Аффикстің түрлері, олардың атқаратын қызметі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:
+ Кіріспе бөлім:
Жалпы аффикс дегеніміз не?
+ Негізгі бөлім:
Аффикстің түрлері, олардың атқаратын қызметі
+ Қорытынды

Өз алдына дербестігі жоқ, тек сөз құрамында түбір морфемаға жалғанып қолданылғанда ғана, белгілі бір мағынаға ие болатын көмекші морфемалар аффикстік морфемалар деп аталады

Деривациялық (сөз тудырушы аффикс)-дербестігі жоқ түбірден немесе дербестігін сақтаған түбір морфемадан
сөз жасайтын аффикстерді сөз тудырушы аффикстер дейді
Реляциялық аффикс
(сөз түрлендіруші аффикс)-сөз бен сөзді байланыстырып, олардың бір-біріне қатынасын білдіретін аффикстер сөз түрлендіруші аффикстер, ал олардың грамматикалық мағыналары реляциялық мағына деп аталады

Көмекші морфемалар немесе аффикстер осылайша екі үлкен топқа бөлінеді де, әрбір жеке тілде олар сол тілдің грамматикалық құрылысының ерекшелігіне орай бірнеше түрге ажыратылуы мүмкін. Мысалы, орыс тілінде көмекші морфемалар немесе аффикстердің префикс, суффикс, флексия (немесе окончание) деп аталатын түрлері бар. Орыс тіліндегі суффикс деп аталатын морфема түркі тілдерінде, соның ішінде қазақ тіліңде, жұрнақ деп аталатын морфемаға сәйкес келеді де, түбірден соң жалғанады. Орыс тіліндегі суффикстермен барабар қызмет атқаратын көмекші морфема - префикс. Суффикстер түбірден соң жалғанса, префикстер түбірдің алдында тұрады. Түркі тілдерінде орыс тіліндегі тәрізді префикстер жоқ. Түркі тілдерінің бірі - қазақ тілінде беймаза, беймезгіл, бейтаныс, бейтарап, бейуақ, бейхабар, бейшара тәрізді сөздердің құрамында иран тілдерінен енген -бей префиксі ұшырасады, бірақ ол қазақ тілінде префикс ретінде қызмет атқара алмайды,аталған сөздердің құрамында ғана қолданылып, бұл сөздер белшектенбейтін бір тұтас сөздер ретінде ұғынылады.

Көмекші немесе аффикстік морфемалардың бірі - инфикс.
Инфикс - сөз тудыруда немесе сөз түрлендіруде түбірдің ішіне қойылатын морфема.
Инфикс латын тілінде, тагаль тілінде (индонезия тілдерінің тобына енетін тіл) ұшырасады.
Аффикстік морфемалардың ішінде ең жиі ұшырасатындары жұрнақтар мен жалғаулар:

Форма тудырушы жұрнақтардың сөз тудырушы жұрнақтардан формасы басқаша болады.Сөз тудырушы жұрнақтар жалғанған сөзінің мағынасын өзгертіп, онан мүлдем жаңа мағынаны білдіретін басқа бір туынды сөз жасаса (мысалы:қой-төрт-түлік малдың бірі, қойшы-қой бағатын адам, шопан), форма тудырушы жұрнақ өзі жалғанған сөзіне сәл ғана қосымша мағына үстейді. Екінші сөзбен айтқанда,Фома тудырушы жұрнақ жалғанған сөзінің мағынасын бұзбайды,өзгертейді, түбірден лексикалық мағынасы басқа,жаңа лек.(жаңа сөз) тудыра алмайды.
Мысалы: кел деген етістікке форма тудырушы әртүрлі жұрнақтардың жалғануынан оның (кел етістігінің) мынадай формадалары жасалады:келер,келмес,келген, келетін, келмек,келіп,келгелі,келсе,келгей және т.б
Бұл етістіктердің құрамындағы жұрнақтар кел деген түбір ет. негізгі лексикалық мағынасын мүлдем өзгертіп тұрған жоқ. Етістіктің мысалға келтірілген туынды формаларынын мағынасы кел деген түбір етістік негізгі лексика-семантикалық қазығынан да алшақтап кетпеген. Келер,келмес,келген, келетін, келмек,келіп,келгелі,келсе,келгей деген формалар кел деген етістіктің әр түрлі грамматикалық формалары,атап айтқанда,есімше, көсемше,рай формалары ретінде танылады.
2. Жұрнақтың жалғануы арқылы жасалған туынды сөз бір тұтас сөз, яғни бір бүтін лексикалық единица ретінде ұғынылады Мұндай туынды сөздің құрамындағы негізгі морфема (түбір) мен көмекші морфема немесе аффикстік морфема (жұр- нак) бір-біріне қиюласа кірігіп кетеді де, жұрнақтың жалғануы арқылы жасалған туынды сөз бір тұтастық, бүтіндік қасиетін жоймайды, бір тұтас лексикалық единица ретінде қолданылады. Мысалы, жиын, жина, жиналыс; өндір, өндіріс, өнім, өнімді деген сөздердің әрқайсысы негізгі (түбір) морфема мен көмекші (аффикстік) морфемалардың қосындысынан құралғанымен, тұтас лексикалық единица - бір бүтін сөздер ретінде ұғынылады және колданылады Бұлай болатындығы мынадан: сөз лексикалық единица ретінде өзінің тұтастылық қаснетін әр уақытта сақтайды. Түтастылық қасиетін бір ғана негізгі морфемадан құралған түбір сөзге де, негізгі морфема мен көмекші морфеманың бір түрі - жұрнақтың қосындысынан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.