause") ;
}

Практикалық тапсырмалар

1) Y =

2) Y =

3) Y =

4) Y =

5) Y =

6) Y =

7) Y =

8) Y =

9) Y =

10) Y =

11) Y =

12) Y =

13) Y =

14) Y =

Жазықтықта өз шыңдарындағы координаттарымен тұйық сынық сызық берілген. Пайда болған фигура дөңес көп бұрыш болады ма, анықтау.
Жазықтықта өз шыңдарындағы координаттарымен берілген өз бетінше дөңес көп бұрыш ауданын есептеу.
S және Т нүктелері y =ax+ b теңдеуімен берілген түзумен салыстырмалы бір жартылай жазықтықта орналасқан ба, анықтау.
Берілген аралықтағы квадрат функциясының минимумы мен (немесе) максимумын табу.
Жазықтықта өз координаттарымен берілген екі квадрат функцияларының графиктері қиылысады ма, анықтаңыздар. Егер бар болса, қиылысу нүктелерінің координаттарын табыңыздар.
Квадрат теңдеулер жүйесін шешіңіздер:

a) ( a*x*x+ Ь*х+ с) = О

b) ( a*x + Ь*2*Х+ с) = О.

Жазықтықта өз ақырларындағы координаттарымен екі кесінді берілген. Бір түзуде олар жатады ма, анықтау.
Жазықтықта өз бетінше дөңес көп бұрыш өз шыңдарындағы координаттарымен берілген. Берілген көп бұрыштың ең ұзын диагоналін табыңыздар.
Алдыңғы есептің шарты бойынша ұсынылған көп бұрыштың тік бұрыштары бар ма, егер олар бар болса, қандай шыңдарында (нөмірі бойынша) көрсетіңіздер. Бұл есептің әр түрлі шешу тәсілдерін ұсыныңыздар.
Жазықтықта (кеңістікте) өз координаттарымен берілген екі вектордың скалярлық шығармасын табыңыздар.
Жазықтықта өз координаттарымен үш нүкте берілген. Осы нүктелер шыңдары болып табылатын параллелограмм ауданын табыңыздар.
Дұрыс N-бұрышты пирамиданың негізделген жағы бойынша толық беті ауданын және көлемін есептеңіздер.
Жазықтықта өз координаттарымен берілген екі түзу қиылысады ма, анықтау. Қиылысу нүктелер координаттарын анықтау (егер олар бар болса) .
Дұрыс N-бұрыш жағының берілген ұзындығы бойынша оның ішкі бұрыш мөлшерін, ауданын, іште сызылған және сыртта сызылған шеңберлер радиустарын табыңыздар.
A(XI, Yl), В(Х2, Y2) және С(ХЗ, Y3) нүтелері бір түзуді жатады ма, анықтау.
Жазықтықта өз шыңдарындағы координаттарымен N үш бұрыштар берілген. Ең үлкен ауданымен үш бұрышты табу.
Координаттар осьтері мен y=ax+b теңдеуімен берілген түзуден құрастырылған үш бұрыш қай координаттық тоқсанда орналасқанын анықтаңыздар.
Сандық түзу Al, А2, A3, . . . , AN нүктелерімен кесінділерге бөлінді. Берілген Х нүктесі қай кесіндіге жатады?
Келесінін анықтау:

Берілген бүтін сан жұп па;
Теріс емесасанын оңbсанына бөлгенде пайда болатын екі санның біреуіне тең болады деген дұрыс па;

N натурал саны берілген.

Оның ішіндегі жүздік санын анықтау;
n саны цифрларының қосындысының кубы n*n-ге тең деген дұрыс па;
n санында неше цифра;
оның цифрлар қосындысы неге тең;
n санының соңғы цифрасын анықтау;
бұл сан палиндром болады ма;
бұл сан үш бірдей цифрлардан тұрады деген дұрыс па;
санның барлық төрт цифрасы әр түрлі деген дұрыс па.

x, y, z сандары берілген. Келесіні табу:

min (x, y) ;
max (x, y) ;
max (x, y, z) ;
min (x, y, z) ;
max (x+y+z, xy) ;
min (x+y/2, z+2*x) .

Екі сан берілген.

Егер бірінші сан екіншіден кіші немесе тең болса, оны нөлге ауыстыру керек, кері жағдайда бұл санды өзгеріссіз қалдыру керек;
Бұл сандырын кішісін екеінің жартылай қосындысына ауыстыру қажет, ал үлкенін - екі есе көбейтіндісіне ауыстыру керек.

Үш сан берілген.

Тек (1, 3] аралығына жататын нүктелерді теру;
Егер олардың қосындысы 1-ден кіші болса, онда олардың ең кішісін басқа екеуінің жартылай қосындысына ауыстырыңыздар, кері жағдайда x пен y-тің кішісін қалған екі мәннің жартылай қосындысына ауыстыр.

38. Нүктенің координаталары берілген. Берілген нүкте қай ширекте жатқанын анықтау.

39. Үш нүктенің координаталары берілген. Олар үшбұрыш жасайтынын анықтау, егер жасаса, бұл үшбұрыштын түрін анықтау:

теңқабырғалы, теңбүйірлі немесе тең емес қабырғалы;
сүйірбұрышты, тікбұрышты немесе доғалбұрышты.

40. Екі нүктенің координаталары берілген Олар бір жартылай жазықтықта жатыр ма?

41. Өз ақырлы координаталарымен кесінді берілген. Координат осьтерімен бұл кесінді қиылыса ма?

42. a, b қабырғалары бар тік төртбұрышты c, d қабырғалары бар тік төртбұрышқа кіргізуге бола ма?

43. Екі үшбұрыш қабырғаларының ұзындықтары берілген. Үшбұрыштар ұқсас па?

44. Шкаф пен есіктің өлшемдері берілген. Шкаф есікке кіре ме?

Циклдер

Көп жағдайларда аргументтердің әр түрлі мәндері бойынша алгоритмнің белгілі-бір бөліктерін немесе алгоритмдік тілдің бірнеше операторлар тобын бірнеше рет қайталауға тура келеді. Осындай процестерді ұйымдастыру үшін циклдік құрылымы бар алгоритмдер, дәлірек айтқанда, қайталанатын алгоритмдер (операторлар) пайдаланылады. Қайталанатын бөліктер әр түрлі заңдылықтар, ережелер бойынша құрастырылады.

Си тілінде қайталау процесін үш түрлі жолмен ұйымдастыруга болады:

алдын ала берілген шарт бойынша қайталауды ұйымдастыру;
келесі шарт бойынша қайталауды ұйымдастыру;
параметрдін мәні бойынша қайталауды ұйымдастыру.

Бұл қайталаудың қайсысын алсақ та, олар қайталану

операторының көмегімен жүзеге асырылады. Қайталану операторлары құрама операторлардың қатарына жатады.

Параметрлі қайталану командасы

Көп жагдайларда қайталану саны белгілі болғанда, шартты параметрлі қайталану операторын пайдалануға болады. Параметрлі қайталану операторының алгоритмдік тілдегі жазылу форматы:

Си тіліндегі жазылу форматы:

For (<қайталану парметрінің бастапқы мәні>; <шарт>; қайталану инкременті)

{Қайталантын командалар сериясы}

Мұндағы, қайталану параметрінің бастапқы мәні - меншіктеу командасы арқылы беріледі; ал, шарт арқылы қайталану командасының соңғы мәні көрсетіледі; қайталану инкременті - бұл қайталану параметрінің мәнінің 1-ге артып отыратынын көрсетеді.

1 - мысал. а!-ды есептейтін бағдарламаны қарастырайық.
#include<iostream>
using namespace std;
int main() {
int i, a, p;
cin>>a; cout<<endl; p=l;
for (i= 1; i<=a; i++)
p=p* i;
cout<<"a!= “<<p<<endl;
system(“pause”) ;
}

Мысалдан көріп отырғанымыздай, егер қайталанатын командалар саны біреу ғана болса, онда {} жақшасына алынбайды.
Қайталану параметрінің қадамның мәніне тәуелді параметрдің бастапқы мәні мен шарттың жазылу орындары алмасып орналасады. Қайталану параметрінің мәні 1-ге артқан жағдайда (инкремент) і++ жазылса, ал, параметрдің мәні -1-ге кемігенде (декремент) і - жазылады. Жоғарыда келтірілген мысал қайталану параметрінің кему реті бойынша былай өзгереді:

for (i<=a; i=l; i -) p=p*i;

2-мысал. 1+2+3+4+ . . . +n сандарының қосындысын есептеуге арналған бағдарлама құр.

#include<iosteam>
using namespace std;
int n, s, elem, p;
int main () {
cout<<”N engiz”<<endl;
cin>>n;
cout<<endl;
p=1;
for(int i=1; i<=n; i++) {
elem=I;
s+=elem;
}
cout<<”Katar sani”<<’ ‘<<s<<endl;
system(“pause”) ;

}

3-мысал. 1+ . . . ; n қосындыны есептеуге арналған бағдарлама құр.

#include<iostream>
#include<math. h>
using namespace std;
int main ()
{
int n;
float s;
cout<<"n-sanin engiz"<<endl;
cin>>n; cout<<endl;
s=0;
for (int i=1; i<=n; i++)
s=s+pow(-1, i) /i;
cout<<"kosindi:"<<s<<endl;
system("pause") ;
}

4-мысал. S=0. 1/1!+0. 2/2!-0. 3/3!+ . . . -1. 5/15! есептеуге арналған бағдарлама құрайық.

#include<iostream>
#include<math. h>
using namespace std;
int main () {
int n;
float t, s, p;
cout<<"n sanin engiz"<<endl;
cin>>n; cout<<endl;
s=0; t=0. 1; p=1;
for (int i=1; i<=n; i++)
{
p=p*i;
s=s+t/p; t=t+0. 1;
}
cout<<"S="<<s<<endl;
system("pause") ;
}

5-мысал. 1++; n қосындыны есептеуге арналған бағдарлама құр.

#include<iostream>
#include<math. h>
using namespace std;
int main () {
float s; int i, n;
cout<<"n sanin engiz"<<endl;
cin>>n; cout<<endl;
s=0;
for(int i=1; i<=n; i++)
s=s+pow(-1, i+1) /i;
cout<<"kosindi:"<<s<<endl;
system("pause") ;
}

Алдын-ала берілген шарт бойынша қайталау

Си тілінде алдын-ала берілген шaрт бойынша қайталау While операторы арқылы жазылады. Бұл оператордағы қайталану саны бағдарламаның орындалуы барысында анықталады. While сөзінен кейінгі жазылған шарт ақиқат болғанша цикл денесі қайталана береді. Цикл аяқталуы үшін цикл денесінде оның аяқталу шартына әсер ететін құрылым міндетті түрде болуы тиіс. Егер While сөзінен кейін жазылған шарт бірден сақталмайтын болса, онда қайталану денесі бірде-бір рет орындалмай қайталану командасы жұмысын аяқтауы мүмкін. Көпшілік жағдайларда бүл қайталанудың бұл түрі жуықтап есептеулерді ұйымдастыру, клавиатурадан немесе файлдардан мәліметтерді іздеу мен өңдеу есептерінде пайдаланылады. Оператордың жазылу форматы:

While (шарт) {қайталанатын командалар сериясы }

1-мысал S=(ln^2 0, 1) /1^2. 1 +(ln^4 0. 2) /2^2. 2 +(ln^6 0, 3) /3^2. 3 +(ln^8 0. 4) /4^2. 4 + . . . +(ln^20 l) /10^3 есептеуге арналган бағдарлама құрайық.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.