Қышқылдардың түрлері өңдеу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

• Жоспары
• Кіріспе
• 1Аталуы
• Негізгі бөлім
• 2Алынуы
• 3Қышқылдардың түрлері
• 4Қышқылдардың химиялық қасиеттері
o 4.1Қышқылдардың металдармен әрекеттесуі металдың белсенділігіне қарай
жүреді; белсенді металдардың көпшілігі қышқылдардан сутегін ығыстырады:
o 4.2Қышқылдардың негіздік оксидтермен әрекеттесуі нәтижесінде тұз бен су
түзіледі:
o 4.3Қышқылдар еритін де, ерімейтін де негіздермен әрекеттеседі:
o 4.4Қышқылдар тұздармен алмасу реакциясына түседі
o 4.5Кейбір қышқылдар қыздырғанда айырылады
• 5Қолданылуы
• 6Қышқылдық
• 7Ашылу тарихы
• 8Қышқылға төзімділік
• 9Қышқылды жаңбыр
• 10Қышқыл тау жыныстары
Пайдаланылған әдебиеттер

Қышқыл
Қышқыл — химиялық қосынды, көк лакмус қағазына қызғылт рең
беретін ерітінді, дәмі қышқыл. Қышқылдар құрамына қарай оттекті, оттексіз
болып, олардағы сутек атомдарының сандарына қарай бір және көп негізді деп
бөлінеді. Қышқыл ертітінділерде түсін өзгертетін заттарды индикаторлар деп
атайды
Қышқылдар сутек атомынан және қышқыл қалдығынан құралған күрделі зат, олар
екі топқа бөлінеді: Оттекті және Оттексіз Оттекті: HNO³, H²SO(4), H²CO³,
H²SiO³, H³PO(4), H²SO³ Оттексіз: HCl, H(I), HBr, HF, H²S
Азот, тұз, күкірт қышқылдары сұйық заттар, ал фосфор және бор
қышқылы (Н3BО3) - қатты заттар болса, кремний қышқылы суда ерімейтін
іркілдек зат. Көмір және күкіртті қышқылдары тұрақсыз, оңай айырылатын
заттар.
H2CO3→CO2↑+H2O;
H2SO3→H2O+SO2↑
Қышқылдардың құрылысының формуласын жазғанда әуелі сутектің таңбасын шетіне
жазамыз, өйткені ол бір валентті элемент.
Оттексіз қышқылдарда сутек қышқыл түзуші элементпен тікелей байланысады:
Н—CI Н—S—Н, т.б.
Аталуы[өңдеу]
Кейбір қышқылдардың тарихи қалыптасқан атаулары бар: HCl - тұз қышқылы, HF
- балқытқыш қышқыл; Н2РO4 - сутектің ортофосфаты, ал Н2СO3 - сутектің
карбонаты деп аталады.
Ал халықаралық номенклатура бойынша Н2РO4 тетраоксотригидрофосфат
деп молекула құрамындағы атомдардың сандары грек сандарымен көрсетіліп
аталады. Қышқылдарға сәйкес келетін оксидтерді қышқылдардың ангидридтері
(сусыз қышқыл) деп атайды.
Алынуы[өңдеу]
Оттексіз қышқылдарды жай заттардың тікелей әрекеттесуі ( синтез әдісі)
бойынша алады:
H2+Cl2=2HCl
H2+S=H2S
Түзілген газдарды суда еріткенде қышқылдар алынады.
Кейбір оттекті қышқылдарды сәйкес оксидтерін сумен әрекеттестіріп алады:
SО2+H2О=H2SО3
SО3+H2О=H2SО4
Егер фосфорды жағып алып, түзілген ак буға су қосып шайқасақ,
ерітінді лакмусты қызғылт түске бояйды, себебі мына реакциялар жүреді:
4P+5O2=2P2O5
P2O5+3H2O=2H3PO4
қышқылдық оксид + су = қышқыл
Кейбір ұшқыш, тұрақсыз және ерімейтін қышқылдарды
олардың тұздарына концентрлі қышқылмен әсер етіп алуға болады.
Ас тұзының кристалдарына концентрлі күкірт қышқылын қосқанда хлорлы
сутектің ақ тұманы газ күйінде бөлінеді, оны суда ерітіп тұз
қышқылын аламыз.
NaCl+H2SO4=2HCl↑+Na2SO4
Осы реакцияны кеңсе желіміне концентрлі тұз қышқылымен әсер етіп
көрсетеміз.
Na2SiО3+ 2HCl = H2SiO3↓ + 2NaCl
Қышқылдардың түрлері[өңдеу]
Қышқылдарды 2 үлкен категорияға бөлуге болады:
Күшті (химиялық белсенді) қышқылдар, кейде бейорганикалық деп те аталады.
Көміртегі атомдары жоқ қышқылдар күшті қышқылдар болып табылады. Олар
химиялық дәрі-дәрмек, жарылғыш заттар, тыңайтқыштар, бояулар, пластмасса
және синтетикалық талшықтар жасауда қолданылады. Күкірт қышқылы, фосфор
қышқылы сияқты күшті қышқылдар басқаларына қарағанда көбірек қолданылады.
Әлсіз (сұйытылған) қышқылдар. Әлсіз қышқылдардың құрамына көміртегі
атомдары кіреді. Олар суда түгелімен диссоцияланбайды. Бірақ көптеген әлсіз
қышқылдар органикалық еріткіштерде ериді.Әлсіз қышқылдар сусындар,
косметикалық заттар, сабын, жуғыш заттар, тамақ, пластмассадан жасалған
заттар және дәрілерді өндіруде қолданылады. Әлсіз қышқылдарды
бейорганикалық қышқылдар деп те атайды. Әлсіз қышқылдарға құмырсқа қышқылы,
сірке қышқылы, сүт қышқылы және симон қышқылы жатады.
Қышқылдардың химиялық қасиеттеріҚышқылдардың қасиеттері а луан түрлі болып
келеді, оны көрсету үшін мынадай сұлба жазып аламыз:
Қышқылдар:
белсенді металдармен
негіздік оксидтермен
негіздермен
тұздармен
қыздырудың әсері (кейбір қышқылдар үшін)
Қышқылдардың металдармен әрекеттесуі металдың белсенділігіне қарай жүреді;
белсенді металдардың көпшілігі қышқылдардан сутегін ығыстырады:
H2SO4+Ca=CaSO4+H2↑
H2SO4+Zn=ZnSO4+H2↑
белсенді металл + қышқыл = тұз + сутегі
Қышқылдардың негіздік оксидтермен әрекеттесуі нәтижесінде тұз бен су
түзіледі
H2SО4+CaО=CaSО4+H2О
2HCl+ZnО=ZnCl2+H2О
қышқыл + негіздік оксид = тұз + су
Қышқылдар еритін де, ерімейтін де негіздермен әрекеттеседі:
HCl+NaOH=NaCl+H2O
2HCl+Cu(OH)2↓=CuCl2+2Н2O
қышқыл + негіз = тұз + су
Қышқылдар тұздармен алмасу реакциясына түседіH2SО4+BaCl2=BaSО4↓+2HCl
HCl+AgNО3=AgCl↓+HNО3
2НСl+СаСO3=СаСl2+Н2O+СO2↑
қышқыл + тұз = жаңа тұз + жаңа қышқыл
Кейбір қышқылдар қыздырғанда айырылады
H2SiO3→SiO2+H20
Қолданылуы
HNO3 - азотты тыңайтқыштар алу үшін
H2SO4 - өте кең қолданыс табады, сондықтан оны химия өндірісінің наны деп
атайды.
Н3РО4- фосфор тыңайтқыштарын алу үшін HCl - тұздарын алу
үшін, медицинада.[1]
Қышқылдық
Қышқылдық (орысша: кислотность) - ортаның рН өлшем бірлігінен берілетін
сипаттамасы. Бұл өлшем бойынша рН7 мөлшері бейтарап орта саналады, егер ол
көрсеткіштен жоғары болса ортаның сілтілік әсері жоғарылайды. РН шкаласы 10-
дық логарифм негізінде жасалған сондықтан рН4 артық рН5 ортасына қарағанда
10 есе қышқыл, ал рН6 ортасына қарағанда 100 есе қышқыл болады.[2]

Қышқылдар.
Қышқылдар – құрамында металға алмаса алатын сутектің бір немесе бірнеше
атомы бар және суда ерігенде сутек иондарын Н+ түзетін химиялық қосылыстар.
Ашылу тарихы
XVII ғасырда неміс химигі И.П. Глаубер (1604 – 1670) тұз қышқылды мен азот
қышқылын өздерінің тұздарынан алып, қышқылды көп мөлшерде өндіруге жол
ашты.
Ағылшын химигі Р.Бойль (1627 – 1691) Глауберден сатып алған тұз қышқылының
ерітіндісін кездейсоқ көкшіл күлгін гүлге төгіп алып, оның бірден ашық
қызыл түске боялғанын байқаған.
Осыдан барып ерітіндіде қышқылдың бар екендігін
көрсететін индикаторларды (лакмус, фенолфталейн, метилоранж, т.б.) ашты. Ол
индикаторларды зерттей келе фосфор қышқылын анықтайды. Алғаш қатты күйінде
алынған бор қышқылын француз ғалымы М.Гомберг (1866 – 1947) ашты.
Кейіннен мұндай қатты күйде алынған қышқылдын саны көбейе түсті.
Мыс., шарап қышқылын швед химигі К.В. Шееле (1742 – 1786) шарап
тасымалдайтын бөшкенің ішкі қабырғасындағы шарап тасы деп аталатын қақтан
тазартып алды.
Ол кейіннен жемістер мен өсімдіктерден лимон қышқылын, алма қышқылын, т.б.
қышқылды қатты күйдегі кристалл түрінде бөліп алды. Көмір қышқылын ағылшын
химигі Дж. Б. Пристли (1894 – 1984) көмір қышқыл газын суға еріту арқылы
алды.
XVIII ғасырдың соңына қарай оннан астам қышқыл бөлініп алынды. Ол кездері
қышқылға суда еритін қышқыл дәмі бар лакмус индикаторының түсін қызылға
бояйтын заттар жатқызылды. қышқылдың химиялық құрамы
кейіннен оттек және сутек газдары ашылғаннан соң барып айқындала бастады.
Француз химигі А.Л. Лавуазье құрамы оттекпен байланысқан қышқылды
зерттеген. Алайда құрамында оттексіз қышқыл да болатыны тәжірибе жүзінде
анықталды. Сондықтан, қышқыл оттекті және оттексіз деп екі үлкен топқа
бөлінеді. Қышқылдың табиғатын зерттеу 1838 жылы неміс химигі Ю.Либих (1803
– 1873) ұсынған қышқылдың сутекті теориясынан басталды. Ол қышқыл деп
құрамында металға орнын беретін сутек бар қосылыстарды, ал швед физик-
химигі С.А. Аррениус (1859 – 1927) қышқыл деп суда өзінен
сутек катионын бөлетін заттарды атады.
Д.И. Менделеев суда еритін заттардың онымен химиялық әрекеттесіп,
гидраттанған бөлшектер түзетінін дәлелдеді. Бұл екі көзқарастың басын
біріктірген орыс химигі И.А. Каблуков (1857 – 1942) қышқылдық қасиетке ие
болатын сутек катионы емес, оның сумен әрекеттескенде түзілетін оксоний
ионы (Н3О+) екенін анықтады. Мысалы, тұз қышқылы дегеніміз газ
күйіндегі хлорсутектің суда әрі еріп, әрі гидраттанған екі ионы:
НСl + Н2О=Н3Cl(О+–.
Қышқылдың судағы ерітіндісінде түзілетін оксоний иондарының мөлшері басым
болса (диссоциациялану дәрежесі жоғары болса), ол күшті қышқыл қатарына
жатады. Сұйық ерітінділерінде қышқылдың диссоциациялану дәрежесі 3%-ға
дейін – әлсіз, ал 3 – 30%-ға дейінгісі – орташа, 30%-дан асса – күшті
қышқыл деп аталады.
Қышқыл металдар орнын баса алатын сутек атомының санына қарай
бірнегізді қышқылдар,
көп негізді қышқылдар болып бөлінеді.
1915 жылы АҚШ ғалымы Франклин судан басқа еріткіштерде түзілетін қышқылдың
болатынын ашты. Ол судың орнына сұйық күйдегі аммиакты алып аквохимияға
сәйкестендіріп аммонохимияның негізін қалады. Қышқылдың қызметін суда
оксоний ионы (Н3О+), аммонохимияда аммоний ионы (NH4+) атқарады. Суда
еріткенде тұзға жататын мүсәтір NH4CІ (аммоний хлориді) сұйық аммиакта
ерітілсе, онда ол қышқылдық қасиет көрсетеді.
1923 жылы дат химигі И.Н. Бренстед (1879 – 1947) өзінің протондық
теориясында қышқылға өзінен протон (Н+) бөлуге қабілеті бар сутекті
қосылыстардың барлығын да жатқызуды ұсынды. Ол алғаш рет сутекті
қосылыстардың кез келген еріткішпен әрекеттесетіндігін дәлелдеп, қышқылдық
жүйе түзуінің сапалық та, сандық та сипаттамасын жасап берді.
Осы жылы АҚШ ғалымы Г.Н. Льюис (1875 – 1946) жариялаған электрондық
теориясында қышқыл деп өзіне электрон жұбын қосып алуға қабілетті
бөлшектерді атады. Қышқылдың сутек катионы (Н+) акцептор қызметін атқарды.
Кешенді қосылыстардың түзілуін сипаттайтын акцептор қышқылына басқа да
металл катиондары жатады (мысалы, Cu2+, Fe3+, Zn2+, Hg2+, т.б.).
1939 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.