Біліктілікті арттыру жүйесінде шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытуды теориялық – әдіснамалық тұрғыда негіздеп, мәселені тиімді шешудің педагогикалық шарттарын анықтау
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанның саяси-экономикалық және әлеуметтік дамуындағы қарқынды өзгерістер нәтижесінде оның дамыған елдердің стандарттарына деген ұмтылысы зор.
Өзінің мемлекет болып қалыптасу және даму тарихында көптеген сын сағаттарды, сындарлы кезеңдерді басынан өткерген Қазақстан халқы тағы да жаңа белеске көтерілу жолында тың серпіліс жасап отыр. ҚР Президенті, Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Жолдауында тәуелсіздіктің үшінші онжылдығына қадам басып отырған кезеңдегі ел дамуының негізгі басымдықтарын айқындап берді. Олардың қатарында еліміздің білім беру жүйесін жоғары деңгейге көтеру керектігін айтты.[1]
Бұл үздіксіз педагогикалық білім жүйесінде рухани - адамгершілікті, рефлексияға қабілетті, ақпараттық, коммуникативтік, әлеуметтік-тұлғалық құзырлықтары қалыптасқан, әдіснамалық, зерттеушілік, әдістемелік деңгейі жоғары жаңа формацияның шығармашыл әлеуеті дамыған мұғалімдерін қалыптастырудың тың жолдарын қарастыру қажеттілігін туындатады.Өйткені өзінің ішкі мүмкіндіктерін дамытуға, педагогикалық ақиқатқа жаңашылдық тұрғысынан өзгерістер жасауға мүмкіндігі бар, кәсіби мәнділігін жүзеге асыра алатын, белгілі бір әлеуметтік мәртебені иеленген, шығармашыл мұғалім ғана қоғам талап етіп отырған біртұтас, ашық, динамикалық шығармашыл тұлғаны қалыптастыра алады.
Осыған орай мұғалімдер мен басқа да педагогикалық мамандардың біліктілігін арттыру ісімен айналысып отырған жүйенің де өз жұмысының мазмұнын, құрылымын өзгертуі, мұғалімдерді педагогикалық нақты жағдайларға тез бейімдеу, олардың шығармашылық бастамаларын қанағаттандыру ұстанымдарына көшіру өзекті мәселелер қатарына жатады.
Дегенмен жалпы білімнің дамуы мен педагогикалық шығармашылыққа деген қызығушылықтың болғанына қарамастан мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін дамытуды нәтижелі етуде: қазіргі білім беру жүйесінде болып жатқан өзгерістер ұстаздан шығармшылықты талап етіп отырғанымен бұл мәселені тиімді шешудің ғылыми - ториялық негізінің жеткіліксіздігі,біліктілікті арттыру жүйесінде аталмыш мәселеге жете көңіл бөлінбегендіктен, мұғалімнің шығармашылық әлеуетін дамытуға бағытталған арнайы дайындықтың ұйымдастырылмауы, білім көтерудің қалыптасқан дәстүрлі тәжірибесінің үстемдігі, жүйенің мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін дамытудағы мүмкіндігінің шектеулілігі, педагогтардың өзін - өзі дамытудың тетіктерін білмеуі сияқты шешімін таппаған мәселелер бар екендігі айқындалды.
Соның салдарынан орын алып отырған мұғалімдердің кәсіби сауатты, шығармашылық сипаттағы шешімдер қабылдай алмауы, импровизациялап, өз бетінше жаңа идеялар туындата білмеуі өз тәжірибесінің нәтижесін саналы талдап, кәсіби дамудағы алыс - жақын болашақты болжай алмауы, олардың педагогикалық әрекетін шығармашылық деңгейге көтеруге кедергісін келтіріп отырған факторлар деп есептейміз.
Сонымен шығармашылыққа қатысты теориялық еңбектер біліктілікті арттырудың нақты тәжірибесін талдау барысында:
- шығармашылыққа деген әлеуметтік қажеттілік пен шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытудың ғылыми - теориялық негізделуінің жеткіліксіздігі;
- қазіргі біліктілікті арттыруды ұйымдастыру мен оның қызметі арқылы шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуеттерін дамытудың мүмкіндіктерінің толық пайдаланылмауы арасындағы қарама - қайшылықтардың бар екендігі анықталды.
Аталған қарама - қайшылықтар біліктілікті арттыру жүйесін инновациялау негізінде оның жұмысына түбегейлі өзгерістер енгізіп, шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытуды қамтамасыз ету мәселесін туындатып, оны теориялық - әдіснамалық және технологиялық деңгейде қарастыруды талап етті.
Зерттеудің нысаны: шетел тілі мұғалімдерінің біліктілігін арттыру жүйесі.
Зерттеу пәні: шетел тілін оқыту барысында болашақ мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін дамыту үрдісі.
Зерттеудің мақсаты: біліктілікті арттыру жүйесінде шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытуды теориялық - әдіснамалық тұрғыда негіздеп, мәселені тиімді шешудің педагогикалық шарттарын анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
1.Біліктілікті арттыру жұйесінде шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытудың теориялық - әдіснамалық негіздерін айқындау; "әлеует", "шығармашылық әлеует", "шығармашылық әрекет", "педагогикалық шығармашылық", ұғымдарын инвариантты түрде анықтау;
2.Мұғалімдердің шығармашылық әлеуетінің құрылымдық - мазмұндық моделін жасап, компонеттерін, өлшемдері мен көрсеткіштерін анықтау;
3.Біліктілікті арттыру жағдайында шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін тиімді дамытудың педагогикалық шарттарын анықтау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер біліктілікті арттыру жүйесінде шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытудың тұжырымдамасы теориялық - әдіснамалық тұрғыда негізделіп:
* білім көтерушілердің өзін - өзі дамытуын тиімді ететін технологияларды пайдалану;
* курсаралық әдістемелік жұмыстарға жаңашылдық тұрғыдан өзгерістер ендіру жүзеге асырылса, онда бұл мәселені шешудің нәтижелілігі арта түседі, өйткені бұл жағдайда біліктілікті арттыруды инновациялау қамтамасыз етіледі.
Зерттеудің жетекші идеясы: шетел тілі мұғалімдерінің біліктілігін арттыру жұмыстары барысында олар шығармашылық әрекеттің мәнін терең ұғынып, соған сәйкес өздерінің ішкі мүмкіндіктерін жетілдіру орын алып, кәсіби шығармашылыққа бағытталуы үшін жүйені инновациялау, оны субъектілердің өзара әрекеттесу аймағына айналдырып, мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін дамытуға бағыттау.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: шығармашылықтың мәні жайлы философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектер, диалектикалық таным теориясы, жеке тұлғаның дамуы мен әрекет теориясы,тұтас педагогикалық үрдіс теориясы, үздіксіз білім және кәсіби педагогикалық білім теориялары, дамыта оқыту, тұлғалық - бағдарлы оқыту жүйелері, педагогикалық шығармашылық жайлы еңбектер, біліктілікті арттыруға қатысты психологиялық, педагогикалық зерттеулер мен тұжырымдамалар құрайды.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы, "Қазақстан Республикасында білімді дамытудың 2010-2015 жылдарға дейінгі арнайы мемлекеттік бағдарламасы","Қазақстан Республикасы жаңа формация мұғалімінің үздіксіз педагогикалық білімі Тұжырымдамасы", "Қазақстан Республикасы жоғарғы педагогикалық білім Тұжырымдамасы", "Қазақстан Республикасы біліктілікті арттыру жүйесі туралы Ереже" басқа да білім беру саласына қатысты заңдық күші бар мемлекеттік құжаттар,осы мәселеге байланысты қазақстандық, алыс, жақын шет елдік ғалымдардың еңбектері.
Зерттеу әдістері: зерттеу алдына қойған мәселелерді шешу және ғылыми болжамды тексеру - философиялық, психологиялық - педагогикалық еңбектерге теориялық талдау жасау, нақтылау мен жинақтау, модельдеу,жобалау, диагностикалау әдістері арқылы қамтамасыз етілді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
1.Біліктілікті арттыру жүйесінде мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін дамытудың теориялық - әдіснамалық негіздері айқындалды;"әлеует", "шығармашылық әлеует", "шығармашылық әрекет", "педагогикалық шығармашылық", ұғымдарының инвариантты анықтамалары берілді;
2.Мұғалімдердің шығармашылық әлеуетінің құрылымдық - мазмұндық моделі жасалып,компонеттері, өлшемдері мен көрсеткіштері анықталды;
3.Біліктіліктілікті арттыру жағдайында шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытудың тиімділігін арттыратын педагогикалық шарттар айқындалды.
Ғылыми жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ ЖҮЙЕСІНДЕ МҰҒАЛІМДЕРДІҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ӘЛЕУЕТІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мұғалімдердің шығармашылығы және оның категориялары
"Қазақстан Республикасында білімді дамытудың 2010-2015 жылдарға арналған мемлекеттік бағдармаласында" мұғалімдердің біліктілігін арттыруды жаңа мазмұн мен жаңаша оқыту үлгілеріне көшіру - педагогикалық мамандардың кәсіби дайындығы мен шығармашылық шеберлігін дамытудың негізгі факторы ретінде қарастырылады.
Осыған орай жүріп жатқан жаңалау үрдісі - республикадағы білімнің сапасын арттырып, оның халықаралық білім кеңістігіне кірігуіне деген қажеттіліктерін қанағаттандырады, еліміздің өркендеген елдердің қатарынан көрінеміз деген өр талабын жүзеге асырады деп күтілуде.
Бұл - біліктілікті арттыру жүйесінде бұрынғы мәдени тәжірибені жеткізуге бағытталған, үлгі бойынша оқытатын репродуктивті білімнен танымның биік баспалдақтарына қарай бастайтын, сол арқылы белгілінің шегарасынан тыс ойлай отырып, мәселені шешудің өзіндік, соның жолын табуға ынталандыратын, заман талаптарына орай өзін саналы түрде өзгерте алатын шығармашылық әлеуеті дамыған мұғалімді қалыптастыру міндеттерін жүктейді.[3]
"Әлеует" категориясы педагогика үшін аса маңызды жалпы ғылыми әдіснамалық түсінік болып табылады.Адамға қатысты айтылатын бұл ұғымның философиялық сөздіктегі түсіндірмесі адамның бойындағы "күш-жігер", "қайрат", деген сөздермен мағыналас екендігін көрсетеді.Басқаша айтсақ, адамның белгілі бір мәселені шешу,нәтижеге жету жұмсайтын қор, ішкі мүмкіндіктер көзі.Ұғымды ең алғаш тұрмыста қол жеткен нәтижелер мен болашақты екі бөліп қарастыру үшін қолданысқа Аристотель енгізген.[4;256]
Шығыстың ұлы ойшылы Әбу Насыр әл-Фараби сананың сарқылмайтындығымен сипатталатындығын, ол әлеуеттене отырып, бардың мәнін түсінуге әкеледі десе, ал өз заманында сан алуан ғылым салаларын меңгерген ғұлама ақын Жүсіп Баласағұн өзінің "Құтты білік" атты дастанында жан-жақты дамыған адамды сипаттауда "толық пішімді" ұғымын қолданып, оған жетудің бірден-бір жолы ғылым мен білім екенін атап көрсетеді және олар арқылы жетілген адамның ақыл-парасатының барлық нәрсенің мән - мағынасын түсінуге мүмкіндігі бар деген пікір білдіреді.
Қазақ халқының бүкіл ұлағатты мәдениеті тарихында үлкен орын алатын Абай Құнанбаевтың "Адам бол" атты өлеңіндегі негізгі түйінді ойда адамның өмірде өз орынын табуының маңыздылығы, әркім өз ішкі мүмкіндігін (әлеуетін) іске қосып, өзін жетілдіре алады және жетілдіруге тиіс екендігі аталып өтілсе, ал 1896 жылы жазған "Сенбе жұртқа..." деп басталатын шығармасында кісіні биік мұратқа бастайтын, сол мұратқа жеткізетін ұлы күш оның өз бойында, сол асылды таңдаған адам "жүрегінің түбіне терең бойлап", іздегенін тек содан ғана табады деген терең де тағылымды философиялық тұжырым жасалған.[5-368;6-192]
Адамның білім ала отырып табиғаттан тәуелсіз бола алатындығы, өз ішкі мүмкіндіктерін әр адам өзі жетілдіре алуға қабілетті екендігі жайындағы пікірлер Ш.Уәлихановтың, Ы.Алтынсаринның, Ш.Құдайбердиевтің еңбектерінің негізгі мәселелерінің бірі болған.
Зерттеудің келесі тірек ұғымы - шығармашылық жайлы философиялық сөздікте "проблемалық сипаты бар, барлық ішкі байланыстарды біріктіретін, нәтижеде жаңа материалдық және идеалдық құндылықтар алынатын адамның мақсатты әрекеті" делінсе, психологияда - ойлаудың маңызды критерий деп санала отырып, "жаңалық ашу" дегенді білдіретіндігі көрсетіледі. Қазіргі жағдайда шығармашылық - барлық еңбек түріндегі әрекеттің сапалық белгісі, қоғамның өрлеуі мен тоқырауының индикаторы деп танылады.[7;438]
Адамның шығармашылық сияқты аса маңызды сапалы әрекеті сонымен қатар көптеген шет елдік психолог - зерттеушілердің назарын аударған.Олардың қатарында Дж.Гилфорд, А.Маслоу,К.Роджерс енеді.Шығармашылық мәселесіне өз еңбектерін арнаған шетелдік ғалымдардың берген анықтамаларын талдай отырып, оларды мына төмендегідей топтарға бөліп қарастыруды жөн көрдік:
1.шығармашылықты анықтайтын критерийдің негізгісі - жаңалық деп қарайтындар:Л.Л.Терстон оны басқалардың жаңалық деп тануы шарт емес, бастысы ол соны ашқан кісінің өзі үшін тың нәрсе (жаңалық) болса болды десе, М.Стайн керісінше қоғамдық мәнінің болғанын қолдайды.Байқап отырғандай олардың әрқайсысының шығармашылыққа деген көзқарастары әр түрлі.
2.шығармашылықты үрдіс ретінде қарастыра отырып, Т.Рибо шығармашылық әрекет үшін адамның аналогиялар арқылы ойлау қабілетінің маңызын, ал Е.К.Спирмен шығармашылық ойлауды саналылық деңгейдегі өзара байланысты көре, жасай білуді атап өтеді.
3.шығармашылықты тұлғаның ақыл - ой қабілетімен байланыстыра қарастыратын Д.П.Гилфордтың еңбегінде ақыл - ой қызметіне қабілеттілік шығармашылыққа әкеледі, шығармашылық дивергенттік өнім алуға негіз болады,яғни белгілі ақпарат негізінде соны,тапқыр шешім тудырады деген тұжырым жасап,ал дивергенттік ойлау жылдамдығымен, икемділігімен сипатталатындығы жөнінде пікір білдіреді.
Мәселеге қатысты еңбектердегі ой - пікірлерді қорыта отырып, шығармашылық - нәтижеде объективті және субъективті жаңалық алынатын,тұлғаның ішкі әлеміне әсер етуі арқылы әлеуеттің жоғарлауын қамтамасыз ететін адам әрекеті деген анықтама береміз де, зерттеу нысанына алынып отырған тұлғаның сапасы - шығармашылық әлеует жайындағы көзқарастар мен тұжырымдарға тоқталамыз.
Шығармашылық әлеует жайлы түсінік П.К.Энгельмейердің еңбектерінде адам өміріндегі даму фазаларының бірі, табиғаттың өзінің шығармашылығы тұрғысынан қарастырылады. Д.Б.Богоявленская, А.В.Брушлинский, А.Я.Пономарев,т.б ғалымдар шығармашылық әлеуетті қабілеттердің дамуы, тұлғаның интеллектуалдық әрекетімен байланыстырады.Олар шығармашылықтың заңдылықтары, шарттары, даму барысы жайлы мәселе көтеріп, құрылысы танымдық қабілеттердің процессуалдық сипаттамаларынан түзілетіндігіне назар аударады.
А.П.Анохин шығармашылық әлеует ең төменгі деңгейден ең жоғарғы деңгейге белгілі бір тәжірибелерді жинақтай отыра көтеріліп, сапаға айналады, әр жаңа деңгей алдыңғы деңгейдің қойнауында пайда болып, өз даму барысында барлық фазалардан өтіп бірте - бірте жоғарылайды деген тұжырым жасайды.
Жетілген ересек адамның дамуын зерттейтін ғылым акмеологияда шығармашылық әлеует табиғаттан бір рет беріліп қана қоймай үнемі толығып отыратын тұлғаның ішкі ресурстары деп қабылданады.(А.А.Бодалев, Н.В.Кузьмина, А.А.Деркач).Акмеологиялық көзқарастар бойынша тұлғаның жетілуі - оның моральдық және азаматтық сапаларын, гуманисттік бағыттылығын, қарым - қатынас нормаларының деңгейін көрсететін кең ауқымды категория.Жетілген тұлғаны жоғары жауапкершілік, гуманистік тұрғыдағы әлеуметтік белсенділік пен басқаларға қамқор бола білу, өзін - өзі іске қоса алу сияқты сапалар сипаттайды.Сондықтан жетілудің шыңы - АКМЕ - ересек адамның жоғары кәсібилік, тұлғалық және әлеуметтік табыстарға жеткізетін прогрессивті жолмен дамуының белгілі бір кезеңін көрсетеді.
Халықаралық акмеология академиясының президенті Н.В.Кузьминаның зерттеулерінде "шығармашылық әлеует" ұғымы "энергоәлеует" ұғымымен байланыстырылады."Энергоәлеует - адамның кейде өзі де дұрыс пайдаға асыра алмайтын, қайда бағыттауды біле бермейтін шығармашылық әлеуетінің маңызды сипаттамаларының бірі, сондықтан адамының жас, ержеткен, есейген шақтарындағы энергоәлеуетін диагностикалау оның өзі үшін аса маңызды" - деген пікір айтады.
Бұлардан басқа еңбектерінде шығармашылық әлеует жайлы өзіндік көзқарастар білдіретін мына төмендегі ғалымдардың тұжырымдарында ол туралы:
:: жаңалықты сезінуге деген тұлғаның сезімдері, жаңалыққа ашықтық, ойлаудың жоғары деңгейі, жаңа жағдайға әрекет түрлерін өзгерте алу қабілеті.(Ю.Н.Кулюткин);
:: нақты мүмкіндіктер, білік, дағдылардың бірлігі.(Г.Л.Пихтовиков);
:: объективті өмірдегі қалыптан тыс мәселелерді шешудің әлеуметтік - психологиялық қондырғысы.(Е.В.Колесникова);
:: индивидтің шығармашылықпен өзін - өзі іске қосудағы мүмкіндігін көрсететін қасиеті.(Е.В.Копосова);
:: әрекетті іске асыруға негіз болатын тұлғаның бойындағы білімі, білік - дағдылар жүйесі (Т.Г.Браже) делінген.
Шығармашылық әлеуетке қатысты айтылған ойлар мен тұжырымдарды қорытындылай келе, шығармашылық әлеует - тұлға мен оның мақсатты әрекеті арасындағы аралық буын.Әлеуеттің дамуы нәтижесінде адам әлемді өзгерте отырып, тұлға ретінде өзі де өзгереді деген қорытынды жасалады.
Шығармашылық - адамға тән әрекет. Психология мен педагогикада шығармашылық әрекет - тұлғаның шығармашылық міндеттерді өз бетінше шешуі: білім, білік, дағдыны жаңа жағдайға тасымалдай алуы, жаңа шешімдер қабылдауы деген мәнге ие. Біздің ойымызша шығармашылық әрекет субъектінің өзінің еңбегіне қанағаттануы, жағымды мотивация негізінде даралыққа ұмтылуы. Сондықтан шығармашылық әрекет өз кезегінде шығармашыл тұлға дамытудың маңызды шарты мен нәтижесі болып табылады.
Педагогикалық шығармашылық мәселесін талдай отырып, ғалымдар В.А.Кан - Калик, Н.Д.Никандров бұл сапаның төмендегідей кезеңдерден тұратынын анықтаған:
1) педагогикалық ойдың пайда болуы;
2) түпкі ойды талдау;
3) педагогикалық ойды әрекетке айналдыру;
4) шығармашылықтың нәтижесін талдап бағалау.
Белгілі ғалым М.М.Поташник шығармашылықтың көрініс беретін мүмкін жағдайларына: мәселені шешуде қалыптан тыс тәсілдерді қолдану; оқытудың жаңа әдістерін, формаларын, тәсілдерін жасап, оларды үйлесімді қолдана алу; жаңа мақсаттарға сай белгіліні жетілдіре алу; жоғары деңгейде дамыған интуиция мен дәл есеп, нақты білім негізінде сәтті ипровизация жасай білу;
Бір мәселені шешудің бірнеше нұсқаларын таба алуды жатқызады.
Бұл мәселеге қатысты пікірлерді жинақтай келе, педагогикалық шығармашылыққа - білім алу үрдісін мағаналы да мәнді, жарқын ету, таңдана, тамсана отырып тануға жағдай жасау, осы әрекет барысында білім алушылардың өз сұрақтарының пайда болып оларға жауап іздеулеріндегі шығармашылық белсенділігін тудыруға көмектесу деген анықтама береміз.
1.2 Қазақстан Республикасында мұғалімдердің біліктілігін арттыру жүйесі
Қазақстан халқына арнаған Жолдауында Елбасы Н.Ә.Назарбаев ұстаздар құрамының сапасын арттыру қажеттілігі туралы сөз қозғаған болатын. Сонымен қатар Мемлекет басшысы әрбір аймақта жүйелендірілген педагогтар біліктілігін арттыру орталықтарын құру маңыздылығы туралы айтқан. 2011 жылдың қарашасында Назарбаев Зияткерлік мектептері дербес білім беру орталығы жанынан құрылған Педагогикалық шеберлік орталығы осы жүйені қайта қалыптастырудың маңызды буыны болмақ.
Ұстаздар құрамының сапасын арттыру маңызды мәселе. Базалық педагогикалық білім беру стандарттарын, мектеп және жоғары оқу орындарында сабақ беретін ұстаздар біліктілігін арттыруға қойылатын талаптары күшейту керек. Әрбір аймақта жүйелендірілген педагогтар біліктілін арттыру орталықтары жұмыс істеуі керек, - деп мәлім етті Елбасы Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауында.
Мемлекеттік білім беруді дамыту бағдарламасында ұстаздар мәртебесін арттыруға ерекше назар бөлінген. 2011 жылдың 1 қыркүйегінен бастап мұғалімдер мен тәрбиешілерге біліктілік санаттарына байланысты қосымша үстемақы, ал техникалық және кәсіптік білім беру шеберлерінің жалақысына қосымша үстемақы қосылды. [13]
Мұғалімдер мәртебесін арттырудағы айта кетерлік алға басылған қадамды педагогтар біліктілігін арттыру жүйесін түбегейлі қайта қалыптастырудың басталуымен байланыстыруға болады. Елімізде осы жүйеде мүлдем жаңа базалық кешендер құрылды, атап айтсақ, Назарбаев Зияткерлік мектептері жанындағы Педагогикалық шеберлік орталығы, аймақтарда жүйелендірілген орталықтармен қатар құрылған Ұлттық педагогтар біліктілігін арттыру орталықтары.
Осы негізде жаңадан құрылған Өрлеу біліктілікті арттыру ұлттық орталығы акционерлік қоғамының миссиясы педагог кадрлардың біліктілігін жүйелі арттыру, бұл корпоративті басқару, әлемдік және қазақстандық тәжірибені тасымалдау негізінде білімнің жоғары сапасын қамтамасыз етеді.
"Өрлеу" біліктілікті арттыру ұлттық орталығы бүгінгі таңда, педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру жүйесіндегі негізгі ұйым болып табылады. Орталық педагогтардың сапалық құрамын арттыруға және кәсіптік шеберлігін жетілдіруге бағытталды. Орталық өз жұмысында мына принциптерді басшылыққа алады:
1. Қоғамға бағытталуы. Біліктілікті арттыру педагогтардың бойында азаматтық, әлеуметтік және тұлғалық қасиеттерді қалыптастыруға бағытталады.
2. Ғылымилық және инновациялық. Жаңа ғылыми нәтижелерді қолдануға үнемі ұмтылу, жаңа технологиялар, ғылыми білім мен ақпаратты қолдануға дайындық.
3. Үздіксіздік. Педагогтардың өмір бойы үздіксіз білім алуын қамтамасыз ету.
4. Көптүрлілік (Диверсификационность). Білім сапасын арттыруға және біліктілікті арттыру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған қызметтің жаңа түрлерін меңгеру, қызметтердің түрлерін, санын көбейту.
5. Ашықтық (транспарентность). Орталықтың жұмысы туралы ақпараттың ашықтығы және қол жетімдігі, құрылымдық тұтастық пен тұтас жүйенің айқындығы.
6. Автономия және академиялық тәуелсіздік. Басқарудың дербестік және коллегиялық сипаты мен демократиялық принциптер негізінде шешім қабылдау, әрбір адамның жеке жауапкершілігі, оқытушыларға білім беру қызметінде академиялық тәуелсіздікті қамтамасыз ету.
7. Заңға сәйкестік. Орталық өз қызметінде барлық құқықтық нормаларды сақтайды.
8. Көшбасшылық. Педагогтардың біліктілігін арттыруда көшбасшылыққа ұмтылу, басқарудың бір вертикалын және менеджменттің жаңа принциптерін енгізу.
Кәсіптік деңгейдің сапалық өсуін қамтамасыз ету үшін мына жұмыстар белгіленді:
- жаңартылған қысқамерзімді біліктілікті арттыру курстары;
- жаңа жүйе бойынша үш айлық біліктілікті арттыру курстары;
- e-learning электрондық оқытуды енгізу бойынша біліктілікті арттыру курстары;
- Назарбаев интеллектуалдық мектептер педагогикалық шеберлік орталықтарында оқыту:
- шетелдік біліктілікті арттыру курстарында Өрлеу орталығының қызметкерлерін оқыту;
- қазіргі білім беруді дамытудың бағыттарына сәйкес жасалған біліктілікті арттыру курстарының мазмұнын жаңарту;
- жаңа мазмұн жасау;
- ақпараттық коммуникациялық технологияларды қолдануды ендіру.
Қазақстандық білім беру жүйесінде педагог мәртебесін арттыруда төмендегідей стратегиялық бағыттар анықталды:
1. Педагог қызметкерлердің біліктілігін артырудың жаңа жүйесін жасау.
2.Үздік қазақстандық және халықаралық тәжірибе негізінде педагог қызметкерлердің біліктілігін арттырудың мазмұнын модернизациялау.
3.Жоғары оқу орындары мен колледждің педагогикалық мамандықтарындағы оқытушылардың біліктілігін арттырудың инновациялық жүйесін дамыту.
4. Білім сапасын қамтамасыз ететін біліктілікті арттыру жүйесінің тиімді жұмыс жасауына қажетті жағдайлар тудыру.
Бұл мәселенің өзектілігі елдің экономикасын дамытуға негіз болатын адам капиталын қалыптастырудың басты механизмі білім беру жүйесіне мемлекет тарапынан қойылып отырған жаңа талаптармен түсіндіріледі. Сондықтан елдің педагогикалық қауымдастығы алдында өндірістік күшті жетілдіру, қоғамның интеллектуалдық және рухани-адамгершілік әлеуетін дамыту әлеуметтік міндеттері айқындалды. Осы негізде қоғамдағы кәсіптік құндылықтар баспалдағында педагог еңбегінің орны мен маңызы белгіленеді.[14]
Елімізде білім беру жүйесін дамытуға ерекше мән беріліп отыр. Соңғы екі жылда білім мен ғылымды дамудың жаңа сатысына шығуына қажетті ресурстар мемлекет тарапынан толығымен қамтамасыз етілді. Білімге бөлінетін қаржыны белгілеу принциптері өзгерді. ҚР Білім туралы Заңында педагогтарды қолдаудың заңды негізі белгіленді. Педагог қызметкердің мәртебесі деп аталатын 7-тарауда 50-53 баптарда педагог қызметкердің мәртебесі, педагог қызметкердің құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі, білім беру ұйымдары қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу жүйесі, тиесілі әлеуметтік кепілдіктер анықталды. Әрбір педагог өзінің қызметінде нормативтік құжатқа сүйене отырып, өз жұмысын дұрыс құруға міндетті. Педагогтардың мәртебесін арттырудың бірден бір жолы - өз құқығын білуі және шығармашылықпен жұмыс жасау. Осы заңның 51 бабының 2 тармақшасына сәйкес педагог қызметкер ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-эксперименттік жұмыспен айналысуға, педагогтік практикаға жаңа әдістемелер мен технологияларды енгізуге құқығы бар. Біздің ойымызша, бұл қазіргі жағдайда педагогтар үшін бәсекеге қабілетті болуына қажетті негіз болып табылады.[15]
90-жылдары білім және ғылым жүйесіндегі кадрлардың көп бөлігі қызметтің басқа түрлері мен салаларына ауысып, шетелге кеткендер де болды. Нәтижесінде педагогикалық құрамның қартаюы, оның білімдік және интеллектуалдық әлеуетінің әлсіреуі байқалды. Сонымен бірге педагогикалық салаға феминизация тән екендігі мәлім. Ғалымдардың пікірінше, бұл құбылыс білім беру жүйесінің жұмыс жасау және даму сипатына, бұдан шығатын қорытынды, жалпы қоғам мен мемлекеттің дамуына ерекше әсерін тигізеді.
Осылайша, шынайы қалыптасқан жағдай өз шешімін қажет ететін бірқатар қарама қайшылықтармен белгіленді. Олар:
1) білім жүйесін өзгерту қоғам тарапынан қойылатын талаптардың артуы мен білім сапасының артуын қамтамасыз етпейтін мұғалім мамандығының төмен әлеуметтік мәртебесі арасындағы;
2) педагогтардың кәсіби дайындығына қойылатын жоғары талаптар және педагог мамандығының беделінің күрт төмендеуі арасындағы;
3) болашақ педагогтарды дайындау деңгейі мен жоғары оқу орнындағы оқу процесінің мүмкіндіктерін педагогтың кәсіби мәртебесін қалыптастыруда жеткіліксіз деңгейде қолдану арасындағы.
Осы қайшылықтарды шешу мақсатында біз біліктілікті арттыру институты тарапынан курстарды өткізу, әдістемелік көмек көрсету және т.б. жұмыс бағыттары бойынша мынадай педагогикалық шарттар кешенін есепке алынады:
* педагог тұлғасын педагогикалық қызметтің құндылықтарына бағыттау;
* педагогикалық мәдениетті дамыту және жетілдіру;
* педагогтардың өз қызметінің әмбебап сипатын, кәсіби білімі мен іскерлігін қызметтің басқа да салаларында қолдану мүмкіндігін ұғынуы;
* қосымша кәсіптік білім жүйесіне педагогтарды ендіру;
* кәсіби шеберлікті жетілдіру мақсатын белгілеумен байланысты жетістікке жету ситуациясын тудыру.
Назарбаев Зияткерлік мектептерінің тәжірибесін басқа білім беру орындарына көшіру үшін 2011 жылдың қарашасында Педагогикалық шеберлік орталығы құрылған болатын. Жоба бойынша жалпы білім беру мектептерінің мұғалімдері ең жақсы халықаралық тәжірибелерге сай келетін арнайы білім беру бағдарламалары бойынша біліктілігін арттыратын болады.
Айта кетерлігі, бірлескен зерттеулердің қорытындысы бойынша жалпы білім беретін мектептердің ұстаздары үшін үш деңгейлі Тренигтер бағдарламасы әзірленді. Әрбір деңгейде 2 ай ішінде аудаторияда және 1 ай ішінде қашықтықтан оқытатын бір оқыту бағдарламасы бар. Болашақта Педагогикалық шеберліктер орталығында берілетін тәжірибе еліміздегі жалпы білім беру мектептеріне де енгізіледі.
Қазіргі таңда еліміздің 5 өңіріндегі Зияткерлік мектептерін жанынан шағын педагогикалық шеберлік орталықтары ашылған. Болашақта осындай орталықтар жаңадан ашылатын Назарбаев Зияткерлік мектептерінің барлығында жұмыс істейтін болады. 2015 жылға дейін 15 Зияткерлік мектеп ашу көзделген.
Қазіргі таңда Қазақстандық білім беру жүйесінің әлемдік білім беру кеңістігіне енуі аясында педагогтің жеке тұлға ретіндегі бейнесі, оның кәсіби біліктілігі айрықша мәнге ие болуда. Себебі педагог білім беру үрдісін жаңартудағы басты тұлға болып келеді. Бұл жаңарудың бастамасы қаншалықты серпінді, шығармашыл болса, ол келіп құятын білім айдыны да сондай дәрежеде болатыны сөзсіз.
Елбасы Н.Назарбаевтың қазақстандық мұғалімдердің кәсіби дамуы саласындағы жаңа көзқарасы педагогтердің біліктілік арттыру жүйесіне оң өзгерістерді енгізуге мүмкіндік беріп, түбегейлі жаңғыруын шыңдай түсті.
Осының алғашқы жаңару нышаны ретінде педагогтердің кәсіби шеберлігін арттыру жөніндегі Өрлеу біліктілік арттырудың ұлттық орталығы акционерлік қоғамының құрылды.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасындағы міндеттерді шешу мақсатында Өрлеу Акционерлік Қоғамының негізгі стратегиялық бағыттарының бірі - педагог қызметкерлердің біліктілігін арттырудың мазмұнын әлемдік және отандық тәжірибе негізінде жаңарту жұмыстарын атқарып, оңтайлы мазмұнды істерді жүзеге асыруда. Осы орайда Өрлеу Қазақстанның бір неше аймақтарында педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институттары да алғашқы қадамдарын біршама оңтайлы істерден бастады деуге болады. Ол қадамдар педагог кадрлардың біліктілігін арттыру курстары мазмұнының жаңаша бағытта жүзеге асырылуы. Сондай-ақ деңгейлік Бағдарламалар орталықтарының құрылуы. Орталықтарының құрамындағы білікті жаттықтырушылар үшінші деңгейлік курстарын өткізуде.
Орталықтың негізгі мақсаты - деңгейлік Бағдарламалар курсы бойынша педагог қызметкерлердің сапалы біліктілігін арттыруды қамтамасыз ету болып табылады. Осы мақсатты жүзеге асыруда келесі қызметтер аясында мазмұнды істер атқарылуда. Ол қызметтер мазмұнына деңгейлік біліктілік арттыру курстарын өткізу, Назарбаев Зияткерлік мектептері дербес білім беру ұйымының тәжірибесін таратуға қатысу, педагогтердің тәжірибелік жұмыстарын тарату жұмыстарына қатысу, біліктілік арттыру жүйесіне жаңа технологияларды енгізу болып табылады.Осы орталықтың негізгі міндеттері:
* кәсіптік педагогикалық қарым-қатынас үшін жағдай жасау;
* мұғалімдердің педагогикалық практикасында оқудың жаңа бағыттарын пайдалану бойынша тәжірибе алмасуды ұйымдастыру;
* Lesson Study тәсілін пайдалану тәжірибесін оқуға мұғалімдердің назарын тоғыстыру.
Осы мақсат-міндеттерді жүзеге асыру аясында педагогтер өзара жаңаша бағыттағы ұйымдастырылған жұмыстарының мазмұны, оқушыларға білім беру барысындағы жүйелілік жайында тәжірибе алмасып, ой бөлісіп, шеберлік сыныптарын өткізеді. Деңгейлік курсынан өткен педагогтердің тәжірибесін педагогикалық шеберхана арқылы тарату дәстүрлі түрде жүргізіледі.
Осы бағытта жұмыс атқаратын педагог кәсіби біліктілігін арттыруда өз-өзін дамытудың жаңа сатысына көтерілуі тиіс. Қандай да бір әрекеттің нәтижесінде қандай да бір өнім жасалмаса немесе қандай да бір жетістік болмаса мәнсіз болады. Сондықтан мұғалімнің үздіксіз білімін жетілдіріп тұруы жеке жоспарында міндетті түрде белгілі бір мерзімде қол жеткізілген нәтижелер тізімі болуы тиіс. Бұл біліктілікті арттыру жүйесінің жаңа әдістері болашақта біздің оқушыларымыздың білімінен айқын көрінуіне септігін тигізері анық.[16]
1.3 Шетел тілі мұғалімдерінің кәсіби шеберлігін қалыптастырудың жолдары
Қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік-экономикалық қайта құрулар білім беру жүйесін, әдістемесі мен түрлі типтегі оқу орындарының оқу тәрбие процестерін ұйымдастырудың технологиясын түбірінен жаңартуды талап етуде. Педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануға негізделген мұғалім мен тәрбиеші қызметінің инновациялық бағыттылығы білім беру саясатын жаңартудың құралына айналуда.
Білім беру мазмұнын ізгілендіру, жаңа оқу пәндерінің енгізілуі жаңа ұжымдық формалар мен оқыту технологиясын үздіксіз іздестіруді талап етуде. Осы жағдайда мұғалімдер арасында педагогикалық білімнің рөлі мен беделі арта түсіп отыр. Мұғалім қызметінің негізгі мәні -- оқушыны оқыту, тәрбиелеу, дамыту ғана емес, сол үрдістерді басқаруды шығармашылықпен ұйымдастыра білу. Өйткені, мұғалім еңбегінің бүгінгі нәтижесі қандай болса, елдің, қоғамның ертеңі, болашағы сондай болмақ. Жалпы білім беретін мектептерде оқушыларды еңбекке үйрету мен тәрбиелеуді жүзеге асыру барысында жастарды еңбек негізінен мектеп жасынан бастап қалыптастыру іскер маманның негізгі міндеттерінің бірі болып есептеледі. Психологтар айтуынша қандай болмасын адамның әрекетшілдігі мен тұтынушылық бағалары және әрекетшілдіктің пайдалылығы, оның мүмкіндіктері бірге жүреді. Мұғалімдік еңбекті адамтану ғылымы, адамның жан дүниесі , рухани әлеміне бойлай алу өнері дей отырып, педагогикалық шеберлік -- кәсіби әрекетті жоғары деңгейге көтеретін мұғалімнің жеке қасиеттерінің, оның білімі мен білігінің жүйесі. Бұл түсініктің барлығын оның мәселелерді шығармашылықпен шеше алуынан бір қырын білсек, адамның мамандығы қабілеттері мен қызығушыларына сәйкес қаншалықты ол өз ісінен қанағат табатындығымен байланысты. Әрбір іс-әрекет барлығында бірдей нәтижелі болмайды. Нәтижелі болуы оның сол іс-әрекеттің тиімді жолын, әдісін табу керек. Оқыту процесінің нәтижесі деп, баланың психологиялық функцияларының (ойлау қабілеті, даралығы, пайымдауы,өзіндік әрекеті), әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуге қолдана алуы сияқты көрсеткіштерін айтамыз. Психологиялық зерттеулерге сүйенсек әрбір адамның кәсіби шеберлігі өз мамандығына бейімделу кезеңінен, мамандықта өзін-өзі өзектендіру кезеңінен, мамандықты еркін меңгерген кезеңнен, мамандықта шығармашылық деңгейге жеткен кезеңнен тұрады. Кәсіби құзыреттіліктің сипаттамасын шебер мұғалімнің, жаңашыл мұғалімнің, зерттеуші мұғалімнің кәсіби дәрежесіне көтерілген мұғалімдердің жиынтық бейнесі ретінде қарастырады. Ал, білім беруде кәсіби құзырлы маман иесіне жеткен деп мамандығы бойынша өз пәнін жетік білетін, оқушының шығармашылығы мен дарындылығының дамуына жағдай жасай алатын, тұлғалық-ізгілілік бағыттылығы жоғары, педагогикалық шеберлік пен өзінің іс- қимылын жүйелілікпен атқаруға қабілетті, инновацияны қолдана білетін кәсіби маман педагогті айтамыз. Инновациялар қоғамның пайда болу кезеңінен бері жүзеге асырылып келе жатса да, педагогикалық категория ретінде жуырда ғана қолданысқа енгізілді. Білім беру саласындағы инновацияларға мынадай анықтама береді: Инновация -- нақты бір тұлға үшін мүлдем жаңа болып табылатын идея. Бұл идеяның объективті жаңа немесе жаңа емес екендігі маңызды емес, оның маңыздылығы идеяның туындағаннан немесе алғашқы қолданысқа енгеннен бері өткен уақыт бойынша анықталады. Ш.Т.Таубаева: Югославия ғалымдарының келтірген үлгілерінен жаңалықты оқыту формасынан, әдістемесіне білім беру құралдарына, оқыту мазмұнына, алған білімді бағалауына білім беру мақсаты мен міндетіне, тәрбие жүйесіне, мұғалім мен оқушы қатынасына байланысты жіктеуге болатындығын айқын көруге болады -- деп көрсетеді. Қазіргі кезеңдегі ең өзекті мәселенің бірі - бәсекелестікке қаблетті, еңбек нарығында сұранысқа ие бола алатындай кәсіби мамандар дайындау. Бүгінгі күні жоғары оқу орындарының әлемдік өркениетке ұмтылып, дүниеге іргелі ел ретінде танылып, тәуелсіздіктің тұғырын биыл 20 жыл берік орнатып отырған Қазақстан Республикасының болашағында білімді, білікті, саналы азаматтар тәриелеу міндеттері қойылған. Бұл міндет білім алушы жастардың шығармашылықтарын арттырып, өздігінен білім алуға және алған білімін іске асыра білуге үйретуді міндеттейді. Қазіргі әлеуметтік - экономикалық өзгерістер жағдайында біздің қоғамымызда өздігінше шешім қабылдай алатын және оны жүзеге асыра алатын әлеуметтік белсенді, шығармашыл тұлғаға сұраныс күшейеді. Өздігінше еркін ойлау қабілеті бар, тәрбие - білім беру үрдісін модельдей алатын, тәрбие беру және білім берудің жаңа технологиялары мен жаңа идеяларын өздігінше іске асыра алатын болашақ ұстаздың кәсіби құзіреттілігінің деңгейін арттыру - өзекті мәселе. Кәсіби құзіретті мұғалім мектептің тәрбие - білім беру процесінде шығармашыл оқушылардың қалыптасуына дұрыс әсер етеді, кәсіби мүмкіндіктердің іске асуына ықпал жасайды. Білім беру жүйесіндегі педагогтің кәсіби құзіреттілігінің теориялық негізін айқындап алу үшін, осы терминнің дербес анықтамасын келтірейік. Кәсіби құзіреттілік - жеке тұлғаның кәсіби іс - әрекетті арттыруға теориялық және практикалық әзірлігі мен қабілеттілігінің бірлігі. Яғни, педагогтің құзіреттілігі - жеке тұлғаның білімі мен тәжірибесін нақты бір жағдайда қолдана білу іскерлігімен байланысты тұлға қасиетін білдіретін ұғым деуге болады. Кей зерттеушілер біліктілік ұғымын құзіреттілік ұғымымен нақтылайды. Алайда, осы екі ұғымды салыстыра отырып, құзыреттілік ұғымының мағынасы кең екенін аңғаруға болады. Себебі, оған біліктілікті сипаттайтын таза кәсіби біліммен және іскерлікпен қоса топқа, әлеуметтік ортада жұмыс істеуге, коммуникативтік қабілет, оқу, бағалау, логикалық ойлау, ақпаратты алу және пайдалану іскерліктері жатады.[17]
Мектепте білім алу-бала өмірінің маңызды кезеңдерінің бірі. Қандай білім беру жүйесінен және қандай мұғалімнен білім алғаны баланың үлгеріміне және жеке тұлғалық қалыптасуына байланысты болады. Кәсіби шеберліктің құрылу процесі білімінің жүзеге асуы мен қалыптасуын ғана емес сонымен қатар оның тұлғалық қалыптасуын да қарастырады. Мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты мәселелер көптеген жауапкершілікті талап етеді. Қазақстандағы жалпы білім беретін және кәсіби білім беретін мектептердегі жүргізіліп жатқан реформалар өзінің педагогикалық жүйесінде принципті өзерістерді қажет етеді.Қазіргі кезеңде білім беру мақсаттары өзгеруде, оқу ақпаратының мазмұны жаңаруда, педагогикалық коммуникация құралдары, және педагогикалық әсер етудің объектісі -- оқушылар да айтарлықтай өзгеруде. Осы факторлардың барлығы педагогикалық кәсіби шеберлігінің деңгейін жоғарлатуды талап етеді. Оқу процесінің жаңаруына қажетті шарт кез-келген педагогикалық жүйенің басты тұлғасы болып табылатын оқытушылардың педагогикалық шеберлігін арттырубасты мәселе. Жаңа әлеуметтік тұрғыда мұғалімнің кәсіби шеберлігінің қалыптасуы -- білімінің жоғарғы сапасын қамтамасыз етеді.Қазіргі заманғы білім беру жүйесі оқытушылардың кәсіби шеберлігі мәселесін күрделендіріп отыр. Өйткені дәл қазіргі таңда оқушылардың жалпы және рухани мәдениетін мұғалім анықтайды. Педагог- өз ісінің шебері. Бұл дегеніміз жоғары мәдениетті, өз пәнін терең білетін, өзіне тиісті ғылым және мәдениет салаларымен жақсы таныс, психологиялық мәселелерін практикалық түрде талдай білетін, тәрбиелеу мен білім беру әдістемесін терең меңгерген маман. Осылайша, педагогикалық шеберліктің маңыздылығын кәсіби әрекеттерді ұйымдастырудың жоғарғы деңгейін қамтамасыз етуші жекелік қасиеттердің жиынтығы деп көрсетеді. Бұл қасиеттерге оқытушы әрекетінің гуманистік бағытталуы, кәсіби білімі, педагогикалық ерекшеліктері жіне педагогикалық техникасы жатады. Ғылымда сонымен бірге педагогтың меңгеруіне қажетті нәрсе- педагогикалық технология деген түсінік бар. Педагогикалық түсінік дегеніміз- тәрбиеленушілерге әсер етуші әдістер мен тәсілдерді меңгеру. Сонымен қатар әртістіктің кейбір әдістерін игеру, сөйлеудің, демалудың, дауыс көтерудің, мимиканың әдістерін білу. Кәсіби шеберліктің нәтижесі тұлғаның әлеуметтенуі. Тұлғаның қалыптасуы белсенді іс-әрекет, қызмет істеуде және басқа адамдармен қарым-қатынас жасауда іске асады. Тұлға - белгілі тарихи-мәдени ортада өмір сүретін, қалыптасқан әлеуметтік-психологиялық және моральдық (яғни адамгершілік) қасиеттерді бойына сіңірген, шынайы өмірді тануға және өзгертуге бағытталған жасампаз іс-әрекет субъектісі. Тұлғаның қалыптасуы оның белсенді іс-әрекеті мен басқа адамдармен пікір алмасу процесінде өтеді. Әлеуметтендіру индивидке сырттан еріксіз таңылатын нәрсе емес. Индивидтің іс-әрекетке белсенді араласуымен, өзінің қимылы мен мінез-құлқын қоғам талабына сай, өзгертіп отыруы арқылы іске асады. Соның арқасында адамда өз мінез-құлқын, іс-әрекетін, қызметін басқа адамдардың сондай мінез-құлықтарымен салыстыра бағалау, сөйтіп өзінің кім екенін түсіну, өзін-өзі тану қабілеті жетіледі.Тұлғалық қасиеттердің ішіндегі аса маңыздысы соның өмірге өзіндік көзқарасының болуы. Кейбір адамдар бүкіл өмірі бойы бір қалыпта қала береді. Ал, кейбіреулер тіпті жиырма бес жасында тұлғаға айналады. Жеке дара адамды, индивидті тұлғаға айналдыруда мұғалімнің атқаратын қызметі зор. Жоғарыдағы айтылған қасиеттер қазіргі ғылыми ізденістерден негізделген қоғамның мұғалімнен сұранысы.
Мұғалімге үкіметіміз тарапынан көрсетіліп жатқан қолдау айтарлықтай. Жыл сайын өткізіліп жатқан байқаулар, ерен еңбегі үшін ақшалай сыйлықтар, еңбектерінің сапасын бағалаудағы аттестациялау ережелері соның айғағы. Мұғалімнің іс-тәжірибесін зерттеу, тарату, жаң-жақты бағалау мұғалім жұмысына деген құрмет пен ізет белгісі. Бұл бағыттағы жұмыстар әдістемелік көмек, кеңес және кәсіби біліктілікті арттыру қызметтерінде қызу жүруде. Жоғары деңгейдегі шеберханалар болса, өз пәнін жақсы меңгеруіне жағдай болады. Қазіргі жаңа мектептер бағдарламасындағы шеберханалар қарастырылған. Біраз мектептердегі жағдай бірдей емес. Мұғалім мен оқушының ғылыми жұмыстармен айналысуы қоғам, заман талабына сай өсуіне жағдай туғызады. Мұғалімге заманауи технологияларды меңгеруге де курстардың ұйымдастырылуы мүмкіндік береді. Заман талабына сай тұлғаны тәрбиелеуде жеке жетекшілік, арнайы жұмыс түрі қажет. Ол ата-ана мен мұғалім қолында екені сөзсіз. Қазіргі бағдарлы - бейінді оқыту саясаты оқушы бойында оның бағдарын анықтау, жалпы білімді де оқушы қажетіне қарай саралау. Егер тұлғаны тәрбиелеудегі, тұлғаның кәсіби бағдарын анықтаудағы, кәсіби білім берудегі маңызды рольді мұғалімге жүктесек, қажетті қасиеттердің бірі - мұғалім-продюсер. Тұлғаның негізгі қасиеті оның өзгелерден ерекшелігі. Сол ерекшелігінің арқысында ол ешкімге ұқсамайды. Ол дара. Даралық қасиетін танып, оның қалыптасу бағдарламасын тек қана мұғалім - кәсіби маман жасайды. Осы тұста мұғалімнен практикалық психолог қызметін меңгеру міндеті тұрады. Айтылған ой қазіргі мектептерде психологтардың қызметін еске түсіреді. Жахандану жағдайындағы мұғалім бейнесі қайта қарауды қажет етеді. Мұғалімді даярлаудағы мұғалімге нені оқытамыз, мұғалімді неге оқытамыз деген сұрақтардың ішінде мұғалімді қалай оқытамыз деген сұрақ өз жауабын іздеуде.
Бүгінде ғылым білімге қояр талап артып, оқу жүйесі де күрделенген шақта жаңа қоғам мұғаліміне жүктелер жүк еселене түсуде. Ұстаз қауымы алдында жай білім беру ғана емес, сонымен қатар өркениет көшіне жол бастайтын, әрі ұлттық рухта сусындаған білімді, дарынды азаматтар тәрбиелеп шығару міндеті тұр. Бұл жолда мұғалімнің кәсіби шеберлігін дамыту, біліктілігін арттыру сынды мәселелер мектеп алдында тұрған жауапты іс болмақ.
Мұғалімнің кәсіби даму шеберлігі алған дипломнан кейін әрі қарай тоқтап қалмауы керек. Ол бес жылда бір рет өткізілетін білім жетілдіру курстары мен аттестация арқылы дамып отыруы тиіс. Осыған орай жасалған арнайы жоспар бойынша жүзеге асырылып отыруы керек. Оның қатарына жүйелі өтетін ашық сабақтар, түрлі сайыстар, байқаулар, конкурстар, сыныптан тыс жұмыстар, пәндік олимпиада, ғылыми жоба және ғылыми-тәжірибелік конференцияға қатысу кіреді. Сонымен бірге әр түрлі деңгейдегі курстар мен семинарларға қатысу да мұғалімнің білімін көтерудің жолдары болмақ.
Тәуелсіз ел тірегі білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған негізгі мәселенің бірі - білім беру, ғылымды дамыту екендігіне ешкімнің таласы жоқ. Ұстаз қолында адам тағдыры, болашақ ел тағдыры тұр. Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені мұғалім - мектептің жүрегі - деп Ыбырай Алтынсарин айтқандай, қазіргі оқу орындары алдындағы міндеттерді шешуде мұғалімнің кәсіптік мәдениеті басты шарт екендігі аян.
Білім берудің ұлттық моделіне көшкен қазіргі мектепте, ойшыл, зерттеуші, жаттандылықтан аулақ практикалық қызметте педагогикалық үйлестіруді шебер меңгерген, психолог-педагогтік диагностика қоя білетін іскер, шығармашыл ұстаз керек. Елбасының өзі білім мен ғылым қызметкерлерінің кезекті съезінде сөйлеген сөзінде: Болашақта еңбек етіп өмір сүретіндер бүгінгі жастар. Мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады - деген болатын.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына арнаған Қазақстан - 2030 жолдауында барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуына бағытталған негізгі басым бағыттар мен міндеттерді жүзеге асыру үшін білім мазмұнын жақсартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдерін қолданудың тиімділігін арттыру қажеттігін атап көрсеткен еді. Демек, бүгінгі таңда педагогикалық ұжым мен сол ұжымды құрудағы педагог кадрлардың негізгі мақсаты мен міндеттері - сабақ сапасын көтеру, оның түрлерін жетілдірудің жолдарын іздеу, іздене отырып оқушының пәнге қызығушылығын және танымдық ізденімпаздығын арттыру. Осыған орай мектеп өміріндегі өзекті мәселелердің бірі сабақтың жаңаша оқыту түрлерін дамыту болып табылады.
Сабақ - біртұтас жүйе және педагогикалық шығарма, сондықтан да ол бір тұтастығымен, бөлімдерінің ішкі өзара байланысымен, мұғалім мен оқушының қызметтерін кеңейтудің бірыңғай логикасымен ерешеленуі керек. Педагогикалық тәжірибені бүгінгі даму деңгейінде белгілі болып отырғандай оқытудың озық әдіс тәсілдерінің бәрін еркін игеріп, әрбір нақты жағдайларға орай ең тиімді әдісін таңдап алу, олардың жиынтығын түрлендіре отырып пайдалану, әрі шығармашылықпен өзіндік білімді жетілдіре отыру негізінде ғана жүзеге асатын іс. Өз білімін көтеру негізінде - оқу-тәрбие үрдісін ұйымшылдықпен жүргізуде мұғалім басты тұлға. Осындай талапқа сай қызмет атқару үшін мұғалім бірінші кезекте өзінің әдістемелік, саяси-экономикалық, экологиялық, психологиялық, дидактикалық білімін ұдайы толықтырып үздіксіз іздену үстінде өз мамандығы бойынша білімін жетілдіріп отыруы керек.
Сонымен қатар психология мен педагогика ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанның саяси-экономикалық және әлеуметтік дамуындағы қарқынды өзгерістер нәтижесінде оның дамыған елдердің стандарттарына деген ұмтылысы зор.
Өзінің мемлекет болып қалыптасу және даму тарихында көптеген сын сағаттарды, сындарлы кезеңдерді басынан өткерген Қазақстан халқы тағы да жаңа белеске көтерілу жолында тың серпіліс жасап отыр. ҚР Президенті, Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Жолдауында тәуелсіздіктің үшінші онжылдығына қадам басып отырған кезеңдегі ел дамуының негізгі басымдықтарын айқындап берді. Олардың қатарында еліміздің білім беру жүйесін жоғары деңгейге көтеру керектігін айтты.[1]
Бұл үздіксіз педагогикалық білім жүйесінде рухани - адамгершілікті, рефлексияға қабілетті, ақпараттық, коммуникативтік, әлеуметтік-тұлғалық құзырлықтары қалыптасқан, әдіснамалық, зерттеушілік, әдістемелік деңгейі жоғары жаңа формацияның шығармашыл әлеуеті дамыған мұғалімдерін қалыптастырудың тың жолдарын қарастыру қажеттілігін туындатады.Өйткені өзінің ішкі мүмкіндіктерін дамытуға, педагогикалық ақиқатқа жаңашылдық тұрғысынан өзгерістер жасауға мүмкіндігі бар, кәсіби мәнділігін жүзеге асыра алатын, белгілі бір әлеуметтік мәртебені иеленген, шығармашыл мұғалім ғана қоғам талап етіп отырған біртұтас, ашық, динамикалық шығармашыл тұлғаны қалыптастыра алады.
Осыған орай мұғалімдер мен басқа да педагогикалық мамандардың біліктілігін арттыру ісімен айналысып отырған жүйенің де өз жұмысының мазмұнын, құрылымын өзгертуі, мұғалімдерді педагогикалық нақты жағдайларға тез бейімдеу, олардың шығармашылық бастамаларын қанағаттандыру ұстанымдарына көшіру өзекті мәселелер қатарына жатады.
Дегенмен жалпы білімнің дамуы мен педагогикалық шығармашылыққа деген қызығушылықтың болғанына қарамастан мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін дамытуды нәтижелі етуде: қазіргі білім беру жүйесінде болып жатқан өзгерістер ұстаздан шығармшылықты талап етіп отырғанымен бұл мәселені тиімді шешудің ғылыми - ториялық негізінің жеткіліксіздігі,біліктілікті арттыру жүйесінде аталмыш мәселеге жете көңіл бөлінбегендіктен, мұғалімнің шығармашылық әлеуетін дамытуға бағытталған арнайы дайындықтың ұйымдастырылмауы, білім көтерудің қалыптасқан дәстүрлі тәжірибесінің үстемдігі, жүйенің мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін дамытудағы мүмкіндігінің шектеулілігі, педагогтардың өзін - өзі дамытудың тетіктерін білмеуі сияқты шешімін таппаған мәселелер бар екендігі айқындалды.
Соның салдарынан орын алып отырған мұғалімдердің кәсіби сауатты, шығармашылық сипаттағы шешімдер қабылдай алмауы, импровизациялап, өз бетінше жаңа идеялар туындата білмеуі өз тәжірибесінің нәтижесін саналы талдап, кәсіби дамудағы алыс - жақын болашақты болжай алмауы, олардың педагогикалық әрекетін шығармашылық деңгейге көтеруге кедергісін келтіріп отырған факторлар деп есептейміз.
Сонымен шығармашылыққа қатысты теориялық еңбектер біліктілікті арттырудың нақты тәжірибесін талдау барысында:
- шығармашылыққа деген әлеуметтік қажеттілік пен шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытудың ғылыми - теориялық негізделуінің жеткіліксіздігі;
- қазіргі біліктілікті арттыруды ұйымдастыру мен оның қызметі арқылы шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуеттерін дамытудың мүмкіндіктерінің толық пайдаланылмауы арасындағы қарама - қайшылықтардың бар екендігі анықталды.
Аталған қарама - қайшылықтар біліктілікті арттыру жүйесін инновациялау негізінде оның жұмысына түбегейлі өзгерістер енгізіп, шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытуды қамтамасыз ету мәселесін туындатып, оны теориялық - әдіснамалық және технологиялық деңгейде қарастыруды талап етті.
Зерттеудің нысаны: шетел тілі мұғалімдерінің біліктілігін арттыру жүйесі.
Зерттеу пәні: шетел тілін оқыту барысында болашақ мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін дамыту үрдісі.
Зерттеудің мақсаты: біліктілікті арттыру жүйесінде шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытуды теориялық - әдіснамалық тұрғыда негіздеп, мәселені тиімді шешудің педагогикалық шарттарын анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
1.Біліктілікті арттыру жұйесінде шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытудың теориялық - әдіснамалық негіздерін айқындау; "әлеует", "шығармашылық әлеует", "шығармашылық әрекет", "педагогикалық шығармашылық", ұғымдарын инвариантты түрде анықтау;
2.Мұғалімдердің шығармашылық әлеуетінің құрылымдық - мазмұндық моделін жасап, компонеттерін, өлшемдері мен көрсеткіштерін анықтау;
3.Біліктілікті арттыру жағдайында шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін тиімді дамытудың педагогикалық шарттарын анықтау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер біліктілікті арттыру жүйесінде шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытудың тұжырымдамасы теориялық - әдіснамалық тұрғыда негізделіп:
* білім көтерушілердің өзін - өзі дамытуын тиімді ететін технологияларды пайдалану;
* курсаралық әдістемелік жұмыстарға жаңашылдық тұрғыдан өзгерістер ендіру жүзеге асырылса, онда бұл мәселені шешудің нәтижелілігі арта түседі, өйткені бұл жағдайда біліктілікті арттыруды инновациялау қамтамасыз етіледі.
Зерттеудің жетекші идеясы: шетел тілі мұғалімдерінің біліктілігін арттыру жұмыстары барысында олар шығармашылық әрекеттің мәнін терең ұғынып, соған сәйкес өздерінің ішкі мүмкіндіктерін жетілдіру орын алып, кәсіби шығармашылыққа бағытталуы үшін жүйені инновациялау, оны субъектілердің өзара әрекеттесу аймағына айналдырып, мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін дамытуға бағыттау.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: шығармашылықтың мәні жайлы философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектер, диалектикалық таным теориясы, жеке тұлғаның дамуы мен әрекет теориясы,тұтас педагогикалық үрдіс теориясы, үздіксіз білім және кәсіби педагогикалық білім теориялары, дамыта оқыту, тұлғалық - бағдарлы оқыту жүйелері, педагогикалық шығармашылық жайлы еңбектер, біліктілікті арттыруға қатысты психологиялық, педагогикалық зерттеулер мен тұжырымдамалар құрайды.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы, "Қазақстан Республикасында білімді дамытудың 2010-2015 жылдарға дейінгі арнайы мемлекеттік бағдарламасы","Қазақстан Республикасы жаңа формация мұғалімінің үздіксіз педагогикалық білімі Тұжырымдамасы", "Қазақстан Республикасы жоғарғы педагогикалық білім Тұжырымдамасы", "Қазақстан Республикасы біліктілікті арттыру жүйесі туралы Ереже" басқа да білім беру саласына қатысты заңдық күші бар мемлекеттік құжаттар,осы мәселеге байланысты қазақстандық, алыс, жақын шет елдік ғалымдардың еңбектері.
Зерттеу әдістері: зерттеу алдына қойған мәселелерді шешу және ғылыми болжамды тексеру - философиялық, психологиялық - педагогикалық еңбектерге теориялық талдау жасау, нақтылау мен жинақтау, модельдеу,жобалау, диагностикалау әдістері арқылы қамтамасыз етілді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
1.Біліктілікті арттыру жүйесінде мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін дамытудың теориялық - әдіснамалық негіздері айқындалды;"әлеует", "шығармашылық әлеует", "шығармашылық әрекет", "педагогикалық шығармашылық", ұғымдарының инвариантты анықтамалары берілді;
2.Мұғалімдердің шығармашылық әлеуетінің құрылымдық - мазмұндық моделі жасалып,компонеттері, өлшемдері мен көрсеткіштері анықталды;
3.Біліктіліктілікті арттыру жағдайында шетел тілі мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін дамытудың тиімділігін арттыратын педагогикалық шарттар айқындалды.
Ғылыми жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ ЖҮЙЕСІНДЕ МҰҒАЛІМДЕРДІҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ӘЛЕУЕТІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мұғалімдердің шығармашылығы және оның категориялары
"Қазақстан Республикасында білімді дамытудың 2010-2015 жылдарға арналған мемлекеттік бағдармаласында" мұғалімдердің біліктілігін арттыруды жаңа мазмұн мен жаңаша оқыту үлгілеріне көшіру - педагогикалық мамандардың кәсіби дайындығы мен шығармашылық шеберлігін дамытудың негізгі факторы ретінде қарастырылады.
Осыған орай жүріп жатқан жаңалау үрдісі - республикадағы білімнің сапасын арттырып, оның халықаралық білім кеңістігіне кірігуіне деген қажеттіліктерін қанағаттандырады, еліміздің өркендеген елдердің қатарынан көрінеміз деген өр талабын жүзеге асырады деп күтілуде.
Бұл - біліктілікті арттыру жүйесінде бұрынғы мәдени тәжірибені жеткізуге бағытталған, үлгі бойынша оқытатын репродуктивті білімнен танымның биік баспалдақтарына қарай бастайтын, сол арқылы белгілінің шегарасынан тыс ойлай отырып, мәселені шешудің өзіндік, соның жолын табуға ынталандыратын, заман талаптарына орай өзін саналы түрде өзгерте алатын шығармашылық әлеуеті дамыған мұғалімді қалыптастыру міндеттерін жүктейді.[3]
"Әлеует" категориясы педагогика үшін аса маңызды жалпы ғылыми әдіснамалық түсінік болып табылады.Адамға қатысты айтылатын бұл ұғымның философиялық сөздіктегі түсіндірмесі адамның бойындағы "күш-жігер", "қайрат", деген сөздермен мағыналас екендігін көрсетеді.Басқаша айтсақ, адамның белгілі бір мәселені шешу,нәтижеге жету жұмсайтын қор, ішкі мүмкіндіктер көзі.Ұғымды ең алғаш тұрмыста қол жеткен нәтижелер мен болашақты екі бөліп қарастыру үшін қолданысқа Аристотель енгізген.[4;256]
Шығыстың ұлы ойшылы Әбу Насыр әл-Фараби сананың сарқылмайтындығымен сипатталатындығын, ол әлеуеттене отырып, бардың мәнін түсінуге әкеледі десе, ал өз заманында сан алуан ғылым салаларын меңгерген ғұлама ақын Жүсіп Баласағұн өзінің "Құтты білік" атты дастанында жан-жақты дамыған адамды сипаттауда "толық пішімді" ұғымын қолданып, оған жетудің бірден-бір жолы ғылым мен білім екенін атап көрсетеді және олар арқылы жетілген адамның ақыл-парасатының барлық нәрсенің мән - мағынасын түсінуге мүмкіндігі бар деген пікір білдіреді.
Қазақ халқының бүкіл ұлағатты мәдениеті тарихында үлкен орын алатын Абай Құнанбаевтың "Адам бол" атты өлеңіндегі негізгі түйінді ойда адамның өмірде өз орынын табуының маңыздылығы, әркім өз ішкі мүмкіндігін (әлеуетін) іске қосып, өзін жетілдіре алады және жетілдіруге тиіс екендігі аталып өтілсе, ал 1896 жылы жазған "Сенбе жұртқа..." деп басталатын шығармасында кісіні биік мұратқа бастайтын, сол мұратқа жеткізетін ұлы күш оның өз бойында, сол асылды таңдаған адам "жүрегінің түбіне терең бойлап", іздегенін тек содан ғана табады деген терең де тағылымды философиялық тұжырым жасалған.[5-368;6-192]
Адамның білім ала отырып табиғаттан тәуелсіз бола алатындығы, өз ішкі мүмкіндіктерін әр адам өзі жетілдіре алуға қабілетті екендігі жайындағы пікірлер Ш.Уәлихановтың, Ы.Алтынсаринның, Ш.Құдайбердиевтің еңбектерінің негізгі мәселелерінің бірі болған.
Зерттеудің келесі тірек ұғымы - шығармашылық жайлы философиялық сөздікте "проблемалық сипаты бар, барлық ішкі байланыстарды біріктіретін, нәтижеде жаңа материалдық және идеалдық құндылықтар алынатын адамның мақсатты әрекеті" делінсе, психологияда - ойлаудың маңызды критерий деп санала отырып, "жаңалық ашу" дегенді білдіретіндігі көрсетіледі. Қазіргі жағдайда шығармашылық - барлық еңбек түріндегі әрекеттің сапалық белгісі, қоғамның өрлеуі мен тоқырауының индикаторы деп танылады.[7;438]
Адамның шығармашылық сияқты аса маңызды сапалы әрекеті сонымен қатар көптеген шет елдік психолог - зерттеушілердің назарын аударған.Олардың қатарында Дж.Гилфорд, А.Маслоу,К.Роджерс енеді.Шығармашылық мәселесіне өз еңбектерін арнаған шетелдік ғалымдардың берген анықтамаларын талдай отырып, оларды мына төмендегідей топтарға бөліп қарастыруды жөн көрдік:
1.шығармашылықты анықтайтын критерийдің негізгісі - жаңалық деп қарайтындар:Л.Л.Терстон оны басқалардың жаңалық деп тануы шарт емес, бастысы ол соны ашқан кісінің өзі үшін тың нәрсе (жаңалық) болса болды десе, М.Стайн керісінше қоғамдық мәнінің болғанын қолдайды.Байқап отырғандай олардың әрқайсысының шығармашылыққа деген көзқарастары әр түрлі.
2.шығармашылықты үрдіс ретінде қарастыра отырып, Т.Рибо шығармашылық әрекет үшін адамның аналогиялар арқылы ойлау қабілетінің маңызын, ал Е.К.Спирмен шығармашылық ойлауды саналылық деңгейдегі өзара байланысты көре, жасай білуді атап өтеді.
3.шығармашылықты тұлғаның ақыл - ой қабілетімен байланыстыра қарастыратын Д.П.Гилфордтың еңбегінде ақыл - ой қызметіне қабілеттілік шығармашылыққа әкеледі, шығармашылық дивергенттік өнім алуға негіз болады,яғни белгілі ақпарат негізінде соны,тапқыр шешім тудырады деген тұжырым жасап,ал дивергенттік ойлау жылдамдығымен, икемділігімен сипатталатындығы жөнінде пікір білдіреді.
Мәселеге қатысты еңбектердегі ой - пікірлерді қорыта отырып, шығармашылық - нәтижеде объективті және субъективті жаңалық алынатын,тұлғаның ішкі әлеміне әсер етуі арқылы әлеуеттің жоғарлауын қамтамасыз ететін адам әрекеті деген анықтама береміз де, зерттеу нысанына алынып отырған тұлғаның сапасы - шығармашылық әлеует жайындағы көзқарастар мен тұжырымдарға тоқталамыз.
Шығармашылық әлеует жайлы түсінік П.К.Энгельмейердің еңбектерінде адам өміріндегі даму фазаларының бірі, табиғаттың өзінің шығармашылығы тұрғысынан қарастырылады. Д.Б.Богоявленская, А.В.Брушлинский, А.Я.Пономарев,т.б ғалымдар шығармашылық әлеуетті қабілеттердің дамуы, тұлғаның интеллектуалдық әрекетімен байланыстырады.Олар шығармашылықтың заңдылықтары, шарттары, даму барысы жайлы мәселе көтеріп, құрылысы танымдық қабілеттердің процессуалдық сипаттамаларынан түзілетіндігіне назар аударады.
А.П.Анохин шығармашылық әлеует ең төменгі деңгейден ең жоғарғы деңгейге белгілі бір тәжірибелерді жинақтай отыра көтеріліп, сапаға айналады, әр жаңа деңгей алдыңғы деңгейдің қойнауында пайда болып, өз даму барысында барлық фазалардан өтіп бірте - бірте жоғарылайды деген тұжырым жасайды.
Жетілген ересек адамның дамуын зерттейтін ғылым акмеологияда шығармашылық әлеует табиғаттан бір рет беріліп қана қоймай үнемі толығып отыратын тұлғаның ішкі ресурстары деп қабылданады.(А.А.Бодалев, Н.В.Кузьмина, А.А.Деркач).Акмеологиялық көзқарастар бойынша тұлғаның жетілуі - оның моральдық және азаматтық сапаларын, гуманисттік бағыттылығын, қарым - қатынас нормаларының деңгейін көрсететін кең ауқымды категория.Жетілген тұлғаны жоғары жауапкершілік, гуманистік тұрғыдағы әлеуметтік белсенділік пен басқаларға қамқор бола білу, өзін - өзі іске қоса алу сияқты сапалар сипаттайды.Сондықтан жетілудің шыңы - АКМЕ - ересек адамның жоғары кәсібилік, тұлғалық және әлеуметтік табыстарға жеткізетін прогрессивті жолмен дамуының белгілі бір кезеңін көрсетеді.
Халықаралық акмеология академиясының президенті Н.В.Кузьминаның зерттеулерінде "шығармашылық әлеует" ұғымы "энергоәлеует" ұғымымен байланыстырылады."Энергоәлеует - адамның кейде өзі де дұрыс пайдаға асыра алмайтын, қайда бағыттауды біле бермейтін шығармашылық әлеуетінің маңызды сипаттамаларының бірі, сондықтан адамының жас, ержеткен, есейген шақтарындағы энергоәлеуетін диагностикалау оның өзі үшін аса маңызды" - деген пікір айтады.
Бұлардан басқа еңбектерінде шығармашылық әлеует жайлы өзіндік көзқарастар білдіретін мына төмендегі ғалымдардың тұжырымдарында ол туралы:
:: жаңалықты сезінуге деген тұлғаның сезімдері, жаңалыққа ашықтық, ойлаудың жоғары деңгейі, жаңа жағдайға әрекет түрлерін өзгерте алу қабілеті.(Ю.Н.Кулюткин);
:: нақты мүмкіндіктер, білік, дағдылардың бірлігі.(Г.Л.Пихтовиков);
:: объективті өмірдегі қалыптан тыс мәселелерді шешудің әлеуметтік - психологиялық қондырғысы.(Е.В.Колесникова);
:: индивидтің шығармашылықпен өзін - өзі іске қосудағы мүмкіндігін көрсететін қасиеті.(Е.В.Копосова);
:: әрекетті іске асыруға негіз болатын тұлғаның бойындағы білімі, білік - дағдылар жүйесі (Т.Г.Браже) делінген.
Шығармашылық әлеуетке қатысты айтылған ойлар мен тұжырымдарды қорытындылай келе, шығармашылық әлеует - тұлға мен оның мақсатты әрекеті арасындағы аралық буын.Әлеуеттің дамуы нәтижесінде адам әлемді өзгерте отырып, тұлға ретінде өзі де өзгереді деген қорытынды жасалады.
Шығармашылық - адамға тән әрекет. Психология мен педагогикада шығармашылық әрекет - тұлғаның шығармашылық міндеттерді өз бетінше шешуі: білім, білік, дағдыны жаңа жағдайға тасымалдай алуы, жаңа шешімдер қабылдауы деген мәнге ие. Біздің ойымызша шығармашылық әрекет субъектінің өзінің еңбегіне қанағаттануы, жағымды мотивация негізінде даралыққа ұмтылуы. Сондықтан шығармашылық әрекет өз кезегінде шығармашыл тұлға дамытудың маңызды шарты мен нәтижесі болып табылады.
Педагогикалық шығармашылық мәселесін талдай отырып, ғалымдар В.А.Кан - Калик, Н.Д.Никандров бұл сапаның төмендегідей кезеңдерден тұратынын анықтаған:
1) педагогикалық ойдың пайда болуы;
2) түпкі ойды талдау;
3) педагогикалық ойды әрекетке айналдыру;
4) шығармашылықтың нәтижесін талдап бағалау.
Белгілі ғалым М.М.Поташник шығармашылықтың көрініс беретін мүмкін жағдайларына: мәселені шешуде қалыптан тыс тәсілдерді қолдану; оқытудың жаңа әдістерін, формаларын, тәсілдерін жасап, оларды үйлесімді қолдана алу; жаңа мақсаттарға сай белгіліні жетілдіре алу; жоғары деңгейде дамыған интуиция мен дәл есеп, нақты білім негізінде сәтті ипровизация жасай білу;
Бір мәселені шешудің бірнеше нұсқаларын таба алуды жатқызады.
Бұл мәселеге қатысты пікірлерді жинақтай келе, педагогикалық шығармашылыққа - білім алу үрдісін мағаналы да мәнді, жарқын ету, таңдана, тамсана отырып тануға жағдай жасау, осы әрекет барысында білім алушылардың өз сұрақтарының пайда болып оларға жауап іздеулеріндегі шығармашылық белсенділігін тудыруға көмектесу деген анықтама береміз.
1.2 Қазақстан Республикасында мұғалімдердің біліктілігін арттыру жүйесі
Қазақстан халқына арнаған Жолдауында Елбасы Н.Ә.Назарбаев ұстаздар құрамының сапасын арттыру қажеттілігі туралы сөз қозғаған болатын. Сонымен қатар Мемлекет басшысы әрбір аймақта жүйелендірілген педагогтар біліктілігін арттыру орталықтарын құру маңыздылығы туралы айтқан. 2011 жылдың қарашасында Назарбаев Зияткерлік мектептері дербес білім беру орталығы жанынан құрылған Педагогикалық шеберлік орталығы осы жүйені қайта қалыптастырудың маңызды буыны болмақ.
Ұстаздар құрамының сапасын арттыру маңызды мәселе. Базалық педагогикалық білім беру стандарттарын, мектеп және жоғары оқу орындарында сабақ беретін ұстаздар біліктілігін арттыруға қойылатын талаптары күшейту керек. Әрбір аймақта жүйелендірілген педагогтар біліктілін арттыру орталықтары жұмыс істеуі керек, - деп мәлім етті Елбасы Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауында.
Мемлекеттік білім беруді дамыту бағдарламасында ұстаздар мәртебесін арттыруға ерекше назар бөлінген. 2011 жылдың 1 қыркүйегінен бастап мұғалімдер мен тәрбиешілерге біліктілік санаттарына байланысты қосымша үстемақы, ал техникалық және кәсіптік білім беру шеберлерінің жалақысына қосымша үстемақы қосылды. [13]
Мұғалімдер мәртебесін арттырудағы айта кетерлік алға басылған қадамды педагогтар біліктілігін арттыру жүйесін түбегейлі қайта қалыптастырудың басталуымен байланыстыруға болады. Елімізде осы жүйеде мүлдем жаңа базалық кешендер құрылды, атап айтсақ, Назарбаев Зияткерлік мектептері жанындағы Педагогикалық шеберлік орталығы, аймақтарда жүйелендірілген орталықтармен қатар құрылған Ұлттық педагогтар біліктілігін арттыру орталықтары.
Осы негізде жаңадан құрылған Өрлеу біліктілікті арттыру ұлттық орталығы акционерлік қоғамының миссиясы педагог кадрлардың біліктілігін жүйелі арттыру, бұл корпоративті басқару, әлемдік және қазақстандық тәжірибені тасымалдау негізінде білімнің жоғары сапасын қамтамасыз етеді.
"Өрлеу" біліктілікті арттыру ұлттық орталығы бүгінгі таңда, педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру жүйесіндегі негізгі ұйым болып табылады. Орталық педагогтардың сапалық құрамын арттыруға және кәсіптік шеберлігін жетілдіруге бағытталды. Орталық өз жұмысында мына принциптерді басшылыққа алады:
1. Қоғамға бағытталуы. Біліктілікті арттыру педагогтардың бойында азаматтық, әлеуметтік және тұлғалық қасиеттерді қалыптастыруға бағытталады.
2. Ғылымилық және инновациялық. Жаңа ғылыми нәтижелерді қолдануға үнемі ұмтылу, жаңа технологиялар, ғылыми білім мен ақпаратты қолдануға дайындық.
3. Үздіксіздік. Педагогтардың өмір бойы үздіксіз білім алуын қамтамасыз ету.
4. Көптүрлілік (Диверсификационность). Білім сапасын арттыруға және біліктілікті арттыру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған қызметтің жаңа түрлерін меңгеру, қызметтердің түрлерін, санын көбейту.
5. Ашықтық (транспарентность). Орталықтың жұмысы туралы ақпараттың ашықтығы және қол жетімдігі, құрылымдық тұтастық пен тұтас жүйенің айқындығы.
6. Автономия және академиялық тәуелсіздік. Басқарудың дербестік және коллегиялық сипаты мен демократиялық принциптер негізінде шешім қабылдау, әрбір адамның жеке жауапкершілігі, оқытушыларға білім беру қызметінде академиялық тәуелсіздікті қамтамасыз ету.
7. Заңға сәйкестік. Орталық өз қызметінде барлық құқықтық нормаларды сақтайды.
8. Көшбасшылық. Педагогтардың біліктілігін арттыруда көшбасшылыққа ұмтылу, басқарудың бір вертикалын және менеджменттің жаңа принциптерін енгізу.
Кәсіптік деңгейдің сапалық өсуін қамтамасыз ету үшін мына жұмыстар белгіленді:
- жаңартылған қысқамерзімді біліктілікті арттыру курстары;
- жаңа жүйе бойынша үш айлық біліктілікті арттыру курстары;
- e-learning электрондық оқытуды енгізу бойынша біліктілікті арттыру курстары;
- Назарбаев интеллектуалдық мектептер педагогикалық шеберлік орталықтарында оқыту:
- шетелдік біліктілікті арттыру курстарында Өрлеу орталығының қызметкерлерін оқыту;
- қазіргі білім беруді дамытудың бағыттарына сәйкес жасалған біліктілікті арттыру курстарының мазмұнын жаңарту;
- жаңа мазмұн жасау;
- ақпараттық коммуникациялық технологияларды қолдануды ендіру.
Қазақстандық білім беру жүйесінде педагог мәртебесін арттыруда төмендегідей стратегиялық бағыттар анықталды:
1. Педагог қызметкерлердің біліктілігін артырудың жаңа жүйесін жасау.
2.Үздік қазақстандық және халықаралық тәжірибе негізінде педагог қызметкерлердің біліктілігін арттырудың мазмұнын модернизациялау.
3.Жоғары оқу орындары мен колледждің педагогикалық мамандықтарындағы оқытушылардың біліктілігін арттырудың инновациялық жүйесін дамыту.
4. Білім сапасын қамтамасыз ететін біліктілікті арттыру жүйесінің тиімді жұмыс жасауына қажетті жағдайлар тудыру.
Бұл мәселенің өзектілігі елдің экономикасын дамытуға негіз болатын адам капиталын қалыптастырудың басты механизмі білім беру жүйесіне мемлекет тарапынан қойылып отырған жаңа талаптармен түсіндіріледі. Сондықтан елдің педагогикалық қауымдастығы алдында өндірістік күшті жетілдіру, қоғамның интеллектуалдық және рухани-адамгершілік әлеуетін дамыту әлеуметтік міндеттері айқындалды. Осы негізде қоғамдағы кәсіптік құндылықтар баспалдағында педагог еңбегінің орны мен маңызы белгіленеді.[14]
Елімізде білім беру жүйесін дамытуға ерекше мән беріліп отыр. Соңғы екі жылда білім мен ғылымды дамудың жаңа сатысына шығуына қажетті ресурстар мемлекет тарапынан толығымен қамтамасыз етілді. Білімге бөлінетін қаржыны белгілеу принциптері өзгерді. ҚР Білім туралы Заңында педагогтарды қолдаудың заңды негізі белгіленді. Педагог қызметкердің мәртебесі деп аталатын 7-тарауда 50-53 баптарда педагог қызметкердің мәртебесі, педагог қызметкердің құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі, білім беру ұйымдары қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу жүйесі, тиесілі әлеуметтік кепілдіктер анықталды. Әрбір педагог өзінің қызметінде нормативтік құжатқа сүйене отырып, өз жұмысын дұрыс құруға міндетті. Педагогтардың мәртебесін арттырудың бірден бір жолы - өз құқығын білуі және шығармашылықпен жұмыс жасау. Осы заңның 51 бабының 2 тармақшасына сәйкес педагог қызметкер ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-эксперименттік жұмыспен айналысуға, педагогтік практикаға жаңа әдістемелер мен технологияларды енгізуге құқығы бар. Біздің ойымызша, бұл қазіргі жағдайда педагогтар үшін бәсекеге қабілетті болуына қажетті негіз болып табылады.[15]
90-жылдары білім және ғылым жүйесіндегі кадрлардың көп бөлігі қызметтің басқа түрлері мен салаларына ауысып, шетелге кеткендер де болды. Нәтижесінде педагогикалық құрамның қартаюы, оның білімдік және интеллектуалдық әлеуетінің әлсіреуі байқалды. Сонымен бірге педагогикалық салаға феминизация тән екендігі мәлім. Ғалымдардың пікірінше, бұл құбылыс білім беру жүйесінің жұмыс жасау және даму сипатына, бұдан шығатын қорытынды, жалпы қоғам мен мемлекеттің дамуына ерекше әсерін тигізеді.
Осылайша, шынайы қалыптасқан жағдай өз шешімін қажет ететін бірқатар қарама қайшылықтармен белгіленді. Олар:
1) білім жүйесін өзгерту қоғам тарапынан қойылатын талаптардың артуы мен білім сапасының артуын қамтамасыз етпейтін мұғалім мамандығының төмен әлеуметтік мәртебесі арасындағы;
2) педагогтардың кәсіби дайындығына қойылатын жоғары талаптар және педагог мамандығының беделінің күрт төмендеуі арасындағы;
3) болашақ педагогтарды дайындау деңгейі мен жоғары оқу орнындағы оқу процесінің мүмкіндіктерін педагогтың кәсіби мәртебесін қалыптастыруда жеткіліксіз деңгейде қолдану арасындағы.
Осы қайшылықтарды шешу мақсатында біз біліктілікті арттыру институты тарапынан курстарды өткізу, әдістемелік көмек көрсету және т.б. жұмыс бағыттары бойынша мынадай педагогикалық шарттар кешенін есепке алынады:
* педагог тұлғасын педагогикалық қызметтің құндылықтарына бағыттау;
* педагогикалық мәдениетті дамыту және жетілдіру;
* педагогтардың өз қызметінің әмбебап сипатын, кәсіби білімі мен іскерлігін қызметтің басқа да салаларында қолдану мүмкіндігін ұғынуы;
* қосымша кәсіптік білім жүйесіне педагогтарды ендіру;
* кәсіби шеберлікті жетілдіру мақсатын белгілеумен байланысты жетістікке жету ситуациясын тудыру.
Назарбаев Зияткерлік мектептерінің тәжірибесін басқа білім беру орындарына көшіру үшін 2011 жылдың қарашасында Педагогикалық шеберлік орталығы құрылған болатын. Жоба бойынша жалпы білім беру мектептерінің мұғалімдері ең жақсы халықаралық тәжірибелерге сай келетін арнайы білім беру бағдарламалары бойынша біліктілігін арттыратын болады.
Айта кетерлігі, бірлескен зерттеулердің қорытындысы бойынша жалпы білім беретін мектептердің ұстаздары үшін үш деңгейлі Тренигтер бағдарламасы әзірленді. Әрбір деңгейде 2 ай ішінде аудаторияда және 1 ай ішінде қашықтықтан оқытатын бір оқыту бағдарламасы бар. Болашақта Педагогикалық шеберліктер орталығында берілетін тәжірибе еліміздегі жалпы білім беру мектептеріне де енгізіледі.
Қазіргі таңда еліміздің 5 өңіріндегі Зияткерлік мектептерін жанынан шағын педагогикалық шеберлік орталықтары ашылған. Болашақта осындай орталықтар жаңадан ашылатын Назарбаев Зияткерлік мектептерінің барлығында жұмыс істейтін болады. 2015 жылға дейін 15 Зияткерлік мектеп ашу көзделген.
Қазіргі таңда Қазақстандық білім беру жүйесінің әлемдік білім беру кеңістігіне енуі аясында педагогтің жеке тұлға ретіндегі бейнесі, оның кәсіби біліктілігі айрықша мәнге ие болуда. Себебі педагог білім беру үрдісін жаңартудағы басты тұлға болып келеді. Бұл жаңарудың бастамасы қаншалықты серпінді, шығармашыл болса, ол келіп құятын білім айдыны да сондай дәрежеде болатыны сөзсіз.
Елбасы Н.Назарбаевтың қазақстандық мұғалімдердің кәсіби дамуы саласындағы жаңа көзқарасы педагогтердің біліктілік арттыру жүйесіне оң өзгерістерді енгізуге мүмкіндік беріп, түбегейлі жаңғыруын шыңдай түсті.
Осының алғашқы жаңару нышаны ретінде педагогтердің кәсіби шеберлігін арттыру жөніндегі Өрлеу біліктілік арттырудың ұлттық орталығы акционерлік қоғамының құрылды.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасындағы міндеттерді шешу мақсатында Өрлеу Акционерлік Қоғамының негізгі стратегиялық бағыттарының бірі - педагог қызметкерлердің біліктілігін арттырудың мазмұнын әлемдік және отандық тәжірибе негізінде жаңарту жұмыстарын атқарып, оңтайлы мазмұнды істерді жүзеге асыруда. Осы орайда Өрлеу Қазақстанның бір неше аймақтарында педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институттары да алғашқы қадамдарын біршама оңтайлы істерден бастады деуге болады. Ол қадамдар педагог кадрлардың біліктілігін арттыру курстары мазмұнының жаңаша бағытта жүзеге асырылуы. Сондай-ақ деңгейлік Бағдарламалар орталықтарының құрылуы. Орталықтарының құрамындағы білікті жаттықтырушылар үшінші деңгейлік курстарын өткізуде.
Орталықтың негізгі мақсаты - деңгейлік Бағдарламалар курсы бойынша педагог қызметкерлердің сапалы біліктілігін арттыруды қамтамасыз ету болып табылады. Осы мақсатты жүзеге асыруда келесі қызметтер аясында мазмұнды істер атқарылуда. Ол қызметтер мазмұнына деңгейлік біліктілік арттыру курстарын өткізу, Назарбаев Зияткерлік мектептері дербес білім беру ұйымының тәжірибесін таратуға қатысу, педагогтердің тәжірибелік жұмыстарын тарату жұмыстарына қатысу, біліктілік арттыру жүйесіне жаңа технологияларды енгізу болып табылады.Осы орталықтың негізгі міндеттері:
* кәсіптік педагогикалық қарым-қатынас үшін жағдай жасау;
* мұғалімдердің педагогикалық практикасында оқудың жаңа бағыттарын пайдалану бойынша тәжірибе алмасуды ұйымдастыру;
* Lesson Study тәсілін пайдалану тәжірибесін оқуға мұғалімдердің назарын тоғыстыру.
Осы мақсат-міндеттерді жүзеге асыру аясында педагогтер өзара жаңаша бағыттағы ұйымдастырылған жұмыстарының мазмұны, оқушыларға білім беру барысындағы жүйелілік жайында тәжірибе алмасып, ой бөлісіп, шеберлік сыныптарын өткізеді. Деңгейлік курсынан өткен педагогтердің тәжірибесін педагогикалық шеберхана арқылы тарату дәстүрлі түрде жүргізіледі.
Осы бағытта жұмыс атқаратын педагог кәсіби біліктілігін арттыруда өз-өзін дамытудың жаңа сатысына көтерілуі тиіс. Қандай да бір әрекеттің нәтижесінде қандай да бір өнім жасалмаса немесе қандай да бір жетістік болмаса мәнсіз болады. Сондықтан мұғалімнің үздіксіз білімін жетілдіріп тұруы жеке жоспарында міндетті түрде белгілі бір мерзімде қол жеткізілген нәтижелер тізімі болуы тиіс. Бұл біліктілікті арттыру жүйесінің жаңа әдістері болашақта біздің оқушыларымыздың білімінен айқын көрінуіне септігін тигізері анық.[16]
1.3 Шетел тілі мұғалімдерінің кәсіби шеберлігін қалыптастырудың жолдары
Қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік-экономикалық қайта құрулар білім беру жүйесін, әдістемесі мен түрлі типтегі оқу орындарының оқу тәрбие процестерін ұйымдастырудың технологиясын түбірінен жаңартуды талап етуде. Педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануға негізделген мұғалім мен тәрбиеші қызметінің инновациялық бағыттылығы білім беру саясатын жаңартудың құралына айналуда.
Білім беру мазмұнын ізгілендіру, жаңа оқу пәндерінің енгізілуі жаңа ұжымдық формалар мен оқыту технологиясын үздіксіз іздестіруді талап етуде. Осы жағдайда мұғалімдер арасында педагогикалық білімнің рөлі мен беделі арта түсіп отыр. Мұғалім қызметінің негізгі мәні -- оқушыны оқыту, тәрбиелеу, дамыту ғана емес, сол үрдістерді басқаруды шығармашылықпен ұйымдастыра білу. Өйткені, мұғалім еңбегінің бүгінгі нәтижесі қандай болса, елдің, қоғамның ертеңі, болашағы сондай болмақ. Жалпы білім беретін мектептерде оқушыларды еңбекке үйрету мен тәрбиелеуді жүзеге асыру барысында жастарды еңбек негізінен мектеп жасынан бастап қалыптастыру іскер маманның негізгі міндеттерінің бірі болып есептеледі. Психологтар айтуынша қандай болмасын адамның әрекетшілдігі мен тұтынушылық бағалары және әрекетшілдіктің пайдалылығы, оның мүмкіндіктері бірге жүреді. Мұғалімдік еңбекті адамтану ғылымы, адамның жан дүниесі , рухани әлеміне бойлай алу өнері дей отырып, педагогикалық шеберлік -- кәсіби әрекетті жоғары деңгейге көтеретін мұғалімнің жеке қасиеттерінің, оның білімі мен білігінің жүйесі. Бұл түсініктің барлығын оның мәселелерді шығармашылықпен шеше алуынан бір қырын білсек, адамның мамандығы қабілеттері мен қызығушыларына сәйкес қаншалықты ол өз ісінен қанағат табатындығымен байланысты. Әрбір іс-әрекет барлығында бірдей нәтижелі болмайды. Нәтижелі болуы оның сол іс-әрекеттің тиімді жолын, әдісін табу керек. Оқыту процесінің нәтижесі деп, баланың психологиялық функцияларының (ойлау қабілеті, даралығы, пайымдауы,өзіндік әрекеті), әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуге қолдана алуы сияқты көрсеткіштерін айтамыз. Психологиялық зерттеулерге сүйенсек әрбір адамның кәсіби шеберлігі өз мамандығына бейімделу кезеңінен, мамандықта өзін-өзі өзектендіру кезеңінен, мамандықты еркін меңгерген кезеңнен, мамандықта шығармашылық деңгейге жеткен кезеңнен тұрады. Кәсіби құзыреттіліктің сипаттамасын шебер мұғалімнің, жаңашыл мұғалімнің, зерттеуші мұғалімнің кәсіби дәрежесіне көтерілген мұғалімдердің жиынтық бейнесі ретінде қарастырады. Ал, білім беруде кәсіби құзырлы маман иесіне жеткен деп мамандығы бойынша өз пәнін жетік білетін, оқушының шығармашылығы мен дарындылығының дамуына жағдай жасай алатын, тұлғалық-ізгілілік бағыттылығы жоғары, педагогикалық шеберлік пен өзінің іс- қимылын жүйелілікпен атқаруға қабілетті, инновацияны қолдана білетін кәсіби маман педагогті айтамыз. Инновациялар қоғамның пайда болу кезеңінен бері жүзеге асырылып келе жатса да, педагогикалық категория ретінде жуырда ғана қолданысқа енгізілді. Білім беру саласындағы инновацияларға мынадай анықтама береді: Инновация -- нақты бір тұлға үшін мүлдем жаңа болып табылатын идея. Бұл идеяның объективті жаңа немесе жаңа емес екендігі маңызды емес, оның маңыздылығы идеяның туындағаннан немесе алғашқы қолданысқа енгеннен бері өткен уақыт бойынша анықталады. Ш.Т.Таубаева: Югославия ғалымдарының келтірген үлгілерінен жаңалықты оқыту формасынан, әдістемесіне білім беру құралдарына, оқыту мазмұнына, алған білімді бағалауына білім беру мақсаты мен міндетіне, тәрбие жүйесіне, мұғалім мен оқушы қатынасына байланысты жіктеуге болатындығын айқын көруге болады -- деп көрсетеді. Қазіргі кезеңдегі ең өзекті мәселенің бірі - бәсекелестікке қаблетті, еңбек нарығында сұранысқа ие бола алатындай кәсіби мамандар дайындау. Бүгінгі күні жоғары оқу орындарының әлемдік өркениетке ұмтылып, дүниеге іргелі ел ретінде танылып, тәуелсіздіктің тұғырын биыл 20 жыл берік орнатып отырған Қазақстан Республикасының болашағында білімді, білікті, саналы азаматтар тәриелеу міндеттері қойылған. Бұл міндет білім алушы жастардың шығармашылықтарын арттырып, өздігінен білім алуға және алған білімін іске асыра білуге үйретуді міндеттейді. Қазіргі әлеуметтік - экономикалық өзгерістер жағдайында біздің қоғамымызда өздігінше шешім қабылдай алатын және оны жүзеге асыра алатын әлеуметтік белсенді, шығармашыл тұлғаға сұраныс күшейеді. Өздігінше еркін ойлау қабілеті бар, тәрбие - білім беру үрдісін модельдей алатын, тәрбие беру және білім берудің жаңа технологиялары мен жаңа идеяларын өздігінше іске асыра алатын болашақ ұстаздың кәсіби құзіреттілігінің деңгейін арттыру - өзекті мәселе. Кәсіби құзіретті мұғалім мектептің тәрбие - білім беру процесінде шығармашыл оқушылардың қалыптасуына дұрыс әсер етеді, кәсіби мүмкіндіктердің іске асуына ықпал жасайды. Білім беру жүйесіндегі педагогтің кәсіби құзіреттілігінің теориялық негізін айқындап алу үшін, осы терминнің дербес анықтамасын келтірейік. Кәсіби құзіреттілік - жеке тұлғаның кәсіби іс - әрекетті арттыруға теориялық және практикалық әзірлігі мен қабілеттілігінің бірлігі. Яғни, педагогтің құзіреттілігі - жеке тұлғаның білімі мен тәжірибесін нақты бір жағдайда қолдана білу іскерлігімен байланысты тұлға қасиетін білдіретін ұғым деуге болады. Кей зерттеушілер біліктілік ұғымын құзіреттілік ұғымымен нақтылайды. Алайда, осы екі ұғымды салыстыра отырып, құзыреттілік ұғымының мағынасы кең екенін аңғаруға болады. Себебі, оған біліктілікті сипаттайтын таза кәсіби біліммен және іскерлікпен қоса топқа, әлеуметтік ортада жұмыс істеуге, коммуникативтік қабілет, оқу, бағалау, логикалық ойлау, ақпаратты алу және пайдалану іскерліктері жатады.[17]
Мектепте білім алу-бала өмірінің маңызды кезеңдерінің бірі. Қандай білім беру жүйесінен және қандай мұғалімнен білім алғаны баланың үлгеріміне және жеке тұлғалық қалыптасуына байланысты болады. Кәсіби шеберліктің құрылу процесі білімінің жүзеге асуы мен қалыптасуын ғана емес сонымен қатар оның тұлғалық қалыптасуын да қарастырады. Мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты мәселелер көптеген жауапкершілікті талап етеді. Қазақстандағы жалпы білім беретін және кәсіби білім беретін мектептердегі жүргізіліп жатқан реформалар өзінің педагогикалық жүйесінде принципті өзерістерді қажет етеді.Қазіргі кезеңде білім беру мақсаттары өзгеруде, оқу ақпаратының мазмұны жаңаруда, педагогикалық коммуникация құралдары, және педагогикалық әсер етудің объектісі -- оқушылар да айтарлықтай өзгеруде. Осы факторлардың барлығы педагогикалық кәсіби шеберлігінің деңгейін жоғарлатуды талап етеді. Оқу процесінің жаңаруына қажетті шарт кез-келген педагогикалық жүйенің басты тұлғасы болып табылатын оқытушылардың педагогикалық шеберлігін арттырубасты мәселе. Жаңа әлеуметтік тұрғыда мұғалімнің кәсіби шеберлігінің қалыптасуы -- білімінің жоғарғы сапасын қамтамасыз етеді.Қазіргі заманғы білім беру жүйесі оқытушылардың кәсіби шеберлігі мәселесін күрделендіріп отыр. Өйткені дәл қазіргі таңда оқушылардың жалпы және рухани мәдениетін мұғалім анықтайды. Педагог- өз ісінің шебері. Бұл дегеніміз жоғары мәдениетті, өз пәнін терең білетін, өзіне тиісті ғылым және мәдениет салаларымен жақсы таныс, психологиялық мәселелерін практикалық түрде талдай білетін, тәрбиелеу мен білім беру әдістемесін терең меңгерген маман. Осылайша, педагогикалық шеберліктің маңыздылығын кәсіби әрекеттерді ұйымдастырудың жоғарғы деңгейін қамтамасыз етуші жекелік қасиеттердің жиынтығы деп көрсетеді. Бұл қасиеттерге оқытушы әрекетінің гуманистік бағытталуы, кәсіби білімі, педагогикалық ерекшеліктері жіне педагогикалық техникасы жатады. Ғылымда сонымен бірге педагогтың меңгеруіне қажетті нәрсе- педагогикалық технология деген түсінік бар. Педагогикалық түсінік дегеніміз- тәрбиеленушілерге әсер етуші әдістер мен тәсілдерді меңгеру. Сонымен қатар әртістіктің кейбір әдістерін игеру, сөйлеудің, демалудың, дауыс көтерудің, мимиканың әдістерін білу. Кәсіби шеберліктің нәтижесі тұлғаның әлеуметтенуі. Тұлғаның қалыптасуы белсенді іс-әрекет, қызмет істеуде және басқа адамдармен қарым-қатынас жасауда іске асады. Тұлға - белгілі тарихи-мәдени ортада өмір сүретін, қалыптасқан әлеуметтік-психологиялық және моральдық (яғни адамгершілік) қасиеттерді бойына сіңірген, шынайы өмірді тануға және өзгертуге бағытталған жасампаз іс-әрекет субъектісі. Тұлғаның қалыптасуы оның белсенді іс-әрекеті мен басқа адамдармен пікір алмасу процесінде өтеді. Әлеуметтендіру индивидке сырттан еріксіз таңылатын нәрсе емес. Индивидтің іс-әрекетке белсенді араласуымен, өзінің қимылы мен мінез-құлқын қоғам талабына сай, өзгертіп отыруы арқылы іске асады. Соның арқасында адамда өз мінез-құлқын, іс-әрекетін, қызметін басқа адамдардың сондай мінез-құлықтарымен салыстыра бағалау, сөйтіп өзінің кім екенін түсіну, өзін-өзі тану қабілеті жетіледі.Тұлғалық қасиеттердің ішіндегі аса маңыздысы соның өмірге өзіндік көзқарасының болуы. Кейбір адамдар бүкіл өмірі бойы бір қалыпта қала береді. Ал, кейбіреулер тіпті жиырма бес жасында тұлғаға айналады. Жеке дара адамды, индивидті тұлғаға айналдыруда мұғалімнің атқаратын қызметі зор. Жоғарыдағы айтылған қасиеттер қазіргі ғылыми ізденістерден негізделген қоғамның мұғалімнен сұранысы.
Мұғалімге үкіметіміз тарапынан көрсетіліп жатқан қолдау айтарлықтай. Жыл сайын өткізіліп жатқан байқаулар, ерен еңбегі үшін ақшалай сыйлықтар, еңбектерінің сапасын бағалаудағы аттестациялау ережелері соның айғағы. Мұғалімнің іс-тәжірибесін зерттеу, тарату, жаң-жақты бағалау мұғалім жұмысына деген құрмет пен ізет белгісі. Бұл бағыттағы жұмыстар әдістемелік көмек, кеңес және кәсіби біліктілікті арттыру қызметтерінде қызу жүруде. Жоғары деңгейдегі шеберханалар болса, өз пәнін жақсы меңгеруіне жағдай болады. Қазіргі жаңа мектептер бағдарламасындағы шеберханалар қарастырылған. Біраз мектептердегі жағдай бірдей емес. Мұғалім мен оқушының ғылыми жұмыстармен айналысуы қоғам, заман талабына сай өсуіне жағдай туғызады. Мұғалімге заманауи технологияларды меңгеруге де курстардың ұйымдастырылуы мүмкіндік береді. Заман талабына сай тұлғаны тәрбиелеуде жеке жетекшілік, арнайы жұмыс түрі қажет. Ол ата-ана мен мұғалім қолында екені сөзсіз. Қазіргі бағдарлы - бейінді оқыту саясаты оқушы бойында оның бағдарын анықтау, жалпы білімді де оқушы қажетіне қарай саралау. Егер тұлғаны тәрбиелеудегі, тұлғаның кәсіби бағдарын анықтаудағы, кәсіби білім берудегі маңызды рольді мұғалімге жүктесек, қажетті қасиеттердің бірі - мұғалім-продюсер. Тұлғаның негізгі қасиеті оның өзгелерден ерекшелігі. Сол ерекшелігінің арқысында ол ешкімге ұқсамайды. Ол дара. Даралық қасиетін танып, оның қалыптасу бағдарламасын тек қана мұғалім - кәсіби маман жасайды. Осы тұста мұғалімнен практикалық психолог қызметін меңгеру міндеті тұрады. Айтылған ой қазіргі мектептерде психологтардың қызметін еске түсіреді. Жахандану жағдайындағы мұғалім бейнесі қайта қарауды қажет етеді. Мұғалімді даярлаудағы мұғалімге нені оқытамыз, мұғалімді неге оқытамыз деген сұрақтардың ішінде мұғалімді қалай оқытамыз деген сұрақ өз жауабын іздеуде.
Бүгінде ғылым білімге қояр талап артып, оқу жүйесі де күрделенген шақта жаңа қоғам мұғаліміне жүктелер жүк еселене түсуде. Ұстаз қауымы алдында жай білім беру ғана емес, сонымен қатар өркениет көшіне жол бастайтын, әрі ұлттық рухта сусындаған білімді, дарынды азаматтар тәрбиелеп шығару міндеті тұр. Бұл жолда мұғалімнің кәсіби шеберлігін дамыту, біліктілігін арттыру сынды мәселелер мектеп алдында тұрған жауапты іс болмақ.
Мұғалімнің кәсіби даму шеберлігі алған дипломнан кейін әрі қарай тоқтап қалмауы керек. Ол бес жылда бір рет өткізілетін білім жетілдіру курстары мен аттестация арқылы дамып отыруы тиіс. Осыған орай жасалған арнайы жоспар бойынша жүзеге асырылып отыруы керек. Оның қатарына жүйелі өтетін ашық сабақтар, түрлі сайыстар, байқаулар, конкурстар, сыныптан тыс жұмыстар, пәндік олимпиада, ғылыми жоба және ғылыми-тәжірибелік конференцияға қатысу кіреді. Сонымен бірге әр түрлі деңгейдегі курстар мен семинарларға қатысу да мұғалімнің білімін көтерудің жолдары болмақ.
Тәуелсіз ел тірегі білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған негізгі мәселенің бірі - білім беру, ғылымды дамыту екендігіне ешкімнің таласы жоқ. Ұстаз қолында адам тағдыры, болашақ ел тағдыры тұр. Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені мұғалім - мектептің жүрегі - деп Ыбырай Алтынсарин айтқандай, қазіргі оқу орындары алдындағы міндеттерді шешуде мұғалімнің кәсіптік мәдениеті басты шарт екендігі аян.
Білім берудің ұлттық моделіне көшкен қазіргі мектепте, ойшыл, зерттеуші, жаттандылықтан аулақ практикалық қызметте педагогикалық үйлестіруді шебер меңгерген, психолог-педагогтік диагностика қоя білетін іскер, шығармашыл ұстаз керек. Елбасының өзі білім мен ғылым қызметкерлерінің кезекті съезінде сөйлеген сөзінде: Болашақта еңбек етіп өмір сүретіндер бүгінгі жастар. Мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады - деген болатын.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына арнаған Қазақстан - 2030 жолдауында барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуына бағытталған негізгі басым бағыттар мен міндеттерді жүзеге асыру үшін білім мазмұнын жақсартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдерін қолданудың тиімділігін арттыру қажеттігін атап көрсеткен еді. Демек, бүгінгі таңда педагогикалық ұжым мен сол ұжымды құрудағы педагог кадрлардың негізгі мақсаты мен міндеттері - сабақ сапасын көтеру, оның түрлерін жетілдірудің жолдарын іздеу, іздене отырып оқушының пәнге қызығушылығын және танымдық ізденімпаздығын арттыру. Осыған орай мектеп өміріндегі өзекті мәселелердің бірі сабақтың жаңаша оқыту түрлерін дамыту болып табылады.
Сабақ - біртұтас жүйе және педагогикалық шығарма, сондықтан да ол бір тұтастығымен, бөлімдерінің ішкі өзара байланысымен, мұғалім мен оқушының қызметтерін кеңейтудің бірыңғай логикасымен ерешеленуі керек. Педагогикалық тәжірибені бүгінгі даму деңгейінде белгілі болып отырғандай оқытудың озық әдіс тәсілдерінің бәрін еркін игеріп, әрбір нақты жағдайларға орай ең тиімді әдісін таңдап алу, олардың жиынтығын түрлендіре отырып пайдалану, әрі шығармашылықпен өзіндік білімді жетілдіре отыру негізінде ғана жүзеге асатын іс. Өз білімін көтеру негізінде - оқу-тәрбие үрдісін ұйымшылдықпен жүргізуде мұғалім басты тұлға. Осындай талапқа сай қызмет атқару үшін мұғалім бірінші кезекте өзінің әдістемелік, саяси-экономикалық, экологиялық, психологиялық, дидактикалық білімін ұдайы толықтырып үздіксіз іздену үстінде өз мамандығы бойынша білімін жетілдіріп отыруы керек.
Сонымен қатар психология мен педагогика ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz