Негізі санскрит тілі өте бай тіл

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қорқыт Ата атындағы
Қызылорда университеті

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі

РЕФЕРАТ

Пәні: Тарихи картография
Тақырыбы: Үнді еліндегі жазба мәдениеті мен картографияның қалыптасуы
Оқытушы: Әзірбекова Аманкүл
Орындаған: Досым Аякөз
Оқу тобы: Ист 20-1

Қызылорда, 2022 жыл
Жоспар
I. Кіріспе
II.Негізгі бөлім
1. Үнді жазуының шығу тарихы
2. Үнді жазбаларын классификациялау принциптері
3. Алғашқы Үнді картасының қалыптасуы
III. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиет

Кіріспе
Үндістан-бұл көпұлтты мемлекет, сондықтан оның тұрғындары сөйлейтін бір тілді анықтау қиын. Жалпы, Үндістан халқы он сегіз тілде сөйлейді, олардың әрқайсысы елдің Конституциясында ресми мәртебеге ие. Бұл тілдер мың алты жүз кіші тілдер мен диалектілерге бөлінеді.
Бұл елде ең көп таралған тіл - хинди тілі. Үндістанның солтүстігіндегі жеті штаттың тұрғындары сөйлейді, бұл кең-байтақ штаттың жалпы халқының 35% құрайды. Ол индустардың, үндіарийлердің, санскриттердің ата-бабаларының тілі негізінде қалыптасқан. Негізі санскрит тілі өте бай тіл. Ежелгі поэзия санскрит тілінде жазылған, ол бүгінгі күнге дейін культ болып саналады. Онда Ведалар , Рамаяна мен Махабхаратаның белгілі шығармалары кеңінен танымал. Бұл ұлы авторлардың шығармалары әлі де аударылып жатқан өте әуезді тіл. Санскрит тілі латын, славян, грек және көне иран тілдерін қамтитын үнді-еуропалық тілдер тобына жатады.
Қазіргі хинди тіліне дравидтер, түріктер, арабтар, португалдықтар және тіпті ағылшындар әсер етті, бұл поэтикалық шығармалар мен кеңсе мәтіндері бірдей әдемі естілетін өте мәнерлі тіл. Хинди тілі Үндістанның негізгі ауызекі тілі болып саналады және оның туған жері елдің солтүстігі болса да, хинди тілі Үндістанның барлық қалаларында жақсы түсініледі.
Ертеде солтүстік аймақтарға қоныстанған мұсылмандар да араб, түркі, парсы диалектілерімен араластырып, хинди диалектілерінің бірін қабылдаған. Нәтижесінде урду тілі деген басқа тіл пайда болды. Урду хинди тіліндегідей санскрит алфавитін пайдаланбайды, оның орнына араб тілін қолданады. Хинди және урду тілдерінің грамматикасы бірдей. Маратха, бенгал, ориссан, пенджаб, гуджарат, ассами, кашмир сияқты ірі үнді этникалық топтарының тілдері ежелгі санскриттен шыққан. Бұл ұлттардың барлық өкілдерінің қара терісі бар кавказдық келбетке ие.
Орталық Үндістанды австралоидтар тобындағы халықтар мекендейді. Олар австразия тіл семьясына жататын Мунда тобының тілінде сөйлеседі. Ал Оңтүстік Үндістанның тұрғындары солтүстік Үндістан тұрғындарына қарағанда қара тері, дравидтер отбасының тілдерінде телугу, каннада, тамил және малаялам тілдерінде сөйлейді. Ақырында, елдің солтүстік-шығыс штаттарының тұрғындары тибет-бирма отбасына жататын тілдерде сөйлейді.
Конституция бойынша Үндістанда екі ресми тіл бар - хинди және ағылшын. Ағылшын тілін көптеген индустар ауызша және жазбаша тіл ретінде меңгерген. Бұған Үндістан британдық колония болған сол күндері британдықтармен ондаған жылдар бойы қарым-қатынас көмектесті. Ал, бүгінде ағылшын тілі білім саласында да, бизнес саласында да әлемдегі жетекші тіл болғандықтан, барлық үнді зиялылары оны мүлтіксіз меңгеруге міндетті. Әрине, үндістер үшін ішінара сіңірілген нәрсені ассимиляциялау оңайырақ. Сондықтан Үндістанның әртүрлі бөліктерінің білімді өкілдері кейде хинди тіліне қарағанда ағылшын тілін жақсы біледі.
Үндістанда пальма жапырақтары мен қабығына карталар жасалғаны туралы белгілер бар. Түсіру үшін қолданылатын құралдардың ішінде дереккөздерде гномон, әр түрлі сызғыштар, қашықтықты өлшеуге арналған баулар мен шыбықтар, межелер, аумақтарды өлшеуге арналған өгіз терісі және т.б. аталған. Оның қашан болғанын айту мүмкін емес.
Ғылым тарихшылары сипаттамаларға қарағанда үндістер глобус жасауды өте ұзақ уақыт бұрын білген деп хабарлайды. Атап айтқанда, Суриясидханта шежіресі 379 немесе 500 жылдары ағаштан аспан сферасы бар жер шарының және бамбук таяқшаларымен бейнеленген негізгі шеңберлердің жасалғаны туралы айтылады. Сонымен қатар, мәтінде, әрине, күндер жоқ, олар XVI ғасырдан кейін берілген.
Брахмасиддханта континенттерді, мұхиттарды, тауларды, өзендерді, қалаларды және басқа да нысандарды көрсететін глобустың жасалуы туралы айтады.XII ғасырда глобустар оқыту үшін қолданыла бастады. Глобустар болды, бірақ олар Жерді емес, жұлдызды аспанды бейнелеген, мәтіндердің мерзімін белгілеу қате жасалған. Жоғарыда айтылған Сурясиддханта былай дейді: Картография өнері - құдайлардың құпиясы. Оның білімін әркімге беру мүмкін емес. Оны астрономияға бір-екі жыл білімін арнаған, дәлелденген оқушыға ғана беру керек. Сондықтан мен оқырмандарға картографияның білімін ашпаймын.
Бізге жеткен үнді карталары көбінесе металдан жасалған (соның ішінде алтын мен күміс), храмдарда сақталған және ғұрыптық мақсатта пайдаланылған. Мұндай картаның толық сипаттамасы Брахманда Пурана хроникасында бар. Олар ғұрыптық мақсатта орындалды, картографиялық кескінге дәстүрлі жеті құрлық пен мұхит кірді; құрлықтар, өзендер, сондай-ақ флора мен фауна көрсетілді.

1. Үнді жазуының шығу тарихы

Үнді жазуы бірнеше қалыптасу кезеңдерін бастан өткерді. Үндістанда кең тараған жазу түріне қарай бірнеше кезеңдерді ажырату әдетке айналған.
Үнді жазуы -- Шығыс Азияға және Оңтүстік Шығыс Азияға тараған буын жазуы. Үнді жазуының түрі көп. Дегенмен, ол шыққан тегі, таңбаларының түзілу принципі бір болғандықтан, оларды ортақ атпен Үнді жазуы деп атаған. Үнді жеріндегі ежелгі жазба мұралар б.з.б. 3 -- 2-мыңжылдықтарда иероглифпен жазылған. Бұлар әлі күнге дейін оқылған емес. Оқылған мұралардың ең көнесі б.з.б. 3 ғ-ға тән. Ол солдан оңға қарай брахми жазуымен жазылған. Қазіргі Үнді жазуына негіз болған осы жазу. Бертін келе Брахми дәстүрі солтүстік, оңтүстік және оңтүстік-шығыс болып үшке бөлінген:
* Солтүстік Үндіде гупт, тибет, деванагари, шарада, невари, бенгали, ория, гуджарати, гурмукхи. Бұлардың ішіндегі ең көп қолданылатыны -- деванагари жазуы;
* оңүстікте грантха, каннада, телуге, малая, тамил;
* үнді жерінен тысқары елдердегі сингал, бирма, кхмер, лаос, тай жазуы мен үндіқытай, индонезия жазуларын қамтиды.

Олардың атауларында белгілі бір шатасушылық пен сәйкессіздік бар,
өйткені үнді дәстүрінде көп жағдайда жазудың жеке түрлеріне арнайы атаулар болмаған. Қазіргі уақытта қолданылатын атаулар біршама ерікті және негізінен билеуші әулеттердің атауларынан (Қадамба, Паллава, Гупта, Шунга, Кушан және т.б.) немесе қолданылатын тілдерден (тохар, сақ), соның ішінде ретроспективті түрде ( Ескі каннадалық, ескі бенгал тілі) немесе сипаттамалық түрде (қиғаш брахми, қорап басы бар жазу). Тіпті Брахми және Харошти атауларын будда және джайн қолжазбаларындағы сирек сілтемелер негізінде заманауи ғалымдар қалпына келтірді.
Алфавиттері тік және көлденең штрихтары бар әріптердің бұрыштық контурларымен сипатталатын солтүстік тармақта жазудың келесі негізгі түрлері бөлінеді:
а) VI-X ғасырларда қолданылған тік және көлбеу ортаазиялық брахми (Гупта деп аталады). Орталық Азияда санскрит, сақ, кучан және басқа тілдердегі мәтіндерді жазып алу үшін;
б) Тибет әрпі (VII ғасырдан қазіргі уақытқа дейін бірнеше сорттарда қолданылады);
в) VII-VIII ғасырлардан бастап дамып келе жатқан нагари әрпі (монументалды түрі) және X-XI ғасырлардағы қолжазбаларда расталған; оның кейінгі түрі Девангари Солтүстік Үндістанның алфавиттері арасында орталық орынға ие болды, ол хинди, маратхи және т.б. үшін, сондай-ақ санскрит мәтіндерін жазу және басып шығару үшін қолданылады;
г) 8 ғасырдан бері қолданылған харад. Кашмирде;
д) Ньюари (XII ғасырдан бастап) - непал жазуының алуан түрі, қазір Девангариден кейін тұрады.

Кейінгілері:
е) бенгал жазуы (бенгал және ассам тілдері үшін, сондай-ақ санскрит сияқты), XV ғасырда дамыды, бірақ оның алғашқы (протобенгал) формаларында 11 ғасырдан бастап расталды;
ж) ондағы әріптердің басқа алфавиттердің әріптерінің жоғарғы көлденең сызығына сәйкес келетін доғамен шеңберленуімен сипатталатын оря әрпі;
з) нагаридің (кайти) курсивті алуан түрінен жасалған және әріптердің жоғарғы жолының болмауымен ерекшеленетін гуджарати жазуы;
и) Гурмухи -- XVI ғасырда сикхтер енгізген пенджаб жазуы.
Сонымен қатар, хат алмасуда, сауда және іскерлік жазбаларда және т.б. қолданылатын көптеген қолжазба формалары бар: кайти (хинди тарату саласында), махаджани (Раджастханда және осы штаттан шыққан саудагерлер арасында), ланда (Синд пен Пенджабта), моди (Махараштрада) және басқалар.
Әріптердің контурларының дөңгелектігімен сипатталатын оңтүстік тармақ санскрит мәтіндерін жазу үшін пайдаланылған Гранта жазуымен (V-VI ғасырларда дамыған, бірақ XIV ғасырдан бастап қолжазбаларда расталған) ұсынылған. Оңтүстік Үндістанның төрт қазіргі әдеби тілінің алфавиттері: каннада және телугу, стильдері бойынша өте ұқсас (V ғасырдағы жазбаларда дәлелденген), малайял (VIII-IX ғасырлар) және тамил (VII ғасырдан), басқа алфавиттерден аз таңбалар санымен ерекшеленеді (тек тиісті тамил дыбыстарын береді).
Оңтүстік-шығыс тармағына Үндістаннан тыс жерлерде негізінен ежелгі пали жазуы негізінде дамыған жазбалар жатады: сингал, бирма, кхмер, лао, тай жазуы; Үндіқытай мен Индонезияның ескі жазбалары.
Дауыссыз буынды үнді жазуларының негізгі құрылымы бастапқыда тұйық буынсыз орта үнді фонологиялық жүйелерінің негізінде құрылған. Әрбір белгі (ақшара) бір дауысты дыбысты немесе дауыссыз + негізгі дауысты дыбысты (әдетте қысқа а, сирек қысқа o) білдіреді. Басқа дауысты дыбыстармен буындар негізгі белгінің стандартты түрленуі арқылы немесе солға, оңға, жоғарыға немесе төменге арнайы белгілерді қосу арқылы жасалады. Сөз соңында дауысты дыбыстың жоқтығы вирама жазылуымен белгіленеді. Дауыссыз дыбыстардың тіркесімдері көбінесе күрделі белгілермен - лигатуралармен белгіленеді, олар құрамына кіретін белгілердің сипаттамалық элементтері бар. Типографиялық теруде мұндай таңбалар жеке таңбаларды қажет етеді, олардың жалпы саны бұл жағдайда, мысалы, Деванагариде алты жүзге жетеді (50 негізгі таңбамен).
Үнді типті жазу құрылымының ұқсастығы олар қызмет ететін тілдердің фонологиялық ұқсастығын білдірмейді. Егер хиндиге, әсіресе санскритке қатысты деванагари алфавитін фонематикалық деп санауға болатын болса, онда басқа тілдердің көпшілігінде фонема мен графема арасындағы тікелей қатынас белгілі бір дәрежеде бұзылады. Кейбір графемалардың қайталануы да, позициялық және комбинаторлық факторлармен реттелетін басқалардың полисемиясы да байқалады. Оңтүстік-Шығыс Азия алфавиттеріндегі мұндай алшақтықтар әсіресе үлкен, олар тондарды берудің қосымша құралдарымен күрделі; бұл үшін арнайы белгішелерден басқа (Бирмадағыдай) негізгі алфавиттің дублет белгілері де қолданылады (тайландтағыдай). Үнді жазу жүйесі кейбір заманауи тілдерде (кхмер, Ява және т.б.) санскрит, Пали және өздерінің ежелгі мәтіндері үшін сақталған.

2. Үнді жазбаларын классификациялау принциптері
Үнді жазуларын бірнеше принциптер бойынша жіктеуге болады.
1. Этникалық принцип.
Үнді жазуының қазіргі таралу аймағын "үнді-арий қаңқасы" (гурмухи, гуджарати, деванагари, бенгали, ория, сингали) және "бөтен периферия" (тибет, бирма, кхмер, тай және т.б. хаттар) деп бөлуге болады. Үнді-арийлерден өзгеше жазбаша халықтар тілдік отбасыларды құрайды: дравид, малай, тибет-бирма, мон-кхмер. Алайда, жазу тобын сипаттау үшін этникалық принципті қолдану сирек кездеседі). Тамил, Тибет және кхмер перифериялық жазбалары Бүкіл Үндістан моделінен ең алыс. Оңтүстік Азиядағы қазіргі грамматологиялық жағдай Үнді жүйесінің өзегі - Деванагари хаты-үнді-арий хаттарының ең маңызды өкілі. Үнді-арий емес жазулардың алуан түрлілігі тек Үндістанның шығысында байқалады (Батыста - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.