БУРАБАЙ МЕМЛЕКЕТТІК ҰЛТТЫҚ ТАБИҒИ БАҒЫНДА ӨСІРІЛЕТІН ЕУРОПА БҰҒЫСЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

БУРАБАЙМЕМЛЕКЕТТІК ҰЛТТЫҚ ТАБИҒИ БАҒЫНДА ӨСІРІЛЕТІН ЕУРОПА
БҰҒЫСЫНЫҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Бұршақбаева Л..М
Кіріспе. Бурабай Мемлекеттік Ұлттық табиғи бағы биік және орташа таулы
рельефімен, далалық әсем ландшафттарымен бейнеленеді. Әсіресе ірі аңдары бар (бұғы, елік,
аю және т.б.) қайыңды шоқ орманы мен қарағайлы ормандары, төмен шоқтылы қыраттары
мен көлдері көрік береді. Ұлттық табиғи бақтың территориясында қазіргі уақытта 305
омыртқалы жануарлардың түрлері тіркелген. Ең алғаш рет Ұлттық табиғи бақта ғылыми-
зерттеу жұмыстары 1816 жылы жүргізілді. Бурабайдың жануарлар дүниесін және
динамикасын зерттеуде С.Д. Лавров, Н.М. Михеля, Б.К. Штегман сияқты зерттеушілердің
атқарған жұмыстарының маңызы зор. Зерттеудегі басты кезең және жануарлар дүниесін
қорғау мұнда 1953 жылы ұйымдасқан мемлекеттік қорықтың ашылуымен байланысты.
Жануарлар дүниесінің құрамындағы басты өзгерістер 19 ғасырдың ортасында антропогендік
факторлардың күшеюінен, ( жерлерді жырту, ормандарды кесу, сутартқылардың көбеюі,
қарқынды аңшылық құру және т.б) сондай-ақ жылы және құрғақ климаттық кезеңнің әсер
етуінен болды. Осындай көптеген әр түрлі процесстердің нәтижесінде Ұлттық бақтың
ауданында қоңыр аю, марал, құндыз, тау ешкісі жойылып кетті. Осыған орай, Ұлттық бақта
адамдардың көмегімен жануарларды жерсіндіру, оның ішінде Еуропа бұғысының
биологиялық қасиеттері мен ерекшеліктерін зерттеу өзекті мәселе болып табылады [1].
Зерттеу материалдары мен әдістері. Аңшылық жануарлардың биологиясын және
экологиясын жақсы білу арқылы аңшылық және басқа шаруашылықтық салалар ара-
қатынасын реттеуге болады. Ұлттық табиғи бақта өсірілетін Еуропа бұғысының биологиялық
қасиеттері мен ерекшеліктерін зерттеу әдістері:
1)Ұлттық табиғи бақтағы мекендеу ортасын анықтау
2) қоректенетін өсімдік түрлерін көрсету
3) қыс мезгілінде қосымша азықтандырудың нормасын анықтау
4) жануарларды есепке алу
Бурабай Мемлекеттік Ұлттық табиғи бағының бастапқы құрылу кезеңінде
жануарларды жерсіндіру тәжірибесі үлкен маңызға иеленді. Жануарларды жерсіндіру
аңшылық қорларды толықтырудың басым бағыттарының бірі. Жерсіндірілген жануарды
жібермес бұрын оның мекен ету ортасындағы биоценотикалық орнын мұқият бағалауын
қадағалау қажет. Жерсіндірудің нәтижесі жануарларды жібергеннен кейін шаруашылықтағы
саны және олардан түскен пайданы есепке ала отырып бағаланады. 1966 жылы Аскания-Нова
қорығынан Бурабай МҰТБ-на әкелінген Еуропа бұғысы сәтті жерсіндірілді. Жерсіндірудің
басты мақсаты мен маңыздылығы Ұлттық бақтағы жануарлардың қорын толықтыру, шетел
аңшылық туризімін ұйымдастыру және трофей ретінде аңшылық объектісіне айналдыру [2].
Зерттеудің нәтижелері. Аймақтың табиғи климаты шұғыл континентті, жазы құрғақ
әрі ыстық. Қыс қатты болғанмен қар аз түседі. Қыстан жазға өту мерзімі өте қысқа. Ауаның
абсолюттік жоғарғы температурасы 39-41ºС жетеді. Желдің жылдық орташа соғу
жылдамдығы 3,1-3,7 м\сек. Қыс мезгілінде жануарлардың азық іздеу барысында тәуіліктік
жүрістері 2500 м-ді құраса, азық мол болған жағдайда 500 м-ден ұзап кетпейді. Бұл бұғылар
сүтқоректілердің ішінде жұптұяқты отрядқа жатады. Дене бітімі ірі, сымбатты жануарлар.
Аталықтарының дене ұзындығы 2,4 м, шоқтығының биіктігі 1,5 м, салмағы 250 кг, ал
аналықтарының дене ұзындығы 2 м, шоқтығының биіктігі 1,3 м, салмағы 160 кг жетеді.
Кеудесі созыңқы, аяқтары биік, жіңішке. Ересектерінің басы ұзынырақ, құлақтары үлкен және
өте қозғалмалы келеді. Тістерінің саны 34, құйрығы қысқа. Денесінің артқы бөлігінде ілгері
қарай орналасқан ақ дағы болады. Оны айна деп атайды. Ол жануарлардың бірін-бірі қалың
орманда жоғалтып алмас үшін маңызы зор. Қыс кезіңде түсі сұршыл, жазда қызығылт сары.
Мойынының төменгі бөлігі және бауыры әрқашанда ақшыл болады. Аталықтарының
мүйіздері жақсы жетілген, әр мүйізінде 5-6 қосымша тармақтары болады. Аналықтары
мүйізсіз.
С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ-ң Ғылым жаршысы
Вестник науки КАТУ им. С.Сейфуллина. - 2011. - №2(69). - С.79-83.Жылда наурыз - сәуір айларында аталық бұғылардың мүйіздері түсе бастайды, ал тамыздың
аяқ кезінде жаңа, бұрынғыға қарағанда ірі және әдемі мүйіздер шығады. Аталықтарының ең
алғашқы мүйіздері тіршілік етуінің бірінші жылының аяқ кезінде маңдай үстіне сүйекті төбе
күйінде пайда бола бастайды. Екінші жылдың күзіне қарай мүйіздерінің өсуі тоқтап,
сүйектеніп, тері қабынан тазаланады. Бұл бірінші бұтақталмаған мүйіздерін шырпы деп
атайды [3].
Ұлттық бақтағы әдеттегі мекендеу ортасы - жапырақты екпе ағаштар және қарағайлы
жас шыбықтар, алаңқайлы, жапырақ және қылқан жапырақ тұқымды ағаштар жақсы өсетін,
әртүрлі шөптесін өсімдіктер өсетін талды, аршалы шағын тоғайлы жерлер. Көктемге қарай
бұғылар таудың оңтүстік беткейіне шығады. Себебі мұнда шөптесін өсімдіктер орманды
жерлердің өсімдіктеріне қарағанда айтарлықтай ертерек шығады. Көбіне таңертеңгі және
кешкі уақыттарда жайылады, ал күндіз көбіне тынығады. Топтанып тіршілік етеді, әрбір топта
он басқа дейін болады. Бұдан да ірі топтар жануарларға қолайсыз кезең туған жағдайда
құрылады. Мысалы: қыстың ең қолайсыз күндері, қардың қалыңдығы 70 - 100 см биіктікке
дейін жеткенде 60 бастан тұратын табын құрады. Сондай-ақ ересек бұғылардың аталықтары
мен аналықтары күйекке түсу кезінде бір жерге топтасады. Басқа уақытта аталықтары орман
алабының шеткі аймақтарында, ал аналықтары орманның ішінде мекен етеді.
Еуропа бұғысы - тек қана өсімдікқоректі жануар. Көбінесе ағашты-бұталы
өсімдіктермен қоректенеді. Әсіресе жаз мезгілінде бұғылардың азықтары әр түрлі шөптермен
қоректенудің есебінен алуан түрлі. Жаздың аяғында және күзде емен жаңғағын жақсы жейді.
Күзде рационында азық түрлерінің мөлшері азаяды. Қыс кезінде азықтың басым бөлігін
ағашты, бұталы өсімдіктер құрайды. Бұғылар сондай-ақ ағаштар мен кейбір бұталардың
қабықтарын қорек етеді. Көбіне талдың жас бұтақтары, емен, үйеңкі, көктерек, шетен, шаған,
алма ағашы, қабыржық, қарабүлдірген, шәңгіш, таңқурай, қаражидек және шөптесін
өсімдіктермен қоректенеді.
1 кесте - Бұғылардың қоректенетін өсімдік түрлері
Қоректену
өсімдіктерінің түрлері
Өсімдік
түрлерінің
саны
Қоректену
өсімдіктерінің
түрлері
Өсімдік
түрлерінің
саны
Ағашты өсімдіктер 21 Өлеңшөп және елекшөп 7
Бұталы өсімдіктер 23 Қырыққұлақ 4
Дәнді өсімдіктер 18 Қырықбуын 2
Бұршақ тұқымдас 15 Қыналар 4
Түрлі шөптер 122 Саңырауқұлақ 5
Сонымен қатар қыс уақытында бұғыларды пішенмен, жапырақты ағаштардың
жапырақты сыпырғыларымен, шүйгін және дәнді дақылдармен қоректендіреді. Жазғытұрым
бұл аңдар қосымша азықтандыруды қажет етпейді. Өйткені, бұл кезде табиғи азықтар
жеткілікті болады. Қыстағы қосымша азықтандыруды бұғылар табиғи жапырақты азықтар аз
болғанда қажет етеді немесе қар қалың болғанда немесе қабыршақ мұз пайда болғанда.
Қосымша азықтандыруды дұрыс ұйымдастырғанда жануарлар қолайлы жерде шоғырланады,
оларға бақылау жүргізу жеңілденеді. Қосымша азықтандырудың нормасы әр түрлі болады,
олар шаруашылықтың географиялық орналасуы, алқаптар азықтылығы, табиғи азықтар қоры,
қар қалыңдығы және басқа да факторларға байланысты [4].
2 кесте - Бұғыларды қосымша азықтандырудың нормасы
Қосымша азықтардың түрлері
Пішен, кг Сыпырғы, дана
Картоп және тамыр
жеміс, кг
Құнарлы азық, кг
3 3 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.