Жоғары жүйке әрекетінің типтерінің балаларда қалыптасуы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Абай Құнанбаев атындағы Саран гуманитарлық-техникалық колледжі

Реферат
Тақырыбы:" Жоғары жүйке әрекетінің типтерінің балаларда қалыптасуы. "

Орындаған: ИЕТ-9-19 тобының студенті
Рысбеков Бекзат
Тексерген: Маратовна Салтанат

Саран 2020-2021 жыл
Жоғары жүйке әрекетінің типтерінің балаларда қалыптасуы. Балалардың 1-ші сигнал жүйесі тусымен дами бастайды, ал 2-ші сигнал жүйесі кейінірек қалыптасады. Ба-ланың мінез-қүлқының қалыптасуына екі сигнал жүйесінің даму дәрежесі, жоғары жүйке өрекетінің типтері ықпал етеді. Көптеген зерттеулердің нәтижесінде жоғары жүйке әрекетінін типтері балалардың темпераменті мен мінез-күлықтарының физиологиялық негізі екені дәлелденді. Баланың темпераменті мен мінез-қүлықтарының калыптасуы екі түрлі әсерге байланысты:
1)ата-анасынан түқым қуалап ауысатын қозу мен тежелудің ми кыртысындағы генотиптік қасиеттері;
2) сыртқы ортаның әсерінен (үйдегі тәрбиесі, дос-жолдастарының ықпалы, әлеуметтік қоғам орындарының әсері - балалар бақшасындағы, мектептегі, көшедегі тәрбие, т.б.) болатын фенотиптік қасиеттер. Бүл екеуі бір-бірімен тығыз байланысты.
Жоғары жүйке әрекетінің және ми қыртысындагы қозу мен тежелудің қасиеттерінің қалыптасуы жалпы жүйке жүйесінің дамуына сәйкес, ягни жалпы организмнің даму зандылықтары жоғары жүйке әрекетінің типтерінің қалып-тасуына да эсер етеді. Баланың жоғары жүйке әрекетінің типтері ересек адамның типтеріне үқсастау болғанымен, жа-сына лайық ерекшеліктері болады. Мектепке дейінгі жас-тағы балалардың жүйке жүйесіндегі қозуы мен тежелуі әлсіз келеді. Оған қоса қозуы басымырақ болады. Осыған байланысты жоғары жүйке әрекетінің күшті типтерінде олар әлсіз болады, бірақ әлсіз типпен салыстырғанда - жоғарырақ. Нерв қүбылыстарының негізгі қасиеттері тек 20-22 жаста ғана толық жетіледі. Сондықтан баланың жоғары жүйке әрекетінің типтері түрақсыз, сыртқы ортаның жағдайлары-на өте тәуелді болады. Баланың өсіп, дамуы барысында ми Қыртыстары мен қыртысасты қүрылымдарының бір-біріне ара қатынасы өзгереді де, жоғары жүйке жүйесі оның мінезщің типтерінің қалыптасуына эсер етеді.
Н- Н. Красногорский балалардын ми қыртысындағы қозуын және тежелуін зерттей келе, олардың жоғары жүйке әрекетінің 4 типтерін үсынды:
1 Күшті тең жылдам типтің шартты рефлекстері тез пай-
оолып, оңай тежеледі, бірақ пайда болған рефлекстері берік, әрі жақсы сақталады. Бүл типтегі балалардың тілі жа-тық, сөз қоры мол, мінезі үстамды.
Күшті тең баяу типтегі балалардың шартты рефлекстері бірнеше рет қайталағанда ғана баяу туады. Оның тежелуі де акырын, үзақ уақытты қажет етеді. Бүл типтегі балалар ерте, бірақ баяу сөйлейді. Мінезі - өте шыдамды, үстамды.
Күшті қозғыш үстамсыз типтегі балалардың шартты рефлекстері өте жылдам пайда болғанымен, тез жойылады, түрақсыз болады. Мінезі үстамсыз, шыдамсыз, көңіл -күйінің жетегіндегі бала. Сөйлегенде біресе жылдам-қатты, біресе баяу-ақырын дауыспен сылбыр сөйлейді.
Әлсіз типтегі балалардың шартты рефлекстері үзақ көп қайталағаннан кейін өте баяу туады. Нервтік байланысы әлсіз, нашар, шартты рефлекстері тез тежеледі, тілі нашар дамыған, баяу сөйлейді, сөз қоры аз, сөйлегенде дауысы ақырын шығады. Ондай балалар жаңа жағдайға үзақ бейім-деледі. Мінезі жасқаншақтау. Жүмыс істегенде көпшілігі тез шаршайды.
Балалардың жоғары жүйке әрекетінің типтік ерекшеліктері олардың оқуға бейімділігінің бір көрсеткіші болып есептеледі. Сондықтан мүғалімдер оқу-тәрбие жүмы-старын, әр баланың типтік ерекшелігін ескере отырып, үйым-дастыруы қажет.4. Бала тілінін дамуы
Бала тілінің дамуы дыбыс аппаратының бүлшық еттерінін күрделі шартты және шартсыз қозғалысына сәйкес қалып-тасады. Тілдің дамуы үшін, басқа адамдармен болатын қарым-қатынастың маңызы зор. 12-16 жасқа дейін адамдармен араласпай өскен балалардың адамға лайықты сөйлеу қабілеті болмайды. Олар тек жануарлар іспетті жеке сөздерді айтып, біраз сөздердің мағынасын түсінгенімен, яғни аздап сөйлеп үйренгенімен, ол 2-ші сигналдық дәрежеде қалып-таспайды. Бүған дәлел - маймылдар тәрбиелеген адамнын балалары. Сәби кезінен бастап жануарлардың тәрбиесінде болып, адамдармен қарым-қатынасы кеш басталған балалар-дың нағыз адамдардай сөйлеу қабілеті болмайды, оларды адам кейпіне келтіріп тәрбиелеу де, сөйлеп үйретуі де қиын болады, кейде мүлде мүмкін болмайды. Ал ертерек, кішкентай кезінде табылған балаларды адам кейпінде нашар болса да сөйлетуге болады.
Жаңа туған бала дыбыс аппараттарының шартсыз қимыл рефлекстеріне байланысты мағынасыз үн шығара алады. 2-ші айдан бастап дауыстай алады, ересек адамға еліктеп кейбір дауысты дыбыстарды қайталай бастайды, 3-ші айға жеткенде гу-гулейді, былдырақтап сөйлегісі келеді. Гу-гулеу мен былдырақтау оның дыбыс аппаратын дамытып, сөйлеуге дайындайды.
5-6 айдан кейін еліктеу арқылы жеке дыбыстарды, сөз буындарын айта бастайды. 6-7 айда ересектердің сөздерін қайталауға тырысады. Бірақ бұл кезде, әсіресе жарты жасқа дейін, балаларда 1-ші сигнал жүйесі ғана дамығандықтан, сөздің мағынасы жеке дыбыс ретінде қабылданады, бала сөздің нақты мағынасын түсінбей-ақ айта береді. Ал жарты жастан аса сөздің мағынасын түсіну қабілеті дами бастайды.
Тілдің шығуында дыбысты есту қабілетінің маңызы зор. Есту қабілеті ерте жойылған балалардың тілі шықпайды.
Жақсы еститін баланың 9 айында былдырактап сөйлегені түсінікті жеке сөздерге айналады. 2 жасқа дейінгі баланың сөйлеуі оның ана тіліне байланысты емес. 2 жастан соң ғана ана тіліне байланысты артикуляция байқалады.
1,5 жаста сөз бен заттардың арасында байланыс туады, баланың тілі қалыптаса бастайды. Баланың ми қыртысында дыбыс орталығы мен сөйлеу орталығының арасында нервтік байланыс пайда бола бастайды. Кейіннен ол күшейіп, сөздерді қүрастыру, 2-3 сөздің басын қүрау қабілеттері пайда болады. Дені cay, жақсы дамып келе жаткан баланың бір жасында 6-10, екі жасында 250-300, үш жаста 1500, төрт жаста 4000, бес-алты жаста 4-5 мыңдай сөз қоры жиналады. Баланың тәрбиесіне, жоғары жүйке әрекетінің типтеріне, Қозу мен тежелудің қасиеттеріне байланысты балалардың сөз Қорының мөлшері әртүрлі. Сөз қоры баланың басқа адамдармен қатынасына, табиғатына, яғни генетикалық тұқым қуалаған қасиетіне, болмысты білуге арналған ынта-сына, тәрбиесіне, өмір сүріп жатқан ортасынын мәдениетіне байланысты. Баланың алғашқы сөздері оның көңіл-күйіне негізделген, өмір кажеттілігінен шыққан сөздер болса, Кеиіннен сырткы ортаны тануына, өзінің өмір тәжірибесіне байланысты.Тақырып 4 Талдағыштардың физиологиясы (сенсорлық жүйлер)
Сыртқы және ішкі орталардың әсерлерін қабылдап, талдап, талқылайтын, олардың жағдайлары туралы сезім ту-дыратын мүшелер жүйесін талдағыштар немесе анализаторлар дейді.
Организмде жеті түрлі талдағыштар бар: көру, есту, иіс, тері, қозғалыс, дәм және висцеральді (лат. висцералис - ішкі мүшелерге қатысты), яғни ішкі мүшелерге байланысты жүйе.
Барлық талдағыштар 3 бөлімнен түрады: 1) сезгіш немесе перифериялық бөлім, шеткі немесе рецепторлық бөлім деп те атайды; 2) өткізгіш бөлім, сезгіш нерв деп те аталады; 3) орталық немесе қыртыс бөлімі, яғни ми қыртысындағы сезім орталықтары, сезім аймақтары деп те аталады.
Рецепторлық бөлім сезім мүшелерінде және ішкі мүшелерде орналасқан сезгіш рецепторлардан түрады. Олар тітіркендіргіштің әсерін қабылдап, қозуға айналдырады (рефлекторлы доғаның сезгіш немесе перифериялық бөлімін есіңізге түсіріңіз ).
Ө т к і з г і ш бөлім рецепторларда пайда болған қозуды сезім мүшелерінен шығып, ми қыртыстарына таситын сезгіш жүйкелерден түрады.
Талдағыштардың қ ы р т ы с бөлімін ми сыңарларының қыртысында орналасқан сезім орталықтары қүрады. Мысалы, көру талдағышының сезгіш рецепторларына көз алма-сында орналасқан таяқша және сауытша пішінді жарык қабылдағыш рецепторлар - фоторецепторлар жатады, ал өткізгіш бөлімі көру нервтерінен түрады да, қыртыс бөліміне ми қыртыстарының желке түсында орналасқан ми сыңарларының көру орталығы, яғни Бродманның 17, 18, 19 аймактары жатады. Көру орталығында жоғары дәрежедегі талдау мен талқылау жасалады жөне заттың бейнесі туралы сезім пайда болады.
Талдағыштардың рецепторлық бөлімінде ең алғашқы талдау - алғашқы саны мен сапалық қарапайым талдау жүргізіледі.
Тітіркендіргіштің әсерінен рецепторларда козу толқындары (қозу импульстері) пайда болады. Олардың жиілігі тітіркендіргіштің күшіне байланысты келеді.
Талдағыштардың әрқайсысының жеке-жеке қасиеттері мен қызметтері болады. Сонымен қатар, олардың ортақ, бәріне бірдей қасиеттері де бар:

Талдағыштардың рецепторлары өзіне ғана тән тітіркендіргіштердің әсерін қабылдайды. Ондай тітіркендіргіштерді адекватты (лат. адекватус - теңгерілген, лайықты, сай келетін) тітіркендіргіш деп атайды.
Талдағыштардың рецепторлары тітіркендіргіштердің күші өзгергенде тітіркендіргіштің жаңа күшіне тез бейімделеді.
Талдағыштар бір-бірімен байланысты қызмет атқарады. Сондықтан бірінің қызметі күшейгенде, екіншісінің қызметі төмендейді және, керісінше, біреуінің қызметі на-шарлаған кезде екіншісінің қызметі күшейеді.
Бір талдағыштың қызметі бүзылғанда қалғандары оның Қызметін жартылай болса да өзіне алады.
5.Талдағыштардың рецепторларының сезімталдығын жаттыктыру арқылы не күшейтіп, не төмендетуге болады. Мысалы, ғарышкерлер зымыранда ұзақ болған кезде өте күшті жылдамдыққа төзу үшін, тепе-теңдік сақтау мүшесін үзақ жаттықтырады. Сол сияқты, әткеншекті көп тепкен бала транспортта үзак жол жүре алады, яғни оның вестибулярлық аппараты жаттығып, өзінің сезімталдығын төмендет-кендіктен шайқалысты қозғалуды сезу қабілеті төмендейді.
Талдағыштар әр түрлі қашықтықта орналасқан заттар-дың бейнесін қабылдауына байланысты оларды екі топқа бөледі: дистантты (лат. дистантиа - қашықтық), яғни сезім мүшесінен белгілі бір қашықтыкта орналасқан заттардың әсерін сезу және контактты (лат. контактус - түйіскен, жа-насқан), яғни сезім мүшесіне жанасқан затты сезетін талда-ғыштар.
Дистантты талдағыштарға көру, есту, иіс талдағыштары жатады, ал дәм, тері, висцеральдік, қозғалыс контактты тал-дағыштарға жатады. Дистантты талдағыштар кыскд мерзімнің ішінде әжептәуір қашықта орналасқан заттар ту-ралы көп мәлімет бере алады. Бүл жағынан көру және есту талдағыштарының маңызы зор.
Нерв импульстері орталық жүйке жүйесінде белгілі бір тәртіппен бір бөлімнен екінші бөлімге өтеді. Олардың ай-ырмашылығы техникадағы код жүйесі іспетті белгіленетін болғандықтан импульстер сол тәртіппен беріледі деп айтуға болады. Код - белгілі ережелер бойынша акпаратты шарт-ты түріне түрлендіріп аудару.
Қосақталған код арқылы, яғни әрбір нейронда серпініс дүркінінің болуы немесе жойылуы түрінде беріледі.
Тітіркенудің алғашқы коды өуелі қабылдағыш деңгейінде жүзеге асырылады. Оларға тән физикалық және химиялык энергиялар түрлі жүйке серпінісіне айналады. Түрлендірілген хабарлар талдағыштар жүйесінің келесі деңгейіне жетіп, коды одан әрі өзгереді. Бүл бір ерекшелік, ал екінші ерекшелік - ол код түрлерінің жапсарластығы. Тағы бір ерекшелік - ол көптеген сезгіштік жүйелердің ақпаратына шудың көп араласуы, яғни мәлімет тасушы серпіністерге бедерсіз серпіністердің қосылуы.
Әр талдағышқа тән үксас сезімділіктің жиынтығын б і р р а й л ы (модальді) жиынтық дейміз. Біррайлыктың өзінін ішінде бірнеше сапалық қасиеттер болады. Бүл қасиетті сапал ар мыналар: арнайылық, ықпалдылық, мерзімділік және ұзақтылық. Мысалы, дыбыс ақырын, қатты, сарт етіп, у-шу, жағымды, жағымсыз, алыс-жақын т.б. болады.
Тітіркендіргіштің бір түрінің өзінде көптеген физикалық, биологиялық сипаттары болады. Сол қасиеттерді қабылдай-тын арнайы қабылдағыштар бар. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.