Саясаттағы, жастар ортасындағы экстремизм. Экстермизм түсінігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қазақ ұлттық аграрлық университеті коммерциялық емес акционерлік
қоғамы

ІТ–технологиялар, автоматтандыру және агроөнеркәсіптік кешенін
механизациялау факультеті

Аграрлық техника және технология кафедрасы

ӘЛЕУМЕТТІК ҚАУІПТЕР

Практикалық жұмыс №10

Тақырыбы: Саясаттағы, жастар ортасындағы экстремизм. Экстермизм түсінігі.

Алматы 2020

Жұмыстың мақсаты: студенттерге саясаттағы, жастар ортасындағы экстремизм.
Экстермизм түсінігі туралы мәліме беру.

Экстремизм түсінігі.

ХХІ ғасырдың басынан бастап діни экстремизм мемлекет басшыларының,
саяси қайраткерлердің және дін көшбасшыларының деңгейіндегі кездесулерде,
саммиттерде, конференцияларда көп талқыланатын тақырыптардың біріне
айналды. Белгілі болғандай, экстремизм ең жалпы түрде қоғамда қалыптасқан
нормалар мен ережелерді радикалды түрде теріске шығаратын төтенше
көзқарастар мен әрекеттерді ұстанушылық ретінде сипатталады.
Қазіргі кезде қоғам үшін экстремизм ғана емес, сондай-ақ, діни-саяси
экстремизм де анағұрлым үлкен қатер төндіріп тұрғанын толық сенімділікпен
айтуға болады. Оның айрықша сипаты, мемлекеттік құрылысты зорлықпен
өзгертуге және билікті алуға, егемендікті және мемлекеттік аумақтық
бүтіндігін бұзуға бағытталғандығында тұр; адамдарды тартудың маңызды
факторы ретінде, олардың компромиссіз күресін жұмылдыра отырып, діни ілімі
мен символдарын пайдаланады.
Яғни, діни-саяси экстремизмді көзқарастар мен қызмет ретінде, оның
ішінде діни негіздемесі бар және сол немесе басқа мемлекетте орын алған
қоғамдық-саяси құрылысты зорлықпен қайта құру күресіне, жаппай
тәртіпсіздікті, бұзықтық әрекеттер мен вандализм актілерін жүзеге асыруға,
сонымен қатар, зорлық-зомбылыққа, төтеншелікті, басымдықты немесе
азаматтардың дінге көзқарас белгісі бойынша олқылығын насихаттауға
шақыруға немесе зорлық-зомбылық жасауға байланысты нәсілдік, ұлттық, діни
және әлеуметтік алауыздық тудыруға бағытталған террористтік түрі ретінде
анықтауға болады.
Діни экстремизм – бұл кез келген діннің кері жағы, оның адамдардың
немесе тұтас қоғамның қызығушылықтарына зиян келтіретін, мораль мен
құқықтың жалпы мойындалған нормаларын бұзумен шектелетін, демократия және
азаматтық қоғам институттарының қалыптасуы мен дамуына кедергі болатын
өнегесіз көзқарастар мен принциптерді тудырып, дамыта отырып, дінге талпыну
түрінде әрекет ететін қараңғы, қауіпті жағы.
Әдебиетте экстремизм ұғымы әртүрлі қолданылады. С.И. Ожегов пен Н.Ю.
Шведованың Орыс тілінің түсіндірме сөздігінде экстремизм төтенше
көзқарастар мен әдістерді ұстанушылық ретінде (көбінесе саясатта)
анықталады. 2003 ж. шыққан Социологиялық энциклопедияда әлеуметтік
экстремизм төтенше көзқарастар мен әдістерді ұстанушылық және оларды
сәйкес әлеуметтік тәртіпте жүзеге асыру ретінде сипатталады. Кең әлеуметтік-
мәдени мағынада экстремизм девианттылық – қоғамда орын алған моральдық және
құқықтық нормалардан ауытқу.
Экстремизм (әлеуметтік) ұғымын түсіндіру тәсілдерінде барлық
айырмалар кезінде оны адамдардың санасы мен тәртібінде төтенше
көзқарастардың, проблемаларды шешу, мақсатқа жету құралдары мен
әдістерінің, сонымен қатар, тіршілік әрекетінің түрлерінің көріністері
ретінде қарастыру жалпы болып табылады. Экстремизм әлеуметтік құбылыс
ретінде қоғамдық өмірдің барлық салаларында байқалады, оның айқын ғана
емес, сондай-ақ, жасырын (қауіптілігі кем емес) түрлері бар. Экстремизм
сияқты күрделі ұғымның пайда болуы, орын алуы және өзгеруі әлеуметтік
құбылыс, процестер, жағдайлар сияқты факторлардың көп түрлі және көп
деңгейлі кешенінің әрекет ету нәтижесі болып табылады. Осы жағынан,
экстремизм қоғам өмірінің туындысы және бір мезгілде оның құрамды бөлігі
деуге болады.
Экстремизм феноменінің топтық, сондай-ақ, жеке табиғаты болады,
әлеуметтік-психологиялық және теориялық-идеологиялық деңгейлерде көрініс
табуы мүмкін, осыған орай қоғамдық-саяси өмірдің түрлі салаларын қозғайды.
Экстремисттік көріністер негізінде саяси, идеологиялық, нәсілдік, ұлттық
немесе діни жек көрушілік немесе жауластық мотивтері жатады. Философиялық
сөздіктерге сәйкес, жек көрушілік – жек көретін нысанға – адамды, адамдар
тобын, жансыз затты, құбылысты қабылдамауды, жиренуді және жауласуды
білдіретін қарқынды, ұзақ, теріс боямаланған деструкциялық сезім. Жаңа
заманғы ғылымда жек көрушілік табиғатының бес негізгі түсініктемелері бар.

Жек көру сүйіспеншілік серігі ретінде. Жек көру жануарлар мен адамдарда
жақын жеке қарым-қатынастарға қабілетін қамтамасыз ететін
психофизиологиялық механизм ретінде қарастырылуы мүмкін. Бұл жағдайда жек
көру сүйіспеншілікке қарама-қарсы қойылады немесе қосылады. Кейде адам
сүйген адам жек көреді және көбінесе бұл сезімдерді ажырату мүмкін
болмайды, олардың бірі екіншісі құраған нәрсені бұзады, олар бірлесіп
тіршілік етеді.
Жек көру жабайы агрессия ретінде. Жек көруді адам баласының алғашқы
түйсіктерімен – агрессиямен, топтық өздік сәйкестендірумен және өз аумағын
бөтен адамдардан қорғаумен байланыстырады. Қорғаныштық жек көру өз
бетінше қоғам үшін қауіп төндірмейді, бірақ алғашқы түйсіктерге байланысты
экстремисттік түрлерді қабылдай алатын жеңілдік қатерлі. Алғашқы
түйсіктерге біршама бейімделген, кез келген сыртқы қоздырғыштарға әрқашан
теріс қарауға бейім адамдар болады. Агрессиялық шиеленістен босау себебі
психотерапиялық немесе тіпті медикаментоздық араласуды талап ететін
психоэмоциялық ауытқу болуы мүмкін.
Жек көру жеке пайымдама. Жек көру нақты немесе абстракты нысан туралы
жағымсыз және жауластық ретінде субъективті бағалап пайымдау сияқты
түсіндіріледі. Бұл жағдайда жек көрудің бастапқы себебі мен бастапқы көзі –
деструкциялық сезім бейнесін қалыптастыратын ақпарат. Осы тұрғыдан жек көру
әлемнің субъективті картинасын қалыптастыратын ең қарапайым танымдық
процестердің бірі ретінде қатысады, себебі, ол қабылданған ақпаратты
аналитикалық өңдеуді және түрлендіруді талап етпейді. Менің жеке немесе
менің қоғамымда қабылданған сенімдер мен құндылықтарға қарсы келетіндіктен
жек көреді.
Жек көру жанжалға уәждеу ретінде. Жек көру жеке адамның, топтың немесе
тұтастай қоғамның жанжалды уәждеуді – бәсекелестікті, тоталитаризмді,
революцияны, бассыздықты, соғысты, геноцидті нығайту және бекіту уәжін
арттыруға талпынатын белгілі бір мақсаттағы насихат салдары болуы мүмкін.
Тартысты келеңсіздікті мақсатты түрде уәждеу әлеуметтік жек көру деген
атау алды. Әлеуметтік-релеванттық белгілер бойынша (жынысы, ұлты, нәсілі,
жасы, діні, жыныстық бағдарлары және т.б.) немесе кластық белгілері бойынша
(сословие, кластар, страттар) әлеуметтік жек көру топ-нысандарға бөлінеді.

Жек көру арғы жақтағы құл иеленуші ретінде. Теология тұрғысынан, жек
көру мәні Алланың әмірі ретінде ақпейілдік пен сүйіспеншілікке қарсы
тұрады. Адам Алланың бейнесі және ұқсастығы бойынша жаралған, сондықтан ол
үшін зұлымдық – жау, қатер, құл иеленуші, паразит. Идеал түрде зұлымдық
мүлдем болмауы керек, себебі ол тұтас әлемге де, оның бөліктеріне де мүлдем
керек емес. Осы тұрғыдан басқаларға зұлымдық төндіретін жек көруші адам
өзіне адамдар қоғамының тіршілігіне қатысты алланың және қоғамның пендесі
ретінде залал келтіреді. Сондықтан қоғамның міндеті, адамның қателік
жасамауына көмектесуден, оны қысымнан және азғырудан қорғаудан, оны бұрыс
жолдан уақытында тоқтатудан тұрады. Сол арқылы жек көру қолдау таппайды,
қайта жаңғыруын тоқтатады, жаңа қызметшілерін жинамайды. Соңында әлсірейді
және құлдырайды.
Жек көрудің даму факторлары. Жастар экстремизмінде көрініс табатын жек
көрудің қарастырылған терең жатқан бес себебі жаңа заманғы қоғамда жағымсыз
құбылыстардың дамуына ықпал ететін бес өзара байланысқан факторды
белгілеуге мүмкіндік береді. Оларды атаймыз.
1. Қоғамды атомдау, жеке жақын қарым-қатынастар, бақытты өзара әрекет
ету құндылығын құнсыздандыру, байланысу үрейі, басқа адаммен ортақ тіл таба
алмау, тең сенімді қарым-қатынастар жасай алмау.
2. Қоғамда мәдениет деңгейінің төмендеуі, аз дене белсенділігі, алғашқы
агрессияны құптау.
3. Басқа жынысты адамдар, ұлты, жасы, діні, жыныстық бағдары,
сословиесі, класы туралы ақпараттың болмауы немесе бұрмаланған түрі болуы.
Осындай ақпараттың жеткіліксіздігі жағымсыз түсініктемеде басқаша көрінетін
стереотиптермен алмасады.
4.Ұлттық-мемлекеттік сәйкестік дағдарысы, әлеуметтік-экономикалық
теңсіздіктің артуы кінәлілерді іздеумен қатар бұқаралық стихиялық немесе
мақсатты түрде қалыптасатын наразы күй.
5. Адамзат қоғамын ашулы, өзімшіл, құмарлыққа бой ұрған, билікті,
байлықты, үстемдіктен рахат табатын, адам адамға – қасқыр, барлығы жалпыға
қарсы соғысатын жерде барынша көп игілікті қасіретсіз алуға талпынатын
ұдайы жанжал шығаратын компания ретінде қарастыру [3].
Экстремисттік көріністердің ерекше ортасы жастардың әлеуметтік статусы
мен қоғамдағы ролінің әлеуметтік-психологиялық, жас ерекшеліктерінің тұтас
қатарына қарай әлеуметтік тобы болып табылады. Жастар ортасында экстремизм
көрінісінің ерекшелігі экономикалық тәуелділікке, дүниетанымдық
тұрақсыздыққа, максимализм мен әлеуметтік қарсылықтың түрлі көріністеріне
бейімділікке, өмірлік мақсаттарға жету құралдары мен тәсілдерін әрқашан
саналы түрде таңдай білмеуге байланысты. Басқа халық топтарынан бұл
айырмашылықтар жастар ортасында әртүрлі ғылым салаларының мамандары-
психологтар, әлеуметтанушылар, саясаттанушылар, заңгерлерден экстремизм
феноменін терең саралауды талап етеді.
Дәл жастар ортасында әлеуметтік экстремизмнің пайда болуына қолайлы
жағдайлар ретінде экономикалық, әлеуметтік шындықтың түбегейлі өзгерістері,
қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларында әлеуметтік теңсіздік, жаһандандыру
процестері рөл атқарады. Жас адамдардың жүріс-тұрысына қазіргі қоғамдағы
жылдам өзгеретін ойын ережелері маңызды әсер етеді, олар жүріс-тұрыс
стратегиясын таңдауды, мәселені шешудің нақты әдістерін және әртүрлі
формадағы наразылықтар көрсетуді қамтамасыз етеді. Жастар ортасындағы
экстремизм бейресми жастар топтары мен қозғалыстарымен, қылмыскерлікпен,
әумесерлік мінез-құлықпен сипатталады.
Бұл феноменнің қауіптілігі түрлі қылмыс жасау фактілерінің өзінде ғана
емес, билік институттарының көбісінде жүйелік тұрақсыздануы, сондай-ақ,
қоғамдық қауіпсіздіктің бұзылуында көрінеді. Жастар экстремизмі мәселесінің
өзектілігін БАҚ-ғы көп басылымдар саны көрсетеді. Бұл мәселе жастар
ортасында жаппай құбылыс болып барады.
Мұндай құбылыстардың айғағы ретінде Қазақстан аумағындағы соңғы 5 жылда
халықаралық экстремисттік немесе террористтік ұйымдар қызметіне қатысты 70
шетел азаматтарының ұсталуы жайлы мәліметтер болып табылды. Бұл
құрылымдардың бүлдіру әрекеттерінің нәтижесінде Қазақстан өзінің аумағында
іс-жүзінде терроризм актілерінің болуы орын алды. Елдің батысы мен
оңтүстігінде болған қайғылы оқиғалар мәселенің шиеленісуін көрсетті. Бұл
жерде Қазақстан азаматтарының арасынан діни экстремизм мен терроризм
жандайшаптары санының өсу динамикасын атап өтпеуге болмайды. 2008-2013 жж.
статистикалық мәліметтерге сәйкес террористтік қылмыстары үшін
сотталғандардың саны 27-ден 171 өсті, ал экстремистік қылмыстар үшін 56-дан
168 тұлғаға дейін. Бірақ мәселе сандарда ғана емес. Бұл жерде сөз қоғамдағы
өзара қарым-қатынас түйінін қозғайтын әлеуметтік дерт жайында болып отыр.
Алайда бұл мәселені кешенді зерттеу қазіргі уақытта экстремистік
құбылыстардың деңгейін азайту бойынша практикалық ұсыныстарды шығару үшін
жеткіліксіз. Жастар ортасындағы экстремизм мәселесі жастарға әсер ететін
факторлары (әлеуметтік мәдени, экономикалық, саяси, жаһандық және т.б.)
көптүрлі болғандықтан, күрделі сипаттамаға ие.
Қазіргі жастар әлеуметтік өзгеру процесіне бейімделгіш. Жастар бұрынғы
құндылықтар казақстандық шындық реалийлеріне әрқашан сәйкес келмейтін, ал
жаңалары динамикалық және әзірге тұрақсыз жағдайларда өмір сүреді.
Адамдардың іс-әрекетіне қоғамдағы жылдам өзгеретін ойын ережелері үлкен
әсер етеді. Мұндайлар көбінесе жастардың өмірлік жоспарларын жүзеге
асыруына кедергі жасайды, сондай-ақ, жүріс-тұрыс стратегияларын, мәселені
шешудің нақты әдістерін таңдауды, әртүрлі наразылық формаларына сүйене
отырып қарастырады.
Бүгінде әлеуметтік шиеленістің деңгейі мен факторларын және жастар
ортасында наразылық әлеуетінің қалыптасуын шығару маңыздырақ. Осы факторлар
қатарында келесілерді атап өтуге болады:
- жас аламдардың өмір жағдайына қанағаттанбаушылығы (бірінші кезекте
материалдық-экономикалық);
- қоғамдық-саяси өмірдің заңды формаларына қатысуға саяси және қоғамдық
еліктіргендіктің төмен деңгейі;
- саяси тиімділіктің төмен деңгейі – жас адамның, оның мүддесін
қозғайтын әлеуметтік процестер мен саяси шешімдерге заңды жолмен әсер ету
мүмкіндігін сезінуі.
Наразылық митингілері мен акциялары, тұтқынға алу күнделікті құбылыс
болды. Жария саясат жастарда қызығушылық тудырды. Алайда, әдеттегідей,
саясаттанушылар жас адамдарды өзінің ойынында ұсақ карта ретінде
қолданады. Таяу шетел елдерінің тәжірибесі көрсеткендей, дәл жаппай
наразылық акциялары раушан революциясы, сарғылт түсті революция және
басқа барқыт революцияларында басты рөлдердің бірін атқарды. Барлығында
негізгі қозғаушы күш болып жастар қатысты. Жастар мәселесі қазіргі әлемде
өтіп жатқан объективті процестермен тығыз байланысты: жаһандық үрдістер мен
шақырулар, экономикалық өсудің әркелкілігі, көші-қон ағымы, жұмыссыздық.
Жалпы екі жақты процесті белгілеуге болады. Бір жағынан, ол жағымсыз
үрдістер, олар жастар ортасында агрессияшылдық пен экстремизмде көрінеді.
Бұл жерде дифференциациялау процестерінің басымдығы мен әлеуметтік-
экономикалық параметрлер бойынша жіктелу, және жастар ортасындағы қылмыстық
құбылыстар және жастар субмәдениеті құрамында контрмәдениеттің дамуы және
бейресми жастар бірлестіктеріне қатысуға талпыну және еңбек қызметінен
алшақтау және тұтынушылық, прагматикалық және дарашылдық құндылықты
бағдарлардың өсуі бар.
Екінші жағынан, қазақстандық жастар жаһандық ақпараттық ортаға
қолжетімділік, өмірлік жолын таңдауда еркіндік мүмкіншілігі жаңа
жағдайларға, соның ішінде, экономикалық және саяси жылдам бейімделу сияқты
позитивті үрдістерге ие. Жастар сындарлы, тұрақты жетілу мен жасампаз
еңбекке бағытталған болды. Бұл жерде С.В. Тетерскиймен келісуге болады, ол
жазады, Жастар ортасында экстремизмге қарсы әрекеттің негізгі идеясы
барлық мәдениеттер мен мемлекеттерге ортақ мәндер – ортақ бейнелер,
құндылықтар, таптаурындар, бағалар, талап етілетін жүріс-тұрыс
параметрлерін табу болып табылады [5].
Қоғамдағы әлеуметтік тұрақсыздық жағдайының жалғасуына қарамастан,
жастар ортасында әлеуметтік шиеленіс және күнделікті өмірге
қанағаттанбаушылық көп бөлікте көңіл-күй деңгейінде сақталып келетіні
туралы айтуға болады. Мұндайлар сирек саналы және ашық наразылық
әрекеттеріне өседі. Дегенмен, тіпті мұндай наразылық әлеуетте жастар
қоғамдағы әлеуметтік-саяси жағдайдың тұрақсыздануына қызығушылық танытатын
түрлі құрылымдар үшін қызығарлық объект бола алады.
Жастар наразылық энергиясын мәдени нормалар аясына енгізеді, арналайды.
Бұл жағдайда ол күтпеген жерден өзіне жалпы қоғам үшін бейімдеуіш және
тұрақтандырушы рөлін алады. Бұған сондай-ақ, мемлекеттік жастар саясатын
жүзеге асыруды қамтамасыз ететін принциптер, басым мақсаттар мен
механизмдер жүйесі, 2013ж 2 қарашасында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан
Назарбаевтың Бұйрығымен бекітілген, 2013-2017 жж. діни экстремизм мен
терроризмге қарсы әрекет бойынша мемлекеттік бағдарлама септігін тигізеді.
Құжатқа сәйкес, мемлекеттік бағдарлама, 2102 жылы 14 желтоқсанда
Қазақстан 2050 Стратегиясында: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси курсы
атты мемлекет Басының халыққа Жолдауында айтылған тапсырмасына сәйкес
әзірленген.
Бағдарламаның негізгі мақсаты адамның, қоғамның және мемлекеттің
қауіпсіздігін діни экстремизм құбылыстарының алдын алу мен терроризм қаупін
жою тәсілімен қамтамасыз ету болып табылады.
Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін діни экстремизм мен терроризмнің алдын
алу шараларын жетілдіру, көрсетілген құбылыстарды табу мен жою тиімділігін
жоғарылату, сондай-ақ, экстремистік және террористтік әрекеттердің салдарын
минимизациялау мен жою шаралары жүйесін жетілдіру керек.
Сонымен бірге, бағдарламаның ерекше назары, қоғамды профилактикалық
жұмыстарға арнаулы топтар арасында ақпараттық насихаттау жұмыстарын
жетілдіруге кеңінен қатыстыруға бөлінген.
Бағдарламамен қарастырылған профилактикалық іс-шаралардың көпшілігі
алғашқы рет жүзеге асады және ел тұрғындарының белсенді азаматтық
позициясына есептелген, ол жиынтық түрінде қоғамда шыдамды діни скана мен
радикалды идеологияға иммунитетті күшейтуге мүмкіншілік тудырады.

Жастар экстремизмі және мәдени-тіл сәйкестілігі
Бұл бөлімде экстремистік қозғалыстардың ішкі мазмұны мен әдеттегі
осындай сленг үшін мәдени-тілдік сәйкестіліктің көрінісінің өзара байланысы
қарастырылады. Мұндай амал өте маңызды, яғни ол жастардың біртұтастығы
компоненттерін анықтауға және жастар қозғалысына әсер ететін сыртқы
түсініктерге арналған құралдар ретінде тілдік сленг үрдісін пайдалануға
мүмкіндік береді. Талдау жасаудың негізі заманауи лексикадағы жастар
қозғалысының үш түрлі сленгы негіз болды: скинхедтер, интернет-жанкүйерлер,
флешмобтардың белсенді қатысушылары. Дәл осы үш топтың сленгіне ерекше
назар аударылды, талдау бойынша жасалған қорытындылар экстремистік
акцияларға қатысатын жастар қозғалысының сленгіндегі сөз жасаудың әртүрлі
тәсілдері сыртқы әсерлерге қатысы бойынша әртүрлі деңгейдегі осалдық пен
мәдени-тілдік сәйкестілікті көрсетеді.
Жиырма бірінші жүзжылдық – қоғамдағы, саясаттағы, экономикадағы және
геосаясаттағы үлкен өзгерістер уақыты. Белсенділер ретінде, алайда қоғамның
бір бөлшегі ретінде әлі толық қалыптаспаған жастар қазіргі заманғы
қоғамдағы жағымды әсерлермен сол сияқты жағымсыз әсерлер үшін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.