Идеалды мемлекет концепциясына талдау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

"Идеалды мемлекет" концепциясына талдау

Идеалды мемлекет теориясын Платон «Мемлекет», «Заңдар» атты еңбектерінде барынша ашуға тырысқан. Платон шынайы философияның шын саясатпен сәйкес келуі туралы тезис ұсынады. Саясаткер философ болған жағдайда ғана (және керісінше) ақиқат пен ізгіліктің ең жоғарғы құндылығына негізделген шынайы мемлекет құруға болады деп сенеді.

Мемлекет, Платонның ойы бойынша, жан сияқты, үш бөлімді құрылымға ие. Негізгі функцияларына сәйкес (материалдық игіліктерді басқару, қорғау және өндіру) халық үш тапқа бөлінеді: шаруалар-қолөнершілер, күзетшілер мен билеушілер (данышпандар-философтар) . Әділ үкімет олардың үйлесімді өмір сүруін қамтамасыз етуі керек. Платонның айтуынша, мемлекетті басқаруға тек ақсүйектер ғана лайықты. Әкімдер өз қалаларын басқаларға қарағанда жақсы көруді білетін, өз міндеттерін өте құлшыныспен орындай алатындар болуы керек. Ең бастысы, егер олар жақсылықты қалай танып білуге болатынын білсе, яғни оларда ұтымды қағида басым болса, онда оларды данышпандар деп атауға болады. Ойшыл ғалым адамдардың әлеуметтік топқа бөлінуі мен олардың арасындағы мүлік теңсіздігін қалыпты жағдай ретінде қарастырады және олардың бір топтан екінші топқа өту мүмкіншілігін жоққа шығармайды. Платон идеалды мемлекет құру туралы жобасында аристократиялық мемлекеттік құрылымды жақтайды және өз жобасын қиындықпен болса да жүзеге асатынына сенеді. Идеалды мемлекеттің өзі де, Платонның ойынша, мәңгі өмір сүре алмайды.

Ал, әл-Фарабидің дүниеге көзқарасы - әлеуметтік, саяси, этика, эстетика мәселелерін бірге қамтитын біртұтас жүйе. "Мемлекет қайраткерлерінің афоризмдерінде", "Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары" деген трактаттарында өз заманында сирек кездесетін пікірлер айтады, тіршілік пен ой-пікірдің тарихи негіздерін қайта құру тұрғысынан алғанда аса маңызды қағидалар ұсынады; мұнда адам қоғамының тегі туралы, мемлекеттік құрылыс туралы, қоғамдық тіршіліктің түрлі формалары туралы, адамның этикалық және басқа да мінез-құлық ережелері туралы баяндайды.

Жалпылама баяндалуына қарамастан, Әл-Фараби еңбектерінде көрсеткен мемлекет қайраткеріне тән ақиқатты жарату, ізгілік, байсалды мінез, адамгершілік сипаттар қазіргі кезде де маңызы мен мағынасын жоғалтқан жоқ. Ол соғыс жағдайын сорақы нәрсе деп біледі, шамадан тыс аскетизмді айыптайды. Мемлекет туралы ілімінде Фараби мемлекеттің ішкі және сыртқы міндеттерін анықтап көрсетеді. Мемлекеттің сыртқы міндетіне қайырымды қала тұрғындарын қорғау немесе елді сыртқы жаулардан қорғау, яғни қорғаныс ұйымдастыруды атайды. Мемлекеттің ішкі міндеті бұл тұрғындардың бақытқа жету жолын қарастырады: әділеттілік орнату, халыққа білім беру, тұрмыс туралы ілімге оқыту оларды адамгершілікке тәрбиелеу, бақытқа жеткізетін әдеттерді тарату болып табылады. Экономикалық мәселемен шектелетін мемлекет Фарабидің есептеуінше мәдениетсіз мемлекет. Өзінің «қайырымды» және «қайырымсыз» қалалардың әр түрлі мінездемелерімен классификацияларында Фараби қоғамның жетілдірілген әлеуметтік құрылымы қайта жасады. Ол қала - мемлекеттің қоғамдық өмірінің толық мінездемесін береді.

Ізгі мемлекет (қала) туралы ілімін жасауда Фараби Платонға еліктеп, мемлекетті әрбір мүшелері белгілі бір қызметті атқаратын адам тәніне ұқсас етіп қарастырады. Осыған сәйкес ізгі мемлекеттегі феодалдық құрылыс суреттеледі. Идеалистік түрде жақауратып айтылғанымен, Фараби топшылауында адамдар арасындағы теңсіздік, артық-кемшілік анық сезіледі. Мысалы, халық мемлекеттің жүрегі саналғанымен, күн көріс қамы әрекетін жасауға, ойлауға мәжбүр. Фараби мұндай теңсіздікті, әділетсіздікті жоюдың бірден бір жолы - ағартушылық, адамгершілік тәрбиесін күшейту деп қорытады.

Платонның шәкірті, грек пәлсапашысы, екінші ұстаз Аристотель үшін мемлекет - бұл қоғамдық басқарудың бір формасы. Саясат» деген еңбегінде мемлекет мәселелеріне тоқталған. Платонның «Мемлекет» пен «Заңдарында» айтылған ойлар Аристотельдің «Саясатында» да кездеседі. Бірақ мұнда утопиялық сарын жоқ. Ол мемлекеттік кұрылымның алты түрін атап, оларды екі топқа бөледі. Алғашқы үшеуін дұрыс, ал кейінгі үшеуін қате құрылым ретінде көрсетеді. Аристотельдің айтуынша, дұрыс кұрылымдар: патшалық билік, аристократия, полития, теріс кұрылымдар: - тирания, олигархия, демократия. Патшалық билік бір адамның билігі болғанымен халыктық мүддеге қызмет етеді; тирания да бір адамның билігі, бірақ мұнда жеке адам мүддесі ғана есепке алынады. Аристократия - аз адамдар билігі, әйтсе де бұлар бүкіл кауым қамын ойлайтын ізгі жандар; олигархия да - аз адамдар билігі, бірақ ол ел мүддесі үшін емес, ат төбеліндей ауқаттылар мүддесі үшін кұрылған топ.

XVI-XVII ғасырларда итальяндық философ және жазушы Томмазо Кампанелла «Күн қаласы» деп аталатын идеалды мемлекеттің бейнесін жасаған екен. Бұл қала-мемлекет тұрғындарының әл-ауқаты, Кампанелланың айтуынша, халықтың көпшілігі құрметтейтін адамгершілік мұраттарға негізделген. Басқару нысаны - алғашқы демократия элементтері бар теократия.

Итальяндық саяси ойшыл Никколо Макиавелли республиканы монарх пен парламент билік балансы ретінде өмір сүретін мемлекеттік ұйымның ең жақсы формасы деп санады. Ол әйгілі «Император» атты еңбегінде: «Франция бүгінде жақсы ұйымдастырылған және жақсы басқарылатын мемлекет. Онда патшаның бостандығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ететін көптеген пайдалы институттар бар, олардың біріншісі - өз өкілеттігі бар парламент» деген болатын.

Томас Гоббс үшін мемлекет халық пен олар таңдаған келісімнің нәтижесі болып көрінеді. Сонымен қатар, мемлекеттің басты алаңдаушылығы мен функционалдық жауапкершілігі, Гоббстың пікірінше, елдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету болуы керек.

Керемет орыс философы Николай Бердяев жалпы мемлекет идеясынан бас тартты. Ол мемлекеттің әлеуметтік институтын азғын деп санады. «Мемлекет өзінің мәні бойынша әдепсіз болып табылады және ол адамның адамға деген күшінен бас тартпайынша, Құдайдың құдіреті алдында өз күшін төмендетпейінше, адамгершілікке айнала алмайды, теократияға айналмайды»- деп жазды Н. Бердяев. Бердяев мемлекеттік заңға қарсы шығады. Құқық табиғи, яғни адамның дүниеге келуінен-ақ өмір сүруге, жұмыс істеуге, сүйуге және т. с. с. кепілдік береді деп есептейді.

«Идеалды мемлекет» концепциясына менің көзқарасым қандай?

Әлемде барлық азаматтың қалауы мен мүддесіне сәйкес келетін идеалды мемлекеттер жоқ екенін бәріміз жақсы білеміз. Сіз бірден: «Неліктен үкімет осы немесе басқа проблемаларға қатысты біздің пікірімізді ескермейді?» деген сұрақ қоюыңызға болады. Бірақ іс жүзінде әр азаматтың мүддесі ескерілгеніне көз жеткізу мүмкін емес, тіпті тарихта ондай мысалдар жоқ. Барлық адамдар бір-бірінен өздерінің дүниетанымымен, мінез, көзқарастарымен ерекшеленеді, бірақ сонымен бірге әркім өзін тыңдатқысы келеді, мемлекетпен ымыраға келуден бас тартады. Бұл екі жақтың түсініспеушілігі митингілерден бастап азаматтық соғысқа дейінгі көптеген мәселелерді тудырады, мен өз елімде мұндай жағдай болғанын қаламаймын.

Адамдар өз пікірін білдіруден, өз ойын билікке ұсынудан және үкіметтің қате шешімдері туралы ашық айтудан қорықпауы керек деп ойлаймын. Өйткені, қазір көптеген «демократиялық» мемлекеттерде таңдау немесе сөз бостандығы жоқ. Адамдар өздерінің наразылықтарын білдіруден қорқады, олар айтылған сөздердің жауапкершілігінен қорқады. Барлығы дерлік әрқашан бірдеңе күтеді: қуанышты сәттер, армандаған жұмыс, өмір сүру жағдайлары. Бірақ тек күтеді де, әрекет етпейді. Адамдардың бұл әрекетсіздігі мемлекетке озбырлықпен айналысуға, яғни биліктің өздеріне ыңғайлы түрде қадам жасауына мүмкіндік береді. Адамдар өздері тұрып жатқан мемлекетті басқа елмен салыстыра отырып шағымданады, бірақ олар өмірін жақсарту үшін ештеңе жасамайды, тіпті, олар өздері жақсы өмір сүретін жерге көшпейді. Мен өз мемлекетімде мұндай болғанын қаламаймын. Азаматтарға митингтер өткізуге, өзекті проблемалар туралы үн қатуға мүмкіндік алу керек, ал үкімет шынымен де тыңдап, олардың сөздеріне құлақ асқандары жөн.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.