Химиядан сандық және сапалық есептерді шығару үлгілері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Химиядан сандық және сапалық
есептерді шығару үлгілері

Кіріспе

Қазіргі кездегі ғылым мен техниканың даму деңгейі әрбір оқушыға сапалы және терең білім мен іскерліктің болуын, олардың шығармашылықпен жұмыс істеуін ойлауға қабілетті болуын талап етеді.
Химия пәнін оқыту үрдісінің негізгі мақсаты - оқушылардың химиялық білім негіздерін толық түсіну мен меңгеру арқылы шығармашылық қабілетін дамыту. Химия пәнін оқып - үйренгенде есептер шығарып, жаттығулар орындаудың маңызы өте зор. Есеп шығарып, жаттығулар орындау білімді тексеру ғана емес, сонымен қатар оқушыларды өздігінен ізденуге де дағдыландырады. Есеп шығару - оқушыларды химиялық ой - өрісін дамытудың негізгі құралдарының бірі, теориялық білім мен тәжірибе арасындағы байланысты жүзеге асырудың жолы .
Есеп шығару оқушыларды жаңа химиялық біліммен қаруландырып, қалыптасқан іскерліктері мен дағдыларын жүйелеуге және нақтылауға да көмектеседі. Есеп шығару барысында оқушының білімі, зердесі, ойлау қабілеті дамумен қатар химиялық білімді, заңдарды, құбылыстарды тереңірек түсінуі қалыптасады.
Химиялық есептер :
Жаңа химиялық ұғымдар мен мағлұматтарды үйрету;
Сарамандық іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру;
Білімнің тереңдігі мен баяндылығын тексеру;
Проблема қою, проблемалық жағдай туғызу;
Материалды пысықтау, қорытындылау және қайталау;
Политехникалық ұстанымдарын іске асыру;
Оқушылардың шығармашылық қабілетін тәрбиелеу үшін қолданылады;
Есеп шығару химия пәнің меңгеруде үлкен орын алады, себебі ол кезде оқушы өзінің алған теориялық білімін практикада қолданып үйренеді. Қажет болған жағдайда анықтамаларды пайдаланып оқулықтардан теориялық материалды қайталайды, есеп шығаруға қажетті мәліметтерді еске түсіреді.
Есеп шығарып үйренудің негізгі 2 жолы бар. Есеп шығаруды мұғалім үйретеді, немесе арнайы оқу құралдарының көмегімен оқушы өз бетімен үйренеді. Химия пәніне бөлінген апталық 2 сағаттың ішінде мұғалім теориямен қатар есеп шығаруды үйретуі тиіс. Ал сабақтан тыс уақытта химияға қызығатын оқушылар өз бетімен есеп шығарып, үйренуі үшін қазақ тілінде шыққан арнайы оқу құралдары мен есептер жинақтары керек. Әзірше ондай оқу құралдары жоқтың қасы. Осы орайда, бұл әдістемелік құрал химия есептерін өз бетімен шығарып үйренгісі келетін оқушыларға және ұстаздық қызметтерін жаңадан бастап жатқан жас мамандарға пайдасын тигізетін шығар деп ойлаймын. Сонымен қатар бұл әдістемелік оқу құралы Химия мен биология мамандықтары бойынша оқитын жоғары оқу орындарының студенттеріне мектептерде өтетін педогогикалық практика кезінде көмектесе алады.

І. Химиялық есептерді шығарудың жалпы әдістемелік талаптары
Химиядан есеп шығару, жаттығу орындауда химиялық ұғымдар қайталанып, алынған білімдер тереңдей түседі, оқушылардың ой - өрісі дамиды, бұл орайда оларды өз бетімен жұмыс істеуге итермелейді.Есеп шығару арқылы оқушылар еңбекке үйренеді, жауапкершілік артады, мақсатқа жету үшін табандылық пайда болады. Есеп шығаруда пәнаралық байланыста іске асады, ғылым мен білімнің өмірдің байланысын ұштастырады. Табиғаттың тұтастығы туралы көзқарас қалыптасады. Есеп шығаруда оқушылардың ой әрекеті мен іс әрекеті дамиды. Олар ойға тоқу, дәлелдеу, талдау сияқты ойлау элементтерін үйренеді. Игерген білімдерін болашақта мамандық таңдауда пайдалануға бейімделеді. Оқушылар қабілетіне қарай мемлекеттік стандартқа сәйкес сапалы білім алады. Пәнге қызығушылығы артады және болашақ мамандық таңдауына жол ашады
Мектеп курсында химиялық есептер негізгі 2 топқа бөлінеді: сандық есептер, сапалық және сынақ - тәжірибелік (эксперименттік) есептер.
Сандық есептерді 3 - ке топтастыруға болады:
Химиялық формула бойынша есептер шығару;
Химиялық реакция теңдеулері бойынша есептер шығару;
Ерітіндіге байланысты есептер шығару;
Әр топтың есептерінің бірнеше түрлері болады. Бірінші топқа 15 түрлі есеп кіреді:
Қосылыстың салыстырмалы молекулалық массасын анықтау;
Күрделі заттың формуласы бойынша ондағы элементтер массаларының қатынастарын есептеу;
Қосылыстардағы элеметтердің массалық үлесін анықтау;
Белгілі заттың массасынан элементтің массасын анықтау;
Элементтің массасы арқылы заттың массасын табу;
Салыстырмалы тығыздық арқылы газдардың молекулалық формуласын табу;
Газдардың салыстырмалы тығыздығын есептеу;
Заттың белгілі мөлшері бойынша массасын табу;
Заттың белгілі массасына сәйкес зат мөлшерін есептеу;
Қосылыстағы элементтердің массалық үлесі бойынша заттың қарапайым формуласын табу;
Газдардың тығыздығы мен элементтердің массалық үлесі бойынша заттардың молекулалық формуласын анықтау;
Газ тәрізді заттың мөлшері бойынша қалыпты жағдайда алатын көлемін есептеу;
- Газ тәрізді заттың массасы боынша қалыпты жағдайда алатын көлемін есептеу;
- Жану өнімдерінің массалары мен көлемдері, олардың буларынан салыстырмалы тығыздықтары бойынша заттың молекулалық формуласын табу;
- Газ тәрізді заттың қалыпты жағдайдағы көлемі бойынша массасын есептеу;
Сандық есептерді С.Г. Шаповаленко бойынша мынадай (7) типтерге бөлуге болады:
1 - Моль ұғымы бойынша есептер шығару;
2 - Элементтердің массаларының арақатынасы мен химиялық формула арқылы есептеу;
3 - Зат құрамындағы элементтердің массаларын формуласы арқылы есептеу;
4 - Салыстырмалық тығыздыққа байланысты және газдың көлемі арқылы салыстырмалы молекулалық массасын анықтау
5 - Химиялық теңдеулер арқылы есептеу;
6 - Ертінділерге арналған есептер;
7 - Қарапайым молекулалық формула құрастыру:

Ю.В.Плетнер,В.С.Полосин бойынша сандық есептер 8 типке бөлінеді.
1 - Формула арқылы есептеу
2 - Ертіндіге байланысты есептер
3 - Реакцияға қатысқан газдардың көлемдік қатынасын анықтауға байланысты есептеулер
4 - Заттың салыстырмалы молекулалық массасын табуға байланысты есептер
5 - Реакция өнімінің шығымына байланысты есептер
6 - Реакцияға қатысқан заттың біреуі артық мөлшерде алынған жағдайда заттың сандық мөлшерін анықтауға байланысты есептер
7 - Қоспаға байланысты есептер
8 - Реакцияға қатысқан газтәрізді заттардың сандық мөлшерін анықтауға байланысты есептер
Сапалық есептер де бірнеше типтерге бөлінеді:
Заттарды алу әдістері
Заттың сапалық құрамын анықтау әдістері
Химиялық заттарды бір-бірінен ажырата білу
Химиялық құбылыстарды бақылау және түсіндіру
Заттарды жеке кластарға жатқыза білу
Берілген мөлшердегі ерітінділерді дайындау
Берілген заттарды қоспаның бар екендігін анықтау және затты қоспадан тазарту

II. Химиялық есеп бөлімдері
Есептің мазмұны, яғни химиялық бөлімі және математикалық, яғни есептеу бөлімі болады. Есеп шығарғанда оқушылар есептің химиялық бөліміне көңіл бөлмей бірден математикалық есептеу жағына көңіл бөледі, сондықтан есептер жаттанды шығарылады.
Оқушыларға заттардың сандық құрамымен қоса сапалық құрамы болатынын ескеру керек.
Мысалы: Мына қосылыстардың: 5H2O, O2 , 2Cu, H2SO4, 3NaOH, CaCO3 сандық, сапалық құрамын анықтаңдар.
Шешуі:
Сандық құрамы 5H2O
5 молекула су
Қандай элементтен құралған (H, O)
Заттың типі ( күрделі)
Қосылыс түрі (оксид)

Сапалық құрамы:
1. Салыстырмалы молекулалық массасы: Mr(H2O)=18
2. Молярлық массасы: М(H2O) =18гмоль
3. Зат мөлшері: V(H2O)=5моль
4. Зат массасы: m=M∙V m=18г∙моль∙5моль=90г
5. Элементтердің массалық үлестері (W): W(H)= 8 12 ∙100% = 11% W(O)= 1618 ∙ 100%=89%
6. Элементтердің массалық қатынасы: m(H)m(O)=216=18
Есеп шығарғанда ең бірінші есептің химиялық мазмұнына мән беру керек, содан кейін есептің есептеу бөліміне ауысу қажет.

III. Химиялық есепті талдау
Есепті шығарарда оны мұқият оқып және есепте химиялық процесс туралы айтыла ма немесе тек қана зат туралы айтыла ма соны анықтап алу керек. Химиялық процесс болса реакция теңдеуі, ал зат туралы болса химиялық формуласы жазылады. Есепті талдау арқылы оқушылардың ойлау іс-әрекеттері дамиды.
Есепті талдаудың 2 жолы бар:
А) Есептің мазмұнын сұраққа қарай, яғни белгілі өлшемнен белгісіз өлшемге қарай талдау. Бұл талдаудың синтездік әдісі.
Б) Ізделініп отырған шамадан белгілі шамаға қарай талдау-аналитикалық әдіс
Синтездік әдісте не берілді, оны қандай өлшеммен анықтауға болады, соңында нені анықтау керек, белгісіз өлшемді анықтау үшін мәліметтер жеткілікті ме, қандай қосымша анықтамалар керек, оны қалай анықтауға болады, міне осыларға мән беріледі.
Есеп №1: 1кг 17% аммиак ертіндісін алу үшін аммоний хлоридімен сөндірілген әктің қандай массасын әрекеттестіруге болады?
Синтездік әдіс: Есеп мазмұнынан білетініміз: аммиактың массасы, проценттік мөлшері, сөндірілген әк массасын табу.
Берілгені: Шешуі: W = m(ер.зат)m(ерітінді)
m (NH3) - 1к m (ер.зат) = W∙ m(ерітінді)
W (NH3) - 17 m (ер.зат) = 0,17 ∙ 1000г=170г
тк m Ca (OH)2 2NH4Cl + Ca (OH)2 = CaCl2+2NH3 + 2H2O
Mr (Ca(OH)2=40+(16+1) ∙2=74
M (Ca(OH)2) = 74 г\моль
m (Ca(OH)2) = 74гмоль ∙ 1моль =74г
Mr (NH3) =14+(1∙3) =17
M(NH3) = 17г моль
m (NH3) = 17гмоль∙2моль =34 г
хг74г = 170г34г

х=74гx170г34г = 370г
Жауабы: m (Ca (OH)2) =370г

Егер оқушыға белгілі өлшеммен белгісіз өлшем арасындағы байланыс түсініксіз болса , онда есептің зерттеудің аналитикалық әдісіне көшу керек. Бұл кезде белгісіз өлшемге көңіл аударады, оны қалай анықтау керек, яғни бұл үшін қандай теориялық ілім, заңдылық керек. Бұл сұрақты шешкеннен кейін , белгісіз өлшеммен белгілі өлшем арасындағы тура және жанама байланыстарды анықтайды.
1. Есептің шарты бойынша Ca (OH)2 массасын анықтау керек болса, реакция теңдеуі бойынша қорытынды жасайды, яғни реакцияға 2 моль NH4Cl мен 1 моль Ca(OH)2 әрекеттесіп 1 моль CaCl2 мен 2моль NH3 және 2 моль H2O түзеледі.
2. Ca(OH)2 массасын табу үшін реакцияға қатысқан заттардың төртеуінің біреуінің массасын анықтауға болады, ондай зат аммиак. Оның массасын формула бойынша анықтауға болады. Олай болса Ca(OH)2 массасын аммиактың массасымен салыстыра отырып, анықталады.

Есеп №2: Құрамы 80 магнитті темірден тұратын әрбір тонна темір рудасынан құрамында 95 темір бар 570 кг шойын алуға болады. Теориямен салыстырғанда шыққан темірдің массалық үлесінің шғымын анықтаңдар.
Аналитикалық әдіс:
Берілгені: Шешуі: Шойындағы темірдің практикалық массасын табу
m (руда) =1m m(Fe) = 570кг ∙ 0,95 = 541,5кг
m ( шойын) =570 кг 1 тонна рудадағы Fe3O4 массасын табу
W ( Fe) = 0,95 m (Fe3O4) =0,8 ∙ 1000кг = 800кг
W ( Fe3O4) =0,8 Fe3O4 құрамындағы темірдің теориялық массасын табу.
тк η (Fe) - ? 800кг Fe3O4 -- -- -- Х кг
232кг Fe3O3 -- -- -- 168 кг

Х = 800x168232 = 579
η (Fe) = m(Fe)пракm(Fe)теор = 541,5579 = 0,94 ∙ 100% = 94%

IV. Химиялық есептерді шығаруда физикалық математикалық білімдерді пайдалану
Оқушылар химияны оқуға кіріскенде оларда біршама математика мен физикадан алған білімдері болады және есеп шығарғанда сол білімдерін пайдаланады. Оқыту процесінде оқушыларға физикалық шаманы, өлшем бірліктерін пайдалануды үйрету керек. Есеп шығарғанда қолданатын физикалық шамалардың шартты белгілері , аты , өлшем бірліктері

Шаманың аталуы
Белгіленуі оқылуы
Өлшем бірлігі
Зат массасы
m
кг,г
Салыстырмалы атомдық масса
Ar
өлшемсіз
Салыстырмалы малекулалық масса
Mr
өлшемсіз
Молярлық масса
M
гмоль
Зат мөлшері
ϑ (ню)
моль
Көлем
V
л,м3
Молярлық көлем
Vм
лмоль
Тығыздық
ρ (ро)
гсм3
Салыстырмалы тығыздық
d (ауа)
d H2
өлшемсіз
Массалық үлес
ω(омега)
%
Зат шығымы
η (эта)
%
Көлемдік үлес
φ (фи)
%
Химиялық реакция жылдамдығы
ϑ
Моль л сек
Жылу мөлшері
Q(ку)
Дж
Қысым
ρ (пэ)
Па
Температура
T
T
Кельвин Т = 273 К
Цельсий t=15oC

Есеп шығаруда әр типті есептің алгоритімдік жүйесін сақтаған жөн. Сонда оқушылар іс - әрекеттерін бір бағытта жұмсайды. Есептің шартын дұрыс жаза білу есепті шығарудағы ең негізгі болып есептелінеді. Есептегі физикалық шамаларды, оның таңбасын, өлшем бірліктерін дұрыс пайдалана білуге оқушыларды үйрету керек.

V. Типтік есептерді шешу үлгілері
Химиялық есептерді шығаруда мұғалім оқушылардың психологиялық жас ерекшелігін, білім деңгейлерін ескеру қажет. Егер оқушылардың кейбір есеп шығарудың білім деңгейі жоғары болса, кейбір есеп шығарудың әдістемелік бөлімдерін ескермей бірден жазылады.
Мысалы: 2Al + 3H2SO4 = Al2(SO4)3 + 3H2
Формулаларын пайдаланып алюминий мен күкірт қышқылының массасын сутектің көлемін (қ.ж.) есептеу керек.
Mr(Al)=27
M(Al)=27гмоль
m(Al)=M∙V=27гмоль∙2 моль=54 г
Mr(H2SO4)=1∙2+32+(16∙4)=98
M(H2SO4)=98гмоль
m(H2SO4)= 98гмоль∙3 моль=294 г
V = Vm∙ ν
V(H2)=22,4 лмоль∙3 моль=67,2л
Осы әрекеттерден кейде ескермей бірден жазуға болады, оқушы түсініп, ойы жүйрік болса
2 Al +3H2SO4 = Al2(SO4)3 + 3H2
54г 294 г 67,2л
Есепті шығару алгоритмі:
Есептің қысқаша шартын жазу;
Реакция теңдеуін құру;
Формуланың үстіне берілгенін жазу;
Қажетті шаманы тауып формула астына жазу;
Зат массасын табу;

Берілгені: 16 г
хг SO2
m(SO2)=16г Na2SO3+ H2SO4 = Na2SO4 + H2SO3 64г
126г
Тк: m(Na2SO3) - ? H2O
Mr(SO2)=32+(16∙2)=64
M(SO2)=64гмоль
m(SO2)= 64гмоль∙1 моль=64 г
Mr(Na2SO3 )=(23∙2)+32+(16∙3)=126
M(Na2SO3 )=126гмоль
m(Na2SO3 )=126гмольx1 моль=126г
x126 = 16г64г x= 126гx16г64г = 31,5 г
Жауабы: 16г SO2 алу үшін 31,5 г Na2SO3 керек
VI. Химия сабағында сандық есептерді жаттығуларды пайдалану әдістемесі
Сандық есептерді және жаттығуларды жаңа сабақты түсіндіру кезінде, сабақты бекітуде, үйге тапсырма бергенде, күнделікті білімді тексеруге болады. Қайталау, қорытынды сабақта, өзіндік жұмыстарда, бақылау жұмысында, таңдау, факультативтіктің курсында пайдаланады. Химия пәнінен 8 - 11 класс типтік оқу бағдарламасы бойынша сандық есептер шығаруға 8 класта - 10 сағат, 9 класта - 11 сағат, 10 класта - 12 сағат, 11класта - 7 сағат берілген.

8 класс. Химиялық формула бойынша қосылыстағы элементтің массалық үлесін есептеу.
1 - есеп. Күкірт қышқылы H2SO4 құрамындағы элементтердің массалық үлестерін есептеңдер. Есепті 2 тәсілмен шығаруға болады. Дайын формула бойынша. Пропорция арқылы.
1 тәсіл
Берілгені: Шешуі: Массалық үлесін табу формуласы (1)
H2SO4 W(э) = η(∋)Ar(∋)Mr(зат) x100%
W(э) - элементтің массалық үлесі
тк W(H)-? η(э)-элементтің атом саны
W(S) -?
W(O) -?
1. H2SO4 - салыстырмалы молекулалық массасын табамыз
Mr (H2SO4) = (1∙2)+32+(16∙4) =98
2. Формула(1) бойынша сутектің, күкірттің оттектің массалық үлесін табамыз.
W(H)=2x198∙100%=0,02∙100%=2%
W(S)= 1x3298∙100%=0,327∙100%=32,7%
W(O)= 4x1698∙100%=0,653∙100%=65,3%
Тексеру: 2+32,7+65,3=100%
2 - тәсіл. Заттың салыстырмалы молекулалық массасы 100% ке сәйкес деп алып пропорция арқылы элементтердің массалық үлесін табамыз
cутектің массалық үлесін табу
98 -- -- -- 100% x=2x10098=2%
32 -- -- -- x %
күкірттің массалық үлесін табу
98 -- -- -- 100% у= 32x10098=327,5%
32 -- -- -- у%
оттектің массалық үлесін табу
98 -- -- -- 100% Ζ=64x10098=65,3%
64 -- -- -- Ζ %
Жауабы: W(H)=2%
W(S)=32,7%
W(O)= 65,3%

Элементтердің массалық үлестері бойынша заттың қарапайым формуласын табу
2 - есеп. Құрамында элементтердің массалық үлестері мынадай: Na - 42,1 % , P - 18,9 % , O - 39%
Осы қосылыстың қарапайым формуласын табыңдар. Қосылыстағы натрий атомының санын - х,
фосфор атомының санын - у , оттек атомының санын - Z деп белгілейміз, қосылыс формуласын
Nax Py Oz деп жазуға болады.
1) WAr бөлеміз x :y :z = 42,12318,9313916=1,830,612,44
2) Зат формуласында атом сандарының қатынасы бүтін сандар болу керек. Сондықтан ең кіші санды бірлік ретінде алып, соған бөлеміз.
х:y:z = 1,830,610,610,612,440,61 = 314
Белгісіз заттың формуласы Na3PO4
Жауабы: Na3PO4 натрий фосфатының формуласы
3 - есеп. Заттың құрамында 80% көміртегі, 20% сутегі бар, оның сутегі бойынша тығыздығы 15 - ке тең. Осы заттың формуласын табыңдар?
Берілгені: Шешуі:
W (C) - 80% x:y = 8012201 = 6,620=13
W( H) =20% CH3
D( H2)=15 Mr (Cx Hy)= Mr(H2) xD(H2)
Mr (Cx Hy)=2x15=30
тк: Cx Hy - ? Mr (C H3)=12+(1x3)=15
n = 3015=2 (2еселеу)
(CH3)2 -- C2 H6 этан заттың формуласы
4 - есеп. Қаныққан көмірcутектің малекулалық массасы 86 ға тең. Заттың формуласын табыңдар.
Қаныққан көміртектің жалпы формуласы Cn H2n+2
Mr (Cn H2n+2)=86
12n+2n+2=86
14n=86-2
14n=84
η= 8414
η= 6
C6H2x6+2 -- C6 H14 гексан
Жауабы: Заттың формуласы C6 H14

Жаңа өнімдерінің массасы бойынша заттың малекулалық формуласын табу
1 - есеп: 2,3 грамм зат жанғанда 4,4 грамм көміртегі (ІV) оксиді және 2,7 грамм су түзілді. Бұл заттың сутек бойынша тығыздығы 23 ке тең . Осы заттың формуласын табыңдар.
Белгісіз заттың малекулалық массасы
Mr(зат) = D (H2) x M (H2)=23x2=46
CO2 құрамындағы көміртегінің массасын анықтау
Mr (CO2)= 12+(16x2)=44
44г CO2 -- -- -- 12г C
г CO2 -- -- -- xг C
х=4,4x1244=1,2г(С)
H2O құрамындағы сутегі массасын анықтау
Mr (H2O) = (1x2)+16=18
18 г H2O -- -- -- 2 г H
2,7 г H2O -- -- -- x г H
х=2,7x218=0,3г(Н)
Белгісіз зат құрамындағы оттегінің массасын анықтау.
m (зат)= 1,2г+0,3г= 1,5г
m(О)= 2,3г-1,5г= 0,8г(О)
2,3 г зат -- -- -- 1,2 гС
46г зат -- -- -- хг С
х =46x1,22,3=24г(С)
2,3 г зат -- -- -- 0,3гН
46г зат -- -- -- у г Н
у=46x0,32,3=6г(Н)
2,3 г зат -- -- -- 0,3гН
46г зат -- -- -- z г О
z=46x0,82,3=16г(O)
х:y:z=2412:61:1616=2:6:1 СхНуОz--С2Н6О немесе бес амалды былай орындауға болады
х:y:z = 1,212:61:0,31:0,816=0,1:0,3:0,05
х:y:z=0,10,05:61:0,30,05:0,050,05=2 :6:1
С2Н6О этил спирті немесе диметил эфирі СН3 - О - СН3
Mr (С2Н6О) = (12x2)+(1x6)+16 =46

Теорияның мүмкіндікпен салыстырғандағы реакция өнімінің шығымына байланысты есептеулер
а) Бастапқы затпен реакция өнімі бойынша теориялық шығымды есептеу
1 - есеп: 10кг натрий гидроксидін кремнийдің оксидімен қосып балқытқанда 12,2 кг натрий силикаты алынды. Натрий силикатының теориялық шығымын есептеңдер.
Берілгені: Шешуі: 10кг xкг
m(NaOH)=10кг 2 NaOH+ SiO2= Na2SiO3+ H2O
m(Na2SiO3)=12,2кг 80кг 122кг

Тк: η (Na2SiO3) - ? Mr(NaOH)=23+16+1=40
M(NaOH)=40кгмоль
m(NaOH)= 40кгмольx2моль=80кг
Mr (Na2SiO3)=(23x2)+28+(16x3)=122
M(Na2SiO3)=122кгмоль
m(Na2SiO3)= 122кгмольx1 моль=122кг
10кг80кг = x128 x=10x12880=15,25кг
15,25кг -- -- -- 100% х=12,2x10015,25=80%
12,2кг -- -- -- х%
Жауабы: η(Na2SiO3)=80%
б) Теориялық шығымы 80% болса, массасы 31 кг кальций фосфатына күкірт қышқылымен әсер еткенде алынатын фосфор қышқылының массасын есептеңдер
Берілгені: Шешуі: 31кг x
m(Ca3(PO4)2)=31кг Ca3(PO4)2+3H2SO4= 3CaSO4+ 2H3 PO4
ω(H3PO4)=80% 310кг 198кг

Тк: m(H3PO4)-? 31кг310кг = хкг198кг
х= 31x198310 =19,8кг
19,8кг -- -- -- 100%
х кг -- -- -- 80%
х=19,8кгx80100=15,84кг
Жауабы: m(H3PO4)=15,84кг

Әрекеттесуші заттардың біреуі артық мөлшерде берілгенде реакция теңдеуі бойынша реакция өнімін есептеу
1 - есеп: 20кг магний оксиді 94,5 г азот қыщқылымен әрекеттескенде түзілген тұздың массасын есептеңдер?
Берілгені: Шешуі: 20г 94,5г xг
m(MgO)=20г MgO+2HNO3= Mg(NO3 )2+ H2 O
m(HNO3)=94,5г Бастапқы заттардың әрқайсысының молярлық массасын, зат мөлшерін, зат мөлшерін табамыз
Тк: m(Mg(NO3)2-? Mr(MgO)=40 Mr(НNO3)=63
M(MgO)=40гмоль M(HNO3)=63гмоль
ν (MgO)= 20г40гмоль=0,5моль
ν (HNO3)=1,5моль(артық) сондықтанесептеуді MgO бойынша жүргіземіз
Mr(Mg(NO3)2=148
M(Mg(NO3)2=148 гмоль
Формула бойынша m=Mx ϑ есептеу
M(Mg(NO3)2=148 гмольx0,5 моль=74г немесе пропорция арқылы есептеуге болады.
20г40г = xг148г х=20x14840 =74г
Жауабы: m Mg(NO3 )2 =74г

Құрамында қоспасы бар заттардан алынған өнімнің массасын табу
Өндіріске байланысты есептерде көбінесе берілген шикізаттың құрамында қоспасы болып келетін мәліметтер болады. Бұл қоспалар өндірістік үрдіс кезінде тиісті өнімге айнала алмайды. Сондықтан да тиісті өнімге айналатын таза заттың массасын анықтау қажет болады.Оны формула арқылы анықтайды.
W(таза заттың)=m(таза зат m(қоспа)
m(таза зат= m(қоспа)xW(таза зат)
1-есеп: Құрамында 35% қоспасы бар 50 m фосфорит заводқа әкелінді. Таза кальций фосфатының массасын табыңдар. Рудадағы таза кальций фосфатының мөлшерін табу.
100 % -- 35%=65%
W(қоспа)=35% немесе 0,35
W Ca3(PO4)2 =65% немесе 0,65
m Ca3(PO4)2 =50mx0,65=32,5m
m(қоспа)=50 mx0,35=17,5m
m(Ca3(PO4)2)=50m-17,5m=32,5m
Жауабы: mCa3 (PO4)2=32,5m

Ерітіндіге байланысты есептеулер. Ерітіндідегі заттың массалық үлесін есептеуге арналған формулалар
1.Еріген заттың массалық үлесін есептеу
W(еріген)=mер.затm ерітіндіx100%
2.Еріген заттың массасын есептеу
m(ер зат)=W(ер.зат)xm(ерітінді)
3.Ерітіндінің массасын табу
m(ерітінді)= m(ер.зат)w(ер.зат) немесе m(ерітінді)= m(ер.зат)w(ер.зат) немесе m(ерітінді)=m(ер.зат)+m(еріткіш)
4.Еріткіштің массасын табу
m(еріткіш)= m(ерітінді)- m(ер зат)
5.Еріткіштің массалық үлесін табу
W(еріткіш)=100%- W(ер зат)

1-есеп: Медицинада массалық үлесі 0,2% калий перманганатының ерітіндісін қолданады. Массасы 800г ерітіндіні дайындау үшін қанша марганцовка және су қажет?
Берілгені:
W(KMnO4)=0,2%
m(ері)=800г
Табу керек: m(H2 O)-?
m(KMnO4)-?
100г ерітінді -- -- -- 0,2г KMnO4
800г ер-і -- -- -- хг KMnO4
х= 800x0,2100 =1,6г
m(KMnO4)=1,6г
m(H2 O)=800-1,6=798,4г (мл) судың тығыздығы 1 гмл болғандықтан m(H2 O) = V (H2 O) xρH2O
m(H2 O)=798,4г(мл)x 1 гмл= 798,4 мл
Жауабы: m(H2 O)=798,4г(мл)
m(KMnO4)=1,6г
2-сеп: Массасы 20г тұзды 180г суда еріткенде түзілген ерітіндідегі тұздың массалық үлесін есептеңдер
1.Ерітінді массасын табамыз.
m(ер-і)=180г+20г=200г
2.Тұздың массалық үлесін табамыз.
W(тұз)=20200x100%=10%
Жауабы: W(тұз)=10%

Сапалық есептер шығару. Берілген мөлшердегі ертінділерді дайындау. Проценттік концентрациясы берілген ерітінді дайындау
1-есеп: Кристаллогидраттар негізінде ертінділер дайындаған кезде оның құрамындағы суды ескере отырып есептеулер жүргізу керек.
Мысалы: Мыс купоросын пайдаланып массасы 200г 0,08 мыс (ІІ) сульфатының ертіндісін дайындау
Алдымен қажетті сусыз мыс сульфатының массасын табамыз.
m (CuSO4) = 200x0,08=16
Оған сәйкес мыс купоросының массасын есептейміз.
16г хг
CuSO4 -- -- -- CuSO4x5Н2О
160г 250г
16г160г =хг250г х=16x250160=25(г)

Қосатын судың массасы m(H2 O)=200-250 = 175г немесе 175 мл (судың тығыздығын 1гмл деп аламыз). Қажетті ертіндіні дайындау үшін 25 г мыс купоросын таразыға өлшеп алып , оны 175 мл суда ерітеміз.

Концентрлі ерітіндіден сұйытылған ерітінді дайындау
1-есеп: Концентрлі күкірт қышқылынан (96 % H2SO4) оның 500 мл 10 %ерітіндісін дайындау.
1.Анықтамалық кестелерден күкірт қышқылының сулы ерітінділерінің тығыздықтары мен оларға сәйкес концентрацияларын табамыз.
Мысалы , анықтамалық кестелер бойынша 96 % H2SO4 ертіндісінің тығыздығы 1,836 гсм3
2.Көлемі 500мл 10% ерітінді дайындау үшін есептеу жүргіземіз
Ертіндінің массасын табу: m(ерітінді) = V ерітіндіxρ= 500мл x 1,066 г мл =533г
Ондағы сусыз H2SO4 массасы
533 г -- -- 100%
хг -- -- 10 %
х=533гx10%100%=55,3г

2-есеп: Құрамында 53,3 г H2SO4 болатын концентрлі ерітіндінің массасы
100г -- -- 96г
хг -- -- 53,3г
х= 100x53,396 =55,3
Оның көлемі: V= mρ = 55,52г1,836гмл =30,23г
Шамамен 450 мл суға концентрлі ертіндінің есептелген көлемін 30,23 мл аз - аздан араластыра отырып қосамыз. Ерітінді бөлме температурасына дейін суыған соң оның көлемі 500мл дейін жеткенше дистильденген су қосып араластырамыз сосын ыдыстың сыртына заттың формуласын концентрациясы және дайындалған күні жазылған этикетка жапсырамыз.

Молярлық концентрациялары берілген ертінділерді дайындау
1-есеп: Мыс купоросынан концентрациясы 0,1 мольл , көлемі 500мыс (ІІ) сульфатының ертіндісін дайындау.
Кристаллогидраттың (CuSO4x5Н2О) қажетті массасын есептейміз:
m= CxMxV = 0,1 мольл x 250г моль x0,5 л = 12
Кристаллогидраттың өлшендісін сыйымдылығы 500 мл колбаға воронка арқылы саламыз және дистильденген сумен шаямыз. Шайынды колбаның ішіне бару керек. Үстіне колбаның белгі сызығына сәл жеткізбей су құямыз. Ертіндінің менискісі өлшеуіш колбаның белгі сызығына сәйкес келу керек.
Ертінділерді сұйылтуға есеп шығару
Ерітінділерді сұйылтуға арналған есептерді шығаруда қолданылатын формула
W(ер.зат)= Wер.затxmеріmер.зат+mH2O
1-есеп: Натрий гидроксидінің массалық үлесі 10% немесе (0,1) массасы 45г ерітіндісіне 105г су қосылды. Алынған ерітіндідегі натрий гидроксидінің массалық үлесі қандай?
W(NaOH)=0,1x4545+105=4,5150=0,03 немесе 3%
Жауабы:W(NaOH) =3%

Ерітінділерді араластыруға есеп шығару
Ерітінділерді араластыруға байланысты есептерді мына формулаларды пайдаланып шығаруға болады.
W(ер.зат) =m1ер.зат+m2(ер.зат)m1ері+m2(ері)
1-есеп: Натрий хлоридінің массалық үлесі 0,05 массасы 100г ерітіндімен құрамында натрий хлоридінің массалық үлесі 0,15 массасы 300г ерітіндісі араластырылды. Алынған ерітіндідегі тұздың массалық үлесін есептеңдер:
Берілгені: Шешуі:
W1(NaCL)=0,05 W(NaCl)=0,05x100+0,15 x300100+300=5+45400=50400=0,125
W2(NaCL)=0,15
m1(ері)=100г
m2(ері)=300г

Тк: W(NaCl) -? Жауабы: W(NaCl)=0,125немесе 12,5%

2-сеп: Тұз қышқылының массалық үлесі 15% массасы 300г ерітіндісін дайындау үшін тұз қышқылының массалық үлесі 20% және 12% екі ерітіндісінің қандай массаларын араластыру қажет
Есепті "Крест ережесі," немесе "Пирсон квадраты," әдісімен шығару жеңілдеу 1.Диагональдың сол жағындағы жоғары және төменгі бұрыштарына бастапқы есептің шарты бойынша берілген екі ерітіндінің массалық үлестерін W1 мен W2 (20% және 12%) диагональдың қиылысқан ортасына дайындалатын ерітіндінің (3-ерітінді) массалық үлесін W3(15%) жазамыз.
2. Диагональдың оң жақтағы бұрыштарына, диагональдың бойына орналасқан сандардың (массалық үлестердің) айырымдарын(үлкен саннан кішісін алып)жазамыз:
3 W1 W3 - W2 W3
15 яғни
12 5 W2 W1 - W3
3. Бұл айырым сандар бастапқы ерітінділердің салмақ бөліктерін (c.б.) көрсетеді, яғни 20 ерітіндінің 3 c.б. мен 12% ерітіндінің 5 c.б. алып, барлығы.
3 c.б.+5 c.б.=8 c.б. ерітінді дайындау керек олай болса 8 c.б.=300г
1 c.б.=3008=37,5г
4.Тапқан c.б. мәндерін c.б. санына көбейтіп, бастапқы ерітінділердің массасын табамыз:
m1(ері)=37,5x3=112,5г
m2(ері)=37,5x5=187,5г
Есепті тексеру: m3(ері)= m1(ері)+ m2(ері)=112,5+187,5=300г
Жауабы: m1(ері)=112,5г
m2(ері)=185,7г

Химиялық заттарды бір-бірінен ажырата білуге эксперименттік есептер шығару
1-есеп: Тұз ерітінділері кұйылған сынауықтардың қайсысында темір(ІІІ) хлориді, мыс(ІІ) хлориді, кальций хлориді бар екенін анықтаңдар. Әр ерітінді құйылған сынауыққа аммоний тиоцианатын тамызамыз. Нәтижесінде қызыл-қан түске өзгерген сынауықта-темір (ІІІ) хлориді, қара түске өзгергені - мыс(ІІ) хлориді ал ешқандай эффект байқалмаған сынауықтағы кальций хлориді
FeCl+3NH4CNS=Fe(CNS)3+3NH4Cl
қызыл қан тусті
CuCl2+2NH4CNS=Cu(CNS)2+2NH4Cl
Немесе:
Әр сынауыққа NaOH тамызамыз. Қызыл-қоңыр тұнба түзілген сынауықтағы темір(III) хлориді, қөгілдір түсті тұнба түзілген мыс(II) хлориді ал реакция жүрмей, өзгеріссіз қалған сынауықта- кальций хлориді болған
FeCl3+3NaOH=Fe(OH)3 +3NaCl
қызыл-қоңыр
CuCl2+2NaOH=Cu(OH)2 +2NaCl
көгілдір
СaCl2+NaOH=
Түзілген темір (ІІІ) гидроксидін қыздырсақ күрең-қоңыр түсті темір (ІІІ) оксиді, ал мыс (II) гидроксидін қыздырсақ қара түсті мыс (II) оксиді түзіледі
t°
2Fe(OH)3=Fe2O3+3H2O
күрең-қоңыр
Сu(OH)2=CuO+H2O
қара

Заттың сапалық құрамын анықтауға эксперименттік есептер шығару
Хлорид ионға сапалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.