Ежелгі дәуір әдебиетінің кезеңдерін сипаттау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Ежелгі дәуір әдебиетінің кезеңдерін сипаттау
Қазақ әдебиеттану, әдебиет тарихы ғылымындағы елеулі еңбектердің ерекшілігі - қазақ әдебиетінің қайнар бастауларына байланыстылығы болса керек. Кеңестік дәуірде әдебиет тарихына байланысты орын алған олқылықтардың орнын толтырып, көне дәуір әдебиетін зерттеп және оның тамыры үзілмеген дәстүр жалғастығын әдебиет тарихындағы дәуірлермен байланыстыра отырып монографиялық тұрғыдан зерттеу жүргізген ғалымдар ғылымда зор ерлік жасады. Кеңестік әдебиеттен көп ұзамаған және қазақ әдебиетінің тарихын Бұқар жырау шығармашылығынан бастауды ұсынған кезеңдерде Б.Кенжебаев бастаған ғалымдар мен оның шәкірттері терең тамырлы қазақ әдебиетінің тарихы мен дәстүрін зерттеуге қыруар тер төкті. Кеңестік дәуірде ежелгі түркі әдебиетін төл әдебиетіміздің ескерткіштері екендігіне көп ғалымдар күмәнмен қарағаны рас. Ежелгі дәуір әдебиетін зерттеудің өзінің қиындықтары болды, ескіше, шағатайша оқи білу қажеттілігі туындаған болатын. Осынау қиын да күрделі салаға Н.Келімбетов сынды біраз ғалымдар өзінің саналы ғұмырын арнады. Сол қажырлы еңбектің арқасында ғана қазақ мәдениеті түркілік жауһарлардың қазақ халқының да төл мұрасы екендігі әдебиеттің шығармашылық заңдылықтары арқылы анықталып, әдебиет тарихының кейінгі кезеңдерімен типологиялық салыстырулар жүргізіліп, дәлелденді. Сөйтіп, түркілік әдеби ескерткіштер мен қазақ поэзиясының байланысы тарихи жалғастық заңдылығы шеңберінде зерттелді. Мәселен, профессор Н.Келімбетовтың: Тарихи жалғастық - қоғам дамуының объективті заңдылығы екені мәлім. Мұндай жалғастықтың өзі қоғамда қалыптасқан белгілі бір дәстүрге негізделді. Дәстүр дегеніміз бір ұрпақтан келесі ұрпаққа ұдайы ауысып отыратын тарихи тұрғыдан қалыптасқан әлеуметтік нормалар мен принциптер. Дәстүр - халықтың мінез-құлқы мен іс-әрекеттерінің рухани негізі болып табылады. Мұның өзі көркемдік дәстүр жалғастығына да тікелей қатысты болып келеді. Өйткені әрбір ұрпақ өзінен бұрын ғұмыр кешкен барлық ұрпақтар жасаған рухани мұраны игеріп, оны жаңа қоғамдық-тарихи жағдайға сәйкес жетілдіріп отыруы тиіс [1, 3], - деген пікірі қазақ әдебиеті тарихын тарихи поэтика шеңберінде зерттеуге қадам жасау деген сөз еді. Қазақ халқының қалыптасуына негіз болған ертедегі темір дәуіріндегі (б.з. д. VІ-VІІ ғ.ғ.) сақ, ғұн, үйсін, қаңлы тайпалары, б.з. ертедегі орта ғасырлық мемлекеттер тұсындағы қарлұқ, оғыз, қимақ тайпалары, дамыған орта ғасырлық мемлекеттер кезіндегі наймандар, керейіттер, жалайырлар, қыпшақтар тарихы мыңдаған жылдарға созылғандығын назарға алсақ, қазақ әдебиетінің тарихы да бұрынғы кеңес кезіндегідей XV ғасырдан емес, одан арғы дәуірден - көне заманнан басталады. Сол себепті ұлттық әдебиет тарихының негізгі мәселелерінің бірі дәуірлеу болып табылады. Себебі Қазақстан тәуелсіздік алғанға дейін екі мың жылға жуық тарихы бар қазақ әдебиетінің бүкіл елімізге ортақ дәуірлеу мәселесі қолға алынбаған еді. Бұл проблемаларға байланысты тоталитарлық жүйенің өзге ұлттардың тарихының даму процесін кеңестік тарихпен ғана байланыстырған біржақты ұстанымдарына қазіргі тәуелсіздік талаптары тұрғысынан батыл тойтарыс бере отырып, қазақ әдебиетінің көне заманнан бүгінгі күнге дейін дамуының өзіндік ерекшеліктерін есепке алу негізінде әдебиет дамуының кезеңдерін халықтың жалпы тарихи даму процесін дәуірлеуден бөлек алып қарауға болмайды. Қазақстан аумағындағы феодалдық мемлекет кезеңі VІ ғасырдан басталып, ХХ ғасырға дейін созылған ұзақ мерзімді қамтыды. Қазақ әдебиетінің жүздеген ғасырлар бойғы дамуының әр тарихи дәуірлерін бажайлағанда әр кезеңді бір-бірінен даралап тұратын өзіне тән белгілері мен қасиеттерін, жанрлық, көркемдік ерекшеліктерін анықтап алу қажет. Ежелгі дәуір және орта ғасырлардағы әдебиет [2] ұжымдық монографиясында қазақ әдебиетінің көне заманнан ХІ ғасырға дейінгі аралықты қамтыған кезеңі көне дәуір, ал ХІІ ғасырдан бастап, Қазақ хандығы құрылған XV ғасырға дейінгі кезең орта ғасыр кезеңі деп аталады. Көне дәуірдегі түркі жазба әдеби ескерткіштеріне сақ-ғұн дәуіріндегі әдебиет туындылары, түркі және қытай халықтарына ортақ мәдени мұралар, Иран мен Тұран әлеміне ортақ әдеби шығармалар, түркі-моңғол бірлігі заманындағы әдеби мұралар, көне түркі әдебиетіне жататын Орхон-Енисей руна жазба ескерткіштері, оғызқыпшақ дәуіріндегі әдебиет мұралары - Қорқыт ата кітабы, құмандардың Кодекс Куманикус жазба туындысы, Оғызнама дастаны, Қарахандықтар тұсындағы әдебиеттің көрнекті өкілдері Жүсіп Баласағұнның Құтты білік (Құт әкелетін білім) еңбегі, Махмұд Қашқаридің Диуани луғат-ит-түрік (Түркі сөздерінің жинағы) кітабындағы аңыздар мен әпсаналар, әдеби-поэтикалық үзінділер енеді. Бұл шығармалардың барлығын дерлік түркі халықтарының ортақ рухани байлығы деп бағалаған жөн. ХІ-ХІІ ғасырлар түркі халықтарының жазба әдебиетінің туып, қалыптасуымен байланысты болса, әрі бұл аралық кезең қазақ халқының қалыптасуы алдындағы дайындық кезең болғандығын да ескеру керек. Біздің заманымызға дейін сақталып жеткен көне түркі әдебиетінің жазба ескерткіштерін көрнекті түркітанушы ғалым Х.Көроғлы шартты түрде екі топқа бөліп көрсетеді: руна жазуымен бедерленген тарихиэпикалық туындылар және көне соғды жазуына барып тірелетін ұйғыр жазуы пайдаланылған этикалықдидактикалық шығармалар [3, 19]. Түркілер ислам дінін қабылдағаннан кейін Х ғасырлардан бастап, көне түркі әдебиетіндегі ұйғыр жазуы біртіндеп ығыстырылып, араб жазуы кеңінен қолданысқа енді. Руна жазуындағы тарихи-эпикалық түркі жазба ескерткіштерінің ең көне үлгілері түркі халықтары тарихындағы аса көрнекті мемлекет қайраткерлері, ержүрек қолбасшы Күлтегін туралы Кіші және Үлкен жазулар, Шығыс түркі қағанатының атақты қағандарының бірі Білге қаған туралы және оның кеңесшісі әрі әскер басы Тоныкөкті мадақтауға арналған жазулар Солтүстік Монғолиядағы Орхон өзенінің бойынан табылғандықтан Орхон жазба әдеби ескерткіштері, ал Енисей өзені бойынан табылған жазулар Енисей жазба ескерткіштері деп аталады. Көне түркі әдебиетінің бұл көне үлгілері құлпытастарға қашап жазылғандықтан руна жазулары деген атқа ие болған. Күлтегін және Тоныкөк жазба ескерткіштерінде түркі қағанаты құрыла бастаған кезден VІІІ ғасырдың басына дейінгі тарихи оқиғалар әңгімеленеді. Шығыс түркі қағанатының құрылуы мен нығаюы, түркі халқының Қытай билеушілер құлдығынан құтылуы, қаһарман қолбасшы Күлтегін мен басқа қағандардың, қағанның дана кеңесшісі әрі әскербасы Тоныкөктің сыртқы жауға қарсы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.