БАҚ-тың қоғамдық функциялары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Дәріс 4. БАҚ-тың қоғамдық функциялары
Функция ұғымына түсінік.
Журналистика не үшін керек? Неліктен ол жеке адамға да, жалпы қоғамға да қажет? Басқаша айтқанда, БАҚ-тың әлеуметтік функциялары қандай? Біз "функциялар" дегенде журналистиканың әр түрлі "міндеттері" және олардың қазіргі қоғамдағы орындалу сипаты деп түсінейік.
Функция латын сөзі жетілдіру деген мағынаны білдіреді. Баспаның әлеуметтік сипаты оның функциясын анықтауға тікелей қатысты. Ең алдымен журналистика өз әрекетінде ақпарат тарату функциясын атқарады. Рухани салада баспасөз барлық идеологиялық институттарға тән және ол танымдық, білімділік, тәрбиелілік функцияларды атқарады. Сондықтан да, журналистиканың рөлдік қатынасы мен әрекеті БАҚ функциясын көтеру кешенін сипаттайды. Бірақ мұны журналистиканың жеке функциясы деп түсінбеуіміз қажет. БАҚ функциясы туралы түрлі пікірлер қалыптасқан, ол функцияларды анықтаудың методологиясына байланысты. Кеңес ғылымында ең үздік үштік функциясы деген атпен журналистиканың функциялары танылған. Ол-насихаттау, үгітшілік, ұйымдастырушылық функциялары. 1960 жылы социологтар ақпараттық, ағартушылық, тәрбиелік, реттеушілік функцияларды ұсынды. Енді бір топ ғалымдар ақпараттық және тәрбиелік функцияларын баса атап көрсеткен. Ол мәселе төңірегінде ЕП.Прохоровтың жіктемесін де атауға болады. Ол - идеологиялық, мәдени-ұйымдастырушылық функциялары. Ғалым Г. В. Кузнецов функция ұғымын мақсат ұғымымен тығыз байланыста қарайды, журналистік жұмыстың басты мақсаты - халықтың, құлағы, һәм үні болу.
Ғалым журналистиканың төмендегідей функцияларын атайды:
1. Ақпараттық функциясы.
2. Мәдени-ағартушылық функциясы.
3. Интегративті функциясы.
4. Әлеуметтік-педагогикалық функциясы.
5. Ұйымдастырушылық функциясы.
6. Білім берушілік функциясы.
7. Рекреативтік (қалпына келтіру) функциясы.
Бұл тәрізді жіктемелердің санын көптеп келтіруге болады. Бірақ соның ішінде бастыларына тоқталамыз.
Бүкіл отандық баспасөз партиялық-кеңестік деп аталған уақытта бұл функциялар лениндік: "Газет-ұжымдық насихатшы, ұжымдық үгітші және ұжымдық ұйымдастырушы" формуласынан туындап отырды. Тиісінше, баспасөзге үгіт, насихат және ұйымдастырушылық функциялар жүктелді. Үгіт-насихат негізінен Коммунистік партия мен Кеңес үкіметі бағытының дұрыстығын растайтын жолмен жүрді. Үгіт-насихат тактика ретінде қарастырылды, ал марксизм-ленинизм идеяларын олардың ұрандары мен постулаттарында мызғымайтын жалғыз дұрыс ілім ретінде насихаттау стратегиялық бағыт ретінде танылды. Барлық басылымдарда үгіт-насихат айдарлары, сондай-ақ коммунистік тәрбие айдарлары болды, өйткені сол кездегі теоретиктер тәрбие функциясын да қосымша журналистік функция деп қарастырды.
Осылайша, партиялық-кеңестік баспасөз Кеңес өкіметі үшін үгіт-насихат жүргізіп, марксизм-ленинизм идеяларын насихаттап, жұмысшыларды коммунизмге деген адалдық рухында тәрбиелеп, партиялық съездер мен Үкімет қаулыларының шешімдерін орындау үшін жаңа еңбек жолындағы ерліктері үшін бұқараны ұйымдастыруы керек еді. Мұның бәрі, әрине, демократиялық журналистиканың шынайы міндеттері мен қызметіне ешқандай қатысы жоқ.
Ең бастысы, дәлірек айтсақ, қазіргі заманғы БАҚ-тың ақпараттық функциясын бірінші деп атаған жөн. Әрбір адам жеке-жеке және жалпы қоғам қандай да бір шектеусіз (жеке өмірге қатысты мәліметтерді қоспағанда) өздерін қызықтыратын ақпаратты алуға егеменді құқығы бар. Бұл жан-жақты құқық адам құқықтары жайлы декларацияда анықталып, барлық демократиялық мемлекеттердің конституцияларында жазылған. Бұл жерде атап өту маңызды нәрсе- әңгіме объективті шындық туралы, шынайы емес, интерпретацияланған ақпаратқа жол берілмеу керек. Адамдар фактілерді білгісі келеді, ал журналистер бұл фактілер туралы өз пікірлерін емес, нақты деректерді ғана жеткізуге міндетті.
Бұл журналистік ақпарат әрдайым құрғақ, бояудан, көркемдіктен айырылған болу керек дегенді және журналистердің хабарланған фактілер бойынша өзінің жеке пікірі болмауы керек дегенді де білдірмейді. Мәселе журналистің алдында қандай міндет тұр және қандай да бір жағдайда бұқаралық ақпарат органы қандай ақпараттық функцияны орындайтынында. Мысал ретінде біз бұл жағдайды теледидарлық компаниялардың қызметінде көрсетеміз. Хабардағы, КТК-дағы, Евразия 1-арнасындағы Жаңалықтар, Қорытынды жаңалықтар, 31 АРНАдағы Инфорбюро - бұл ең көп аудиторияға арналған ақпараттық бюллетеньдердің бір түрі. Осы бағдарламаларда біздің отандастарымыздың басым көпшілігі ағымдағы күннің оқиғалары туралы ақпарат алады. Белгілі бір оқиғаларды егжей-тегжейлі талдауға және себеп-салдарлық байланысты түсіндіруге мұнда орын жоқ. Осы фактілерді талдау, әртүрлі оқиғалардың себеп-салдарлық байланыстарын іздеу, перспективалар мен тенденцияларды анықтау басқа мазмұндағы бағдарламалар айналысады (Қорытынды жаңалықтар, Портрет недели, т.б.)
Танымдық функция. Таным - қор - шаған орта мен әлемді қабылдауға бағыт - талған сананың қызметі екендігі аян. Ал, сана - обьективтік әлемнің субьективтік бейнесі. БАҚ-тың туындыларында негізгі тақырыптың дұрыс көрініс табуы сана қызметіне байланысты болатындықтан, БАҚ-тың танымдық функциясының не - гізі дәл осы тұстан қарастырылуға тиіс. Журналистің әрбір туындысы өз қабыл - даушысын танымдық дұрыс бағытқа же - телеуі қажет. Әлдебір мәселенің себеп-салдарын білгісі келген адамның қажет - тілігін өтеуге өз деңгейінде үлес қосу БАҚ-тың абыройлы борышы. Жа - рия - ланымдағы танымдық элементінің мөлшерімен журналист материалының құндылығы өлшенбек. БАҚ-тың аталмыш функциясы өмір - дің өзінен бастау алады. Себебі, әрненің шынайы болмысының өзі салыс - тырмалы дүние. Әр объектінің күрделі құрылымы, ішкі-сыртқы байланыстары, бітім-болмысы бар. Айталық, елдегі қоғамдық құрылымдағы, өндірістегі, экономикадағы менеджментті белгілі деңгейде, салыстырмалы түрде танып, білмейінше ол туралы мақала жазу, бағдарлама әзірлеу мүмкін емес. Әсіресе, плюрализм кезеңінде БАҚ-тың танымдық функциясының маңызы өте зор. Бір мәселені әртүрлі көз - қарас - тардың талқысына салу арқылы шын - дыққа жақындаумен қатар, таным аясын кеңейтуге мүмкіндік табылады. Алайда, сол алуан түрлі пікірлер мен көзқарастардың ішінен нақты шындықты табуға БАҚ-тың танымдық функциясы бағытталуға тиіс. Ақпарат дегеніміздің өзі - қоғамдық мазмұны тұрғысынан келгенде жаңа мағлұмат, яғни, білім. Тың ой, жаңа мағлұмат пен деректі ұсынған ақпараттың таным - дық мәні терең болмақ. Олай болса, БАҚ өнімі халыққа қаншалықты пайда тигізсе, танымдық функциясын да соншалықты деңгейде атқарады деуге болады. Қазақ БАҚ-дағы ғылыми-танымдық материалдар, ғалымдар мен әртүрлі саланың білікті мамандарымен жүргізілетін сұх - баттар, шет елдерде болып қайтқан жур - - налистердің эсселері, жолжазбалары, очерктері секілді жарияланымдарда та - нымдық мәліметтердің көп кездесетіні белгілі. Мерзімді басылымдар мен телеарналар да аталмыш функцияны басты назарда ұстайды. Мысалы, республикалық Ақиқат журналында ғылыми жаңалық - тармен қатар, дүниенің тылсым сырларына шейін терең үңілген ондаған материалдар жарияланып тұрады. Танымдық материалдар әзірлеп ұсыну жағынан келгенде, мемлекеттік БАҚ-тарда қалыптасқан игі дәстүрлер баршылық. Айталық, белгілі журналист Жанболат Аупбаев бас редакторлық еткен тұста Егемен Қазақстан газеті ай сайын сәрсенбіде 16 беттік Етжеңді деп аталатын арнайы санында Елдік мінбері, Зерде, Ашылмаған аралдар, Өмір-өзен атты айдарлары бойынша ондаған танымдық мақалалар жариялап, оқырмандар ықыласына бөленіп келгенін ерекше атап айтуға болады. Қазақстан ұлттық телеарнасы да Ғалым Доскен басқарған тұсында өзінің тартымды бағдарламаларымен көп - тің көңілінен шығып келді. Ақын Бақыт Беделханұлы, журналист Мұрат Қо - жам - құловтар жүргізетін Атамекен интел - лектуалдық телеойын арқылы ұлттық арна кең байтақ Қазақстанның жер, су, таулары, тарихи ерекшеліктері жайында көрермендерге мол танымдық мағлұматтар берсе, Санжар Керімбайдың Алтын сақасы - жастарды халық жырларынан, ұлтымыздың классикалық әдеби туындыларынан молынан хабардар етуге, Назира Бердалының Алтын сандығы - ұмыт болған көне сөздерді жаңғыртуға қомақты үлес қосты. Журналист Жұмабай Шаштайұлының Үзеңгі жолдас телесұхбаты да тарихи танымдық тұрақты бағдарлама ретінде қалыптасқан болатын. Танымдық бағдарламаларда Хабар агенттігі мен Каспионет (бұрынғы атауы бойынша) арнасының алар орны ерекше болды. Онда белгілі журналист Қайнар Олжайдың жасаған көптеген жобалары ел назарын аударды. Мысалы, Солай болған, Бір сәт және бүкіл ғұмыр, Бірінші, Қазақтар секілді бағдарламалар тың деректерді тартымды әрі қызықты етіп жеткізетіндігімен ерекшеленді.
Басқарушылық функциясы. Заң шы - ғарушы, атқарушы және сот билігінен кейін журналистиканы төртінші билік деп жұрттың ауызға алатыны онымен санасатындықтарын білдірсе керек. Дегенмен, төртінші билік сөзін қай мағынада түсінетіндігімізге ой жүгіртіп көруіміз керек. Бұл сөзді тура мағынасы бойынша қабылдайтындар бар. Қандай бір ақпарат құралының төртінші билік жүргізіп отырғандығын жоққа шығаруға болмайды. Алайда, мұндай мүмкіндік өмірде өте сирек. Логикалық заңдылық тұрғысынан келсек, журналистика тура мағынасы бойынша ешқашан билік функциясын атқара алмайды. Керісінше, өзінің белсенді қызметінің нәтижесінде мемлекеттің, үкіметтің ісіне ықпал етуіне әбден болады. Сондықтан, Батыс елдерінде журналистика - төртінші билік деген атауды жанама түрде қолданады. Кең арнада қарастырар болсақ, билік дегеніміз субьектінің өз құқығын жүзеге асыруы және әртүрлі қоғамдық объектілерді өзінің қарауына алу мүм - кіндігін иелену тәсіл. Билікті жү - зеге асыратын әртүрлі формалар мен тәсілдер бар. Әміршілдік, бас - қарушылық, үйлестірушілік, ұйым - дас - тырушылық, бақылау жасау т.с.с. Бұлар ең анайы тоталитарлық жүйе - дегі елден бастап, өркениетті зайырлы демократиялық қоғамға дейінгі аралықта белгілі деңгейде көрініс тауып отыратындығымен ерекшеленеді. Түсіндірме сөздіктерде билік ұғымы көбінесе үш мағынада түсін - діріледі. Пирамида, яғни, мемлекет ісін басқару жүйесі (заң шығару, атқару, сот билігі), басқару, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.