Орман мелиоративтік жүйесінің қоршаған ортаға пайдасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Орман мелиоративтік жүйесінің қоршаған ортаға пайдасы

Кіріспе

I Орман мелиоративтік жүйесінің қоршаған ортаға пайдасы.

II Орман алқабының отырғызылу құрлысы.

III Алқапты желден қорғайтын орман жолақтары.

IV Топырақтың ылғалмен шайылып кетуін реттейтін орман жолақтары.

V Жыралар мен арқалықтардың жанында орналасқан орман белдеулері

VI Орман мелиоративтік жүйесінің егіс танаптарындағы пайдасы.

a) Егісті қорғайтын орман алқабын отырғызу.

VII Қорытынды.

Пайдаланылған әдебиеттер.

Қоршаған ортаны сақтау үшін топырақтың табиғаттың зиянды әсерінен (құрғақшылық, құрғақ жел, суық жел, боран, жел немесе су тудырған эрозия, шаңды боран, құм көлемінің артуы және сел ағындары) және адам (табиғи ресурстарды тиімсіз бөлу, биосфераның ластануы) қорғалуы маңызды.

Мелиорация (латын тілінен аударғанда жақсарту деген мағынаны білдіреді) - бұл ауыл шаруашылығы алқаптарының тиімділігін арттыруға және ұйымдастыру-техникалық, биологиялық және техникалық іс-қимылдар жүйесінің көмегімен Ауыл шаруашылығын жүргізу үшін өте ыңғайлы емес жерлерді ұтымды пайдалануға көмектесетін қоршаған ортаның қолдан жасалған өзгерістері. Мелиорацияда қорғау қызметін атқаратын ерекше орман екпелерін құрудың маңызы зор. Мұндай орман дақылдарын отырғызу орман мелиорациясы деп аталады.

Орман мелиорациясы -Ауыл шаруашылығын жүргізу үшін оны неғұрлым қолайлы ететін жердің топырақтық-гидрологиялық және климаттық жағдайларын жақсартуға бағытталған орман шаруашылығы іс-шараларының жүйесі.

Орман мелиоративтік жүйесінің қоршаған ортаға пайдасы.

Дақылдарды аңызақ ыстық желден, топырақты эрозиядан, өзендерді, көлдерді суалудан қорғау үшін олардың жағасына ағаштар отырғызылады. Өзендердің, көлдердің, каналдардың, айналасына отырғызылған ағаштар олардың жағасын бекітеді, сумен шайылып, эрозия болудан сақтайды және судың булануын азайтады.
Қала, аудан орталықтарының, елді мекендердің айналасындағы екпе ағаштар, тал бұталар егістік жерлерді зауыт-фабрика қоқыс түтіндерінің залалынан сақтайды.
Микроклиматтың және топырақтың құнарлылығын көтеру бағытында ауаны тазартудағы пайдасы ұшан теңіз десе болады.
Желдің күшін әлсіретіп, орман және алқаағаштар қардың көшуіне кедергі жасайды және осы арқылы топырақты және күздік жерлердің өскіндерін қатып қалудан сақтайды.
Қорғаныштық орман екпелері жүйесінде өсімдіктердің суға биологиялық қажеттілігі төмендегені және оны 200-500 м3/га дейін үнемдеу мүмкін екендігі анықталды, бұл бір суару нормасына тең.
Орман жолақтарының мелиоративтік әсері егістіктің биологиялық өнімділігінің 20-30% - ға, жемшөптің энергетикалық құнарлылығының орта есеппен 12% - ға, астық түсімінің 10-15% - ға өсуіне әсер етеді.
Суармалы жерлерде және суару арналары бойында құрылатын қорғаныштық орман екпелерінің баға жетпес мелиоративтік және табиғатты қорғау маңызы бар. Ол топырақты эрозиядан және ауыл шаруашылығы дақылдарын қолайсыз табиғат факторларынан қорғауда, суармалы аумақтың гидрологиялық режимін жақсартуда және булануға ылғалдың жоғалуын азайтуда, арналарды қарданжәне қар басып қалудан қорғауда, суару техникасы мен гидротехникалық құрылыстарды пайдалануды жақсартуда көрінеді.
Барлық осы орман мелиоративтік іс-шаралар қоршаған ортаның зиянды әсерінен экономикалық шығындарды төмендетеді, өнімді арттырады, шөп дайындау көлемін арттырады және жайылымды сақтайды, адамның топырақ пен суға теріс әсерін төмендетеді.
Әр түрлі құрылымдағы орман алқаптары жел жылдамдығын 20-дан 50%-ға дейін азайтатынын, ылғалдылыққа (судың булануы 3 есеге дейін төмендейді) және ауа температурасына (жазда ол 1-2 градусқа төмендейді, ал қыста 1-2 градусқа көтеріледі) жақсы әсер ететінін айғақтайтын деректер бар.
Ұзындығы бір метр орман жолағы 80 текше метр қарды ұстайды, ал бұл алқаптарда топырақтың қатуын болдырмайды

Орман алқабының отырғызылу құрлысы.

Топырақ қорғау орман алқабы өзінің отырғызу құрлысы (конструкциясы) бойынша жел өткізбейтін тығыз, селдір және жел өткізетін болып үш топқа бөлінеді.

Жел өткізбейтін орман алқабында ағаштар жиі, яғни тығыз отырғызылады. Топырақты желден қорғау қабілеті осында отырғызылған ағаштың 15 биіктігіне тең. Бұл орман алқабында қар мол ұсталады, ол көктемде баяу еріп топырақты жақсы ылғандандырады.
Селдір құрлысты орман алқабынан соққан желдің 35 пайызы өтеді, ал топырақты желен қорғауы ағаштың 25-30 биіктігіне тең қашықтыққа дейін жетіп, желдің күші екі есе кемиді.

Жел өткізетін орман алқабында ағаштардың жоғарғы жағы бірімен-бірі түйісіп желдің өтуіне тосқауыл жасаса, ал төмені жағынан жел жақсы өтеді. Топырақ қорғау алқабының осы түрі қоршаған танаптарда микроклимат жақсарып, оларға қолайлы жағдай туғызады.

Топырақтағы, ылғалды сақауға арналған орман алқаптары жаз бойы танаптарды ыстық аңызақтан, құрғақшылықтан, шаңды дауылдан қорғап тұрады, желдің екпінін баяулатады, қыста танаптардан қардың ұшып кетпеуін қамтамасыз етеді. Қар қалың болса топырақ қыста тереңге тоң болып қатпайды, сондықтан көктемде және жазда топырақты тез кептіретін өкпек желден қорғайды, ылғалдың орынсыз ысырап болуынан сақтайды. Сөйтіп, алқаптағы климат жұмсарып, дақылдардың өніп-өсуі жақсарады. Танап қорғайтын орман алқабының әсерінен ыстық күндері ауаның температурасы 1-1, 5 С, ал топырақтың температурасы 2, 5-4 С төмендейді, бұл судың булануын орта есеппен 15-20 пайыз азайтып, өнімінің көбеюіне игі әсерін тигізеді.

Орман алқабын отырғызғанда 3 топ ағаш тұқымын (породасын) қолданады.

Басты немесе негізгі тұқым . Ол топырақты желден қорғайтын негізгі алқап.

Ілеспелі ағаш тұқымы топырақты көлеңкелеп қолайлы микроклимат жасайды.

Бұталы ағаштар тұқымы топырақты көлеңкелеп, арамшөптерді құртады.

Суғармалы жерлердің 4-5%-не міндетті түрде екпе ағаш отырғызылуы керек. Екпе ағаштар қабатының- ені 10-12 метрден кем болмауы керек. Желдің зиянды әсері егістікке тимеу үшін бір жерге отыргызылған екпе ағаш пен екінші жерге отыргызылган екпе ағаштар жолағының ара қашықтықтары 200 метрден 500 метрге дейін болады, ал көлденең отыргызылган екпелердің ара қашықтыгы 1000-1500 метр болады. Өте ірі каналдардың бойына ені 50 метрден 200 метрге дейін екпе ағаш отыргызады. Шаруашылык каналдың бойына 4-8 қатар екпе ағаш еккен лазым, ал шаруашылык кегалдарының бойына 2-3 қатар егілуі керек. Әр қатардың ара қашықтығы 1-2 метр. Егер каналдардын түбінде көп тұнба заттар жиналатын болып, оны механикалық түрде аршып тазалайтындай жағдай болса, екпе ағаштар каналдың бір жағында ғана отыргызылуы керек (көбінесе жел жағында) . Екпе ағаштардың қажетті түрлерін таңдай білген дұрыс. Әрине ағаш тұқымдары жергілікті жердің табиғи жағдайын ескере отырып таңдап алынады.

Республикамыздың солтүстік, батыс, шығыс облыстарының қызыл-қоңыр топырақты аймақтарында қайың, сағыз қарағай, теректердің әр түрі, қарағаш, сондай-ақ акацияның әр түрі, жиде, қарақат, шие, сібір, алмасы сияқты тал-шіліктерді отырғызуға болады.

Жауын-шашын аздау болатын орталық облыстарда, соған жақын іргелес аудандарда, яғни қоңыр, боз топырақты аймақтарда отырғызуға болатын ағашардың түрлері азая түседі. Бұларға қарағаш, үйеңкі, жиде, қарақат еккен қолайлы. Оңтүстік облыстарының тәлімі жерлеріне отырғызуға болатын ағаштардың түрлері санаулы-ақ. Себебі, ылғалдың аздығына, ыстыққа көп ағаштар шыдай бермейді. Қазақстанның суармалы аймағында кез-келген ағашты отырғызбай, тек бағалы, шаруашылыққа пайдалы ағаштар еккен жөн. Отырғызылатын ағаштар егінге ешқандай зиянсыз, әрі топырақты қайта тұзданудан сақтайтын болуы керек.

Мақта егілетін Оңтүстік Қазақсан облысында дренажы жақсы жұмыс істеп тұрған жерлерге емен, қарағаш, қайың отырғызуға болады. Жер асты суы жақын жерлерде теректің әр түрі отырғызылады (қара терек, канада терегі), ал суы тереңде жатқан жерлерде үйеңкінің әр түрін отырғызу керек. Бұл ағашар канал жағалауларының топырағын жақсы бекітеді.

Топырақта тұз болмаса, ол жерге грек жаңғағы сияқты жылу сүйгіш ағаштарды отырғызуға болады, грек қара жаңғағы суықтан онша қорықпайды, ол 40С суыққа төзеді. Алманың әр түрлі сорттарын (апорт, ақ розмарин, мильтон), алмұрттың орман сұлуы сияқты сорттарын, өрік, алша, құрма тәрізді жеміс ағаштарын да отырғызған жөн.

Тұзды жерлерге қарағаш, қараған, жиде ағаштарын отырғызған қолайлы. Қызылорда облысының ауа райы өте құрғақ болғандықтан, мұнда өсіруге болаын ағаштардың түрлері онша көп емес. Бұл өңірге қарағаштың аласа түрлері, ақ қараған, канада терегі, жиде жақсы өседі.

Жамбыл облысының қант қызылшасы, жүгері, жоңышқа, дәнді масақты астық дақылдары егілетін танаптарының төңірегіне емен, қайың, ақ қараған, қара терек, канада терегі, қарағаш, үйеңкі сияқты ағаштары егінге жақсы сая береді. Жеміс ағаштарынан алманың Апорт, Заилийское сорттарын, алмұрттың Орман сұлуы, Талғар сұлуы, қара өріктің, шиенің , әр түрлі сорттарын отырғызуға болады.

Климаты жұмсақтау болып келетін тау бөктерлерінде орналасқан танаптардың айналасына өріктің Гайрат, Қызыл исфарак сорттарын, отырғызуға болады.

Егістік жерлердегі жекеше отырғызылған екпе ағаш қорғандар өздігінше белгілі агрономиялық және биологиялық дәрежедегі керсеткіштерге жете алмайды. Олар белгілі бір ішкі шаруашылық орман мелиоративтік жүйе кұрамында болуы керек. Орман мелиоративтік жүйе (ОМЖ) деп белгілі табиғи географиялық жерлерде еп, жоғары экономикалық көрсеткіштер беретін бірімен¬бірі мелиоративті байланыста орналасқан орман жолақгарын айтады. Олардың қүрамына әр түрлі шаруашылық қызметіне жарайтын егістік жерлердегі танап қоршау ағаш жолақтары, ор-жар бойындағы; езен - тоған, су, құмды бекіту, жайылым жерлерді қорғау үшін егілетін және жол бойындағы екпе ағаштар кіреді.

Орман мелиоративтік жүйесі алып жатқан көлеміне, табиғатқа тигізетін әсеріне қарай бірнеше топқа бөлінеді:

жекеленген ОМЖ - жекеленген шаруашынықты ғана қамтиды. Оның ауданы 10-15 мың гектар;

ішкі шаруашылық ОМЖ - бұл да жекеленген шаруашылықта болады. Бірақ оның ауданы 40-70 мың га;

шаруашылық ОМЖ - 4-5 шаруашыльщтың жерін қамтиды. Оның ауданы 200-350 мың гектар;

аймақтық ОМЖ - белгілі ауданның жерін қамтиды. Оның ауданы 0, 85-0, 95 млн га;

өлкелік ОМЖ - белгілі агро-орман мелиоративтік өлкені қамтиды. Онын ауданы бір миллион гектарға дейін жетеді.

Алқапты желден қорғайтын орман жолақтары.

Алқаптарды желден қорғайтын орман жолақтары ауыл шаруашылығы дақылдары үшін құрылады. Осылайша, орман екпелерінің жолақтары арасындағы алқаптарда желдің жылдамдығы азаяды, топырақтың, егістіктердің және жас өскіндердің ұшу қаупі төмендейді.

Орман жолақтарындағы желдің өзгеруіне байланысты ауа температурасы мен ылғалдылығы артады. Орман жолақтары қарды бірқалыпты жинауға көмектеседі (топырақтың қатуына кедергі жасайды) және ылғалды сақтайды. Бұл қардың еруінен ағуды қарқынды сіңіруге көмектеседі.

Орман жолақтарын алқаптарға дұрыс орналастыру керек. Олар ең аз егістік жерлерді алып, тек баурайға орналастырылуы керек. Алқаптарда құрылған орман жолақтары негізгі және қосымша болып табылады. Негізгі орман жолақтары алқаптың ұзын шекарасы бойынша бір-біріне параллель, желге қарай перпендикуляр отырғызылады. Қосымша орман жолақтары негізгі орман жолақтарына перпендикуляр отырғызылады. Орман жолақтарының тоғысында немесе олар қиылысқан кезде ауыл шаруашылығы техникасы жүріп өтуі үшін ені 10метрден 30метрге дейінгі аралықтар жасалады.

Топырақтың ылғалмен шайылып кетуін реттейтін орман жолақтары.

Орман жолақтары топырақтың ылғалмен шайылуын реттеу үшін де қолданылады. Мұндай екпелер топырақ бетіндегі суды (бөлу қоры) топырақ ішіндегі суға бағыттайды, бұл егістікте ылғалдың өткізгіштігінің жақсы жағдайларын қамтамасыз етеді және көктемгі кезеңде судың ағуын төмендетеді. Орман екпелері өз тамырларымен топырақ дренажын қамтамасыз етеді. Топырақ үстіндегі өсімдіктердің бөлігі және орман төсеніші шайылу жолында кедір-бұдырлық қасиеті бар бетті құрайды. Булануға ылғал жоғалтудың азаюынан және орман жолақтарымен қорғалатын алқаптарда жаңбыр суы ағынының болмауынан топырақтың ылғалдылығы ашық кеңістікке қарағанда біршама көп.

Бұл орман жолақтары далалық және топырақ қорғаушы ауыспалы егіс жерлерде отырғызылады, ал кейде егіс аумағында отырғызылады. Жолақтар арасындағы қашықтық еңіске байланысты. Егер еңіс 4градусқа тең болса, онда жолақтар арасындағы қашықтық 400метрден аспайды, ал егер еңіс 4градустан көп болса, онда орман жолақтары арасындағы қашықтық 300метр болады.

Орман екпелерінің эрозияға қарсы рөлі топырақтың сулы-физикалық қасиеттерін жақсартудан тұрады, бұл еріген және нөсерлі сулардың қатты ағуын және үстіңгі ағынның азаюын қамтамасыз етеді. Орман екпелері астындағы топырақ дала жағдайында сағатына 150 - ден 300-400 мм-ге дейін еріген суды сіңіре алады. Эрозияға қарсы екпелердің әрбір гектары шамамен 1700 м / еріген суды жер асты ағынына ауыстырады.

Жыралар мен арқалықтардың жанында орналасқан орман белдеулері.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.