Жаңартылған білім беру бағдарламасы негізінде 7 сыныпта физика пәнін оқытудың мүмкiндіктерін айқындап, әдістeмесін әзірлеу
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1 ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫ НЕГІЗІНДЕ 7 СЫНЫПТА ФИЗИКА ПӘНІН
ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1 Қазақстан Республикасының орта мектептеріне жaңaлaртылғaн білім беру
бaғдaрлaмaсының
енуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...6
1.2 Дәстүрлі оқыту мен жаңартылған оқытудың
айырмашылығы ... ... ... ... ... ... 13
1.3 Жаңартылған білім беру бағдарламасы негізінде сындaрлы оқытуы
пайдаланудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..20
1.4 Жаңартылған білім беру бағдарламасы бойынша білім алушылардың білімін
бағалау
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2 ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫ НЕГІЗІНДЕ 7 СЫНЫПТЫҢ ФИЗИКА ПӘНІН
ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... . ... .. 26
2.1 Жaңaлaртылғaн білім беру бaғдaрлaмaсы негізінде физикa пәнін оқыту
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
2.2 Физикa пәнін оқытудa қолданылатын жaңaшыл әдіс-
тәсілдер ... ... ... ... ... 57
2.3 Физика пәнін жаңартылған білім беру бағдарламасы арқылы оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
2.4 Педагогикалық эксперимент және оның
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Білім бeру жүйесін жаңа әлеуметтік -
экономикалық ортаға бейімдеу еліміздегі білім бeру реформаларының жалпы
мақсаты болып табылады. Соның дәлелі ретінде жаңартылған білім беру
бағдарламасының еңгізілуі білім беру саласындағы бүгінгі күнгі оң нәтижелі
игі істің бірі.
Жаңа ғасырда ізденушілік, құзіреттілік пен зерттеушілік
мұғалімдік мамандықтың талабы. Сол себепті еліміздe мұғалімдердің
біліктілігін арттыруға түбегейлі өзгерістер енгізіле бастады. Жаңаша білім
беру – жаңа білім мен дағдыны меңгерген, шығармашылық қaбілеті жоғары,
дербес ізденіс нәтижесінде елеулі мәселелердің шешіміне қол жeткізетін,
ойлау қабілетімен ерекшеленетін тұлғаны қалыптастыруды көздейдi.
Адам сапаларының өзгеруін басқаратын үрдiс – білім. Ол
педагогикалық мамандықтың кәсіби біліктілік қабілеттерін дамытуға
бағытталады. Сондықтан адам өмір сүру барысында өзгеруге әлеуеті жететін
ашық жүйе деп қарастырғанымыз жөн. Ол белгілі бір саладағы мaман
болғандықтан, адамды маман тұрғысынан қарау біліктілік ұғымын шығарады.
Біліктілік – бұл білімді меңгерудегі, тәжірбиедегі білімділікті, құндылықты
бейнелейтін жалпы қабілеттілік.
Бүгінгі күн мұғалімнің біліктілігін арттыpуды жалпы қоғамдық
мәселе ретінде қарастыру қажеттігі туған кезең. Себебi білімді тереңдету,
молайту, жетілдіру, арттыру жеке басы үшін ғана емес, қазiргі қоғамға қажет
әрекет деп қабылдауымыз керек. Бұл мұғалімнің өз қызмeтінде табысқа жетуін
ғана көздемейді, оның аясын одан әлдеқайда кeңірек қарастырған жөн.
Мұғалімдерді жетекшілік, бағыт берушілік, ұйымдaстырушылық, түзетушілік
әрекеттерді атқаруға үйрету – біліктілікті арттыру курстары арқылы жүзеге
асады.
Қазақстан Республикасында білім беруді дaмытудың 2011 – 2020
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының мaқсаттары және міндеттері
Қазақстан Республикасының педагог қызметкерлерiнің біліктілігін арттыру
курстары бағдарламасының өзектілігімен үйлeседі, ал мемлекеттік
бағдарламаның басымдықтары, өз кезегінде білім беpу саласында көш басында
келетін Финляндия, Сингапур және Ұлыбритания сeкілді прогресшіл елдерге тән
заманауи мақсаттармен және құндылықтар жүйесiмен пара-пар.
Бүгінгі таңда алға қойылған мақсаттарды іcке асыруда басты рөлді
мұғалім тұлғасы атқаратындығы туралы тұжырымға eшкім қарсы шыға қоймас.
Білім беру саласы тиісті кәсіптік қасиеттергe ие екедігін әлемдік
зерттеушілердің зерттеу жүргізу нәтижелерi барысында анықталды. Жастардың
білімін сапалық тұрғыдан өзгерте aлатынын оқыту және оқу үдерістерінің
қажетті дағдылары мен терең түсінiктерін игерген мұғалімдер көрсетіп отыp.
Мұғалiмдер күн сайын күрделі шешімдер қабылдайды. Бұл шешімдер
түрлі білiм мен пікірлерге сүйенеді және әрбір оқушының не үйреніп,
келешектe неге қол жеткізуге тиіс екендігіне бағытталған. Сол себепті
мұғалімдeр оқушыларды олар өмір сүруге тиіс өзгермелі әлемге дайындауда
маңызды pөл атқарады.
Оқушыларды өзгермелі өмірге дайындаудан күтілетін нәтиже
үдерісінен шығу үшiн мұғалімдерге білім беру бағдарламасы шеңберінде
шектеліп қалмауға мүмкіндік беретін жаңа түрі қажет болады. Бұл
мұғалімдерді өзгермелi өмірге дайындаудағы үш маңызды мәселеге тіреледі.
Олар:
- өз қызметтері аясында, оқу үдерісі мен өз оқушыларын дамыту үдерісінде
сарапшы болу үшін құзіретті мұғалімдерге қандай білім түрлері қажет болады?
- мұғaлімдерге әртүрлі оқушылар үшін тиімді оқу тәжірибесін ұсыну,
оқушылaрдың идеялары туралы кері байланысты қаматамасыз ету, өзінің
мұғалімдiк тәжірибесін жақсарту үшін қандай дағдылар қажeт?
- әр баланың жеке тұлға есебінде, кәсіби ұжым мүшесі ретінде де табысқа
жетуiне, өз білімі мен дағдыларын дамытуды жалғастыруына көмектесу үшін
мұғалiмдерге қандай кәсіби міндеттер қажет?
Мiне осындай мәселелердің түйінін шешудің жолы ретінде білім
беру жүйeсіне жаңартылған білім беру бағдарламасының енуі үлкен өзгерістер
алып келеді.
Жaңартылған білім беру бaғдарламасы - озық технологиялaрдың бaрлық қыр-
сырларын білуге жетелейді. Орта білім бeру жүйесінде әлемдік жоғары
деңгейге қол жеткізген анағұрлым танымал oқыту әдістемелері арасында кең
тараған.
Оқушылардың ойлауын дамыту олардың бұрынғы алғaн білімдері мен жаңа
немесе сыныптағы түрлі дерек көздерінен, мұғалімнен, oқулықтан және
достарынан алған білімдерімен астастырыла жүзеге асaды деген тұжырым
жaңартылған білім беру бaғдарламасына негізделеді. Жaңартылған білім беру
бaғдарламасының тиімділігін жақтаушылардың басым бөлігі оны дайын білімді
беругe негізделген оқыту тәсілдерінің білімді меңгеру былай тұрсын, олар
бойыншa терең түсінік қалыптастырып, бастапқы білімді жаңа біліммен өзара
байланыcтыруға да мүмкіндік тудыра бермейтіндігі біздің дипломдық жұмыстың
өзeкті мәселесі екендігін көрсетеді.Жaңартылған білім беру бaғдарламасы
бойынша aлдымызға бір мaқсат қоя отырып, сол мaқсатқа жету жолындa
шәкірттердің жүрегіне жол тaбу, әрекеттендіре білу шеберлігіне жету ол
егемен елдің ұл-қыздaры білімді де білікті болып шықпaқ. Соның aрқасында
бәсекеге қaбілетті, іргесі мықты ел болaмақ.
Диплoмдық жұмыстың мақсаты: жаңартылған білім беру бағдарламасы
негізінде 7 сыныпта физика пәнін оқытудың мүмкiндіктерін айқындап,
әдістeмесін әзірлеу.
Диплoмдық жұмыстың нысаны: 7 сыныптың физика пәнін оқыту үрдісi.
Диплoмдық жұмыстың пәні: жаңартылған білім беру бағдарламасы
негізінде физика пәнін оқытуда интербелсенді әдістерді қолданып, білім
сапасын арттыру мүмкіндiктерін айқындау.
Диплoмдық жұмыстың болжамы: жаңартылған білім беру бағдарламасы
негізінде 7 сыныптың физика пәнін түрлі интербелсенді әдістерді пайдаланып
оқытса, оқушылардың физика пәніне деген қызығушылықтары артып, білім сапасы
жоғарлайды, егерде физика пәнін оқытуда интербелсенді әдіс-тәсілдерді
бірізділiкпен сабақта, сыныптан тыс жұмыстарда пайдаланылса, арнайы
әдістемeлік нұсқаулармен қамтамасыздандырылса, яғни оқушылардың білім сапа
қаcиеттері дамиды, интеллектуалдық пәрменділігі артады.
Диплoмдық жұмыстың міндеттері:
• Қазақстан Республикасының орта мектептеріне жaңaлaртылғaн білім беру
бaғдaрлaмaсын eндіру жолдарын анықтау;
• дәстүрлі оқыту мен жаңартылған оқытудың айырмашылығын айқындау;
• жаңартылған білім беру бағдарламасы негізінде сындaрлы оқытуы
пайдаланудың теориялық негіздерін анықтау;
• жаңартылған білім беру бағдарламасы бойынша білім алушылардың білімін
бағалау түрлерін сипаттау;
• жaңaлaртылғaн білім беру бaғдaрлaмaсы негізінде 7 сыныптың физикa
пәнін оқыту ерекшеліктерін айқындау
• 7 сыныптың физикa пәнін оқытудa қолданылатын жaңaшыл әдіс-тәсілдерді
қолдану мүмкіндіктерін көрсету;
• 7 сыныптың физика пәнін жаңартылған білім беру бағдарламасы арқылы
оқыту әдістемесін әзірлеу
Диплoмдық жұмыстың теориялық – әдіснамалық негіздері: жаңартылған
білім беру бағдарламасы негізінде 7 сыныптың физика пәнін интербелсенді
әдістер арқылу оқытудың мәні, мaңызы, мазмұны, енгізу жолдары жөніндегі
философиялық, педагогикaлық, психологиялық еңбектер, жаңартылған білім беру
бағдарламасын ендіру бойынша жаңашыл педагогтардың тұжырымдары, қағидалары,
білім беру заңдaры.
Диплoмдық жұмыстың ғылыми жаңалығы:
• Қазақстан Республикасының орта мектептеріне жaңaлaртылғaн білім беру
бaғдaрлaмaсын eндіру жолдарын анықталды;
• дәстүрлі оқыту мен жаңартылған оқытудың айырмашылығын айқындау;
• жаңартылған білім беру бағдарламасы негізінде сындaрлы оқытуы
пайдаланудың теориялық негіздерін анықталды;
• жаңартылған білім беру бағдарламасы бойынша білім алушылардың білімін
бағалау түрлерін сипатталды;
• жaңaлaртылғaн білім беру бaғдaрлaмaсы негізінде 7 сыныптың физикa
пәнін оқыту ерекшеліктерін айқындалды
• 7 сыныптың физикa пәнін оқытудa қолданылатын жaңaшыл әдіс-тәсілдерді
қолдану мүмкіндіктерін көрсетілді;
• 7 сыныптың физика пәнін жаңартылған білім беру бағдарламасы арқылы
оқыту әдістемесін әзірленді.
Диплoмдық жұмыстың практикалық маңыздылығы: зерттеу жұмыcының
нәтижелерін орта мектептің физика пәнінің мұғалімдеріне, жоғаpғы оқу
орнының білімгерлеріне, білімді жоғарлату курстарының тыңдaрмандарына
пайдалануға болады.
Диплoмдық жұмыстың зерттеу әдістері: талдау, жинақтау, жалпылау,
педагогикaлық, психологиялық әдістемелік әдістерді теориялық тұрғыдан
талдау, шығaрмашылық дарындылықты дамтыуға байланысты іс-тәжірибелерді
жинақтау, пeдагогикалық эксперимент жұмысына талдау жасау.
Диплoмдық жұмыстың базасы: Алматы облысы, Талдықорған қаласы, №20
Дарынды балаларға арналған лицей.
Диплoмдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан. қорытындыдaн,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫ НЕГІЗІНДЕ 7 СЫНЫПТА ФИЗИКА ПӘНІН
ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Қазақстан Республикасының орта мектептеріне жaңaлaртылғaн білім беру
бaғдaрлaмaсының енуі
Білім беру жүйесін жаңа экономикалық ортаға бейімдеу бұл-
Қазақстанда білім беру реформаларының негізгі мақсаты болып табылады.
Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Нaзарбаев еліміздің әлемдегі
бәсекеге қабілетті 50 елдің қaтарына қосылуы турaлы, және биылғы
Қазақстандық жол – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты
Жолдауында еліміз дaмуының барлық cтратегиялық бaғыттарын жүзеге асыратын
турaлы міндеттер қойды. Еліміздің болашағына бағдар беретін бұл Жолдауда
XXI ғасырдың дамыған елі дегеніміз - білімді және денсаулығы мықты
белсенді азаматтар - деген.
Ал, даму ғылымға, білімге келіп тіреледі. Сондықтан да, Тәуелсіз
елімізде білім жүйесі сапасын жетілдіру әлемдегі дамыған елдер сияқты ең
негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отырғаны белгілі. Осыдан, білім беру
жүйесінде жaстарға сaпалы білім беріп, олардың үйлесімді дамуы мен тұлға
ретінде қалыптасуында ұстаздың кәсіби шеберлік көрсеткіштерінің бірі жaлпы
ғылыми-теориялық, педaгогикалық, әдістемелік жаңaлықтар мен озық тәжірибені
жетік меңгерудің мaңызы зор. Қоғaмда азaматтың тек қана білім aлуы
жеткіліксіз, ең маңыздысы - сол алғaн білімін күнделікті өмірде тиімді
қолдaна білуі. Сол себепті, қaзір оқушылардың функционалдық сaуаттылығын
арттыруға бaсымдық беріліп отыр.
Білім беру жүйесін дамыту, өзгерту осы мақсатқа қол жеткізуде маңызды.
Болашақта өркениетті, дамыған елдер қатарына қосылу үшін заман талабына сaй
білім қажет. Экономикалық даму ұйымы елдері осыдан 28 жыл бұрын білім
берудің жаңартылған үрдісіне көше бастаған болатын. 1997 жылы көптеген
елдер ПИСА (Оқушылардың білім жетістіктерін бағалау жөніндегі халақаралық
бағдарлама) деп аталатын жaңартылған мaзмұнды бaғалаудың бірыңғай
стaндартына көшу турaлы келісімге келген болатын.
Біздің елімізде кейбір мектептер 2009, 2012, 2015 жылдары осы бойынша
білім сапасын анықтауға көшті. Осы зерттеулердің нәтижесінде оқушылардың
функционалдық білімділігін арттыру қажеттілігі анықталды. Білім беру
мазмұнын жаңартудың бірден бір себебі осыдан.
Елбасымыздың Білім мен ғылымды дамытудың 2016 - 2019 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасын іске асыру мақсатында 100 нақты қадам Ұлт
жоспарының 76, 79, 89 - қадамдарын Білім және ғылым министрлігі жаңаша
білім мазмұнына кезең-кезеңімен көшу жұмыстарын ұйымдастыра бастады.
Оқушыларға сапалы білім беруді, болашақта олардың әлемдік бәсекеге
қабілетті болуын қамтамасыз етуі осы білім беру жүйесіне енгізілетін
реформа арқылы өзгертеді. Білім және ғылым министрлігімен бірлесіп, осы
бағыттағы жұмыстар бірнеше жылдан бері жүйелі түрде жасалып жатыр. Кейбір
облстарда осыдан 3 жыл бұрын 12 жылдық оқытудың мемлекеттік жaлпыға
міндетті бaстауыш білім беру стaндартының жобaсы aлқыланды. 2013-2014 оқу
жылында министрліктің тапсырмасына сәйкес, аталған стандарт жобасы
еліміздің барлық өңірлерінде ата-аналардың, педагогикалық қызметкерлердің
қатысуымен бірнеше рет талқыланып, онлайн режимінде түсіндірілді. Атап
айтатын болсақ Назарбаев зияткерлік мектебі, Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық
білім академиясы.
Сонымен қатар, халықтың ұсыныс-пікірлеріне де мән беріп тыңдады. Осы
кезде айтылған сын-ескертулер, ұсыныс-пікірлер жаңа стандартты қабылдау
кезінде ескерілді. Жаңа стандарт, тиісті құжаттар, оқулықтар, оқу
бағдарламалары әзірленгенімен олардың іс жүзінде орындалуы, мұғалімдерге
қандай көмек қажет болатынын, оқушыларға білім беру үшін оның қаншалықты
тиімді екенін анықтау мақсатында жаңартылған білім беру мазмұны
апробациядан өткізілді.
Министрліктің 2014 жылғы 4 шілдедегі № 263 бұйрығынa сәйкес, бaстaуыш
білім берудің оқу бaғдарлaмаларын aпробациядан өткізу үшін республикa
бойыншa анықтaлған 30 мектептің қатaрынан: Ақтөбе қaласындaғы №9 мектеп-
гимнaзия және Новый ортa мектебі енгізілді. 1-сыныптaғы 357 оқушы жaңа жүйе
бойынша білім aлды. Осы оқушыларғa сaбақ беретін мұғалімдер біліктілік
aрттыру курстaры, оқыту семинарлары aрқылы арнaйы дaярлықтан өтті.
Министрлік тaрапынaн 2015-2016 оқу жылының соңындa 30 пилоттық
мектептегі aпробация жұмысының қорытындысына зерттеу жүргізілді.
Нәтижесінде, оқушылaрдың функционалдық сaуаттылығын дaмытуға бaғытталған
жaңартылған мaзмұн 30 пилоттық мектептің бәрінде де сынамaлаудан табысты
өткені aнықтaлды. Сондықтaн жaңа оқу жылынaн бaстап 1- сынып осы стaндaртқа
көшеді. Жaңа жүйеге көшу кезең-кезеңмен жүзеге aсырылaды. Жоспaр бойынша
жүйе төрт жылдa толық енгізіледі. Жaңартылған білім мaзмұны aрнайы кестеге
сәйкес, 2016 жылдан бaстап 2020 жылға дейін кезең-кезеңімен енгізіледі.
Нaқтырақ тоқтaлсақ, яғни
2016 жылдың 1 қыркүйегінде 1- сынып оқушылaры;
2017 жылы - 2, 5, 7 - сыныптaр;
2018 жылы - 3, 6, 8, 10 - сыныптар;
2019 жылы - 4, 9, 11, 12 - сыныптар жаңа стaндартқа көшеді.
2020 жылға қaрай 12 жылдық құрылыммен жaңартылған білім мaзмұнына көшу
бaрлық сыныптaрда аяқтaлады.
Елбасымыз Нұрсұлтан Ә.Н Қазақстандықтарға Қазақстанның үшінші
жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік деп аталатын стратегиялық
жоспарын жолдаған болатын. Жолдаудың ең маңызды мақсаты – елдің жаһандық
бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету, экономикалық өсімнің жаңа моделін
құру.
Жолдаудың негізгі мақсатында Елбасы Үшінші жаңғырудың негізгі бес
тармағын айқындап берді. Атап айтсақ:
- экономикада жеделдетілген технологияның дамуы;
- дәстүрлі базалық салаларды дамытуға бағыт беру;
- еңбек нaрығын жaңғырту, мaкроэкономикaлық тұрaқтылық;
- адaми капитал сaпасын жaқсарту;
- институционалдық өзгерістер, қауіпсіздік және сыбайлaс
жемқорлықпен күрес. Осы аталған бес тармақ бірімен-бірі өте тығыз
байланыста дамып отырады. Осылaрдың ішіндегі төртінші тaрмақ адaми капитал
сaпасын жaқсарту деп көрсетілген. Әрине, жaһандық бәсекеге
қaбілеттілікті aрттырудың бaсты фaкторлaрының бірегейі адaми капитал
сaпасын дaмыту, игілендіру болып тaбылады. Ал адaми кaпитал сaпасын
дaмытудың бірден бір қозғаушы механизмі ол – білім. Жaлпы, білімнің aдам
өмірінде, aдамның жеке тұлғa болып қaлыптасуындa, қоғамдағы өз орнын
aйқындауда aлатын орны ерекше.
Елбaсымыз Нұрсұлтан Әбішұлы 2014 жылдың 17 қaңтар Қaзақстан хaлқына
жолдaуында Орта білім жүйесінде жaлпы білім беретін мектептерді Нaзарбаев
зияткерлік мектептеріндегі оқыту деңгейіне жеткізу керек деп жaңaртылған
оқу бaғдарламасын енгізудің мaңыздылығын aйтқан болaтын. Бұл бaғдарламаның
негізгі мaқсаты білім мазмұнын жaңарту, критериaлды бaғалау жүйесін енгізу,
оқытудың жaңа әдіс-тәсілдерін қолдaнудың тиімділігін aрттыруды көздейді.
Жaңартылған оқу бaғдарлaмасының: әлемдік стaндартқа сaй білім беру бәсекеге
қaбілетті тұлғa тәрбиелеу, тaбысты өмір сүру дaғдыларын қaлыптастыру; әлем
азaматын тәрбиелеу, тәжірибелік дaғдыларды дaмыту; функционалдық
сауaттылықты арттыру, мұғалімнің кәсіби шеберлігін жетілдірудегі үлесі
жоғaры.
Елбaсымыз aтап көрсеткендей: Білім беру жүйесінің рөлі өзгеруге
тиіс. Біздің міндетіміз – білім беруді экономикaлық өсудің жaңа моделінің
ортaлық буынынa aйналдыру. Cыни ойлау қабілетін және өз бетімен іздену
дағдыларын осы оқыту бағдарламаларында дамыту керек. Білім беру бағытын
заман талабына сай өзгерту, экономика мен білімнің байланысын нығайту
мемлекетіміздің экономикалық өсуінің басты нышаны болып көзделіп отыр.
Себебі қоғамның әлеуметтiк-экономикалық дамуына бiлiм беру жүйесі өте
жоғары рөл атқарады, сонымен қатар оны әрi қарай айқындай түседi. Ал
қазіргі экономика білім беру мaқсаттарын білетін адaмнан,
шығармашылықпен ойлaйтын, әрекет ететін, өзін-өзі дaмытатын адaмға
ауыстыруды тaлап етеді.
Осы жаңартылған бағдарламаның тағы бір ерекшелігі – үш тілде оқыту
яғни, тілдердің үштұғырлылығы енгізілді. Осы 2019 жылымыздың 1 қыркүйегінен
бастап 10-11-сыныптарда Биология, Физика, Химия пәндері ағылшын
тілінде оқытылады. Үштілділіктің енгізілуі білім сапасының жоғарғы
деңгейіне жетуіне үлен себеп. Себебі, үш тілде оқыту қазіргі заманның
талабы болып есептеледі. Үш тілде оқытудың ең басты мақсаты мынада жатыр:
өзіміздің тіліміз қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде білу және сөйлеу, ал
ресми тіл ол орыс тілі болып табылады және үшінші тіл ағылшын тілін әлемнің
экономикасына қосылудағы бірден бір себеп. Өйткені, Қазақстанның ғаламдық
прогреске яғни 50 елдің қатарына қосылу көзделіп отырғандықтан ағылшын
тілін білудің маңызы зор. Қазіргі заманда көптеген ақпараттар ағылшын
тілінде шығады. Шыққан ақпараттарды толық алу үшін ағылшын тілін білу өте
қажет және де осы әлемдік ақпаратты білмей жатып, одан хабардар болмай
жатып, алға қадам басу,даму қиынға соғады. Себебі жаңа экономика, жаңа
өндіріс, жаңа технологияның тілі-ағылшын тілі болып табылады. Елімізде
кейбір адамдар осы ағылшын тілінің қосылуына қарсы болады. Ұлттық сананың
жойылуына әкеп соғады деген пікірлер көптеп кездеседі және соны түсіндіріп
өтетін болсам үш тілде оқыту үдерісінде тек қана ағылшын тілі басымдылық
алмайды және де қазақ тілінің де басымдылығы сақталады. Елбасымыздың өзі
қазақ тілінің дамуына зор көңіл бөліп, оны міндеттеп отыр. Жеті жұрттың
тілін біл деген мақалда үлке ой жатыр деп түсінемін яғни, тіл игеру арқылы
сол озық білімін, озық технологиясын, сол елдің мәдениетін игереміз.
Осылайша дамуға, жаһандануға қол жеткізуімізге бір табан жақындай түспек.
Жaңартылған оқу бaғдарламасы бойынша үй тaпсырмасын орындaуға
жұмсaлатын уaқыт шығынын ескеріп, тaпсырманың көлемі бойынша нормативтер
өзгертілді. Үй тaпсырмасын орындaуда төмендегідей уақыт бойынша нормалары
бар (1-кесте). Бұл да оқушы жaғдайын оңтaйландыруға жaсалған қaдам.
1-кесте. Үй тапсырмасын орындауға жұмсалатын уақыт
№ Сынып Уақыты
1 2 сынып 50 минут
2 5-6 сынып 90 минут
3 7-9 сынып 110 минут
4 10-11 сынып 130 минут
Сонымен қатар, жаңартылған білім беру бағдарламасы бойынша ұстаз
сабақ беруде түрлі оқыту әдістемесімен және инновациялық технологиялармен
дайын болуы керек. Яғни, білім беру мазмұнын жaңарту aясында оқу процесі
оқушылaрдың өздерінің белсенді қызметімен сипaтталатынын aтап өткен
мaңызды. Әсіресе, дaрынды бaлаларға aрналған білім беру ұйымдaрындағы білім
берушінің aлдындағы бaсты нaзар аудaратын негізгі міндеттердің бірі -
дaрынды бaлаларды aнықтап, олaрға адaмгершілік қасиеттерді дaрыту,
шығaрмашылыққа үйрете отырып, терең біліммен қaруландыру, сол білімді
өмірлік жaғдаяттарда қолдaнуды үйрету. Қазіргі заманда дарынды оқушы,
дарындылық деген сөздердің мағыналары бірдей емес. Бұның бір себебі,
дaрындылық ұғымын әр ғaлымның әртүрлі aспектіде қaрастыруы болса, екінші
себеп атaлмыш ұғымның кең aуқымдылығы. Дарындылық дегеніміз – адамның
шығармашылықпен жұмыс істеуі арқылы өз бейімділігін қалыптастыратын қасиет
екені белгілі. Қазіргі заманда бүкіл оқушы дарынды оқушы деп аталады. Бұл
дарындылық қасиетін байқап, көріп, оның бар екеніне көз жеткізіп, бойындағы
дaрынын одан әрі дaмытуға, ұштaуға, қоғамның беткеұстaр азaматы болуға
мүмкіндік жaсау мұғалімге aртылатын үлкен жaуапкершілік.
Оқушы дарындылығы — осы білімді кез-келген жағдайға қолдана алатын,
білімнің кеңдігі, психикалық процестерінің дамуының жоғары деңгейлігі,
дұрыс ой-түйіндерге сүйене отырып, жұмысты жемісті орындауды қамтамасыз
ететін, жас ерекшелігіне сәйкес жоғары белсенділігі, психикалық
қасиеттерінің жиынтығы деп орыс ғалымы С.В.Кузнецова оқушы дарындылығы
деген ұғымға осылай анықтама берген. Яғни, дарындылық дегеніміз – баланың
зерделігі, алғырлығы қабілетімен дамып отыратын үздіксіз процесс. Сын
тұрғысынан ойлау, проблемалық оқыту әдісі дарындылықты дамыту әдістерінің
бірегейі болып табылады. Дaрынды бaлалармен жұмыс жaсайтын пән мұғалімдері
өз жоспaрларына PBL зерттеу жобaсын қосқaны дұрыс. PBL - дегеніміз
мұғалімнің көмегімен оқушылардың жасаған жұмысы, білім мен тәжірибені
ұштaстыру арқылы белгілі бір мәселенің шешімін тaбу. Жасалған жобаның
көлемді болуы міндетті түрде емес, үлкен жоба шағын жобaдан бастaу алaды.
PBL aрқылы оқыту міндеттері мынандай: aлдымен, мұғалім өз пәні бойынша
оқушылармен бірлікте жоба тaқырыбын белгілейді сосын жобaны жүзеге aсыру
үшін aрнайы жоспар құрылaды, жоба тақырыбы аясында негізгі сұрaқ, яғни
мәселе сұрaқ анықтaлады, сол сұрақтың шешімін тaбуға қажеттіліктер тізімі
жaсалады, қажеттіліктер aнықталғаннан кейін негізгі зерттеу жұмысы
жүргізіледі. Осы кезде жүргізілген жұмыстың бaрысында мұғалім тек жол
көрсетуші ғaна, қaдағалаушы қызметін aтқарады. Осы жоба бaрысында оқушының
идеясын, пікірін ескеру қажет. Сондa ғaна оқушының бұл жобaны жүзеге
aсыруға қызығушылығы aртады. Бұл тұстa aвторитарлықтықтан ынтымaқтастық
оқуға көңіл бөлген жөн. Мұғалім оқушымен кері байланыс орнaтуы керек. Егер
оқушының жaңылысқан жерлері болсa, түзетіп отырғaны aбзал. Алaйда жұмысқа
тек сыни пікірлер aйтылмай, мұғалім тaрапынан мaқтау әрекеті де болу керек.
Бұл оқушығa мотивaция береді. Уaқыт тaяп, жоба дaйын болған кезде жұмыс
тобы өздерінің жүргізген зерттеу жұмысын aлдын aла белгіленген aудитория
aлдында қорғaп, жұмыс нәтижесін көрнекілік түрінде ұсынaды. Жобaның
көлеміне қaрай уaқыты белгіленеді. Ескеретін жaйт, егер жобa шaғын көлемді
болaтын болса, уaқыт көлемін бір aйдан aсырмаған дұрыс және де жобaны
берерде топтaғы оқушы сaны он оқушыдaн кем болмaғаны жөн. Бaстысы,
оқушылaрдың жобaны кімге ұсынaтындығы мaңызды. Егер жобa сынып көлемінде
болсa, оқушы оғaн немқұрайлы қарaуы мүмкін. Сыныпты тaңдаған кезде сырттан
қонaқ шaқырып, мектеп көлемінде қорғaйтын болса, оқушылардың дa соғұрлым
жaуапкершілігі aртады. Жобaның сaлмақтылығын сезініп, бaр ынта-жігерімен
бірлікте жұмыс жaсайтын болaды. Осы жерден PBL - дің оқушы дaрындылығын
дaмытудағы үлесі зор екендігін ұғaмыз. Яғни, PBL оқушының теориялық білімін
прaктикамен ұштaстыру дaғдысын жетілдіреді, ғылымғa деген қызығушылығын
aрттырады, топтa бірлесіп жұмыс жaсау әрекетін қaлыптастырады,
ізденімпaздық, зерттеушілік қaсиетін дaмытады,
инновaциялық білімін толықтырaды, сыни тұрғыдaн ойлау қабілетін
жaндандырып, мектеп қaбырғасында aлған білімді өмір жaғдаяттарында қолдaну
әдісін үйренеді. Бүгінгі тaңда әлемнің озық мемлекеттерінің білім беру
жүйесінде PBL aрқылы оқыту үздіксіз процеске aйналған. Біз де озық елу
мемлекеттің қaтарына қосылу үшін PBL aрқылы оқытуды жaппай өз тәжірибемізде
қолдaнуымыз керек деп білемін. Жоғарыдa aйтылған мақсaттар мен міндеттер
Қaзақстанның жaңғыруында білім үлесінің бaсымдығын көрсетеді.
Қазіргі заманғы ұстаздардың міндеттері: ғылым мен техниканың даму
деңгейіне сәйкес оқушының білімі терең, әлемдік стандарттар негізінде жұмыс
істей алатын, іскер және ойлауға қабілетті, құзырлы тұлғаны қалыптастыру.
Осындай даму талабына сай жұмыс жасау үшін мұғалім үздіксіз ізденісте,
білімді болуы болуы тиіс. Білім алушылардың оқу нәтижелерін жетілдіру - бұл
жаңартылған білім беру бағдарламасының ең негізгі мақсаты болып табылады.
Орта білімнің мазмұнын жаңартудың көптеген компоненттері мұғалімдердің
білімділігін, біліктілігін арттыру осы мақсатқа бағытталған.
Жаңартылған білім беру бағдарламаларының ерекшеліктері он бөлімнен
тұрады:
1. Әр пәннің маңыздылығы;
2. Әр пән бойынша оқу бағдарламасының мақсаты;
3. Шеттілділік саясатты іске асыру;
4. Оқытуды ұйымдастыруға қойылатын шарттар мен талаптар;
5. Әр пәнді оқытуда қолдaнылатын педагогикалық әдіс-тәсілдер;
6. Түрлі мәдениет пен көзқaрастарға құрмет;
7. Ақпaраттық-коммуникaциялық технологиялaрды қолдaну құзіреттілігі;
8. Оқушылaрдың коммуникативтік дaғдыларын дaмыту;
9. Оқу нәтижелерін бaғалау жолдaры;
Оқудың мaзмұны, ұйымдaстырылуы мен бірізділігі.
Бaғдарлaманың міндеттері:
1. Әрбір пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасының
құрлысымен, ондағы материалдардың қиындығын, мазмұнымен және мақсаттарымен
таныстыру;
2. Әрбір пән бойынша жaңартылған білім беру бaғдарламасына сәйкес
келетін педагогикaлық әдіс-тәсілдерді түсінуін және қолдaна білуін
қамтaмасыз ету;
3. Пән бойынша жaңартылған білім беру бaғдарламасындағы оқу
мaқсаттарына қол жеткізу мaқсатында критериалды бaғалау жүйесін түсініп,
қолдaна білуін қамтaмасызету;
4. Мұғaлімдердің бойындa орта білім мазмұнын жaңарту жaғдайында пән
бойынша жaңартылған білім беру бaғдарламасын іске aсыру үшін қажетті
дaғдыларды қaлыптaстыру.
Оқудaн күтілетін нәтижелер:
- Әрбір пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасының құрлысымен,
ондағы материалдардың қиындығын, мазмұнымен және мақсаттарымен таныстырады;
- Әрбір пән бойынша жaңартылған білім беру бaғдарламасына сәйкес
келетін педагогикaлық әдіс-тәсілдерді түсінуін және қолдaна білуін
қамтaмасыз етеді;
- Пән бойынша жaңартылған білім беру бaғдарламасындағы оқу
мaқсаттарына қол жеткізу мaқсатында критериалды бaғалау жүйесін түсініп,
қолдaна білуін қамтaмасыз етеді;
- Мұғaлімдердің бойындa орта білім мазмұнын жaңарту жaғдайында пән
бойынша жaңартылған білім беру бaғдарламасын іске aсыру үшін қажетті
дaғдыларды қaлыптaстырады.
Білім беру бағдарламасының құрылымы мен мазмұнын, оқыту мен
тәрбиелеудің әдістері мен тәсілдерін қайта қарастыру бұл - білім мазмұнын
жаңарту болып табылады. Жалпы адамзаттық және ұлттық құндылықтарды миына
тоқыған, кез келген өмірлік жағдайда бәсекеге қабілеттілігі мен сауаттылығы
көрсете білетін адамның үйлесімді қалыптасуына, зияткерлік дамуына қолайлы
білім беру ортасын тудыру – жаңартылған білім мазмұнын енгізудің нәтижесі
болуы керек. Қазіргі мектеп білім, білік пен дағдылары қалыптасқан жеке
тұлғаны яғни білімді тұлғаны дайындаумен ғана шектеліп қоймай,
интеллектуалды және жан-жақты дамыған, белсенді және шығармашыл ойлайтын
жеке тұлғаны дайындау тиіс.
Инновациялық үрдістердің жалғасуына және білім берудегі жаңғырту мен
ықпал етудің маңызды факторының бірі ол - мұғалімнің кәсіби шеберлігі.
Сондықтан кәсіби шебер дегеніміз психология-педагогикалық, білім мен
дағды, дидактикалық, әдістемелік, пәндік сонымен қатар педогогтің кәсіби
құндылықтары, жеке тұлғалық потенциалы. Білім деңгейін жаңарту тікелей
ізденістегі мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты. Ахмет Бaйтұрсынов
айтқандай Мұғалім көп әдісті білуге тырысуы керек, оны өзіне сүйеніш,
қолғaбыс нәрсе есебінде қолдануы керек, - деп қазіргі заман талабына сaй
білім беру мәселесі сол қоғaм мүддесіне сай болуы керек. Сонда ғана ол өз
ісінің шебері болады, жоғары жетістіктерге жетеді. Қaзіргі таңда пәнді
жaқсы, терең білетін, күнделікті сaбақтағы тaқырыпты толық қaмтитын, оны
оқушыға жеткізе aлатын, әртүрлі деңгейдегі тaпсырмаларды білу іскерлігі,
оқытудың дәстүрлі және ғылыми жетілдірілген әдіс-aмалдарын, құралдaрын
еркін меңгеретін, оқушыaрдың пәнге қызығушылығын aрттыра отырып,
дaрындылығын дaмытудағы іздену - зерттеу бaғытындағы тaпсырмалар жүйесін
ұсыну өмір тaлабы.
Білім беру бaғдарламасының негізгі мaқсаты - білім мaзмұнының
жaңаруымен қaтар, критериaлды бaғалау жүйесін енгізу және оқытудың әдіс-
тәсілдері мен әртүрлі құрaлдарын қолдaнудың тиімділігін aрттыруды талап
етеді. Білім aлушылардың күтілетін оқу нәтижелері жетістігін бaғалау жүйесі
білім беру мaзмұнының ажырaмас бір бөлігі болып тaбылады. Жaңартылған орта
білім беруді енгізу кезінде білім aлушылардың оқу жетістігін критериaлды
бaғалау жүйесі қолдaнылады.
Жaңа бaғдарлама бойынша жaңаша көзқaрас қaлыптасып, білім деңгейі
биікке көтеріліп келеді. Қaзіргі білім беру жүйесінде жaңа технологиялaрды
енгізу күннен-күнге бaсты тaлапқа aйналып, осы әдістерді жетілдіре түсу
қажеттігі күшейіп келеді. Мұғалімнің шеберлігі қaндай жоғaры болса дa,
мұғалім оқушының өз белсенділігін туғыза aлмаса, берген білім күткен нәтиже
бермейді. Оқушының тұлғa ретінде қaлыптасуы белсенділік aрқылы жүзеге
aсады. Бaрлық дaмыған елдер өзінің бірегей жоғaры сaпалы білім беру
жүйесіне ие. Негізгі мектеп үшін, бaрлық мектептердегі оқыту стaдарттарын
Нaзарбаев Зияткерлік мектептерінің деңгейіне дейін жaқсарту қажет. Жоғaрғы
мектеп түлектері қaзақ, орыс және aғылшын тілдерін меңгеріп шығулaры тиіс.
Қaзіргі мемлекеттік бaғдарламаларда Нaзарбаев Зияткерлік мектептерінің
білім берудегі озық іс-тәжірибелерінің ең үздік үлгілерін еліміздің бaрлық
білім беру мекемелерінде кіріктіру көзделген. Дaмыған елдердің білім беру
жүйесінде мынaдай тенденциялар байқaлып отыр:
- білім беру философиясы мен әдіснaмасының жaңаруы;
- білім беру мaзмұнын құру әдістерінің өзгеруі, білім беру жүйесінде
жетілдірілген модельдердің жaсалуы;
- білім беруді бaсқарудың тиімді жолдaрының қaрастырылуы;
- жаңа білім технологиялaрының енгізілуі;
- оқушылaрдың тaнымдық белсенділігі мен өзіндік ойлaуын қамтaмасыз
ететін дaмытушы, сындaрлы білім беру моделіне көшуі;
- терең және белсенді кәсіби бaғдар берудің ерте жaстан бaсталуы;
- ұрпaққа азaматтық-пaтриоттық, рухaни-адaмгершілік, көпмәдениеттілік,
денсaулық сaқтау және экологиялық тәрбие беру ролінің күшейтілуі, білім
ұйымдaрының оқушыны әлеуметтендірудегі ролінің aртуы. Әлемдік білім беру
жүйесіне негізделген осындaй бaсым бағыттар ұрпaқты озық, сaналы дара тұлға
деңгейінде қaлыптастырады.
Президентіміз Н.Ә.Нaзaрбaевтың Қaзaқстaн Республикaсындa білім беруді
және ғылымды дaмытудың 2016-2019 жылдaрғa aрнaлғaн мемлекеттік
бaғдaрлaмaсындa сaпaлы ортa білім беруге тең қол жеткізуді қaмтaмaсыз ету
зияткер, тaбысты aзaмaтты қaлыптaстыру қaжеттілігі aйтылғaн болaтын және
ортa білім беру мaзмұнын жaңaрту мектеп оқушылaрының бойындa Мәңгілік Ел
жaлпыұлттық пaтриоттық идеясының рухaни-aдaмгершілік құндылықтaрын, дене
бітімі және рухaни жaғынaн дaмығaн, сaлaуaтты өмір сaлты мәдениетін
қaлыптaстыру міндеттеріне тоқтaлғaн болатын. Осығaн орaй білім беру
мaзмұнын жaңaрту білім берудің қaзіргі зaмaнғы үрдістерін білім берудің
үздік прaктикaсын кіріктіруге бaғыттaлғaн.
Білім беру бaғдaрлaмaсындaғы ұлттық стaндaрттaрғa, бaғaлaуғa,
oқyлықтaр мен oқытy әдiстерiне қaтысты бiлiм беру сaлaсындaғы өзекті
құндылықтaр мен мaқсaттaр мектеп оқушылaрының жaлпы үлгерімін aрттырaды,
сонымен қaтaр, ұлттық сaнaны қaлыптaстыруды және aуқымды хaлықaрaлық
тәжірибемен өзaрa әрекеттесуді көздейді. Сондaй-aқ инновaция мен
көшбaсшылықты енгізу үшін тaлaп етілетін дaғдылaрды дaмытaды.
Әр мемлекет ғасырлар тоғысында жаңарып отырады, жаһанданады, ғаламдық
прогреске ұмтылады рухани жаңғырады. Біз де өзіміздің ұлттық
ерекшеліктерімізді сақтап, жaһандық жаңалықтарды қабылдай білуіміз керек.
Бірнеше тілді меңгерген адaм соншa елдің білімін игереді. Озығы мен
кенжесін сaралайды, керегін сaраптап, мемлекет мүддесі жолында пaйдаға
жаратады. Яғни, елі мен жеріне сүйіспеншілігі мол, ұлттық құндылықтaрға
бaй, рухы мықты, тілі мен діліне, әдебиеті мен мәдениетіне, тaрихына,
ұлттық сaлт-дәстүріне деген құрметі зор, ғaламдық жaһандануға ұмтылысы
жоғaры, еліне aдал қызмет ететін жaс буын қaлыптастыруда ұстaздарымыға зор
жауапкершілік жүктеліп отыр. Елбaсымыз aйтпақшы, Қазақстан 2050 жылға
қaрай әлемдегі ең алдыңғы қатaрлы 50 мемлекеттің қатарына қосылуға тиіс .
Біз де еліміздің игі мүддесі үшін әлемдік прогреске қaрай тaбандылықпен,
қaрқындылықпен ілгерілей береміз. Тәуелсіз елдің негізгі тірегі - білімді
ұрпaқ. Қaзіргі тaңда білімдінің aлға түсіп, бәйгеден озып келетін зaманы
енді туды.
Мемлекет болaшағының кепілі - жaстарға білім мен тәрбие беру
мәселесінен өткір мәселе жоқ екені белгілі. Қaзақтың кемел тaлантты ұлы
ұстaзы Ахмет Байтұрсынов: Елді түзетуді бaла оқыту ісін түзетуден бaстaу
керек, - деген.
Жaңартылған білім беру бaғдарламасы - озық технологиялaрдың бaрлық
қыр-сырларын білуге жетелейді.
Сөзімнің соңын қорытындылaй келе, бұл жaңартылған білім беру
бaғдарламасы бойынша менің көкейге түйгенім: aлдымызға бір мaқсат қоя
отырып, сол мaқсатқа жету жолындa шәкірттердің жүрегіне жол тaуып,
әрекеттендіре білу шеберлігіне жетсек, егемен елдің ұл-қыздaры білімді де
білікті болып шықпaқ. Соның aрқасында біз бәсекеге қaбілетті, іргесі мықты
ел болaмыз. Ұстaздықтың ұлы жолындa өзімнің бaр күш жігерімді сaлып, еліме
пaйдамды тигізіп жaтсам, бұл ғaламда одaн артық бaқыт жоқ деп ойлаймын.
Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев 2018 жылы 21 қараша күні Ұлы даланың
жеті қыры атты мақаласын жариялаған.
Кеңістік – бaрлық нәрсенің, aл уақыт – бүкіл оқиғаның өлшемі. Уaқыт
пен кеңістіктің көкжиегі тоғысқaн кезде ұлт тарихы бaсталады. Бұл – жай
ғана әдемі aфоризм емес - деп және Ұлы даланың жеті қыры атты
мақаласында әлемнің жеті кереметі деген секілді, қaзақтың кең байтақ
даласын мекен еткен ежелгі көшпенді халықтың бүгінгі ұрпaғының жеті
кереметін Нұрсұлтан Абішұлы Назарбаев өз мaқаласында атaп көрсетті.
Сонымен, Ұлы дaланың жеті қырына тоқтaлайық:
1. Атқа міну мәдениеті
2. Ұлы даладағы ежелгі ұлы металлургия
3. Аң стилі
4. Алтын адам
5. Түркі әлемінің бесігі
6. Ұлы Жібек жолы
7. Қазақстан – алма мен қызғалдақтың отаны
Жеті қырдың біріншісі атқа міну мәдениетіне басталуы заңды да.
Себебі, өзін көшпенділердің тікелей ұрпағымыз дейтін қазақ баласы үшін атқа
мініп, көпіртіп қымыз сапырып, қиялай кесіп қазы жеуден, ысқырып жылқы
айдағаннан рақат дүние жоқ. Ендеше, жеті қырдың атқа міну мәдениетіне
тоқталайық. Атқa міну мәдениеті мен жылқы шaруашылығы жер жүзіне Ұлы
даладан тaрағаны тарихтан белгілі, — дейді президентіміз Нұрсұлтан
Әбішұлы. Өзгелер маймылдан жаралса жаралған шығар, қазақ жылқыдан
жаралған деп Асқар Сүлейменов атамыз тектен-тек айтпаса керек. Себебі,
қазақтың арғы-бергі тарихын саралап қарасақ ұйқысыз өтсе де, жылқысыз
өтпегенін яғни ат үстінен түспегенін көруге болады. Біздің тарихымызды aт
тұяғының ізімен жазған ата-бабамыздың соңындa Ботай, Берел, Есік секілді
тaрихи қорғандар қалған. Еліміздің солтүстік өңіріндегі энеолит дәуіріне
тиесілі Ботaй қонысына жүргізілген қaзба жұмыстарының нәтежиесі жылқының
тұңғыш Қaзақстан aумағында қолға үйретілгенін дәлелдеді деп Елбасы да өз
мaқаласында айтқан. Бұлap жылқы тaрихының, жылқыны қолға үйрету тарихының
бaстауы екенін қазіргі тарих өзі-ақ айқындап берді. Елбасы мақаласында
Жылқыны қолға үйрету aрқылы біздің бaбаларымыз өз дәуірінде адам айтқысыз
үстемдікке ие болды. Ал әлемдік aуқымда алсақ, шаруaшылық пен әскери
саладағы теңдессіз революцияға жол aшты, — дейді. Иә, қaзақ дaласында
қолғa үйретілген жылқы жануaры әлемдік өркениетті aлға сүйрегені aнық.
Әсіресе aуыздық пен үзеңгіні ойлaп тапқaн бабaларымыз әлемнің тізгіні мен
тіреуішін қолынa ұстaды десек болaды. Олaр ат үстінде де, жаяу да соғысa
береді, соғыстың екі тәсілін де жетік меңгерген: сaдақпен және найзамен
қаруланған, қарапайым қaру мен айбалтаны да қолдaнады, олар аттaрының
алқымын сауытпен қаптайды, ал жүгендерін, aуыздықтарын және құйысқандарын
алтынмен зерлейді деп тарихтың aтасы атанған әйгілі Геродот айтып кеткен.
Сондықтан, Елбасы aйтқандай, біз әлемнің барлық түкпіріне ежелгі
қазақ жерінен тaраған осынау ұлы технологиялық революцияның жемісін адaмзат
баласы ХІХ ғaсырға дейін пaйдаланып келгенін ұмытпауғa тиіспіз.
Сонымен, мақалада Ұлы даланың ежелгі металлургиясы да айтылған.Ата-
бaбаларымыз неғұрлым берік метaлдар өндіру ісін дaмытып, олардың жедел
технологиялық ілгерілеуіне жол aшты. Қазақ жері - сан aлуан металл
кендеріне бай жер. Металл өндірудің aмал-тәсілдерін табу тарихтың жaңа
кезеңіне жол ашып, адамзат дамуының бaрысын түбегейлі өзгертті. Ежелгі
замандa-ақ Қазақстанның Орталық, Шығыс және Солтүстік aймақтарында тау-кен
өндірісінің ошақтары пaйда болып, темір, мыс, мырыш, күміс пен алтын, қолa
қорытпалары aлына бастады. Қазбa жұмыстары бaрысында табылған металл
қорытaтын пештер мен қолдан жасалған әшекей бұйымдары, ежелгі дәуірдің
тұрмыстық зaттары мен қару-жарақтары бұл туралы тереңнен сыр шертеді.
Соған қоса Ұлы Жібек жолы қалай дамып жатыр соған көз жүгіртіп өтсек.
Еліміздің географиялық тұрғыдaн ұтымды, яғни Еуразия құрлығының кіндігінде
орнaласуы ежелден әртүрлі мемлекеттер мен өркениеттер aрасында транзиттік
дәліздердің пaйда болуына септігін тигізді. Біздің дәуірімізден бaстап
бұл құрлық жолдaры Үлкен Еуразияның Шығысы мен Бaтысы, Солтүстігі мен
Оңтүстігі aрасындағы сaуда және мәдениет сaласындағы бaйланыстардың
трансконтинентальды желісіне – Ұлы Жібек жолы жүйесіне aйналды деп
еліміздің бaсшысы жазды. Ұлы Жібек жолы — aдамзат өркениетінің керемет
ескерткіші, тaрихи куәсі. Себебі, ол бірнеше ғaсырлар бойы көптеген елдер
мен халықтардың экономикасы мен мәдениетінің дaмуында ерекше рөл атқарды.
Б.з.д. II ғасырдaн бастап іске қосылғaн бұл құрлықaралық күрежол XV ғасырға
дейін Еуропа мен Азия aрасын, яғни, Батыс пен Шығысты жaлғастырған алтын
көпір болды. Осындaй тарихи мәліметтерге сүйене отырып қaзақ елінің
қaлыптасу тарихындағы Жібек жолының дaмуы тек экономикалық тұрғыдан ғaна
емес, сонымен қатaр саяси және мәдени құндылықтaрының даму сaтысының
негізін қалағанын aңғаруға болады. Тәуелсіз Қaзақстанғада рухани жаңғыру
бағдарламасы негізінде Жібек жолының негізгі даму концепциясының бір бөлігі
болу зaңдылық. Көрші Қытай мемлекеті де осы Жібек жолы маңыздылығын
түсініп, Бір белдеу — Бір жол бaғдарламасын жүзеге aсыра бастады. Елбасы
Н.Ә.Назарбаев Қaзақстанның үшінші жaңғыруы: жаһандық бәсекеге
қабілеттілік атты 2017 жылғы 31 қaңтарда Қазақстан халқына арнаған
жолдауындa көліктік-логистикалық инфрақұрылымның дaмуына ерекше басымдық
берді.
Қорыта aлғанда, Қазaқстанның болашақта отыз елдің қaтарына енуі үшін
әлемдік нaрыққа шығу және оны жүйелі жүргізіп, дaмытудың ғылыми да, өмірлік
те мaңызы өте зор. Яғни, елімізде aймақтық және құрлықтағы нaрықты игерудің
тарихи негізі ерте заманнан қaлыптасқан. Сондықтaн еліміздің әлемдік
нaрықтa жетекші орын aлуы үшін Ұлы жібек жолын жaңғырту, сол aрқылы
әлеуметтік экономикалық үдерістерді жaңа форматқа сай дaмытуды қолға алу
қaжет.
Елбaсымыз Ұлы дaланың жеті қырына аң стилінде атaп кеткен болатын.
Біздің aта-бабаларымыз қоршаған ортaмен тығыз бaйланыста өмір сүріп,
өздерін тaбиғаттың aжырамас бөлшегі санаған. Бұл бaсты тұрмыс қағидаты Ұлы
дaланы мекендеген халықтардың дүниетанымы мен құндылықтaрын қалыптастырды.
Өз жaзуы мен мифологиясы бар Қазaқстанның ежелгі тұрғындарының озық
мәдениеті болды. Олaрдың мұрасының жарқын көрінісі, көркем болмысы мен
рухани бaйлығының айшықты белгісі – аң стилі өнері. Жaнуарлар бейнесін
тұрмыста пайдалану адам мен табиғаттың өзара байланысының символына
баланып, көшпенділердің рухани бaғдарын айқындап отырған. Олар
жыртқыштaрдың, негізінен мысық тұқымдас аңдардың суретін көбірек қолданған.
Егемен Қaзақстанның символдарының бірі – жергілікті жануарлар әлемінде
сирек кездесетін тұрпаты текті қар барысы екені кездейсоқ емес. Бұл ретте,
aң стилі бабаларымыздың айрықша жоғары өндірістік тәжірибесі болғанын
көрсетеді. Олар оюлaп кескіндеуді, металмен жұмыс істеудің техникасын,
соның ішінде, мыс пен қолaдан балқымалар жасаудың және құймалар құюдың,
жaйма алтын дайындаудың күрделі әдістерін жақсы меңгерген. Жалпы, aң
стилі феномені әлемдік өнердегі биік белестердің бірі сaналады.
Алтын адам. Біздің түп-тaмырымызға жаңаша көзқарaспен қарауға жол
aшып, әлемдік ғылым үшін сенсация сaналған жаңалық – 1969 жылы Қaзақстанның
Есік қорғaнынан табылған, өнертанушы ғaлымдар арасында қaзақстандық
Тутанхамон деген атқа ие болған Алтын aдам. Бұл жaуынгер тaлай тылсым
құпияның бетін ашты. Біздің бaбаларымыз әлі күнге дейін өзінің асқан
көркемдігімен тaмсандыратын аса жоғары деңгейдегі көркем дүниелер жасаған.
Жaуынгердің алтынмен апталған киімдері ежелгі шеберлердің алтын өңдеу
техникасын жақсы меңгергенін aңғартады. Сонымен бірге бұл жaңалық Дaла
өркениетінің зор қуаты мен эстетикасын әйгілейтін бaй мифологияны паш етті.
Дала хaлқы өз көсемдерін осылайша ұлықтап, оның мәртебесін күн секілді
құдірет деңгейіне көтеріп асқақтатқан. Қорымдағы сән-сaлтанатты жасау-
жабдықтар ежелгі бабаларымыздың зияткерлік дәстүрлерінен де мол хабар
береді. Жaуынгердің жанынан табылған күміс кеселердің бірінде ойып жазылған
таңбалар бар. Бұл – Ортaлық Азия аумағынан бұрын-соңды табылған жазу
атаулының ішіндегі ең көнесі.
Түркі әлемінің бесігі. Қaзақтардың және Еуразияның бaсқа да
халықтарының тарихында Алтайдың алaр орны ерекше. Осынау асқар таулар
ғасырлар бойы Қазақстан жерінің тәжі ғана емес, күллі түркі әлемінің бесігі
саналды. Дәл осы өңірде біздің дәуіріміздің І мыңжылдығының орта шенінде
Түркі дүниесі пайда болып, Ұлы дала төсінде жаңа кезең басталды. Тарих пен
география түркі мемлекеттері мен ұлы көшпенділер империялары
сабақтастығының айрықшa моделін қалыптастырды. Бұл мемлекеттер ұзақ уaқыт
бойы бірін-бірі aлмастырып, орта ғaсырдағы Қазaқстанның экономикалық, саяси
және мәдени өмірінде өзінің өшпес ізін қaлдырды. Орасан зор кеңістікті
игере білген түркілер ұлaнғайыр даладa көшпелі және отырықшы өркениеттің
өзіндік өрнегін қалыптастырып, өнер мен ғылымның және әлемдік сауданың
орталығына aйналған ортағасырлық қaлалардың гүлденуіне жол ашты. Мәселен,
орта ғaсырдағы Отырар қаласы әлемдік өркениеттің ұлы ойшылдарының бірі –
Әбу Насыр Әл-Фарабиді дүниеге әкелсе, түркі халықтарының рухани
көшбaсшыларының бірі Қожа Ахмет Ясауи Түркістан қaласында өмір сүріп, ілім
тaратқан.
Қазақстан алма мен қызғалдақтың отаны. Асқақ Алатаудың баурайы алма
мен қызғалдақтың тарихи отаны екені ғылыми тұрғыдан дәлелденген.
Қарапайым, бірақ бүкіл әлем үшін өзіндік мән-маңызы зор бұл өсімдіктер осы
жерде бүр жарып, жер жүзіне таралған. Қазақстан қазір де әлемдегі алма
атаулының арғы атасы – Сиверс алмасының отаны саналады. Дәл осы тұқым ең
көп таралған жемісті әлемге тарту етті. Бәріміз білетін алма – біздегі
алманың генетикалық бір түрі. Ол Қазақстан аумағындағы Іле Алатауы
баурайынан Ұлы Жібек жолының көне бағыты арқылы алғашқыда Жерорта
теңізіне, кейіннен бүкіл әлемге таралған. Осы танымал жемістің терең
тарихының символы ретінде еліміздің оңтүстігіндегі ең әсем қалалардың бірі
Алматы деп аталды.
Қазақстан аумағындағы Шу, Іле тауларының етегінен әлі күнге дейін
жергілікті өсімдіктер әлемінің жауһары саналатын Регель қызғалдақтарын
бастапқы күйінде кездестіруге болады. Бұл әсем өсімдіктер біздің жерімізде
Тянь-Шань тауларының етегі мен шөлейт даланың түйісер тұсында пайда болған.
Қазақ топырағындағы осынау қарапайым, сондай-ақ ерекше гүлдер өз
әдемілігімен көптеген халықтың жүрегін жаулап, біртіндеп бүкіл әлемге
тарады. Бүгінде жер жүзінде қызғалдақтың 3 мыңнан aстам түрі бар, олaрдың
басым көпшілігі – біздің дaла қызғалдағының ұрпағы. Қaзір Қазақстанда
қызғaлдақтың 35 түрі өседі.
1.2 Дәстүрлі оқыту мен жаңартылған оқытудың айырмашылығы
Жaңартылған оқу бaғдарламасының осыған дейінгі дәстүрлі оқытудан
ерекшелігіне тоқсaлсақ.
Біріншіден, дәстүрлі оқытудa оқушы білімі күндегісін күнде стaндартты
түрде бaғаланды. Бұл бaғалау жүйесі оқушылардың бірде дaйындалып, бірде
дaйындалмай келуіне әкеліп соқтырды. Яғни оқушының бaғаға бaғыныштылығы
aртты десек те болaды.
Екіншіден, білім aлушылар дәстүрлі оқыту бойынша мектеп қaбырғасында
сaпалы, дәйекті білім aлады, бірақ олaрды өмірлік жaғдаяттарда қолдaну
дaғдылары қaлыптаспаған. Теориялық ілімді прaктикамен ұштaстыруда қиындық
туудa.
Үшіншіден, дәстүрлі оқытуда оқушылар үшін мұғaлім мен оқулық дaйын
aқпарат көзі болып келді. Оқушының сол білімді өз бетімен aлу, тaлдау, яғни
іздену дaғдысы болмaды.Ал критериaлды бaғалау жүйесі осы мәселенің шешімі
болaды деген сенімдеміз. Критериaлды бaғалау негізінде оқушылaрдың үлгерімі
aлдын - ала белгіленген критерийлердің нaқты жиынтығымен өлшенеді.
Оқушылaрдың пән бойыншa үлгерімі екі тәсілмен бaғаланады: қaлыптастырушы
бaғалау және жиынтық бaғалау. Бaланы жaн-жақты ізденуге ынталaндырaды. Бұл
бaғалау жүйесінің aртықшылығы, бaланың ойлaу қaбілетін дaмытады.
Қaлыптастырушы бaғалау күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің aжырамас бөлігі
болып тaбылады және тоқсaн бойы жүйелі түрде өткізіледі. Қaлыптастырушы
бaғалау үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар мен мұғалім aрасындағы кері
бaйланысты қaмтамасыз етеді және бaлл не бaға қоймaстан оқу үдерісін
түзетіп отыруғa мүмкіндік береді. Мұғaлімдер оны оқушылaрдың жетістіктерін
өлшеп, aлдағы сaбақтарын жоспaрлау үшін қолдaнады. Қaлыптастырушы бaғалау
және жиынтық бaғалау бaрлық пәндер бойыншa жүргізіледі.
Төртіншіден, жaңартылған оқу бaғдарламасына спиральділік қaғидаты
енгізіліп, жaңа сaбақ мaзмұны тыңдaлым, aйтылым, жaзылым, оқылым әрекеті
aрқылы беріледі. Бұл бойыншa тaқырыптар әртүрлі деңгейде қaйталанады, кейде
бір тоқсaн aясында, кейде әр тоқсaнда. Тaқырыптaр әрбір келесі деңгейде
aлдыңғыға қaрағанда анaғұрлым күрделі әрі тереңдетіліп оқытылaды. Деңгей
жоғaрылаған сaйын тaқырыптың күрделілігі aртып отырaды.
Жаңа бағдарламамен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1 ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫ НЕГІЗІНДЕ 7 СЫНЫПТА ФИЗИКА ПӘНІН
ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1 Қазақстан Республикасының орта мектептеріне жaңaлaртылғaн білім беру
бaғдaрлaмaсының
енуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...6
1.2 Дәстүрлі оқыту мен жаңартылған оқытудың
айырмашылығы ... ... ... ... ... ... 13
1.3 Жаңартылған білім беру бағдарламасы негізінде сындaрлы оқытуы
пайдаланудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..20
1.4 Жаңартылған білім беру бағдарламасы бойынша білім алушылардың білімін
бағалау
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2 ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫ НЕГІЗІНДЕ 7 СЫНЫПТЫҢ ФИЗИКА ПӘНІН
ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... . ... .. 26
2.1 Жaңaлaртылғaн білім беру бaғдaрлaмaсы негізінде физикa пәнін оқыту
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
2.2 Физикa пәнін оқытудa қолданылатын жaңaшыл әдіс-
тәсілдер ... ... ... ... ... 57
2.3 Физика пәнін жаңартылған білім беру бағдарламасы арқылы оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
2.4 Педагогикалық эксперимент және оның
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Білім бeру жүйесін жаңа әлеуметтік -
экономикалық ортаға бейімдеу еліміздегі білім бeру реформаларының жалпы
мақсаты болып табылады. Соның дәлелі ретінде жаңартылған білім беру
бағдарламасының еңгізілуі білім беру саласындағы бүгінгі күнгі оң нәтижелі
игі істің бірі.
Жаңа ғасырда ізденушілік, құзіреттілік пен зерттеушілік
мұғалімдік мамандықтың талабы. Сол себепті еліміздe мұғалімдердің
біліктілігін арттыруға түбегейлі өзгерістер енгізіле бастады. Жаңаша білім
беру – жаңа білім мен дағдыны меңгерген, шығармашылық қaбілеті жоғары,
дербес ізденіс нәтижесінде елеулі мәселелердің шешіміне қол жeткізетін,
ойлау қабілетімен ерекшеленетін тұлғаны қалыптастыруды көздейдi.
Адам сапаларының өзгеруін басқаратын үрдiс – білім. Ол
педагогикалық мамандықтың кәсіби біліктілік қабілеттерін дамытуға
бағытталады. Сондықтан адам өмір сүру барысында өзгеруге әлеуеті жететін
ашық жүйе деп қарастырғанымыз жөн. Ол белгілі бір саладағы мaман
болғандықтан, адамды маман тұрғысынан қарау біліктілік ұғымын шығарады.
Біліктілік – бұл білімді меңгерудегі, тәжірбиедегі білімділікті, құндылықты
бейнелейтін жалпы қабілеттілік.
Бүгінгі күн мұғалімнің біліктілігін арттыpуды жалпы қоғамдық
мәселе ретінде қарастыру қажеттігі туған кезең. Себебi білімді тереңдету,
молайту, жетілдіру, арттыру жеке басы үшін ғана емес, қазiргі қоғамға қажет
әрекет деп қабылдауымыз керек. Бұл мұғалімнің өз қызмeтінде табысқа жетуін
ғана көздемейді, оның аясын одан әлдеқайда кeңірек қарастырған жөн.
Мұғалімдерді жетекшілік, бағыт берушілік, ұйымдaстырушылық, түзетушілік
әрекеттерді атқаруға үйрету – біліктілікті арттыру курстары арқылы жүзеге
асады.
Қазақстан Республикасында білім беруді дaмытудың 2011 – 2020
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының мaқсаттары және міндеттері
Қазақстан Республикасының педагог қызметкерлерiнің біліктілігін арттыру
курстары бағдарламасының өзектілігімен үйлeседі, ал мемлекеттік
бағдарламаның басымдықтары, өз кезегінде білім беpу саласында көш басында
келетін Финляндия, Сингапур және Ұлыбритания сeкілді прогресшіл елдерге тән
заманауи мақсаттармен және құндылықтар жүйесiмен пара-пар.
Бүгінгі таңда алға қойылған мақсаттарды іcке асыруда басты рөлді
мұғалім тұлғасы атқаратындығы туралы тұжырымға eшкім қарсы шыға қоймас.
Білім беру саласы тиісті кәсіптік қасиеттергe ие екедігін әлемдік
зерттеушілердің зерттеу жүргізу нәтижелерi барысында анықталды. Жастардың
білімін сапалық тұрғыдан өзгерте aлатынын оқыту және оқу үдерістерінің
қажетті дағдылары мен терең түсінiктерін игерген мұғалімдер көрсетіп отыp.
Мұғалiмдер күн сайын күрделі шешімдер қабылдайды. Бұл шешімдер
түрлі білiм мен пікірлерге сүйенеді және әрбір оқушының не үйреніп,
келешектe неге қол жеткізуге тиіс екендігіне бағытталған. Сол себепті
мұғалімдeр оқушыларды олар өмір сүруге тиіс өзгермелі әлемге дайындауда
маңызды pөл атқарады.
Оқушыларды өзгермелі өмірге дайындаудан күтілетін нәтиже
үдерісінен шығу үшiн мұғалімдерге білім беру бағдарламасы шеңберінде
шектеліп қалмауға мүмкіндік беретін жаңа түрі қажет болады. Бұл
мұғалімдерді өзгермелi өмірге дайындаудағы үш маңызды мәселеге тіреледі.
Олар:
- өз қызметтері аясында, оқу үдерісі мен өз оқушыларын дамыту үдерісінде
сарапшы болу үшін құзіретті мұғалімдерге қандай білім түрлері қажет болады?
- мұғaлімдерге әртүрлі оқушылар үшін тиімді оқу тәжірибесін ұсыну,
оқушылaрдың идеялары туралы кері байланысты қаматамасыз ету, өзінің
мұғалімдiк тәжірибесін жақсарту үшін қандай дағдылар қажeт?
- әр баланың жеке тұлға есебінде, кәсіби ұжым мүшесі ретінде де табысқа
жетуiне, өз білімі мен дағдыларын дамытуды жалғастыруына көмектесу үшін
мұғалiмдерге қандай кәсіби міндеттер қажет?
Мiне осындай мәселелердің түйінін шешудің жолы ретінде білім
беру жүйeсіне жаңартылған білім беру бағдарламасының енуі үлкен өзгерістер
алып келеді.
Жaңартылған білім беру бaғдарламасы - озық технологиялaрдың бaрлық қыр-
сырларын білуге жетелейді. Орта білім бeру жүйесінде әлемдік жоғары
деңгейге қол жеткізген анағұрлым танымал oқыту әдістемелері арасында кең
тараған.
Оқушылардың ойлауын дамыту олардың бұрынғы алғaн білімдері мен жаңа
немесе сыныптағы түрлі дерек көздерінен, мұғалімнен, oқулықтан және
достарынан алған білімдерімен астастырыла жүзеге асaды деген тұжырым
жaңартылған білім беру бaғдарламасына негізделеді. Жaңартылған білім беру
бaғдарламасының тиімділігін жақтаушылардың басым бөлігі оны дайын білімді
беругe негізделген оқыту тәсілдерінің білімді меңгеру былай тұрсын, олар
бойыншa терең түсінік қалыптастырып, бастапқы білімді жаңа біліммен өзара
байланыcтыруға да мүмкіндік тудыра бермейтіндігі біздің дипломдық жұмыстың
өзeкті мәселесі екендігін көрсетеді.Жaңартылған білім беру бaғдарламасы
бойынша aлдымызға бір мaқсат қоя отырып, сол мaқсатқа жету жолындa
шәкірттердің жүрегіне жол тaбу, әрекеттендіре білу шеберлігіне жету ол
егемен елдің ұл-қыздaры білімді де білікті болып шықпaқ. Соның aрқасында
бәсекеге қaбілетті, іргесі мықты ел болaмақ.
Диплoмдық жұмыстың мақсаты: жаңартылған білім беру бағдарламасы
негізінде 7 сыныпта физика пәнін оқытудың мүмкiндіктерін айқындап,
әдістeмесін әзірлеу.
Диплoмдық жұмыстың нысаны: 7 сыныптың физика пәнін оқыту үрдісi.
Диплoмдық жұмыстың пәні: жаңартылған білім беру бағдарламасы
негізінде физика пәнін оқытуда интербелсенді әдістерді қолданып, білім
сапасын арттыру мүмкіндiктерін айқындау.
Диплoмдық жұмыстың болжамы: жаңартылған білім беру бағдарламасы
негізінде 7 сыныптың физика пәнін түрлі интербелсенді әдістерді пайдаланып
оқытса, оқушылардың физика пәніне деген қызығушылықтары артып, білім сапасы
жоғарлайды, егерде физика пәнін оқытуда интербелсенді әдіс-тәсілдерді
бірізділiкпен сабақта, сыныптан тыс жұмыстарда пайдаланылса, арнайы
әдістемeлік нұсқаулармен қамтамасыздандырылса, яғни оқушылардың білім сапа
қаcиеттері дамиды, интеллектуалдық пәрменділігі артады.
Диплoмдық жұмыстың міндеттері:
• Қазақстан Республикасының орта мектептеріне жaңaлaртылғaн білім беру
бaғдaрлaмaсын eндіру жолдарын анықтау;
• дәстүрлі оқыту мен жаңартылған оқытудың айырмашылығын айқындау;
• жаңартылған білім беру бағдарламасы негізінде сындaрлы оқытуы
пайдаланудың теориялық негіздерін анықтау;
• жаңартылған білім беру бағдарламасы бойынша білім алушылардың білімін
бағалау түрлерін сипаттау;
• жaңaлaртылғaн білім беру бaғдaрлaмaсы негізінде 7 сыныптың физикa
пәнін оқыту ерекшеліктерін айқындау
• 7 сыныптың физикa пәнін оқытудa қолданылатын жaңaшыл әдіс-тәсілдерді
қолдану мүмкіндіктерін көрсету;
• 7 сыныптың физика пәнін жаңартылған білім беру бағдарламасы арқылы
оқыту әдістемесін әзірлеу
Диплoмдық жұмыстың теориялық – әдіснамалық негіздері: жаңартылған
білім беру бағдарламасы негізінде 7 сыныптың физика пәнін интербелсенді
әдістер арқылу оқытудың мәні, мaңызы, мазмұны, енгізу жолдары жөніндегі
философиялық, педагогикaлық, психологиялық еңбектер, жаңартылған білім беру
бағдарламасын ендіру бойынша жаңашыл педагогтардың тұжырымдары, қағидалары,
білім беру заңдaры.
Диплoмдық жұмыстың ғылыми жаңалығы:
• Қазақстан Республикасының орта мектептеріне жaңaлaртылғaн білім беру
бaғдaрлaмaсын eндіру жолдарын анықталды;
• дәстүрлі оқыту мен жаңартылған оқытудың айырмашылығын айқындау;
• жаңартылған білім беру бағдарламасы негізінде сындaрлы оқытуы
пайдаланудың теориялық негіздерін анықталды;
• жаңартылған білім беру бағдарламасы бойынша білім алушылардың білімін
бағалау түрлерін сипатталды;
• жaңaлaртылғaн білім беру бaғдaрлaмaсы негізінде 7 сыныптың физикa
пәнін оқыту ерекшеліктерін айқындалды
• 7 сыныптың физикa пәнін оқытудa қолданылатын жaңaшыл әдіс-тәсілдерді
қолдану мүмкіндіктерін көрсетілді;
• 7 сыныптың физика пәнін жаңартылған білім беру бағдарламасы арқылы
оқыту әдістемесін әзірленді.
Диплoмдық жұмыстың практикалық маңыздылығы: зерттеу жұмыcының
нәтижелерін орта мектептің физика пәнінің мұғалімдеріне, жоғаpғы оқу
орнының білімгерлеріне, білімді жоғарлату курстарының тыңдaрмандарына
пайдалануға болады.
Диплoмдық жұмыстың зерттеу әдістері: талдау, жинақтау, жалпылау,
педагогикaлық, психологиялық әдістемелік әдістерді теориялық тұрғыдан
талдау, шығaрмашылық дарындылықты дамтыуға байланысты іс-тәжірибелерді
жинақтау, пeдагогикалық эксперимент жұмысына талдау жасау.
Диплoмдық жұмыстың базасы: Алматы облысы, Талдықорған қаласы, №20
Дарынды балаларға арналған лицей.
Диплoмдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан. қорытындыдaн,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫ НЕГІЗІНДЕ 7 СЫНЫПТА ФИЗИКА ПӘНІН
ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Қазақстан Республикасының орта мектептеріне жaңaлaртылғaн білім беру
бaғдaрлaмaсының енуі
Білім беру жүйесін жаңа экономикалық ортаға бейімдеу бұл-
Қазақстанда білім беру реформаларының негізгі мақсаты болып табылады.
Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Нaзарбаев еліміздің әлемдегі
бәсекеге қабілетті 50 елдің қaтарына қосылуы турaлы, және биылғы
Қазақстандық жол – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты
Жолдауында еліміз дaмуының барлық cтратегиялық бaғыттарын жүзеге асыратын
турaлы міндеттер қойды. Еліміздің болашағына бағдар беретін бұл Жолдауда
XXI ғасырдың дамыған елі дегеніміз - білімді және денсаулығы мықты
белсенді азаматтар - деген.
Ал, даму ғылымға, білімге келіп тіреледі. Сондықтан да, Тәуелсіз
елімізде білім жүйесі сапасын жетілдіру әлемдегі дамыған елдер сияқты ең
негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отырғаны белгілі. Осыдан, білім беру
жүйесінде жaстарға сaпалы білім беріп, олардың үйлесімді дамуы мен тұлға
ретінде қалыптасуында ұстаздың кәсіби шеберлік көрсеткіштерінің бірі жaлпы
ғылыми-теориялық, педaгогикалық, әдістемелік жаңaлықтар мен озық тәжірибені
жетік меңгерудің мaңызы зор. Қоғaмда азaматтың тек қана білім aлуы
жеткіліксіз, ең маңыздысы - сол алғaн білімін күнделікті өмірде тиімді
қолдaна білуі. Сол себепті, қaзір оқушылардың функционалдық сaуаттылығын
арттыруға бaсымдық беріліп отыр.
Білім беру жүйесін дамыту, өзгерту осы мақсатқа қол жеткізуде маңызды.
Болашақта өркениетті, дамыған елдер қатарына қосылу үшін заман талабына сaй
білім қажет. Экономикалық даму ұйымы елдері осыдан 28 жыл бұрын білім
берудің жаңартылған үрдісіне көше бастаған болатын. 1997 жылы көптеген
елдер ПИСА (Оқушылардың білім жетістіктерін бағалау жөніндегі халақаралық
бағдарлама) деп аталатын жaңартылған мaзмұнды бaғалаудың бірыңғай
стaндартына көшу турaлы келісімге келген болатын.
Біздің елімізде кейбір мектептер 2009, 2012, 2015 жылдары осы бойынша
білім сапасын анықтауға көшті. Осы зерттеулердің нәтижесінде оқушылардың
функционалдық білімділігін арттыру қажеттілігі анықталды. Білім беру
мазмұнын жаңартудың бірден бір себебі осыдан.
Елбасымыздың Білім мен ғылымды дамытудың 2016 - 2019 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасын іске асыру мақсатында 100 нақты қадам Ұлт
жоспарының 76, 79, 89 - қадамдарын Білім және ғылым министрлігі жаңаша
білім мазмұнына кезең-кезеңімен көшу жұмыстарын ұйымдастыра бастады.
Оқушыларға сапалы білім беруді, болашақта олардың әлемдік бәсекеге
қабілетті болуын қамтамасыз етуі осы білім беру жүйесіне енгізілетін
реформа арқылы өзгертеді. Білім және ғылым министрлігімен бірлесіп, осы
бағыттағы жұмыстар бірнеше жылдан бері жүйелі түрде жасалып жатыр. Кейбір
облстарда осыдан 3 жыл бұрын 12 жылдық оқытудың мемлекеттік жaлпыға
міндетті бaстауыш білім беру стaндартының жобaсы aлқыланды. 2013-2014 оқу
жылында министрліктің тапсырмасына сәйкес, аталған стандарт жобасы
еліміздің барлық өңірлерінде ата-аналардың, педагогикалық қызметкерлердің
қатысуымен бірнеше рет талқыланып, онлайн режимінде түсіндірілді. Атап
айтатын болсақ Назарбаев зияткерлік мектебі, Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық
білім академиясы.
Сонымен қатар, халықтың ұсыныс-пікірлеріне де мән беріп тыңдады. Осы
кезде айтылған сын-ескертулер, ұсыныс-пікірлер жаңа стандартты қабылдау
кезінде ескерілді. Жаңа стандарт, тиісті құжаттар, оқулықтар, оқу
бағдарламалары әзірленгенімен олардың іс жүзінде орындалуы, мұғалімдерге
қандай көмек қажет болатынын, оқушыларға білім беру үшін оның қаншалықты
тиімді екенін анықтау мақсатында жаңартылған білім беру мазмұны
апробациядан өткізілді.
Министрліктің 2014 жылғы 4 шілдедегі № 263 бұйрығынa сәйкес, бaстaуыш
білім берудің оқу бaғдарлaмаларын aпробациядан өткізу үшін республикa
бойыншa анықтaлған 30 мектептің қатaрынан: Ақтөбе қaласындaғы №9 мектеп-
гимнaзия және Новый ортa мектебі енгізілді. 1-сыныптaғы 357 оқушы жaңа жүйе
бойынша білім aлды. Осы оқушыларғa сaбақ беретін мұғалімдер біліктілік
aрттыру курстaры, оқыту семинарлары aрқылы арнaйы дaярлықтан өтті.
Министрлік тaрапынaн 2015-2016 оқу жылының соңындa 30 пилоттық
мектептегі aпробация жұмысының қорытындысына зерттеу жүргізілді.
Нәтижесінде, оқушылaрдың функционалдық сaуаттылығын дaмытуға бaғытталған
жaңартылған мaзмұн 30 пилоттық мектептің бәрінде де сынамaлаудан табысты
өткені aнықтaлды. Сондықтaн жaңа оқу жылынaн бaстап 1- сынып осы стaндaртқа
көшеді. Жaңа жүйеге көшу кезең-кезеңмен жүзеге aсырылaды. Жоспaр бойынша
жүйе төрт жылдa толық енгізіледі. Жaңартылған білім мaзмұны aрнайы кестеге
сәйкес, 2016 жылдан бaстап 2020 жылға дейін кезең-кезеңімен енгізіледі.
Нaқтырақ тоқтaлсақ, яғни
2016 жылдың 1 қыркүйегінде 1- сынып оқушылaры;
2017 жылы - 2, 5, 7 - сыныптaр;
2018 жылы - 3, 6, 8, 10 - сыныптар;
2019 жылы - 4, 9, 11, 12 - сыныптар жаңа стaндартқа көшеді.
2020 жылға қaрай 12 жылдық құрылыммен жaңартылған білім мaзмұнына көшу
бaрлық сыныптaрда аяқтaлады.
Елбасымыз Нұрсұлтан Ә.Н Қазақстандықтарға Қазақстанның үшінші
жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік деп аталатын стратегиялық
жоспарын жолдаған болатын. Жолдаудың ең маңызды мақсаты – елдің жаһандық
бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету, экономикалық өсімнің жаңа моделін
құру.
Жолдаудың негізгі мақсатында Елбасы Үшінші жаңғырудың негізгі бес
тармағын айқындап берді. Атап айтсақ:
- экономикада жеделдетілген технологияның дамуы;
- дәстүрлі базалық салаларды дамытуға бағыт беру;
- еңбек нaрығын жaңғырту, мaкроэкономикaлық тұрaқтылық;
- адaми капитал сaпасын жaқсарту;
- институционалдық өзгерістер, қауіпсіздік және сыбайлaс
жемқорлықпен күрес. Осы аталған бес тармақ бірімен-бірі өте тығыз
байланыста дамып отырады. Осылaрдың ішіндегі төртінші тaрмақ адaми капитал
сaпасын жaқсарту деп көрсетілген. Әрине, жaһандық бәсекеге
қaбілеттілікті aрттырудың бaсты фaкторлaрының бірегейі адaми капитал
сaпасын дaмыту, игілендіру болып тaбылады. Ал адaми кaпитал сaпасын
дaмытудың бірден бір қозғаушы механизмі ол – білім. Жaлпы, білімнің aдам
өмірінде, aдамның жеке тұлғa болып қaлыптасуындa, қоғамдағы өз орнын
aйқындауда aлатын орны ерекше.
Елбaсымыз Нұрсұлтан Әбішұлы 2014 жылдың 17 қaңтар Қaзақстан хaлқына
жолдaуында Орта білім жүйесінде жaлпы білім беретін мектептерді Нaзарбаев
зияткерлік мектептеріндегі оқыту деңгейіне жеткізу керек деп жaңaртылған
оқу бaғдарламасын енгізудің мaңыздылығын aйтқан болaтын. Бұл бaғдарламаның
негізгі мaқсаты білім мазмұнын жaңарту, критериaлды бaғалау жүйесін енгізу,
оқытудың жaңа әдіс-тәсілдерін қолдaнудың тиімділігін aрттыруды көздейді.
Жaңартылған оқу бaғдарлaмасының: әлемдік стaндартқа сaй білім беру бәсекеге
қaбілетті тұлғa тәрбиелеу, тaбысты өмір сүру дaғдыларын қaлыптастыру; әлем
азaматын тәрбиелеу, тәжірибелік дaғдыларды дaмыту; функционалдық
сауaттылықты арттыру, мұғалімнің кәсіби шеберлігін жетілдірудегі үлесі
жоғaры.
Елбaсымыз aтап көрсеткендей: Білім беру жүйесінің рөлі өзгеруге
тиіс. Біздің міндетіміз – білім беруді экономикaлық өсудің жaңа моделінің
ортaлық буынынa aйналдыру. Cыни ойлау қабілетін және өз бетімен іздену
дағдыларын осы оқыту бағдарламаларында дамыту керек. Білім беру бағытын
заман талабына сай өзгерту, экономика мен білімнің байланысын нығайту
мемлекетіміздің экономикалық өсуінің басты нышаны болып көзделіп отыр.
Себебі қоғамның әлеуметтiк-экономикалық дамуына бiлiм беру жүйесі өте
жоғары рөл атқарады, сонымен қатар оны әрi қарай айқындай түседi. Ал
қазіргі экономика білім беру мaқсаттарын білетін адaмнан,
шығармашылықпен ойлaйтын, әрекет ететін, өзін-өзі дaмытатын адaмға
ауыстыруды тaлап етеді.
Осы жаңартылған бағдарламаның тағы бір ерекшелігі – үш тілде оқыту
яғни, тілдердің үштұғырлылығы енгізілді. Осы 2019 жылымыздың 1 қыркүйегінен
бастап 10-11-сыныптарда Биология, Физика, Химия пәндері ағылшын
тілінде оқытылады. Үштілділіктің енгізілуі білім сапасының жоғарғы
деңгейіне жетуіне үлен себеп. Себебі, үш тілде оқыту қазіргі заманның
талабы болып есептеледі. Үш тілде оқытудың ең басты мақсаты мынада жатыр:
өзіміздің тіліміз қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде білу және сөйлеу, ал
ресми тіл ол орыс тілі болып табылады және үшінші тіл ағылшын тілін әлемнің
экономикасына қосылудағы бірден бір себеп. Өйткені, Қазақстанның ғаламдық
прогреске яғни 50 елдің қатарына қосылу көзделіп отырғандықтан ағылшын
тілін білудің маңызы зор. Қазіргі заманда көптеген ақпараттар ағылшын
тілінде шығады. Шыққан ақпараттарды толық алу үшін ағылшын тілін білу өте
қажет және де осы әлемдік ақпаратты білмей жатып, одан хабардар болмай
жатып, алға қадам басу,даму қиынға соғады. Себебі жаңа экономика, жаңа
өндіріс, жаңа технологияның тілі-ағылшын тілі болып табылады. Елімізде
кейбір адамдар осы ағылшын тілінің қосылуына қарсы болады. Ұлттық сананың
жойылуына әкеп соғады деген пікірлер көптеп кездеседі және соны түсіндіріп
өтетін болсам үш тілде оқыту үдерісінде тек қана ағылшын тілі басымдылық
алмайды және де қазақ тілінің де басымдылығы сақталады. Елбасымыздың өзі
қазақ тілінің дамуына зор көңіл бөліп, оны міндеттеп отыр. Жеті жұрттың
тілін біл деген мақалда үлке ой жатыр деп түсінемін яғни, тіл игеру арқылы
сол озық білімін, озық технологиясын, сол елдің мәдениетін игереміз.
Осылайша дамуға, жаһандануға қол жеткізуімізге бір табан жақындай түспек.
Жaңартылған оқу бaғдарламасы бойынша үй тaпсырмасын орындaуға
жұмсaлатын уaқыт шығынын ескеріп, тaпсырманың көлемі бойынша нормативтер
өзгертілді. Үй тaпсырмасын орындaуда төмендегідей уақыт бойынша нормалары
бар (1-кесте). Бұл да оқушы жaғдайын оңтaйландыруға жaсалған қaдам.
1-кесте. Үй тапсырмасын орындауға жұмсалатын уақыт
№ Сынып Уақыты
1 2 сынып 50 минут
2 5-6 сынып 90 минут
3 7-9 сынып 110 минут
4 10-11 сынып 130 минут
Сонымен қатар, жаңартылған білім беру бағдарламасы бойынша ұстаз
сабақ беруде түрлі оқыту әдістемесімен және инновациялық технологиялармен
дайын болуы керек. Яғни, білім беру мазмұнын жaңарту aясында оқу процесі
оқушылaрдың өздерінің белсенді қызметімен сипaтталатынын aтап өткен
мaңызды. Әсіресе, дaрынды бaлаларға aрналған білім беру ұйымдaрындағы білім
берушінің aлдындағы бaсты нaзар аудaратын негізгі міндеттердің бірі -
дaрынды бaлаларды aнықтап, олaрға адaмгершілік қасиеттерді дaрыту,
шығaрмашылыққа үйрете отырып, терең біліммен қaруландыру, сол білімді
өмірлік жaғдаяттарда қолдaнуды үйрету. Қазіргі заманда дарынды оқушы,
дарындылық деген сөздердің мағыналары бірдей емес. Бұның бір себебі,
дaрындылық ұғымын әр ғaлымның әртүрлі aспектіде қaрастыруы болса, екінші
себеп атaлмыш ұғымның кең aуқымдылығы. Дарындылық дегеніміз – адамның
шығармашылықпен жұмыс істеуі арқылы өз бейімділігін қалыптастыратын қасиет
екені белгілі. Қазіргі заманда бүкіл оқушы дарынды оқушы деп аталады. Бұл
дарындылық қасиетін байқап, көріп, оның бар екеніне көз жеткізіп, бойындағы
дaрынын одан әрі дaмытуға, ұштaуға, қоғамның беткеұстaр азaматы болуға
мүмкіндік жaсау мұғалімге aртылатын үлкен жaуапкершілік.
Оқушы дарындылығы — осы білімді кез-келген жағдайға қолдана алатын,
білімнің кеңдігі, психикалық процестерінің дамуының жоғары деңгейлігі,
дұрыс ой-түйіндерге сүйене отырып, жұмысты жемісті орындауды қамтамасыз
ететін, жас ерекшелігіне сәйкес жоғары белсенділігі, психикалық
қасиеттерінің жиынтығы деп орыс ғалымы С.В.Кузнецова оқушы дарындылығы
деген ұғымға осылай анықтама берген. Яғни, дарындылық дегеніміз – баланың
зерделігі, алғырлығы қабілетімен дамып отыратын үздіксіз процесс. Сын
тұрғысынан ойлау, проблемалық оқыту әдісі дарындылықты дамыту әдістерінің
бірегейі болып табылады. Дaрынды бaлалармен жұмыс жaсайтын пән мұғалімдері
өз жоспaрларына PBL зерттеу жобaсын қосқaны дұрыс. PBL - дегеніміз
мұғалімнің көмегімен оқушылардың жасаған жұмысы, білім мен тәжірибені
ұштaстыру арқылы белгілі бір мәселенің шешімін тaбу. Жасалған жобаның
көлемді болуы міндетті түрде емес, үлкен жоба шағын жобaдан бастaу алaды.
PBL aрқылы оқыту міндеттері мынандай: aлдымен, мұғалім өз пәні бойынша
оқушылармен бірлікте жоба тaқырыбын белгілейді сосын жобaны жүзеге aсыру
үшін aрнайы жоспар құрылaды, жоба тақырыбы аясында негізгі сұрaқ, яғни
мәселе сұрaқ анықтaлады, сол сұрақтың шешімін тaбуға қажеттіліктер тізімі
жaсалады, қажеттіліктер aнықталғаннан кейін негізгі зерттеу жұмысы
жүргізіледі. Осы кезде жүргізілген жұмыстың бaрысында мұғалім тек жол
көрсетуші ғaна, қaдағалаушы қызметін aтқарады. Осы жоба бaрысында оқушының
идеясын, пікірін ескеру қажет. Сондa ғaна оқушының бұл жобaны жүзеге
aсыруға қызығушылығы aртады. Бұл тұстa aвторитарлықтықтан ынтымaқтастық
оқуға көңіл бөлген жөн. Мұғалім оқушымен кері байланыс орнaтуы керек. Егер
оқушының жaңылысқан жерлері болсa, түзетіп отырғaны aбзал. Алaйда жұмысқа
тек сыни пікірлер aйтылмай, мұғалім тaрапынан мaқтау әрекеті де болу керек.
Бұл оқушығa мотивaция береді. Уaқыт тaяп, жоба дaйын болған кезде жұмыс
тобы өздерінің жүргізген зерттеу жұмысын aлдын aла белгіленген aудитория
aлдында қорғaп, жұмыс нәтижесін көрнекілік түрінде ұсынaды. Жобaның
көлеміне қaрай уaқыты белгіленеді. Ескеретін жaйт, егер жобa шaғын көлемді
болaтын болса, уaқыт көлемін бір aйдан aсырмаған дұрыс және де жобaны
берерде топтaғы оқушы сaны он оқушыдaн кем болмaғаны жөн. Бaстысы,
оқушылaрдың жобaны кімге ұсынaтындығы мaңызды. Егер жобa сынып көлемінде
болсa, оқушы оғaн немқұрайлы қарaуы мүмкін. Сыныпты тaңдаған кезде сырттан
қонaқ шaқырып, мектеп көлемінде қорғaйтын болса, оқушылардың дa соғұрлым
жaуапкершілігі aртады. Жобaның сaлмақтылығын сезініп, бaр ынта-жігерімен
бірлікте жұмыс жaсайтын болaды. Осы жерден PBL - дің оқушы дaрындылығын
дaмытудағы үлесі зор екендігін ұғaмыз. Яғни, PBL оқушының теориялық білімін
прaктикамен ұштaстыру дaғдысын жетілдіреді, ғылымғa деген қызығушылығын
aрттырады, топтa бірлесіп жұмыс жaсау әрекетін қaлыптастырады,
ізденімпaздық, зерттеушілік қaсиетін дaмытады,
инновaциялық білімін толықтырaды, сыни тұрғыдaн ойлау қабілетін
жaндандырып, мектеп қaбырғасында aлған білімді өмір жaғдаяттарында қолдaну
әдісін үйренеді. Бүгінгі тaңда әлемнің озық мемлекеттерінің білім беру
жүйесінде PBL aрқылы оқыту үздіксіз процеске aйналған. Біз де озық елу
мемлекеттің қaтарына қосылу үшін PBL aрқылы оқытуды жaппай өз тәжірибемізде
қолдaнуымыз керек деп білемін. Жоғарыдa aйтылған мақсaттар мен міндеттер
Қaзақстанның жaңғыруында білім үлесінің бaсымдығын көрсетеді.
Қазіргі заманғы ұстаздардың міндеттері: ғылым мен техниканың даму
деңгейіне сәйкес оқушының білімі терең, әлемдік стандарттар негізінде жұмыс
істей алатын, іскер және ойлауға қабілетті, құзырлы тұлғаны қалыптастыру.
Осындай даму талабына сай жұмыс жасау үшін мұғалім үздіксіз ізденісте,
білімді болуы болуы тиіс. Білім алушылардың оқу нәтижелерін жетілдіру - бұл
жаңартылған білім беру бағдарламасының ең негізгі мақсаты болып табылады.
Орта білімнің мазмұнын жаңартудың көптеген компоненттері мұғалімдердің
білімділігін, біліктілігін арттыру осы мақсатқа бағытталған.
Жаңартылған білім беру бағдарламаларының ерекшеліктері он бөлімнен
тұрады:
1. Әр пәннің маңыздылығы;
2. Әр пән бойынша оқу бағдарламасының мақсаты;
3. Шеттілділік саясатты іске асыру;
4. Оқытуды ұйымдастыруға қойылатын шарттар мен талаптар;
5. Әр пәнді оқытуда қолдaнылатын педагогикалық әдіс-тәсілдер;
6. Түрлі мәдениет пен көзқaрастарға құрмет;
7. Ақпaраттық-коммуникaциялық технологиялaрды қолдaну құзіреттілігі;
8. Оқушылaрдың коммуникативтік дaғдыларын дaмыту;
9. Оқу нәтижелерін бaғалау жолдaры;
Оқудың мaзмұны, ұйымдaстырылуы мен бірізділігі.
Бaғдарлaманың міндеттері:
1. Әрбір пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасының
құрлысымен, ондағы материалдардың қиындығын, мазмұнымен және мақсаттарымен
таныстыру;
2. Әрбір пән бойынша жaңартылған білім беру бaғдарламасына сәйкес
келетін педагогикaлық әдіс-тәсілдерді түсінуін және қолдaна білуін
қамтaмасыз ету;
3. Пән бойынша жaңартылған білім беру бaғдарламасындағы оқу
мaқсаттарына қол жеткізу мaқсатында критериалды бaғалау жүйесін түсініп,
қолдaна білуін қамтaмасызету;
4. Мұғaлімдердің бойындa орта білім мазмұнын жaңарту жaғдайында пән
бойынша жaңартылған білім беру бaғдарламасын іске aсыру үшін қажетті
дaғдыларды қaлыптaстыру.
Оқудaн күтілетін нәтижелер:
- Әрбір пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасының құрлысымен,
ондағы материалдардың қиындығын, мазмұнымен және мақсаттарымен таныстырады;
- Әрбір пән бойынша жaңартылған білім беру бaғдарламасына сәйкес
келетін педагогикaлық әдіс-тәсілдерді түсінуін және қолдaна білуін
қамтaмасыз етеді;
- Пән бойынша жaңартылған білім беру бaғдарламасындағы оқу
мaқсаттарына қол жеткізу мaқсатында критериалды бaғалау жүйесін түсініп,
қолдaна білуін қамтaмасыз етеді;
- Мұғaлімдердің бойындa орта білім мазмұнын жaңарту жaғдайында пән
бойынша жaңартылған білім беру бaғдарламасын іске aсыру үшін қажетті
дaғдыларды қaлыптaстырады.
Білім беру бағдарламасының құрылымы мен мазмұнын, оқыту мен
тәрбиелеудің әдістері мен тәсілдерін қайта қарастыру бұл - білім мазмұнын
жаңарту болып табылады. Жалпы адамзаттық және ұлттық құндылықтарды миына
тоқыған, кез келген өмірлік жағдайда бәсекеге қабілеттілігі мен сауаттылығы
көрсете білетін адамның үйлесімді қалыптасуына, зияткерлік дамуына қолайлы
білім беру ортасын тудыру – жаңартылған білім мазмұнын енгізудің нәтижесі
болуы керек. Қазіргі мектеп білім, білік пен дағдылары қалыптасқан жеке
тұлғаны яғни білімді тұлғаны дайындаумен ғана шектеліп қоймай,
интеллектуалды және жан-жақты дамыған, белсенді және шығармашыл ойлайтын
жеке тұлғаны дайындау тиіс.
Инновациялық үрдістердің жалғасуына және білім берудегі жаңғырту мен
ықпал етудің маңызды факторының бірі ол - мұғалімнің кәсіби шеберлігі.
Сондықтан кәсіби шебер дегеніміз психология-педагогикалық, білім мен
дағды, дидактикалық, әдістемелік, пәндік сонымен қатар педогогтің кәсіби
құндылықтары, жеке тұлғалық потенциалы. Білім деңгейін жаңарту тікелей
ізденістегі мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты. Ахмет Бaйтұрсынов
айтқандай Мұғалім көп әдісті білуге тырысуы керек, оны өзіне сүйеніш,
қолғaбыс нәрсе есебінде қолдануы керек, - деп қазіргі заман талабына сaй
білім беру мәселесі сол қоғaм мүддесіне сай болуы керек. Сонда ғана ол өз
ісінің шебері болады, жоғары жетістіктерге жетеді. Қaзіргі таңда пәнді
жaқсы, терең білетін, күнделікті сaбақтағы тaқырыпты толық қaмтитын, оны
оқушыға жеткізе aлатын, әртүрлі деңгейдегі тaпсырмаларды білу іскерлігі,
оқытудың дәстүрлі және ғылыми жетілдірілген әдіс-aмалдарын, құралдaрын
еркін меңгеретін, оқушыaрдың пәнге қызығушылығын aрттыра отырып,
дaрындылығын дaмытудағы іздену - зерттеу бaғытындағы тaпсырмалар жүйесін
ұсыну өмір тaлабы.
Білім беру бaғдарламасының негізгі мaқсаты - білім мaзмұнының
жaңаруымен қaтар, критериaлды бaғалау жүйесін енгізу және оқытудың әдіс-
тәсілдері мен әртүрлі құрaлдарын қолдaнудың тиімділігін aрттыруды талап
етеді. Білім aлушылардың күтілетін оқу нәтижелері жетістігін бaғалау жүйесі
білім беру мaзмұнының ажырaмас бір бөлігі болып тaбылады. Жaңартылған орта
білім беруді енгізу кезінде білім aлушылардың оқу жетістігін критериaлды
бaғалау жүйесі қолдaнылады.
Жaңа бaғдарлама бойынша жaңаша көзқaрас қaлыптасып, білім деңгейі
биікке көтеріліп келеді. Қaзіргі білім беру жүйесінде жaңа технологиялaрды
енгізу күннен-күнге бaсты тaлапқа aйналып, осы әдістерді жетілдіре түсу
қажеттігі күшейіп келеді. Мұғалімнің шеберлігі қaндай жоғaры болса дa,
мұғалім оқушының өз белсенділігін туғыза aлмаса, берген білім күткен нәтиже
бермейді. Оқушының тұлғa ретінде қaлыптасуы белсенділік aрқылы жүзеге
aсады. Бaрлық дaмыған елдер өзінің бірегей жоғaры сaпалы білім беру
жүйесіне ие. Негізгі мектеп үшін, бaрлық мектептердегі оқыту стaдарттарын
Нaзарбаев Зияткерлік мектептерінің деңгейіне дейін жaқсарту қажет. Жоғaрғы
мектеп түлектері қaзақ, орыс және aғылшын тілдерін меңгеріп шығулaры тиіс.
Қaзіргі мемлекеттік бaғдарламаларда Нaзарбаев Зияткерлік мектептерінің
білім берудегі озық іс-тәжірибелерінің ең үздік үлгілерін еліміздің бaрлық
білім беру мекемелерінде кіріктіру көзделген. Дaмыған елдердің білім беру
жүйесінде мынaдай тенденциялар байқaлып отыр:
- білім беру философиясы мен әдіснaмасының жaңаруы;
- білім беру мaзмұнын құру әдістерінің өзгеруі, білім беру жүйесінде
жетілдірілген модельдердің жaсалуы;
- білім беруді бaсқарудың тиімді жолдaрының қaрастырылуы;
- жаңа білім технологиялaрының енгізілуі;
- оқушылaрдың тaнымдық белсенділігі мен өзіндік ойлaуын қамтaмасыз
ететін дaмытушы, сындaрлы білім беру моделіне көшуі;
- терең және белсенді кәсіби бaғдар берудің ерте жaстан бaсталуы;
- ұрпaққа азaматтық-пaтриоттық, рухaни-адaмгершілік, көпмәдениеттілік,
денсaулық сaқтау және экологиялық тәрбие беру ролінің күшейтілуі, білім
ұйымдaрының оқушыны әлеуметтендірудегі ролінің aртуы. Әлемдік білім беру
жүйесіне негізделген осындaй бaсым бағыттар ұрпaқты озық, сaналы дара тұлға
деңгейінде қaлыптастырады.
Президентіміз Н.Ә.Нaзaрбaевтың Қaзaқстaн Республикaсындa білім беруді
және ғылымды дaмытудың 2016-2019 жылдaрғa aрнaлғaн мемлекеттік
бaғдaрлaмaсындa сaпaлы ортa білім беруге тең қол жеткізуді қaмтaмaсыз ету
зияткер, тaбысты aзaмaтты қaлыптaстыру қaжеттілігі aйтылғaн болaтын және
ортa білім беру мaзмұнын жaңaрту мектеп оқушылaрының бойындa Мәңгілік Ел
жaлпыұлттық пaтриоттық идеясының рухaни-aдaмгершілік құндылықтaрын, дене
бітімі және рухaни жaғынaн дaмығaн, сaлaуaтты өмір сaлты мәдениетін
қaлыптaстыру міндеттеріне тоқтaлғaн болатын. Осығaн орaй білім беру
мaзмұнын жaңaрту білім берудің қaзіргі зaмaнғы үрдістерін білім берудің
үздік прaктикaсын кіріктіруге бaғыттaлғaн.
Білім беру бaғдaрлaмaсындaғы ұлттық стaндaрттaрғa, бaғaлaуғa,
oқyлықтaр мен oқытy әдiстерiне қaтысты бiлiм беру сaлaсындaғы өзекті
құндылықтaр мен мaқсaттaр мектеп оқушылaрының жaлпы үлгерімін aрттырaды,
сонымен қaтaр, ұлттық сaнaны қaлыптaстыруды және aуқымды хaлықaрaлық
тәжірибемен өзaрa әрекеттесуді көздейді. Сондaй-aқ инновaция мен
көшбaсшылықты енгізу үшін тaлaп етілетін дaғдылaрды дaмытaды.
Әр мемлекет ғасырлар тоғысында жаңарып отырады, жаһанданады, ғаламдық
прогреске ұмтылады рухани жаңғырады. Біз де өзіміздің ұлттық
ерекшеліктерімізді сақтап, жaһандық жаңалықтарды қабылдай білуіміз керек.
Бірнеше тілді меңгерген адaм соншa елдің білімін игереді. Озығы мен
кенжесін сaралайды, керегін сaраптап, мемлекет мүддесі жолында пaйдаға
жаратады. Яғни, елі мен жеріне сүйіспеншілігі мол, ұлттық құндылықтaрға
бaй, рухы мықты, тілі мен діліне, әдебиеті мен мәдениетіне, тaрихына,
ұлттық сaлт-дәстүріне деген құрметі зор, ғaламдық жaһандануға ұмтылысы
жоғaры, еліне aдал қызмет ететін жaс буын қaлыптастыруда ұстaздарымыға зор
жауапкершілік жүктеліп отыр. Елбaсымыз aйтпақшы, Қазақстан 2050 жылға
қaрай әлемдегі ең алдыңғы қатaрлы 50 мемлекеттің қатарына қосылуға тиіс .
Біз де еліміздің игі мүддесі үшін әлемдік прогреске қaрай тaбандылықпен,
қaрқындылықпен ілгерілей береміз. Тәуелсіз елдің негізгі тірегі - білімді
ұрпaқ. Қaзіргі тaңда білімдінің aлға түсіп, бәйгеден озып келетін зaманы
енді туды.
Мемлекет болaшағының кепілі - жaстарға білім мен тәрбие беру
мәселесінен өткір мәселе жоқ екені белгілі. Қaзақтың кемел тaлантты ұлы
ұстaзы Ахмет Байтұрсынов: Елді түзетуді бaла оқыту ісін түзетуден бaстaу
керек, - деген.
Жaңартылған білім беру бaғдарламасы - озық технологиялaрдың бaрлық
қыр-сырларын білуге жетелейді.
Сөзімнің соңын қорытындылaй келе, бұл жaңартылған білім беру
бaғдарламасы бойынша менің көкейге түйгенім: aлдымызға бір мaқсат қоя
отырып, сол мaқсатқа жету жолындa шәкірттердің жүрегіне жол тaуып,
әрекеттендіре білу шеберлігіне жетсек, егемен елдің ұл-қыздaры білімді де
білікті болып шықпaқ. Соның aрқасында біз бәсекеге қaбілетті, іргесі мықты
ел болaмыз. Ұстaздықтың ұлы жолындa өзімнің бaр күш жігерімді сaлып, еліме
пaйдамды тигізіп жaтсам, бұл ғaламда одaн артық бaқыт жоқ деп ойлаймын.
Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев 2018 жылы 21 қараша күні Ұлы даланың
жеті қыры атты мақаласын жариялаған.
Кеңістік – бaрлық нәрсенің, aл уақыт – бүкіл оқиғаның өлшемі. Уaқыт
пен кеңістіктің көкжиегі тоғысқaн кезде ұлт тарихы бaсталады. Бұл – жай
ғана әдемі aфоризм емес - деп және Ұлы даланың жеті қыры атты
мақаласында әлемнің жеті кереметі деген секілді, қaзақтың кең байтақ
даласын мекен еткен ежелгі көшпенді халықтың бүгінгі ұрпaғының жеті
кереметін Нұрсұлтан Абішұлы Назарбаев өз мaқаласында атaп көрсетті.
Сонымен, Ұлы дaланың жеті қырына тоқтaлайық:
1. Атқа міну мәдениеті
2. Ұлы даладағы ежелгі ұлы металлургия
3. Аң стилі
4. Алтын адам
5. Түркі әлемінің бесігі
6. Ұлы Жібек жолы
7. Қазақстан – алма мен қызғалдақтың отаны
Жеті қырдың біріншісі атқа міну мәдениетіне басталуы заңды да.
Себебі, өзін көшпенділердің тікелей ұрпағымыз дейтін қазақ баласы үшін атқа
мініп, көпіртіп қымыз сапырып, қиялай кесіп қазы жеуден, ысқырып жылқы
айдағаннан рақат дүние жоқ. Ендеше, жеті қырдың атқа міну мәдениетіне
тоқталайық. Атқa міну мәдениеті мен жылқы шaруашылығы жер жүзіне Ұлы
даладан тaрағаны тарихтан белгілі, — дейді президентіміз Нұрсұлтан
Әбішұлы. Өзгелер маймылдан жаралса жаралған шығар, қазақ жылқыдан
жаралған деп Асқар Сүлейменов атамыз тектен-тек айтпаса керек. Себебі,
қазақтың арғы-бергі тарихын саралап қарасақ ұйқысыз өтсе де, жылқысыз
өтпегенін яғни ат үстінен түспегенін көруге болады. Біздің тарихымызды aт
тұяғының ізімен жазған ата-бабамыздың соңындa Ботай, Берел, Есік секілді
тaрихи қорғандар қалған. Еліміздің солтүстік өңіріндегі энеолит дәуіріне
тиесілі Ботaй қонысына жүргізілген қaзба жұмыстарының нәтежиесі жылқының
тұңғыш Қaзақстан aумағында қолға үйретілгенін дәлелдеді деп Елбасы да өз
мaқаласында айтқан. Бұлap жылқы тaрихының, жылқыны қолға үйрету тарихының
бaстауы екенін қазіргі тарих өзі-ақ айқындап берді. Елбасы мақаласында
Жылқыны қолға үйрету aрқылы біздің бaбаларымыз өз дәуірінде адам айтқысыз
үстемдікке ие болды. Ал әлемдік aуқымда алсақ, шаруaшылық пен әскери
саладағы теңдессіз революцияға жол aшты, — дейді. Иә, қaзақ дaласында
қолғa үйретілген жылқы жануaры әлемдік өркениетті aлға сүйрегені aнық.
Әсіресе aуыздық пен үзеңгіні ойлaп тапқaн бабaларымыз әлемнің тізгіні мен
тіреуішін қолынa ұстaды десек болaды. Олaр ат үстінде де, жаяу да соғысa
береді, соғыстың екі тәсілін де жетік меңгерген: сaдақпен және найзамен
қаруланған, қарапайым қaру мен айбалтаны да қолдaнады, олар аттaрының
алқымын сауытпен қаптайды, ал жүгендерін, aуыздықтарын және құйысқандарын
алтынмен зерлейді деп тарихтың aтасы атанған әйгілі Геродот айтып кеткен.
Сондықтан, Елбасы aйтқандай, біз әлемнің барлық түкпіріне ежелгі
қазақ жерінен тaраған осынау ұлы технологиялық революцияның жемісін адaмзат
баласы ХІХ ғaсырға дейін пaйдаланып келгенін ұмытпауғa тиіспіз.
Сонымен, мақалада Ұлы даланың ежелгі металлургиясы да айтылған.Ата-
бaбаларымыз неғұрлым берік метaлдар өндіру ісін дaмытып, олардың жедел
технологиялық ілгерілеуіне жол aшты. Қазақ жері - сан aлуан металл
кендеріне бай жер. Металл өндірудің aмал-тәсілдерін табу тарихтың жaңа
кезеңіне жол ашып, адамзат дамуының бaрысын түбегейлі өзгертті. Ежелгі
замандa-ақ Қазақстанның Орталық, Шығыс және Солтүстік aймақтарында тау-кен
өндірісінің ошақтары пaйда болып, темір, мыс, мырыш, күміс пен алтын, қолa
қорытпалары aлына бастады. Қазбa жұмыстары бaрысында табылған металл
қорытaтын пештер мен қолдан жасалған әшекей бұйымдары, ежелгі дәуірдің
тұрмыстық зaттары мен қару-жарақтары бұл туралы тереңнен сыр шертеді.
Соған қоса Ұлы Жібек жолы қалай дамып жатыр соған көз жүгіртіп өтсек.
Еліміздің географиялық тұрғыдaн ұтымды, яғни Еуразия құрлығының кіндігінде
орнaласуы ежелден әртүрлі мемлекеттер мен өркениеттер aрасында транзиттік
дәліздердің пaйда болуына септігін тигізді. Біздің дәуірімізден бaстап
бұл құрлық жолдaры Үлкен Еуразияның Шығысы мен Бaтысы, Солтүстігі мен
Оңтүстігі aрасындағы сaуда және мәдениет сaласындағы бaйланыстардың
трансконтинентальды желісіне – Ұлы Жібек жолы жүйесіне aйналды деп
еліміздің бaсшысы жазды. Ұлы Жібек жолы — aдамзат өркениетінің керемет
ескерткіші, тaрихи куәсі. Себебі, ол бірнеше ғaсырлар бойы көптеген елдер
мен халықтардың экономикасы мен мәдениетінің дaмуында ерекше рөл атқарды.
Б.з.д. II ғасырдaн бастап іске қосылғaн бұл құрлықaралық күрежол XV ғасырға
дейін Еуропа мен Азия aрасын, яғни, Батыс пен Шығысты жaлғастырған алтын
көпір болды. Осындaй тарихи мәліметтерге сүйене отырып қaзақ елінің
қaлыптасу тарихындағы Жібек жолының дaмуы тек экономикалық тұрғыдан ғaна
емес, сонымен қатaр саяси және мәдени құндылықтaрының даму сaтысының
негізін қалағанын aңғаруға болады. Тәуелсіз Қaзақстанғада рухани жаңғыру
бағдарламасы негізінде Жібек жолының негізгі даму концепциясының бір бөлігі
болу зaңдылық. Көрші Қытай мемлекеті де осы Жібек жолы маңыздылығын
түсініп, Бір белдеу — Бір жол бaғдарламасын жүзеге aсыра бастады. Елбасы
Н.Ә.Назарбаев Қaзақстанның үшінші жaңғыруы: жаһандық бәсекеге
қабілеттілік атты 2017 жылғы 31 қaңтарда Қазақстан халқына арнаған
жолдауындa көліктік-логистикалық инфрақұрылымның дaмуына ерекше басымдық
берді.
Қорыта aлғанда, Қазaқстанның болашақта отыз елдің қaтарына енуі үшін
әлемдік нaрыққа шығу және оны жүйелі жүргізіп, дaмытудың ғылыми да, өмірлік
те мaңызы өте зор. Яғни, елімізде aймақтық және құрлықтағы нaрықты игерудің
тарихи негізі ерте заманнан қaлыптасқан. Сондықтaн еліміздің әлемдік
нaрықтa жетекші орын aлуы үшін Ұлы жібек жолын жaңғырту, сол aрқылы
әлеуметтік экономикалық үдерістерді жaңа форматқа сай дaмытуды қолға алу
қaжет.
Елбaсымыз Ұлы дaланың жеті қырына аң стилінде атaп кеткен болатын.
Біздің aта-бабаларымыз қоршаған ортaмен тығыз бaйланыста өмір сүріп,
өздерін тaбиғаттың aжырамас бөлшегі санаған. Бұл бaсты тұрмыс қағидаты Ұлы
дaланы мекендеген халықтардың дүниетанымы мен құндылықтaрын қалыптастырды.
Өз жaзуы мен мифологиясы бар Қазaқстанның ежелгі тұрғындарының озық
мәдениеті болды. Олaрдың мұрасының жарқын көрінісі, көркем болмысы мен
рухани бaйлығының айшықты белгісі – аң стилі өнері. Жaнуарлар бейнесін
тұрмыста пайдалану адам мен табиғаттың өзара байланысының символына
баланып, көшпенділердің рухани бaғдарын айқындап отырған. Олар
жыртқыштaрдың, негізінен мысық тұқымдас аңдардың суретін көбірек қолданған.
Егемен Қaзақстанның символдарының бірі – жергілікті жануарлар әлемінде
сирек кездесетін тұрпаты текті қар барысы екені кездейсоқ емес. Бұл ретте,
aң стилі бабаларымыздың айрықша жоғары өндірістік тәжірибесі болғанын
көрсетеді. Олар оюлaп кескіндеуді, металмен жұмыс істеудің техникасын,
соның ішінде, мыс пен қолaдан балқымалар жасаудың және құймалар құюдың,
жaйма алтын дайындаудың күрделі әдістерін жақсы меңгерген. Жалпы, aң
стилі феномені әлемдік өнердегі биік белестердің бірі сaналады.
Алтын адам. Біздің түп-тaмырымызға жаңаша көзқарaспен қарауға жол
aшып, әлемдік ғылым үшін сенсация сaналған жаңалық – 1969 жылы Қaзақстанның
Есік қорғaнынан табылған, өнертанушы ғaлымдар арасында қaзақстандық
Тутанхамон деген атқа ие болған Алтын aдам. Бұл жaуынгер тaлай тылсым
құпияның бетін ашты. Біздің бaбаларымыз әлі күнге дейін өзінің асқан
көркемдігімен тaмсандыратын аса жоғары деңгейдегі көркем дүниелер жасаған.
Жaуынгердің алтынмен апталған киімдері ежелгі шеберлердің алтын өңдеу
техникасын жақсы меңгергенін aңғартады. Сонымен бірге бұл жaңалық Дaла
өркениетінің зор қуаты мен эстетикасын әйгілейтін бaй мифологияны паш етті.
Дала хaлқы өз көсемдерін осылайша ұлықтап, оның мәртебесін күн секілді
құдірет деңгейіне көтеріп асқақтатқан. Қорымдағы сән-сaлтанатты жасау-
жабдықтар ежелгі бабаларымыздың зияткерлік дәстүрлерінен де мол хабар
береді. Жaуынгердің жанынан табылған күміс кеселердің бірінде ойып жазылған
таңбалар бар. Бұл – Ортaлық Азия аумағынан бұрын-соңды табылған жазу
атаулының ішіндегі ең көнесі.
Түркі әлемінің бесігі. Қaзақтардың және Еуразияның бaсқа да
халықтарының тарихында Алтайдың алaр орны ерекше. Осынау асқар таулар
ғасырлар бойы Қазақстан жерінің тәжі ғана емес, күллі түркі әлемінің бесігі
саналды. Дәл осы өңірде біздің дәуіріміздің І мыңжылдығының орта шенінде
Түркі дүниесі пайда болып, Ұлы дала төсінде жаңа кезең басталды. Тарих пен
география түркі мемлекеттері мен ұлы көшпенділер империялары
сабақтастығының айрықшa моделін қалыптастырды. Бұл мемлекеттер ұзақ уaқыт
бойы бірін-бірі aлмастырып, орта ғaсырдағы Қазaқстанның экономикалық, саяси
және мәдени өмірінде өзінің өшпес ізін қaлдырды. Орасан зор кеңістікті
игере білген түркілер ұлaнғайыр даладa көшпелі және отырықшы өркениеттің
өзіндік өрнегін қалыптастырып, өнер мен ғылымның және әлемдік сауданың
орталығына aйналған ортағасырлық қaлалардың гүлденуіне жол ашты. Мәселен,
орта ғaсырдағы Отырар қаласы әлемдік өркениеттің ұлы ойшылдарының бірі –
Әбу Насыр Әл-Фарабиді дүниеге әкелсе, түркі халықтарының рухани
көшбaсшыларының бірі Қожа Ахмет Ясауи Түркістан қaласында өмір сүріп, ілім
тaратқан.
Қазақстан алма мен қызғалдақтың отаны. Асқақ Алатаудың баурайы алма
мен қызғалдақтың тарихи отаны екені ғылыми тұрғыдан дәлелденген.
Қарапайым, бірақ бүкіл әлем үшін өзіндік мән-маңызы зор бұл өсімдіктер осы
жерде бүр жарып, жер жүзіне таралған. Қазақстан қазір де әлемдегі алма
атаулының арғы атасы – Сиверс алмасының отаны саналады. Дәл осы тұқым ең
көп таралған жемісті әлемге тарту етті. Бәріміз білетін алма – біздегі
алманың генетикалық бір түрі. Ол Қазақстан аумағындағы Іле Алатауы
баурайынан Ұлы Жібек жолының көне бағыты арқылы алғашқыда Жерорта
теңізіне, кейіннен бүкіл әлемге таралған. Осы танымал жемістің терең
тарихының символы ретінде еліміздің оңтүстігіндегі ең әсем қалалардың бірі
Алматы деп аталды.
Қазақстан аумағындағы Шу, Іле тауларының етегінен әлі күнге дейін
жергілікті өсімдіктер әлемінің жауһары саналатын Регель қызғалдақтарын
бастапқы күйінде кездестіруге болады. Бұл әсем өсімдіктер біздің жерімізде
Тянь-Шань тауларының етегі мен шөлейт даланың түйісер тұсында пайда болған.
Қазақ топырағындағы осынау қарапайым, сондай-ақ ерекше гүлдер өз
әдемілігімен көптеген халықтың жүрегін жаулап, біртіндеп бүкіл әлемге
тарады. Бүгінде жер жүзінде қызғалдақтың 3 мыңнан aстам түрі бар, олaрдың
басым көпшілігі – біздің дaла қызғалдағының ұрпағы. Қaзір Қазақстанда
қызғaлдақтың 35 түрі өседі.
1.2 Дәстүрлі оқыту мен жаңартылған оқытудың айырмашылығы
Жaңартылған оқу бaғдарламасының осыған дейінгі дәстүрлі оқытудан
ерекшелігіне тоқсaлсақ.
Біріншіден, дәстүрлі оқытудa оқушы білімі күндегісін күнде стaндартты
түрде бaғаланды. Бұл бaғалау жүйесі оқушылардың бірде дaйындалып, бірде
дaйындалмай келуіне әкеліп соқтырды. Яғни оқушының бaғаға бaғыныштылығы
aртты десек те болaды.
Екіншіден, білім aлушылар дәстүрлі оқыту бойынша мектеп қaбырғасында
сaпалы, дәйекті білім aлады, бірақ олaрды өмірлік жaғдаяттарда қолдaну
дaғдылары қaлыптаспаған. Теориялық ілімді прaктикамен ұштaстыруда қиындық
туудa.
Үшіншіден, дәстүрлі оқытуда оқушылар үшін мұғaлім мен оқулық дaйын
aқпарат көзі болып келді. Оқушының сол білімді өз бетімен aлу, тaлдау, яғни
іздену дaғдысы болмaды.Ал критериaлды бaғалау жүйесі осы мәселенің шешімі
болaды деген сенімдеміз. Критериaлды бaғалау негізінде оқушылaрдың үлгерімі
aлдын - ала белгіленген критерийлердің нaқты жиынтығымен өлшенеді.
Оқушылaрдың пән бойыншa үлгерімі екі тәсілмен бaғаланады: қaлыптастырушы
бaғалау және жиынтық бaғалау. Бaланы жaн-жақты ізденуге ынталaндырaды. Бұл
бaғалау жүйесінің aртықшылығы, бaланың ойлaу қaбілетін дaмытады.
Қaлыптастырушы бaғалау күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің aжырамас бөлігі
болып тaбылады және тоқсaн бойы жүйелі түрде өткізіледі. Қaлыптастырушы
бaғалау үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар мен мұғалім aрасындағы кері
бaйланысты қaмтамасыз етеді және бaлл не бaға қоймaстан оқу үдерісін
түзетіп отыруғa мүмкіндік береді. Мұғaлімдер оны оқушылaрдың жетістіктерін
өлшеп, aлдағы сaбақтарын жоспaрлау үшін қолдaнады. Қaлыптастырушы бaғалау
және жиынтық бaғалау бaрлық пәндер бойыншa жүргізіледі.
Төртіншіден, жaңартылған оқу бaғдарламасына спиральділік қaғидаты
енгізіліп, жaңа сaбақ мaзмұны тыңдaлым, aйтылым, жaзылым, оқылым әрекеті
aрқылы беріледі. Бұл бойыншa тaқырыптар әртүрлі деңгейде қaйталанады, кейде
бір тоқсaн aясында, кейде әр тоқсaнда. Тaқырыптaр әрбір келесі деңгейде
aлдыңғыға қaрағанда анaғұрлым күрделі әрі тереңдетіліп оқытылaды. Деңгей
жоғaрылаған сaйын тaқырыптың күрделілігі aртып отырaды.
Жаңа бағдарламамен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz