Қазақстанның оңтүстік жəне оңтүстік-шығыс жеміс жəне жүзім шаруашылығы аймақтарының табиғат жағдайына сипаттама

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

І Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1. Жүзім сорттарына қысқаша
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..6
2. Жүзімнің шараптық
сорттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 8
ІІ Негізгі бөлім.
2.1 Қазақстанның оңтүстік жəне оңтүстік-шығыс жеміс жəне жүзім шаруашылығы
аймақтарының табиғат жағдайына сипаттама ... ... ... ... ... ... .1 6
2.2 Оңтүстік Қазақстанда өсірілетін жүзім сорттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.3 Жүзімнің ҚР аудандастырылған
сорттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .34
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 5

КІРІСПЕ

Еліміздің халық шаруашылығында жеміс-жидек және жүзім өсімдіктерінің
маңызы зор.
Жеміс пен жидек және жүзімде жеңіл сіңімді қант көп. Алма мен алмұртта
қант 13—14% дейін, жүзімде 20% дейін болады. Жемісте белок, май өте көп
және ол өзінің калориясы жағынан еттен кем түспейді. Витамикдер әсіресе
қарақатта, бүлдіргенде, алмада мол болады. Сондықтан да олардың халық
шаруашылықтық маңызы да өте үлкен.
Жүзім, бүлдірген, алма, қарақат бағалы және пайдалы азық қана емес,
сонымен қатар бұлардың емдік қасиеттері де зор.
Жеміс-жидек тамақ өнеркәсібі үшін өте бағалы шикізат. Тосаптың, джемнің,
мармеладтың, пастиланың, конфеттің, компоттың, шырынның және басқа
тағамдардың түрлі сорттары жидектен, жемістен және жүзімнен алынады.
Қазіргі уақытта жеке меншік бау-бақшада жеміс пен жидек және жүзім
өсірумен Қазаңстанның барлық аудандарында, соның ішінде шөл және шөлейт
жерлерде де шұғылдануға болатындығы анықталып отыр. Қазақстанның орталық,
және солтүстік облыстарының қолайсыз климат жағдайына қарамастан, мұнда
алма, алмұрт, жүзім және жидек дақылдарын өсіруге толық мүмкіншілік бар
екенін ғылыми тұрғыда дәлелдейді.
Жеке меншік бау-бақшада жеміс пен жидек және жүзім өсіруде, күтіп-
баптауда, өнімін алып, өңдеуде әлі де болса да көптеген біле бермейтін
жайттар баршылық. Соның нәтижесінде республикамыздың, әсіресе солтүстік
аудандарында жеміс-жидек шаруашылығы нашар дамуда.
Бұл кітапта Қазақстан жағдайында жеке меншік бау-бақшаларда жеміс-жидек
өсіретін әуесқойларға арнап, жергілікті табиғи жағдайларды ескере отырып,
жеміс-жидек ағаштарының селекциялық сорттарын таңдап алып, өсірудің
агротехникасы жөнінде анықтамалық материалдар беріліп отыр. Сонымен бірге
алынған өнімдерді өңдеу және сақтау мәселелері де сөз болады.Жүзім
ағаштарының бірнеше сорттары мен түрлері бар.
Қазақстанның оңтүстігіндегі бірсыпыра колхоздар мен совхоздарда жүзім
шаруашылығы маңызды да табысты салаға айналды. Келешекте Шымкент облысының
жеміс-жидек бағының көлемін 100 мың гектарға жеткізу мүмкіндігі бар. Соңғы
жылдары жүзімдік көлемі едәуір ұлғайғанына қарамастан, халықтың жүзімге
деген қажеті әлі де толық қанағаттандырылмай келеді. Әсіресе оның ерте және
кеш пісетін асханалық сорттары аз өсірілуде.
Жүзімнің қазіргі техникалық кейбір сорттары шарап өнеркәсібінің
талаптарына, ал қолданылып жүрген агротехника жергілікті табиғат
жағдайларына сай емес.
Өткен жылдары сорт таңдау, жүзім көшеперін салу, оны өсіру ісінде орын
алған кемшіліктерді жою үшін ғылым мен озат тәжірибенің жетістіктерін дұрыс
пайдалана білу керек.
өнімділігі негізге алынуға тиіс. Жүзімдіктің-сапалық жағдайын
анықтағаннан кейін шаруашылық үшін тиімсіз түптерді қопару мәселесі
шешіледі.
Ескі жүзімдікті қопару мен территорияны игеру кезегі. Ескі жүзімдікті
қопару жүйесіз отырғызылған өсімдікті жоғары өнімді жаңа сорттармен
жоспарлы түрде ауыстыру арқылы жүзеге асырылуға тиіс. Ол үшін ескі, өнімді
жүзімдегі көп шаруашылықтарда түбірлерді қопаруды жекелеген учаскелерде
емес, үлкен көлемде жүргізу қажет. Ең алдымен нашар, аз өнімді жүзімдіктер
қопарылады, ал өнімі мен сапасы тәуірлеуі одан кейінірек қопарылады. Жеке-
жеке бөлініп жатқан учаскелерді біріктіріп, үлкен жүзім алаңына
айналдыратын болса, жаңа отырғызылған көшетті күтуге техниканы тиімді
пайдалануға болады. Жаңа көшет отырғызу жоспарын немесе жылма-жыл
игерілетін территорияның кезегін белгілеуде жүзімдіктің көлемін
шаруашылықтың басқа салаларын өркендетуге кедергі келтірмейтіндей етіп
белгілеп алған жөн. Экономикасы күшті шаруашылық үшін жүзімдікті қайта құру
кезінде игерілетін жер 80—100 гектардан аспағаны жөн.
Сорттарды орналастыру. Көп жылдық зерттеулердің нәтижесі көрсетіп
отырғанындай, жүзімнің өнімділігіне және оның сапасына экологиялық
жағдайлар, өте-мөте беткейлерге орналасуы үлкен әсер етеді. Осыған
байланысты сорттарды орналастырғанда олардың өсіп, өнетін биологиялық
талаптарын ескеру қажет. Қазақстанның оңтүстігі жағдайында Нимранг, қызғылт
Тайфи, Александрий мускаты, тағы басқа да асханалық сорттардың талабы күшті
екенін тәжірибе керсетіп жүр. Сондықтан да жүзімдікті орналастырған кезде
асханалық сорттарға күн сәулесі мол түсіп, жақсы қыздыратын учаскелерді
белген жөн. Таулы аудандарда күшті және десертті шарап жасау үшін
өсірілетін техникалық сорттарды оңтүстік және оңтүстік-шығыс беткейлерге,
ал асханалық шарап пен шампан шарап материалдарын өндіруге қажетті
сорттарды солтүстік және солтүстік-шығыс беткейлерге орналастырған жөн.
Сорттардын процектті;, ара қатынасын анықтау кезінде олардың пісу мерзімін
ескеру қажет. Бұл шарап заводтарына жүзімді біркелкі жіберіп тұруға, әрі
өнімді жинау кезінде жұмысшы күшінің жеткілікті болуын қамтамасыз етеді.
Қазақстанның қалаларының өнеркәсіп орталықтарының халқын жүзіммен
қамтамасыз ету жолында Шымкент және Қызылорды облыстарының атқаратын маңызы
зор. (1)
Оңтүстіктегі облыстарының табиғат климат жағдай жүзімнен мол өнім алуға
зор мүмкіндік туғызады. Кітапта жүзім өсірудің қазіргі жағдайы, одан
келешекте мол өнім алу және жүзімдікті отырғызудың күтіп баптаудың жаңа
агротехникалық тәсілдері жайында сөз болады. (2)
Кітап жүзім өсіруші шаруашылықтардың мамандары , жалпы жүзім өсірумен
әуестенушілер үшін көп жаңалықтар береді. (3)
Жүзімнің қазіргі техникалық кейбір сорттары шарап өнеркәсібінің
талаптарына, ал қолданылып жүрген агротехниканы жергілікті табиғат
жағдайына сай емес. Өткен жылдары сорт таңдау, жүзім көшеттерн салу мен
озат тәжірбенің жетістіктерін дұрыс пайдалана білу керек.(4)

1. Жүзім сорттарына қысқаша сипаттама
Жүзім шаруашылығында сорттардың маңызы орасан зор. Өйткекі өнім, сапа,
пісу мерзімі, тасымалдануы, сақтауға жарамдылығы осының бәрі сортқа, ал
сорттың ерекшелігі топырақ-климат жағдайларына байланысты.Төменде
Қазақстанның оңтүстігінде өсірілетін стандартты және мейлінше бағалы жүзім
сорттарына беріледі.
Жемчуг Саба. Венгрияда шығарылған ерте пісетін ақ, асханалық сорт. Соңғы
жылдары бұл сорт Украинада, Молдавияда, РСФСР-дің орталық облыстарында
және Алматы облысында кеңінеи өсіріліп кетеді. Қазақстанның оңтүстігіне
Шымкент пен Жамбылдың тәжірибе станциялары алып келді. Гүлі қос жынысты.
Шоқ жемісінің үлкендігі орташа, цилиндр-бұрышты, борпылдақ Шымкентте август
айының басында, Жамбылда сол айдың орта шенінде піседі, Жемісі дәңгелек,
көгілдір-ақшыл түсті. Еті балғын, еріп тұрады. Дәмі хош иісті мускатқа
үйлесімді. Жемчуг Саба - ерте пісетін асханалық сорт. Түбінің өсу қарқыны
орташа. Сабағының пісіп жетілуі Шымкентте—82%, Жамбылда—75%. Бұл сорттын
өнімділігі 1969—І972 жылдардың мәліметі бойынша Жамбылда гектарына 94 ц,
Шымкентте—190 ц, қанттылығы 16—18%, қышқылдылығы литріне 7 грамм. Жемчуг
Саба сорты Жамбыл және Шымкент облысының таулы аймақтарына
аудандастырылған. Бұл сортты Қазақстанның оңтүстігіндегі басқа да жүзімді
аудандарда кеңінен сынап көрген жөн.
Армян аскери — жоғары сапалы, дәнексіз, ерте пісетін сорт, алысқа
тасымалдамай өсірген жердің өзінде пайдаланылады. Дәмі ұнамды. Кептірілген
Аскери Ақ мейізден кем түспейді. Вегетация басталғаннан пісуге дейінгі
мерзімі —136 күн. Шымкент төңірегінде бұл сорт 10 апрельде бүршік атып, май
айының аяғында гүлдейді. Август айының екінші жартысында піседі.
Қышқылдылығы литріне 6 грамм, қанттылығы — 20%. Сабақтарының пісуі—75—80%.
Өнімділігі гектарына—150—200 ц. Шоқ жемісінің орташа салмағы 140—160 г.
Қанттылығы Шымкентте 23 %, Жамбылда —21 %. Жапырағы бесқалақшалы, шеттері
жоғары қайырылған. Гүлі қос жынысты. Шоқ жемісі едәуір ірі, цилиндрлі.
Жемісі жұмыртқа тәріздес. Аскери Шымкент облысының орталық жүзімді
аймақтарында аудандастырылған. Ол Оңтүстік Қазақстанның басқа да
аудандарында өндірістік сыннан өткізуге тұрарлық.
Қара кишмиш. Орта азиялық дәнексіз сорт. Кептіруге және жергілікті жерде
асханалық жүзім үшін пайдаланылады. Қазақстанның оңтүстігіндегі барлық
жүзімді аудандарға таралған және үй іргесіндегі учаскелерге отырғызылған.
Гүлі қос жынысты. Бір жылдық сабағы қою қоңыр түсті, буын аралықтары
алыстау болып келеді. Жапырағы бес қалақшалы, қою көк, төмен салбырамайды.
Жапырақтар үстіне қарай жиналып, табақша тәріздес болып тұрады. Шоқ жемісі
ірі цилиндрлі-конус формалы, тығыздығы орташа. Шоқ жемісінің салмағы
130—160 гр. Жемісі қара, балауызбен қапталып тұрады.
Дәмі тәтті. Вегетация кезінен бастан, пісіп жетілгенге дейінгі
мерзімі—128 күн. Активті темлератураның жиынтығы 3000 градусқа жуық.
Шымкентте август айының ортасында, Шымкент облысының тегіс жердегі ауа райы
ыстық аудандарында июль айының аяғында, Жамбыл мен Қызылорда облысының
оңтүстік аудандарына сентябрь айының бас кезінде піседі. Жүзім түбі биік
өседі. Сабағының жетілуі —70—75%. Кептіруге арналған жемістің қанттылығы
—23—24 %, қышқылдылығы литріне 6,3 грамм. Гектарынан 100—140 центнерден
өнім жиналады. Құрғақшылыққа төзімді. Қысқа төзімділігі төмен. Қара мейіз
асханалық сорт ретінде де өте сапалы, кептіргенде тамаша мейіз береді.
Мейіздің қанттылығы Қазақстанның оңтүстігіндегі таулы аудандарда—50—55 %,
ал тегіс жерлерде—60—65 %. Қара мейіз Қазақстанның оңтүстігіндегі барлық
жүзімді аймақтарға аудандастырылған.
Ерте пісетін ВИР. Орта Азияның ВИР станциясында А. М. Негруль мен М. С
Журавель Чауша мен Қара мейізді будандастыру арқылы шығарған, жоғары сапалы
асханалық сорт. Дәмінің сапасы шоқ жемісінің үлкендігі мен сырт көрінісі
және өнімділігі жөнінен қызғылт және ақ Чиляки, қызғылт Дороп секілді Орта
азиялық ерте пісетін сорттардан асып түседі. Шымкент және Жамбыл тәжірибе
станцияларында егілген. Өнімділігі жоғары. Шымкент мемлекеттік облыстық
тәжірибе станциясының жүзімдігінде гектарынан 260 центнерден өнім беруде.
Бұл сорттың жеміс беруі де тез. Гүлі қос жынысты. Шоқ жемісі айтарлықтай
ірі, цилиндр тәріздес, тығыздығы орташа. Жемісі ірі, жұмыртқа тәріздес,
ашық көк, етті. Дәмі ұнамды, түйірлі. Ерте пісетін ВИР Шымкентте августың
ортасында, Жамбылда сол айдың аяғында піседі. Жүзімді жинау кезіндегі
канттылығы 17—18%, қышқылдылығы литріне 7,6 гр. Вегетация басталған кезден
піскенге дейінгі мерзімі—129 күн. Бүршік атуы апрельде, гүлдеуі майда
басталады. Активті температураның жиынтығы 2900 градусқа жуық. Ерте пісетін
ВИР-дің түбі орташа өседі. Сабағының пісуі —80%. Бұл сорт Шымкент облысының
негізгі жүзімді аймақтарында аудандастырылған.
Кесте 1
Жүзімнің шараптық сорттары

1.2 Жүзімнің шараптық сорттары
Жүзім екі түрге бөлінеді: техникалық сорттары мен асханалары. Біріншіден,
шарап, шырындар, концентраттар, коньяктар, алкогольсіз сусындар,
маринадтар, джемдер өндіріледі және кептірілген жүзім (адам, мейіз, қаз)
өндіріледі, ал екіншісі өңделмеген тұтыну үшін қолданылады. Жүзімнің
техникалық сорттары жиі шарап деп аталады, себебі олар негізінен шарап
жасау үшін қолданылады.
Бұл мақалада біз жүзімнің қай түрлерінің қандай шараптық маркаларға
дайындалатындығын білеміз.
Шарап жүзім сорттарының ерекшеліктері
Бұл сорттардың айрықша ерекшеліктері:
▪ бұтақ құрылымы (кішкене өлшемі, бірақ тығыз);
▪ жидектер мөлшері (кішірек);
▪ Жидектегі шырынның жоғары концентрациясы (массаның 85% дейін).
Өнімнің сапасы мен маркасы (шарап, шампан және т.б.) пайдаланылатын
материалдардың (жүзім жидектерінің) түсі, қышқылдығы мен қант мазмұнына
байланысты.
Бүкіл әлемде таралған шараптық жүзім сорттары: Aligote, Riesling,
Chardonnay, Cabernet-Sauvignon, Мускат ақ және қызғылт, Saperavi, Traminer,
Rkatsiteli. Винемаксерлер шампан, ақ және қызыл түскі ас, десерт және
жоғары сапалы күшті шараптар үшін шарап материалдарын өндіреді.
Әркім жүзімнің түсі әртүрлі екенін біледі, сондықтан да өнім ақ жүзім
сорттарынан айырмашылығы бар: ақ шарап, қызыл қызыл түсті.
Қызыл шарап жасаудың негізгі сорттары:
▪ Бастардо Магарачский - Бастардо көне шарабы;
▪ 40 қазан;
▪ Саперави және Саперави Солтүстік - ұзақ қартаюды қажет ететін грузин
шарабы;
▪ Таврида;
▪ Голубок - Cahors;
▪ Ruby maharacha;
▪ Гурзуф қызғылт - қызғылт шарап;
▪ Cabernet Dors және Cabernet Jura;
▪ Мускат Донской және Мускат Блау;
▪ Медина - құрғақ шарап;
▪ Қара Livadia;
▪ Cabernet Sauvignon - қызыл түскі ас, десерт және күшті шараптар,
мысалы, Оксамит украиндары және Больградская десерт;
▪ Cabernet Sauvignon жоғары - Cabernet Myshako, Cabernet Тамани, Southern
Night, Black Eyes.
Ақ шарап жасаудың негізгі жүзім сорттары:
▪ Aligot - шампан, үстел шарабы: әр түрлі Aligote, Perlina Stepu;
▪ Мускат Оттонел - жартылай құрғақ және жартылай құрғақ шараптар, Мускат
кәрі;
▪ Chardonnay - шампан үшін негізгі сортты және ақ Бургундия шараптарын
жасау: Cote de Bon, Chablis, Cat Chalonnese, Pouilly Fuisise;
▪ Riesling - Riesling брендімен үстел шараптары;
▪ Магарах, Цитронни Магарах, Магарахтың туған ұлы Магарах сыйы;
▪ Sauvignon Blanc - Sothern, Barsaka, құрғақ қиыршық тас, Sancerre,
Pouilly-fumé тәтті шараптары;
▪ Бьянко;
▪ Feteasca;
▪ Тербаш;
▪ Мускат тұрақты;
▪ Viorica;
▪ Маскат Голодриги;
▪ Мускельд немесе Қырымның Педро Хименес;
▪ Маскат Одесса;
▪ Zigerebe.
Сонымен қатар, Молдова жүзімінен шарап өндірісі туралы айту керек, бұл
шарапшылар көбіне кесте сорттарын жатқызады. Одан Молдова Фанагория
тамаша құрғақ шарабы жасалды.
Бірақ Исабелла жүзімінен шарапты бағалаған, Еуропада және АҚШ-та сатылатын
шарапқа тыйым салынады. Бұл жүзімнен шарап жасау барысында метанолдың
көптеген улы заттарды шығаратындығына байланысты. Бірақ бұл Изабелладан
пастерленген шырынды алу үшін қолданылмайды. Кейбір елдердің аумағында,
үйде, олар жүзімдік әртүрлілігінен керемет үстел шарабы жасайды.
Жүзімнің қандай түрін осы немесе басқа шараптан білетін болсаңыз, қарапайым
бейімделулерді қолданып, өз аймағыңыздағы қажетті сортты өсіре аласыз,
дәмді үй шараптарын жасай аласыз.
Италиялық шараптың сорттары
Алеатико. Италиялық шараптық сорт. Шымкент пен Жамбыл облыстарының
оңтүстік аудандарының совхоздарында кеңінен отырғызылған. Десертті шарап
жасауға пайдаланылады. Алеатикодан жоғары сапалы, дәмі жұғымды дессертті
шарап әзірленеді.
Жапырағы орташа және көп тарамдалған. Гүлі қос жынысты. Шок жемісі —
цилиндрлі — конусты. Тығыздығы орташа. Шоқ жемісінің орташа салмағы 135—140
грамм. Жемісі дөкгелек, қара, балғынды, мускаттың хош иісі бар. Шымкент пен
Қызылорда облыстарының, оңтустік аудандарында Алеатико сентябрьдің
ортасында піседі. Қышқылдылығы литріне 7—10 грамм болғанда 23—28% қант
жинайды. Өнімділігі өсірілетін ауданның жағдайына қарай гектарына 160—240
центнерден келеді. Алеатиконың түбінің өсу қарқыны орташа.
Сабағының пісуі—80%.
Алеатико Шымкент облысынын, оңтүстік және Түркстан жүзімді аймақтарына
аудандастырылған.
Жүзімнің француз шараптық сорты
Алиготе. СССР-дің жүзімді аудандарына кен таралған шараптық француз
сорты. Алиготеден жоғары сапалы асханалық шарап пен шампанға қажетті шарап
материалдарын әзірленеді.
Оңтүстік. Қазақстанға Алиготе Қырымнан әкелінді. Шымкені облысынын
Мичурин атындағы (Түлкібас ауданы) совхоздарында бұл сорттар асханалық
шарап пен шампанға қажетті шарап материалдары әзірленеді. Жапырағы сәл
ғана тарамдалған, қою жасыл, тор көзді жыйырылған. Гүлі қос жынысты. Шоқ
жемісі ұсақ, цилиндр-конусты, тығыз. Шоқ жемісінің салмағы 150—160
грамм. Жемісі дөңгелек, ақ. Вегетациянық басталу кезінен піскенге дейінгі
ұзақтығы 130 күн. Шымкент облысының таулы (Түлкібас) аудандарында августың
ортасында піседі. Піскен кездегі жемісінің қанттылығы -19,9 % кышқылдылығы
литріне—4,5 грамм. Алиготенің түбі орташа өседі. Сабағының пісуі —80%.
Суыққа жақсы төзеді. Егер қар қалың түсетін болса, Алиготе түбін топырақпеи
жаппаса, да ойдағыдай қыстап шыға алады. Алиготе Шымкент, Жамбыл
облыстарының асханалық шарап пен шампанға қажетті шарап материалдарын
өндіруге маманданған тауға жақын және таулы аймақтарында аудандастырылған
және бұл сортты кеңінен тарату қажет.
Баян ширей — шараптық Азербайжан сорты. Оңтүстік Қазақстанның барлық
совхоздары мен колхоздарының жүзімдіктерінде көп отырғызылған, жүзімшілерге
өзінің мол өнімділігімен танымал. Жапырағы бес қалакшалы, ақ жасыл. Гүлі
қос жынысты. Шоқ жемісі цилиндр-конусты, тығыздығы орташа. Жемісі жұмыр,
ақ. Еті балғын Шымкект облысының онтүстік және орталық аудандарында,
Қапланбек (Сарыағаш ауданы) совхозы мен Қызылорда облысының оңтүстік
аудандарында таза сортты түптері гектарына 300—400 центнерден өнім береді.
Вегетацияның басталу кезінен піскенге дейінгі мерзімі 160 күн. Активті
температураның жиынтығы 3700 градусқа жуық. Шымкенттің төңірегінде
апрельдің басында бүршік атады, кюннің басында гүлдейді. Оңтүстік аудандар
мен Шымкентте сентябрьдің ортасында, суарылмайтын шығыс беткейде
(Бостандықта) августың аяғында піседі. Қайттылығы Түлкібас пен
Бостандықтағы жүзімде- 16,0%, қышқылдылығы литріне—6—7 грамм. Шымкент нен
Қызылорда облысының оңтүстігінде қанттылығы -16-18%, қышқылдылығы литріне—7
грамм. Түбінің өсуі орташа. Сабағының пісуі—70—80%.Баян ширей ақ шарап пен
шампанға қажетті шарап материалдарын әзірлеуге пайдаланылады. Сол секілді
Баян ширей коньяк үшін қажетті шарап материалдарын, жүзім шырынын және
асханалық жүзім ретінде де пайдаланылады. Ол жақын жерге ғана тасымалдауға
жарамды.
Баян ширей Шымкент облысының барлық жүзімді аймақтарында, Жамбыл
облысының жері тегіс жүзім өсіретін шаруашылықтарында аудандастырылған.
Күльджинский. Қазақстанның бірқатар жүзімді аудандарына таралған.
Кульджинский асханалық шарап, шампан мен коньяк үшін қажетті шарап
материалдарын әзірлеуге және жүзім күйінде жеуге пайдаланылады.
Оңтүстіктегі аудандарда сентябрьдің басында, Шымкентте сентябрьдің бірінші
жартысында, ал Жамбыл мен Қызылорда облысының оңтүстігінде сентябрьдің
ортасында піседі. Қанттылығы Шымкент пен Қызылорда облысының
оңтүстігінде—21—23%- Вегетациялық кезеңінің ұзақтығы—154 күн. Түбі
қатты өседі. Сабағының пісуі — 75%. Өнімділігі гектарына 160—200
центнерден. Шоқ жемісінің салмағы —350—400 грамм. Жапырағы бес қалақшалы,
тор көзді — мыжырайған. Гүлі қос жынысты. Шоқ жемісі конус тәріздес, өте
тығыз келеді. Жемісі жұмыр немесе жұмыртқа тәріздес, сары-жасыл. Еті
балғын. Кульджинский Шымкент облысының орталық жүзімді аймағына
аудандастырылған. Сол секілді Қызылорда облысының оңтүстік жүзімді
аудандары мен Жамбыл облысының құмды аудандарына жақын жерлерінде
өндірістік сыннан кеңінен өткізу қажет.
Қара майский. Молдаванның шараптық сорты. Шымкент облысының
шаруашылықтарына Ташкент облысының Майское селосынан тараған. Оңтүстік және
орталық аудандарда мол өнім береді. Одан сапалы дессертті шарап жасауға
болады. Жапырағы орташа тарамдалған, қою жасыл, төмен салбырап тұрады. Гүлі
қос жапырақты. Шоқ жемісінің тығыздығы орташа, конусты немесе цялиндрлі.
Шоқ жемісінің орташа салмағы — 160 грамм. Жемісі қара көк, дөңгелек,
балғын. Сорттың сабақтары жемісті мол салады.
Вегетациялық кезең басталғаннан жүзімнің піскенге дейінгі мерзімі 155
күн. Активті температураның жиынтығы 3600 градусқа жуық. Шымкентте
апрельдің алғашқы он күндігінде бүршік атады. Майдың аяғында гүлдеп,
сентябрьдің басында піседі. Түбінін. өсуі орташа. Сабағының пісуі -85%.
Сорт қантты интенсивті түрде жинайды. Шымкент облысының онтүстігіндегі
аудандарда пісіп жетілген жемістің қанттылығы 28—30 процентке дейін,
Шымкентте —24—25%, қышкылдылығы литріне — 5—7 грамм. Өнімділігі өте жоғары,
гектарына 200—250 центнерге дейін өнім береді.
Бұл сорт суыққа айтарлықтай төзімді. Одан шоколад өңдес, хош иісті, дәмі
ұнамды жоғары сапалы шарап жасалады. Бұл сорт Шымкент облысының оңтүстік,
орталық және Түркстан аймақтарына, Қызылорда облысының оңтүстік аймақтарына
аудандастырылған. Сондай-ақ дессертті, күшті шарап әзірлеуге қажетті жүзім
өсіретін аудандарға кеңінен таратуға жарамды сорт екенін ұмытпаған жөн.
Қызғылт мускат. Сапасы тамаша французды шараптық сорты. Дессертті шарап
әзірлеуге пайдаланылады. Сарыағаш ауданының Қапланбек совхозы өзіндік хош
иісі бар, осындай қырымдық сорттан кем түспейтін жүзімнен жоғары сапалы
Қызғылт мускат шарабын жасауда.
Қызғылт мускат Оңтүстік Қазақстанға Қырым мен Өзбекстаннан әкелінген.
Түбі орташа өседі. Суыққа төзімсіз. Жапырағы орташа тарамдалған, сәл
майысқақ, ақ жасыл, тор көзді мыжырайған. Жапырақ төменгі өзегіне қарай
салбыраған. Гүлі қос жынысты. Шоқ жемісі цилиндрлі және цилиндрлі конусты.
Сирек қанттылау, өте тығыз келеді. Шоқ жемісінің салмағы—110—130 грамм.
Жемісі жұмыр, қою қызыл. Еті балғын. Мускаттың хош иісі аңқып тұрады.
Вегетация басталғаннан піскенге дейінгі ұзақтығы 141 күн. Активі
температураның жиынтығы 2 900 градусқа жуық. Түлкібаста сентябрьдің екінші
жартысында, Шымкент облысының оңтүстік аудандарында августың аяғында, ал
Қызылорда облысының оңтүстік аймағында сентябрьдің басында піседі. Түлкібас
ауданында пісу қарсаңындағы қанттылығы 22 процентке дейін барады,
қьшқылдылығы литріне — 6,7 грамм. Бостандықтың суарылмайтын шығыс
беткейінде қанттылығы—27%, қышқылдылығы литріне—6,3 грамм. Қызылорда
облысының оңтүстік аудандардағы қанттылығы 23%, қышқылдылығы литріне —83
грамм. Өнімділігі жоғары. Гектарына 180 центнерге дейін өнім береді.
Қызғылт мускат Шымкент облысынық барлық жүзімді аудандарында, Қызылорда
облысының оңтүстік аймақтарына аудандастырылған. Мейлінше болашағы бар
сорт. Сондықтан Қазақстанның оңтүстігіндегі жүзім өсіретін барлық совхоздар
мен колхоздарға кеңінен таратуға болады.
Матраса. Азербайжанның шараптық сорты. Бұл сорттың жүзімі жоғары сапалы
асханалық және дессертті шарап жасауға пайдаланылады. Вегетация
басталғаннан піскенге дейінгі мерзімі —144 күн.Активті температураның
жиынтығы 2 700 градусқа жуық. Күн сәулесі мол түсіп, жақсы қыздырылатын
учаскелерде сентябрьдің бірінші жартысында піседі. Құрғақшылыққа төзімді.
Әр гектардан 120—165 центнерден өнім береді. Шоқ жемісінін, салмағы—90—110
грамм. Шымкент облысынның ауа райы ыстық аудандарында қанттылығы—29%,
Жамбыл мен Қызылорда облысының оңтүстік аудандарында қанттылығы—21%,
қышқылдылығы литріне—6—9 грамм. Жапырағы қатты тарамдалған, бес-жеті
қалақшалы, төмен салбырамайды. Гүлі қос жынысты. Шоқ жемісі конусты,
тығыздығы орташа. Жемісі жұмыр, қою қызғылт. Еті балғын. Матраса сорты
Шымкент облысынын оңтүстік аймақтарына аудандастырылған. Оны Қызылорда
облысының оңтүстік аудандары мен Жамбыл облысының тегіс жерлі аймақтарына
кенінен тарату керек. 7 —56 Қара Пино. Жоғары сапалы шампан өндіруге
жұмсалатын француздың шараптық сорты. Ол Қазақстанның оңтүстігінде
асханалық шарап және шампан жасауға қажетті шарап материалдарын өндіруге
маманданған таулы аудандардың шаруашылықтарына таралған. Түбі әлсіз өседі.
Бір жылдық сабақтары жақсы піседі. Жапырағы ұсақ, сәл ғана тарамдалған.
Жапырақтың үстіңгі жағы көбіршіктеніп, астыңғы жағында өрмек салбырап
тұрады. Гүлі кос жынысты. Шоқ жемісі ұсақ, цилиндрлі, өте тығыз, салмағы
—60—80 грамм. Жемісі ұсақ, жұмыр, қара. Еті балғын, бояусыз. Вегетация
кезінен бастап, техникалық пісіп жетілгенге дейінгі мерзімі —135 күн.
Бұл сорт ерте піседі. Шымкент облысының таулы аудандарында (Түлкібас)
августың ортасында, Жамбылда — августың аяғында піседі. Шампанға қажетті
шарап материалдарын әзірлейтін жүзімді қанттылығы 17,5—19% кезінде жинап
алады. Қышқылдылығы литріне —7грамм.
Әрбір гектардан 120—140 центнерден өнім береді. Суыққа да, құрғақшылыққа
да жақсы төзеді. Қара Пино сортын Оңтүстік Қазақстанның таулы және тау
етегі аймақтарына кеңінен таратуға болады. Бұл сортты Шымкент облысындағы
Түлкібас ауданының жағдайында қыс күндері топырақпен жаппай-ақ өсіруге
болады.
Рислинг. Шараптық сорт. Шыққан жері Германия. Жоғары сапалы асханалық
шарап әзірлеуге жұлсалады. Қазақстанда рислинг Алматы, Жамбыл облыстары мен
Шымкент облысының таулы аудандарына кең таралған. Түлкібас ауданындағы
Мичурин атындағы совхоздың рислингтен жасаған асханалық шарабы өзінің дәмі
және сорттың хош иістілігімен ұнамды. Рислинг шампанға қажетті шарап
материалдарын әзірлеуге және оның дәмін жақсартуға пайдаланылады.
Сабағының пісуі — 90%, суыққа өте төзімді. Түбінің өсуі орташа. Шымкент
облысының таулы аймақтарында рислингті қыста топырақпен жаппай-ақ өсіруге
болады. Жапырағы дөңгелектеу, орташа және көп тарамдалған, шеттері астына
қарай майысып тұрады. Жапырақтың үстіңгі беті көбіршікті. Жапырақтың
астыңғы жағында әлсіз ғана өрмек салбырап тұрады. Гүлі қос жынысты. Шоқ
жемісі ұсақ, цилиндрлі-конусты. Тығыздығы орташа, салмағы —90—120 грамм.
Жемісі ұсақ, жұмыр, ақ. Еті балғын. Вегетация басталғаннан піскенге дейінгі
ұзақтығы 146 күн. Бүршік атуы апрельдің ортасында басталады да, майдың
аяғында гүлдейді. Суармалы аудандар: Шымкентте, Жамбылда және Түлкібаста
сентябрьдың басында, Бостандық ауданының суарыл-майтын тау беткейлерінде
августың ортасында, Қызылорда облысының онтүстік аймағында августың аяғында
піседі. Активті температураның жиынтығы —3200 градус. Жинау кезіндегі
қанттылығы 19%, қышқылдылығы литріне—9,9 грамм. Гектарына 170 центнерге
дәй өнім береді. Сабағының мейлінше жемісті белігі — Түлкібас ауданының
жағдайында 7-ден 14-ке дейінгі көздері Рислинг Оңтүстік Қазақстанның
асханалық ақ шарап пен шампан материалзарын өндіретін барлық аудандарында
әсіріледі.
Ркацители— жемісі ақ грузиндік шараптық сорт. Еліміздің барлық жүзім
өсіретін аудандары мен Қазақстанда кеңінен таралған Жоғары сапалы асханалық
ақ және дессертті шарап пен шампан әзірлеуге қажетті шарап материалдарын
жасауға пайдаланылады.
Жоғары сапалы, жетілген, үйлесімді, хош иісті, дессертті. Целкнное
шарабы жүзімнің Ркацители сортынан Шымкент облысының Сарыағаш ауданындағы
Қапланбек, Киров ауданындағы Қиров атындағы жүзім совхоздарында
әзірленеді.
Түбі күшті өседі. Сабағының пісуі—80—85%. Жас бұтақшалары қызғылт, тура
өседі. Жапырағы сәл тарамдалған, тор көзді, мыжырайған. Сәл ғана төменге
салбырап тұрады. Гүлі қос жынысты. Шоқ жемісі цилиндрлі үш бұрышты, орташа
мөлшерлі, салмағы 150—180 грамм. Жемісі сопақша, ақ. Еті балғын.Бүршік
атудан бастап піскенге дейінгі мерзімі Шымкентте—150 күн. Активті
температураның жиынтығы — 3500°. Апрельдің бірінші жартысында бүршік атады,
майдың аяғында гүлдейді. Жері тегіс аудандарда сентябрьдің басында,
Шымкентте сентябрьдің алғашқы он күндігінде, Жамбылда және Қызылорда
облысының оңтүстік аудандарында сентябрьдің ортасында піседі.
Пісу кезіндегі қанттылығы Шымкент облысының оңтүстік
аудандарында—25—28%, Шымкент пен Түлкібаста—18—20%, қышқылдылығы
литріне—5—6 грамм Жамбыл мен Қызылорда облысының оңтустік аудандарында
қанттылығы —22—23%, қышқылдылығы литріне 8—9 грамм. Дессертті шарап әзірлеу
үшін жүзімді қанттылығы—26—28%, қышқылдылығы литріне — 4—5 грамм кезінде
жинап алады. Шараптың дәмі шабдалы мен бал дәміне ұқсас. Өнімділігі жоғары
(гектарына 250 центнер). Ркацители сортының сабағының ең жемісті бөлігі —
Қазақстанның оңтүстігіндегі таулы аудандарында 6-дан 16-ға дейінгі көздері,
ал Шымкенттің жағдайында 5-тен 20-ға дейінгі көздері. Суыққа төзімділігі
жоғары. Шымкент облысы, Түлкібас ауданының таулы аймақтарында Ркацители
сортын қыста жаппай-ақ өсіруге болады. Ркацители жан-жақты пайдаланылатын
сапалы шараптық сорт. Киров атындағы совхозда (Шөл дала) бұл сорт бұкіл
жүзімдіктің 40 процентін алып жатыр. Шымкент, Қызылорда облысарының барлық
жерінде және Жамбыл облысының тегіс жерлерінде Ркацители жетекші сорт және
ол кеңінен таратуға тұрарлық. Саперави. Еліміздің көптеген жүзімді
аудандарында кеңінен мәлім, грузиндік шараптық сорт. Жемісі, қара, шырыны
боялған болып келеді. Қазақстанның оңтүстігінде Саперави маркалы асханалық
қызыл және дессертті шарап алумен бағалы. Ол барлық жүзімді аудандарға
таралған. Түбі орташа өседі. Сабағының пісуі—85—90%. Жапырағы орташа
тарамдалған, жұмыртқа тәріздес, жоғары жағы тор көзді, мыжырайған немесе
жылтыр болады. Жапырақтың астыңғы жағында қалың өрмек салбырап тұрады. Гүл
қос жынысты. Шоқ жемісінің орташа салмағы—120—140 грамм. Жемісі қара,
сопақ. Еті балғын. Вегетация кезінен піскенге дейінгі мерзімі—156 күн.
Бүршік атуы 10 апрельде басталады, майдың аяғында гүлдейді.

ІІ Негізгі бөлім.
2.1 Қазақстанның оңтүстік жəне оңтүстік-шығыс жеміс жəне жүзім шаруашылығы
аймақтарының табиғат жағдайына сипаттама

Алматы облысы Алматы облысы алты жеміс-жүзім шаруашылығы аймақтарынан
тұрады: орта таулы, төменгі таулы, тау бөктері, жазық далалы, шөл-далалы,
оңтүстік-шығыс. Орта таулы аймақта жеміс жəне жидек шаруашылығы тек үй
жанындағы бақшада жəне саяжайда өсіруге болады. Төменгі таулы аймақтың
жазық жерлерінде суғарылатын жағдайда тауарлық бақтар мен жидек
егістіктерін орналастыруға болады. Бұл жерлерде жүзімнің тек ерте сорттарын
аз мөлшерде өсіруге болады, өйткені одан кешірек пісетін сорттарына бұл
аймақтың активті температура жиынтығы жетіспейді. Тау бөктері аймағы Іле
Алатауы бөктерінде Қарасай, Іле жəне Еңбекшіқазақ аудандарында, Жоңғар
Алатауы бөктерінде, Сарқанд жəне жарым-жартылай Талдықорған аудандары
жерлерінде теңіз деңгейінен 750- ден 850-900 метр биіктікке жіңішке
лентамен созылып жатыр. Ауаның орташа жылдық температурасы 8,10С. Абсолютті
минимумдардың орташасы – 300С (жекелеген жылдары минимум – 40,00С жетеді).
Эффективті температуралар қосындысы – 3000-33000 . Орташа тəуліктік
температура шілдеде 22,40 , тамызда 21,10 . Көктемгі соңғы үсіктің орташа
күні – 28 сəуір, ал алғашқы күзгі – 6 қазан. Аязсыз кезеңнің орташа
ұзақтығы – 160 күн. Топырағы ақшыл-сарғылт, жекелеген алқаптарда 60-100 см
тереңдікте тасты қабат жайғасқан. Аймақтың жоғарғы бөлігі бақтар мен
жидектер үшін қолайлырақ. Төменгі бөлігінде жүзімнің өте ерте асханалық
сорттары жəне шампандық шарапматериалдары, асханалық шараптарды жəне
шырындарды сондай-ақ коньяк өндірісіне арналған сорттар жақсы өседі. Жазық-
далалық аймақ Еңбекшіқазақ, Іле, Қарасай, Талдықорған, Сарқанд аудандарының
теңіз деңгейінен 750 м төмен суармалы жерлерін қамтиды. Жылдық ортша
температура–330С. Эффективті температуралардың қосындысы 3100-36000 .
Тəуліктік орташа температура шілдеде 21,90 -24,90 , тамызда 21,20 жəне 24,0
0С. Көктемгі соңғы үсіктің орташа күні – 25-28 сəуір, ал алғашқы күзгі – 30
қыркүйек – 6 қазан. Аязсыз кезеңнің ұзақтығы – 149- 160 күн. Жауын-шашынның
қосындысы 250-400 мм. Топырағы ақшыл-сарғылт шабындықты-сұр топырақ, жиі
карбонатты ақшыл аз карбонатты сұр топырақ. Бұл аймақта жеміс-жидек
дақылдары жəне асханалық жүзімнің негізінен орта жəне ерте кезеңдерде
пісетін сорттары Алматы, Талдықорған, Текелі қалалары тұрғындарын жасаң
жүзіммен сондай-ақ техникалық сорттары шампан шарап материалдарын асханалық
жəне ішін-ара күшейтілетін шараптар мен шырын өндірісін қамтамасыз ету үшін
өсіріледі. Оңтүстік-шығыс аймаққа Шелек, Райымбек, Ұйғыр жəне Жаркент
аудандарының суармалы жазық жерлері жатады. Жылдық орташа температура
9,10С. Орташа абсолютті минимум – 290С. Эффективті температуралар қосындысы
– 3500-37500 . Орташа тəуліктік температура шілдеде 23,1-24,50С, тамызда
22,7-24,00С. Көктемгі соңғы үсіктің орташа күні – 13 сəуір, ал алғашқы
күзгі – 9-13 қазанда. Аязсыз кезеңнің ұзақтығы 170-180 күн. Жауын-шашынның
бір жылғы қосындысы – 120-300 мм. Топырағы – сұр топырақ, жиі тұзды, сұр-
қоңыр жəне шабындықсұр топырақ. Тұзды жерлердің көп болуы бақтар мен
жүзімдіктерді орналастыру үшін орынды мұқият таңдауды талап етеді. Көктемгі
жəне күзгі үсіктер жеміс дақылдары мен жүзім түйіндерін сирек зақымдайды.
Бұл облыстың жылу ресурстарымен артықша қамтамасыз етілген аймағы. Осының
арқасында мұнда өнім жылсайын, тұрақты. Аймақ сүйекті дақылдар үшін
қолайлы, əсіресе өрікке. Шөл-далалы аймақ Іле өзенінің төменгі бөлігін,
Балхаш жағалауының оңтүстігін жəне Алакөл ойпатын қамтиды. Облыстың бұл
бөлігі айрықша қатаң климатымен сипатталады. Орташа жылдық температура –
6,20С. Абсолютті минимумдардың орташасы – 370С, абсолютті минимум – 450С.
Эффективті температуралардың қосындысы – 3000-35000 . Орташа тəуліктік
температура шілдеде 24,3-25,10С, тамызда 22,6-23,60С. Көктемгі соңғы
үсіктің орташа күні – 28 сəуір, ал алғашқы күзгі – 30 қыркүйек. Аязсыз
кезең – 153-154 күн. Бір жылғы жауын-шашын қосындысы 100-ден 250мм-ге
дейін. Қысы əдетте қары аз, сондықтан топырағы терең тоңданады. Жүзімнің
тамыр жүйесін үсітпеу үшін, олардың табан тамырлары отырғызғанда топырақ
бетінен 60 см-ден жақын орналасуы керек. Топырақтары тақыр тəрізді,
шабындықты-сұр топырақ, сортаңды жəне шабындықты-батпақты сортаңды
топырақтармен кезектеседі. Тұзды топырақтардың көп таралуы отырғызу үшін
участок таңдауға бұл жерде ерекше мұқияттылықты талап етеді. Бұл аймақта
жеміс жəне жүзім шаруашылығы нашар дамыған жəне əуесқойлық сипатта болады.

2.2 Оңтүстік Қазақстанда өсірілетін жүзім сорттары

Венгер мускаты. Мускат хош иісі бар асханалық және шараптық сорт.
Оңтүстік Қазақстанда мейлінше кен тараған. Жергілікті жерде асханалық жүзім
ретінде және дессертті шарап жасауға пайдаланылады. Жапырағы шамалы қақ
айырылып тұрады, табақша тәріздес, тор көзді — әжімді. Гүлі қос жынысты.
Шоқ жемісі конус тәрізді, тығыздығы орташа. Шоқ жемісінің орташа салмағы
140—150 грамм. Жемісі дөңгелек, көгілдір сары. Етінен мускат хош иісі
аңқып, сықырлап тұрады. Қантты тез жинайды. Вегетация кезінен піскенге
дейінгі мерзімі — 139 күн. Активті температура жиынтығы 3100 градусқа жуық.
Шымкентте августың аяғында, оңтүстік аудандарда августың орта шенінде,
Қызылорда облысының оңтүстік аймағында Жамбыл мен Түлкібас ауданында
сентябрьдің бас кезінден піседі. Қанттылығы — 22—25%, қышқылдылығы.1
литріне -4—5 гр. Гектарынан 160—190 центнерге дейін жеміс береді. Сабақтың
жемісті мейлінше көп беретін бөлігінде таулы аудандарда 11-ден 17-ге дейін
көз болады. Венгер мускатының түбінің өсу күші орташа. Сабақтарының
пісуі—70-80%. Венгер мускаты универсальды сорт ретінде (асханалық,
шараптық) Қазақстанның оңтүстігіндегі жүзімді аймақтардың бәріне
аудандастырылған.
Тербаш.
Бұл – Түркімен ССР-інің негізгі өндірістік сорты. Гүлі қос жынысты. Шоқ
жемісі конусты, цилиндрлі, қопсығыш. Жемісінің ірілігі орташа, түсі ақшыл
көк және ашық сары. Универсалды сорт. Бұл сорттың жүзімі жеуге де, мейіз
жасауға да және шарап әзірлеуге де жарамды.
Бүршік атқаннан жемісі піскенге дейінгі мсрзімі Бостандықта
(суарылмайтын учаскелерде)—132—138 күн, Шымкентте 148 күн. Активті
температураның жиынтығы 3300 градустай. Жүзім сабақтары апрельдің бірінші
жартысында бүршік атып, майдың аяғында гүлдейді. Оңтүстік аудандарда
августың екінші жартысында, Шымкентте сентябрьдің басында піседі.
Тербаштын, түбі орташа өседі.Сабағының пісуі 85%. Өнімділігі жоғары.
Бостандықтың суарылмайтын шығыс беткейлерінде гектарынан—157
центнерден.Келес ауданында —204 центнерден. Шымкенттің суармалы жерлерінде
гектарына 165 центнерден өнім беріп келеді.
Бұл сорттың өнімін жинау кезіндегі қанттылығы 19—20 процент,
қышқылдылығы литріне—5—7 грамм . Қысқа және құрғақшылыққа төзімділігі өте
жоғары.
Тербаш сорты соңғы жылдары Шымкент облысыньін шаруашылықтарына кедінен
енгізілуде. Қазіргі уақытта бұл сорт Қазақстанның оңтүстігінде 1200 гектар
жер алып жатыр.
Тербаштың орталық бүршігі зақымданған күннің өзінде оның, қосалқы
бүршіктері өнім бере алады. Ол Шымкент облысының көптеген жүзімдік
аймақтарына аудандастырылған. Тербаштың кеңінен таралуына Түрікмеи ССР-і
мен Қазақстанның, оңтүстігіндегі бірқатар совхоздарда таза сортты қалемше
материалдарының жеткілікті болуы зор ықпал етіп отыр.
Александр Мускаты. Жоғары сапалы асханалык сорт. Ол еліміздің көптеген
аудандарының стандартты сортиментіне енген. Жүзімнің түбі күшті өседі.
Сабағының пісуі—60—70%. Бір жылдық сабақтарына ашык қоңыр, буындарының
арасы жиі болады. Жапырағы бес қалаК-шалы, қою жасыл, жылтылдап түрады.
Жапырақтый жисктсрі ірі, ара тектес. Гүлі қос жынысты. Шок жемісі қаппы
жоие бұтақшалы болып келеді. Шоқ жемісінін оргаша салмағы 240 грамм. Жемісі
ірі, сопақ түсі жасыл, еті толық, балғынды, мускаттың хош иісі аңқып
тұрады. Всгетация басталған кезден піскенге дейінгі мерзімі 150 күн. Бүршік
атуы апрельдің ортасында басталады, майдың аяғында гүлдейді. Шымкент
облысыный таулы аудандарында сентябрьдің басында, оңтүстік аудандарында
августын орта шенінде, Жамбыл мен Қызылорда облысының оңтүстік аймақтарында
сентябрьдің ортасында піседі. Бұл сорттың қанттылығы 24%, қышқылдылығы
литріне —6—7 грамм. Сабағыный пісуі 70—80%.
Александр мускаты көп жылғы сабақтың бұтағынан да жақсы өсіп шығып, мол
өнім бере алады. Қалыптасып алған соң, өнімді көп береді. Гектарына 150—220
центнерден өнім береді.
Александр мускаты тасымалдауды жақсы көтереді. Кептірсе сапалы мейіз
береді, шараптық мақсатка өңдесе, алкаголі жоқ және десертті шарап жасауға
болады. Бұл сорт Шымкент облысының оңтүстік, орталық және Түркістан және
Қызылорда облысының оңтүстік аймақтарына аудандастырылған.
Нимранг. Орта Азияның тасымалдауға төзімді асханалық сорты. Қазақстанның
оңтүстігіндегі жүзім өсіретін барлық аудандарда өнеркәсіптік және үй
маңындағы учаскелерде кеңінен отырғызылған. Жүзімнін. түбі күшті өседі,
үлкен қалыптасуды ұнатады. Жапырағы бүтін немесе сәл таралған, қалақшалары
жоғары бүктеліп келеді. Ашық жасыл салбырамайды. Гүлі функционалды ұрғашы.
Жемісті жақсы салуы үшін тозандатуды қажет етеді. Нимранг үшін ең таңдаулы
тозаңдатқыш: Қара мейіз, алқызыл Тайфи, Сеперави сорттары болыл табылады.
Шоқ жемісі ірі, бұтақшалы, тығыздығы орташа. Шоқ жемісінің орташа
салмағы 430 грамм, ал жекелеген шоқ жемістерінің салмағы 1,5 килограмға
дейін жетеді. Жемісі ірі, шар тәріздес, жасыл сары, күн жағынан қарағанда
қызғылт түске боялып тұрады. Еті балғын, сықырлап тұрады. Вегетация кезеңі
басталғаннан піскенге дейінгі мерзімі — 155 күн.
Активті температурасының жиынтығы 3700 градусқа жуық. Шымкентте және
Қызылорда облысының оңтүстік аудандарында сентябрьдің орта кезінде,
Түлкібас ауданы мен Жамбылда сентябрьдің аяғында, Шымкент облысының
оңтүстік аудандарында сентябрьдің кезінде піседі. Әбден жетілген жемісінің
(жидегінің) қанттылығы 18—22%, қышқылдылығы литріне 5—6 грамм. Өнімділігі
жоғары. Дегенмен ол тозаңдату мен қалыптастыру дәрежесіне байланысты.
Өсімдікті жақсы қалыптастырып, ойдағыдай тозандатқанда гектарынан 150—250
центнерден өнім алуға болады. Нимрангтың оңтүстік ыссы аудандарда
жемісті мейлінше көп беретін бөлшегі — сабақтың 2—11-ші көздерінін аралығы.
Нимрангтың түбі күшті өседі. Сабағының пісуі—75—80%. Бұл сорт дәмінің
жоғары сапалылығымен, әрі тасымалдауға қолайлылығымен бағалы. Кептіргенде
тамаша мейіз болады. Маринад жасап, компот қайнатуға да жақсы. Нимранг
Шымкент облысының барлық жүзімді аймақтарында, Жамбыл облысының жері
тегіс, Қызылорда облысының онтүстік аймақтарында аудандастырылған.
Өзбекстан мускаты. Жоғары сапалы, тасымалдауға қолайлы, мускаттың хош
иісі бар асханалық сорт. Бұл сорт ВИР-дің Орта азиялық станциясында
Катта-Курган мен Александр мускатын будандастыру арқылы шығарылған.
Сорттың авторлары — А. М . Негруль, М. С. Журавель мен М. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.