Индикаторларды анықтау және жіктеу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Биологиялық әртүрлілік көрсеткіштері дегеніміз не? Ғылыми және экологиялық әдебиеттерде бірдей немесе жақын бастапқы мағынасы бар сөздер негізінде қалыптасқан ұғымдар жиынтығы бар: индикатор, индекс, белгі, симптом, параметр.

Шатаспау үшін мұнда бұл сөздер негізінен келесідей қолданылады:

көрсеткіш - жоғарыда аталған сөздерді біріктіретін ең жалпы ұғым;
параметр-кез-келген өлшемге негізделген бастапқы көрсеткіш, яғни метрикалық көрсеткіштер, түрлер саны және т. б.
индекс-кем дегенде екі көрсеткіш негізінде алынған сандық көрсеткіш;
индикатор-бұл бір мәнді мағынасы бар, яғни белгілі бір құбылысты көрсететін көрсеткіш;
белгі (симптом) - бұл құбылыстың немесе оның мүмкін екендігінің көрсеткіші.

Биологиялық әртүрліліктің әртүрлі деңгейлері генетикалық, түр немесе популяция шегінде, экожүйелер мен биогеоценоздардың немесе биогеографиялық кеңістіктердің әртүрлілігіне бөлінеді. Бірақ табиғи биоалуантүрлілік ең алдымен негізгі таксономиялық бірліктің түріне сүйене отырып қарастырылады. Тіршілік ету ортасы қалыптастыратын және экожүйелерді қамтитын тіршілік ету ортасының әртүрлілігі түрлердің (дәлірек айтқанда, түрлердің жергілікті популяцияларының) болуын қамтамасыз ететін қасиеттер тұрғысынан дәл бағаланады.

Іс жүзінде, табиғаттағы генетикалық әртүрлілік, әдетте, адам өндірісте қолдана алатын генетикалық қор тұрғысынан емес, түрдің тіршілік ету тұрақтылығын анықтау үшін бағаланады.

Осылайша, Биоәртүрлілікті бақылаудағы негізгі өлшемдер нақты түрлерге қатысты болып келеді.

Түрлермен байланысты биоәртүрліліктің 3 Мүмкін түрі бар:

а) белгілі бір аумақта кездесетін түрлердің саны ретінде анықталатын түрлердің байлығы;

б) түрлердің әртүрлілігі, яғни түрлер саны мен олардың жалпы санының арақатынасы;

в) түрлердің саны (әдетте оның белгілі бір популяциясы) .

Биоалуантүрлілік пен тіршілік ету ортасының сапасын бақылауға байланысты әртүрлі мәндерде қолданылатын индикатор түрінің түсінігі кеңінен танымал. Белгі мен индикацияның мақсаты тұрғысынан оларды Спелленберг классификациясын дамыту арқылы бөлуге болады.

Топ А. Экожүйелік индикаторлар.

1. Ескерту индикаторлары (sentinels) өзгерістерге тез жауап беретін өзіне тән емес жағдайларда сезімтал түрлер. Молдова жағдайында олар ботаникалық географиялық аймақтардың шекарасында өсетін флораның көптеген түрлері болуы мүмкін.

2. Детекторлар (детекторлар) өзіне тән жерлерде өмір сүретін және экожүйенің өзгеруіне, санының азаюына, мінез-құлқының немесе жас құрылымының өзгеруіне рекция көрсететін түрлер. Мысалы, бұл орманның белгілі бір түріне тән өсімдік түрлері, сондай-ақ ескі стендтерге тән жәндіктер түрлері.

3. Негізгі индикаторлар (key indicators) экожүйедегі жағдайы оның өміршеңдігіне, орнықтылығына және даму бағытына қатысты болжамды алдын ала айқындайтын түрлер мен түрлер топтары. Бұл, мысалы, кейбір орман түзуші түрлер, кейбір симбионттар, энтомофильді өсімдіктердің негізгі тозаңдандырғыш топтары.

4. Үлкен деградация көрсеткіштері (indicators of large degradation) әр түрлі категориялардың қауіп төндіретін түрлері. Түр оны қолдайтын экожүйе (немесе тіршілік ету ортасы) кең аумақта бұзылған кезде қауіп төндіреді, ал қауіп төндіретін түрлердің саны осындай экожүйелер санымен бірге өседі.

Топ Б. Факторлық индикаторлар.

5. Индикаторлар пайдаланушылар (exploiters) қауымдастықтардың бұзылуында немесе қоршаған ортаның ластануында, мысалы, рудералы өсімдіктері немесе су омыртқасыздары сияқты, ластану кезінде көп дамитын түрлер.

6. Аккумуляторлар (accumulators) денеде ластаушы заттарды жинайтын түрлер(қыналар) .

7. Тәжірибе индикаторлары (bioassay organisms) ластануға зертханалық реагенттер ретінде қолданылатын түрлер.

Топ С. Денсаулық көрсеткіштері

8. Асимметрияны өлшеу объектілері фенотипке және мүмкін генотипке әсер ететін қолайсыз факторлар кешенінің әсер ету деңгейімен байланысты морфологиялық белгілердің асимметрия деңгейін бағалау үшін қолданылатын түрлер.

9. Өсу жетістігін өлшеу объектілері өкілдерінің мөлшері (немесе салмағы) саны ауытқуымен және түрішілік іс-қимылдармен байланысты емес немесе аз байланысты, даму үшін қалыпты жағдайлардың тапшылығын көрсететін түрлер.

"А" тобында Биологиялық әртүрліліктің нақты индикаторлары, Ал "Б" тобында биологиялық индикаторлар бар, олардың көмегімен экожүйелерге қандай-да бір әсер бағаланады. Мүмкін, "С" тобының индикаторлары аралық позицияны алады: қоршаған ортаның түрлерге әсер ету сипаты бойынша өлшеу объектілері бұл топ биологиялық индикаторларға жақын, бірақ бұл түрлердің арасында 5 типті өкілдер бар. Соңғы жағдайда, мысалы, 9-топтағы индикацияның нәтижелері қауіпті түрдің генетикалық деградациясының симптомы немесе Даму жүретін өте қолайлы субстраттың жетіспеушілігінің белгісі болуы мүмкін.

Басқа қырынан Ровелл индикаторларының түрлерін жіктеді (Rowell, 1994, Tucker, 2000 бойынша), оларды индикациялау мақсаты бойынша бөлді:

I. Түрлер мен популяциялардың болуы және/немесе саны бойынша экологиялық орта туралы ақпаратты қамтамасыз ететін экологиялық индикаторлар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.