Ресей революциясы мен бірінші дүние жүзілік соғыс кезіндегі жұмысшыларының жағдайы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

2
Кіріспе
Қазақ шаруаларының ыдырауы екі әлеуметтік жағдайды туғызды.Олар: бай-
лар мен шаруалар. Санат бойынша орта буынды шаруалар болды, олар көбіне
ауыл шаруашылығында жұмыс істеді.

1894 жылы Семей облысының шолуы:Жұмыс қолының қажеттігі әрқашан шан аңғарылатын және жұмысшының еңбегіне жалақысы жақсы төленетін. Семей қаласының арқасында семей қазақтары қазірдің өзінде далаға бармай өмір сүруге үйренген. Сібір темір жолын салуға жақсы жалақы
төленетіндігін естіген халық сол жаққа аттанды.

Отбасын асырауға кеткендер теқ қана Батыс Сібір жолына емес, басқа да шалғай жерлерге аттанды.Баспасөздерде жол кезушілердің айтуы бойынша магистраль салу үшін 2 мыңдай қазақ Тайга станциясына кеткені жайында хабар берді.Ал 1895 жылы Ачинскіге маңындағы Орта Сібір құрылысында 2,5 мың- нан астам қазақ жұмыс істегені белгілі болды.Олар Қазақстанның Солтүстік, Шығыс аударынан келген болатын.

Көбінесе қазақ жұмысшалары Солтүстіктен және Орталық Қазақстаннан бо- латын.Себебі, сол кезеңде қазақ жеріне темір жолдар төселіп жатқан кез болатын. Ресей империясынан қазақ жеріне төселіп келе жатқан темір жолға мыңдаған қазақ шаруалары атсалысты.Осыдан кейін жекелеген топтардан пайда бола бастады.1893 жылы темір жол салу жұмыстарын көрген жұмысның айтуы бойынша:Воскресенск темір жолын салу кезінде жұмысшылар арасында және Батыс Сібір темір жолын салу кезінде жұмысшылардың арасында қазақтардың көп болғанын мәлімдеді.Деректер бойынша қазақтар жұмыс талғамағандығы туралы айтылған.Қазақтар жаяу жүрседе,атпен жүрседе жұмыстарын жасаған. Жұмысшылар күндік және айлық жұмыс соған байланысты өздеріне тиісті сомманыда алып отырған.Алайда көбінесе бір текше жерге деген келісіммен жұмыс істеген.Бұл кесімді жұмыс деп аталады. Жұмысшылардың арасында өте тәжірбиелы жұмысшылар мен шеберлер жұмыс жасаған.
Олар үшін бұл жұмыс ешқандай қиыншылқ туғызбады.

Материалдарды тасу, жеткізу секілді жұмыстарды тек қана қазақтар істеді.Барлық күндік жұмыстарды қазақтар істеді.Мысалы ағаш тазалап, ағашкесіп беріп және аралап, оларды тасыды.Жұмыс кезінде қара жұмыстарды қазақтар атқарды.Бір қазақтың өзі ағаш кесіп,депо жанындағы шеберханада, паравозда да кочегар болып жүрді.Орыс жұмысшыларымен қатар жүріп жұмыс істеген қазақтар көп болды. Орыстар мен қазақтардың санын салыстырғанда орыстардың саны тым аз болды. Осыған қарап қазақтардың өз туған жерін тастап сонау Батыс Сібірге келіп жұмыс істегенін айтуға болады.
3
I. Ресей революциясы мен бірінші дүние жүзілік соғыс кезіндегі
жұмысшыларының жағдайы

1905 жылы 15 қарашада Қазақ Қарқаралы қаласында жұмысшылар мен шар-
уалардың көтерілісі болды.

1905 - 1907 жылдары Ресейде бірінші - буржуазиялық революциясы Қазақ
елінде жұмысшы қозғалысының жаңа кезеңі қалыптасты. 1905 - 1907 жж.
ұйымдар кәсіби одақтар құра бастады. Олардың ішіндегі ең ірі одақ Орен -
бург - Ташкент темір жолының темір жолшыларының кәсіподағы болды.
Ресейдегі революциялық үдірістерге ұқсас, жұмысшылардың ірі экномика-
лық және саяси сөз сөйлеулері болды. 1905 жылы Өспен мыс - кен орнында
көтеріліске қатысқан 300 жұмысшының 265 - і қазақ болды. П.Топорнин,
Ә.Байшағыров басқарған орыс - қырғыз одағы құрылды. Жұмысшылар кө-
терілісі Қарағанды, Орал, Ақтөбе, Верный кәсіпорныдарында бірінен соң
бірі болды.

Өспен мыс - кен көтеріліснде басшы болған П.Топорнин мен Ә.Байшағыров
Кеннің бастығы Н.Велльге мынандай талаптар қойды:
1.Азық - түлік бағасын төмендету
2.Үш сыныптық орыс - қазақ училищесін ашу.
3.Фельдшер Е.Костенконы мен қызметкер И.Ивченконы жұмысынан бостау.
4.Жұмысшылардың жағдайын жақсарту.
5.Жалақыны 15% - ға көбейту.
6. Жұмыс күнін 8 сағатқа дейін қысқарту.

Кеніш иелері жоғарыда қойылған талаптардың кейбіреулерін орындауға
мәжбүр болды. Олар:8 сағаттық жұмыс күнін енгізді, азық - түліктің бағасын
түсірді. Жұмысшыларға жаңа киім - кешіктер берілі, жалақылары да көбейді.
Бұл қазақ - орыс жұмысшыларының көтерілісінің нәтежиесі деп айтсақ бола-
ды.

1910 жылы тағы да жаңа революциялық қозғалыстар басталды. Атбасар мыс - кені қоғамының жұмысшылары, Доссор және Ембі мұнайшылары көтеріл-
іске шықты.
1914 жылы Қазақстан халыққа ауыр соққы болған бірінші дүниежүзілік
соғысқа қатысты. Қазақтарды еріксіз жұмыс жасауға, малдарын, киім -кешек-
терін, азық - түліктерін тапсыруға мәжбүрледі. Салықтардың құны артты.
1914 - 1915 жж. Жұмысшылар көтерілістің арқасында Екібастұз, Спасск
мыс кені, Оренбург - Ташкент темір жолы мен заводтарды басып алды.

4
II. XX ғ. Басындағы кедей қазақ шаруаларының жұмыс іздеп кетуі

1880-1890 жылдарда Семей облысынан 18-25мың адам,Сырдариядан 39 мың қазақ кедей шаруалары өз туған жерлерінен кетіп, табыс табуға жолға шық- ты.

Семей облысынан жұмыс іздеп кетушілердің көпшілігі кен зауыттары, руд- никтер, өңдеуші өнеркәсіптің кәіпорындар және шағын кәсіпорындарымен
шоғырланған Семей және Өскемен уездеріне шығып отырды.

1902 жылы Қазақстандағы өндіріс орындарының саны 8887-ге, ондағы жұ- мысшылар саны 25393-ге жетті.

XX ғасырдың басында Қазақстан жеріндегі ең ірі өнеркәсіп орындары: Қара- ғанды көмір шахтасы, Успен кеніші, Спасск мыс заводы, Риддер металлургия комбинаты. Осы өнеркәсіп орындарының әрқайсысында 300-400 жұмысшы болды. Ал Орынбор-Ташкент темір жол құрылысында 30000-ға жуық адам еңбек етті.

Қазақ жерінде пайда болған темір жол станциялары сол кезде халық көп жи-
налған,темір жол орналасқан өлкенің экономикалық және саяси мәдени орталығына айналды деуге болады.Ірі станцияларда халық саны мыңдаған адамға жетті. Мысалы, 1916 жылы Орынбор станциясында - 9мың, Ақтөбеде - 3263,Шалқарда-5мыңдай адам қоныстанған болатын.

Темір жолдың бойында орналасқан елді-мекендердің жағдайы қарқынды да- мыды.1906 жылы Орынбор-Ташкент темір жол бойында халық саны - 40мың болса,1913 жылы 58 мыңнан астам адам тұрды.Яғни, халық саны 40 пайызға өскен.

Сол кездегі техника аса қатты дамымағанымен темір жолдарды білікті жұ- мысшыларды қажет етті.Бірақ, олар темір жол салынып жатқан жергілікті жерден болмады.Соның салдарынан, білікті темір жол жұмысшылары. Ресей-дің жерлерінен келді. Қазақ жеріне жұмысқа келгендердің арасында Ресей үкіметіне қарсы шыққан көтерісшілерде болды.Омбы қаласына оның төңір-
егіндегілерді қоса алғанда темір жол жүргізілуіне байланысында,-деп жазды
Дала генерал-губернаторы Н.Сухотин 1912 жылы - өткендегі жасырын қыз- меті үшін жаңа орындар мен жаңа жағдайлар іздеуге мәжбүр етеін... адам- дар бір-бірте көбейе бастады... Сол кезге дейін меңіреу және бейбіт шет қала ... алуан түрлі саяси жер аударылғандарға дейін қоса алғанда әр түрлі сенім- сіз адамдарға толып кеткен болып шықты.

5
1912 Ішкі министрдің айтуы бойынша:Торғай облысының 18 теміржол стан-
циясынан, Ақтөбе қаласында және Шалқар станциясында иеліктен алынған жерде темір жол ұстханалары салынған.Көпшілігі ішкі Ресей ұстаханалары-
нан қуылғандардан тұратын,әр түрлі саяси сандырақтармен қудаланған темір жол ұстаханаларының жұмысшылары жергіліті полиция үшін іс туғызып от-
ырды.Ресей жерінен тек қуылғандар ғана емес өз еркімен келген шаруалар- да болды және оларда өлке жұмысшыларына айналды.

Осындай жағдайлардан кейін яғни, кедей қазақ шаруаларының шетке жұмыс
іздеп кеткен,жергілікті жұмыссыз жүрген тұрғындар, табыссыз қалған қолөн- ершілер және Ресейден келген білікті шаруалар мен қуғынға ұшыраған кө-
терісшілердің арқасында XX ғасырдың басында Қазақ жұмысшаларының ал-
ғашқы кезеңі қалыптасты.

1913 жыл қазақ жерінде жұмысшылар саны 75 мыңдай болды. Қазақстанда 675 фабрикада 51 мың адам жұмыс істеген.Бірінші дүниежүзілік соғыс кезін-
де ең алдымен ірі кәсіпорындар мен темір жол саласында жұмыс қарқынды жүрді.Өздерінің күнде жасайтын сағаттық мөлшерінен артық жұмыс жасады.
Жұмысшылар саны жылдан жылға артып отырды. Барлық жұмысшылардың санын тек қана ірі фабрика, зауыттарда жасағандарды емес, шағын кәсіп- орындарда жасағандарды ескеру қажет.Шағын кәсіпорындардың басым көпшілігі жыл мезгіліне сай жұмыстарын жасады.

Маусымдық жұмыстарға: тері өңдеу,мақта теру,кептіру кәсіпорындары,күріш
өсіретін және тазартатын,бидай өсіретін секілді маусымды жұмыстарды жыл-
дың басқа мезгілінде жасау мүмкін болмады. Өйткені, ауа-райының өзгеруі
қатты әсер етті.Тек темір жолдар мен фабрикалар ғана жылдың төрт мезгілін- де жұмыстарын тоқтатқан жоқ.

Кейбір өнеркәсіп орындарында техникалық жағынан қалып қойғандары бол-
ды.Кәсіпкерлер арзан жұмыс күші болған соң жұмыс орнын жаңа жабдық-
тармен жабдықтандыра алмады.Мысалы,Түркістан облысының өзінде 48 кә-
сіпорындарының ішінен 25-і механикалық двигательдермен жұмыс істеген. Бұлдегеніміз қалған 23 кәсіпорын адамның қол еңбегінің арқасында жұмыс жасалған деген.Өлкенің 702 кәсіпорнында жалпы қуаты 21,7 мың аттың күш- індей 507 двигатель болды.

Өлкедегі кәсіпорындарда жұмысшылар шоғыры аз болса,темір жол және ту-кеніштерінде шамадан тыс жұмысшылар болды.Темір жол мен тау-кеніштер-
індегі жұмысшылардың басым көпшілігі шеберхана мен депо да жұмыс істе-
ді.1906 жылы Орынбор-Ташкент темір жолы ашылды. Сол темір жолды ны-ғайту барысында шеберханалар мен деполарда жұмысшылар шоғыры бай-
қалды.

6
1907 жылы Петропавлда 1693 жұмысшы 125 өнеркәсіп орындарында жұмыс
жасады.Бұлардың көбісі қарапайым ауыл шаруашылықтары, ұсақ кәсіп орындар.Петропавлда осындай шағын әрбір кәсіп орында орташа есеппен 13-14 жұмысшы жұмыс жасады.

Фабрика-зауыт жұмысшылары арасында,әдетте жергілікті тұрғындар басым
болды.Мысалы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.