Энтомология пәнінің қысқаша даму тарихы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Глосарий:

абдомен - буынаяқтылардың денесіндегі құрсақ бөлімі, насекомдар денесінің артқы бөлімі;

акрон - буынаяқтылардың басының алдыңғы буыны;

антенна - мұртша, иiс жене сипап сезу мушесiнiң қызметiн атқарады;

антеннула - шаянтәрiздiлердiң мұртшаларының бiрiншi жұбы;

анофелес - безгек маса;

арахнология - зоологияның өрмекшiлердi зерттейтiн саласы;

атолл - сақина пішінді маржанды арал, теңіз бетінен аздап көтерілген дөңгелек төбешік, ортасында теңіз суына толы айдын;

ацеоломата - екiншi реттiк дене қуысы (целом) жоқ жануарлар;

биогельминттер - толық дамуы үшін аралық иені қажет ететін паразит құрттар;

базиподит - кейбiр шаянтерiздiлердiң аяқтарындағы негiзгi бөлiктiң екiншi бунағы;

бентос - су түбiнде тiршiлiк ететiн организмдер жиынтығы;

билатеральдi симметрия - жануарлардың денесiн ортасынан тең жарғанда, оның екі жағындағы бөлiмдерiнің құрылысы бiрдей болып шығуы;

галла - кейбір насекомдар мен кенелердің келтіретін зардабынан өсімдік мүшесінде тканьдердің қалыптан тыс ұлғайып өсуі;

гемолимфа - буынаяқтылар мен моллюскалардың денесiндегi сұйықтық;

диапауза - насекомдардың қолайсыз кезеңнен өту құбылысы;

имаго - насекомдардың даму сатысындағы ең соңғы ересек түріне айналған сатысы;

инсектицидтер - зиянкес насекомдарды құртуға арналғанулы химиялық заттар;

копуляция - аталық және аналық жыныс клеткаларының бір-бірімен қосылуы;

миксоцель - буынаяқтылардың аралас дене қуысы;

мандибула - буынаяқтылардың жоғарғы жағы;

мальпиги түтікшелері - өрмекшілер мен насекомдардың зәр шығару органы;

макронуклеус - көбеюден басқа денедегі барлық қызметті реттейтін инфузорияның үлкен ядросы;

мимикрия - жануарлардың қорғаныш реңі;

нимфа - кенелердің және шала түрленіп дамитын насекомдардың соңғы личинкалалық сатысы;

омматидиялар - буынаяқтылардың фасетті көзін құрайтын жеке көзшелер;

полиэмбриония - бір жұмыртқадан бірнеше ұрықтың дамуы; полоноскалар - өсімдік биттердің аналық партагенетикалық ұрпағы;

постэмбриональді дамуы - ұрықтың жұмыртқадан шыққаннан кейінгі даму сатысы;

провизорлы мүшелер - личинкалардың денесіндегі уақытша дамыған мүшелері, даму барысында олар жойылып кетеді;

ректальді бездер - насекомдардың артқы ішегінде орналасқан айрықша клеткалар, олар нәжіс құрамындағы денеге сіңбеген ас қалдықтарын және суды сіңіруге көмектеседі;

сенсилла - буынаяқтылардың сезім мүшесі;

склериттер - буынаяқтылардың сыртқы хитинді кутикуласының тақталары.

Тақырып 1. Энтомология пәнінің қысқаша даму тарихы, мақсат, міндеттері және зерттеу әдістері. Насекомдар немес алты аяқтылар класы - Insekta, Hexapoda.

Дәрістәің мақсаты: Энтомология пәнінің қысқаша даму тарихы, мақсат, міндеттері және зерттеу әдістері мен танысу. Насекомдар немес алты аяқтылар класы - Insekta, Hexapoda.

Қаралатын сұрақтар:

Энтомология пәнінің қысқаша даму тарихы, мақсат, міндеттері және зерттеу әдістері.
Насекомдар немес алты аяқтылар класы - Insekta, Hexapoda.

Жануарлар дүниесіндегі жер жүзінде кең таралаған және түрлерінің саны жағынан ең көбі - буынаяқтылар типі. Олардың 2, 5 млн түрі бар. Жануарлар жүйесіндегі қалған 22 типтің түр саны буынаяқтыларға жетпейді.

Буынаяқтылар типіне шянтәрізділер, өрмекшітәрізділер, көпаяқтылар және насекомдар жатады. Буынаяқтылар деп аталатыны да осыдан. Олар екі жақты симметриялы және гетерономды сегменттелген жануарлар. Денесі екі немесе үш бөлімге бөлінеді: баскеуде, құрсақ немесе бас, кеуде, құрсақ. Денесін хитинді кутикула жауып тұрады. Ол жануардың ішкі мүшелерін зақымдаудан қорғайды жіне оның іші жағына бұлшық еттер бекінеді. Хитинді кутикула өспейтін, созылмайтын қосынды, сондықтан буынаяқтылардың өсуі түлеу арқылы өтеді. Бұлшықеттері көлденең салалы - жолақ, тез жиырыла алады. Буынаяқтылар дара жыныстылар. Жыныс диморфизі жақсы дамыған. Эмбриональды және постэмбриональды дамудың ұзақтығы өзгеріп тұрады.

Буынаяқтылар мұхиттарда, теңіздерде, тұщы суларда, ыстық су қайнарларында, қарлы жерлер мен мұздарда, топырақ қабаттарында, тіпті ауада да көп кездеседі. Адам және жануарлар организмдерінде паразиттік тіршілік ететін түрлері де бар.

Буынаяқтылардың табиғатқа және адам өміріне ықпалы өте зор. олар адамның, жануарлардың, өсімдіктердің паразиттері және түрлі жұқпалы ауруларды таратушылар, сондай ақ егістік өсімдіктері мен орман өсімдіктерінің зиянкестері. Екінші жағынан буынаяқтылар азық түлік және техникалық шикізат есебінде пайдаланылады. Өсімдіктерді тозаңдандырады, топырақты құнарландырады.

Буынаяқтылар типі төрт тип тармғына бөлінеді: желбезектыныстылар, трилобиттәрізділер, хелицералылар, кеңірдектыныстылар.

Бақылау сұрақтары:

Энтомология пәнінің қысқаша даму тарихы, мақсат, міндеттері және зерттеу әдістері.
Насекомдар немес алты аяқтылар класы - Insekta, Hexapoda.

Әдебиеттер тізімі: (1, 3, 4, 5, 6, 7, 16, 17, 21, 25, 26, 29)

Тақырып 2. Жәндіктердің дене құрылысы. Эйдономия. Бас құрылысының ерекшеліктері.

Дәрістәің мақсаты: Жәндіктердің дене құрыастырулысымен танысу. Эйдономия. Бас құрылысының ерекшеліктерін қа.

Қаралатын сұрақтар: Жәндіктердің дене құрылысы. Эйдономия. Бас құрылысының ерекшеліктері.

Бас және оның қосалқылары. Бас - тканьдері мейліншс тығыздалған жәнс мидың сауыты болып есептеледі дс, езара бірігіп бітісксн 5 бунақтан тұрады. Онда симмстриялы орналасқан 1 жұп күрдслі көз, қарапайым кездер (1 . . . 3) және қозғалмалы мұртшалар мен ауыз мүшелері болады.

Бас сауыттыньң өзі бір-бірінен тігіс арқылы ажырайтын бірнеше балшектсрден құралады. Бастың алдыңғы жағындағы кеңірск келгсн маңдай бөлігі үстіңгі жағына қарай төбе, одан соң желке (шүйде) дсп аталатын бөлімдермен жалғасады 2-сурет) . Маңдайдың төменгі жағында жоғарғы ерінмен шектескен жақтау мандайшасы орналасады. Бастың қырын жағы шекараларын нақты ажыратуға болмайтын слмай (көздің үстіңгі жағында орналасқан) және бет (кездің астыңғы жагында) деп аталатын бөліктерге бөлінеді. Бет жоғарғы жақпсн жалғасады .

Мұртшалар немесе антенналар. Маңдайдың екі жағында көз аралығында орналасқан, бірнеше буыннан тұрады. Иіс жәнс сезім мүшелерілің қызметін атқарады. Насекомның мұртшаларының құрылысы қандай түрлсрге немесе топтарға жататынына байланысты әр түрлі болады (3-сурет) . Сондықтан бұл белгі насеком түрлерін анықтау үшін кең пайдаланылады. Көпшілік жағдайда бір түрге жататын насекомдардың мұртшаларының құрылысы жынысына қарай әр түрлі болады: еркек насекомның мұртшалары ұрғашы насекомға қарағанда жақсы жетілген.

Қоректік заттардың түрлсріне жәнс олармсн қоректену тәсілдсріне байланысты әр түрлі топқа жататын насскомдардың ауыз мүшелері қүрылысы әр түрлі болып келсді. Ауыз мүшесі негізінсн ксміргіш жднс сорғышш болып 2 топқа бөлінеді. Ксміргіш ауыз өсімдіктсрдің әр түрлі мүшслсрі, түқымдары жәнс органикалық калдықтар сияқты қорсктік заттардың қатты түрлерімсн қоректенуге бейімдслгсн. Ол шығу тегі жағынан насекомдардың ауыз мүшелерінің ішіндсгі сң байырғысы жәнс сорғыш ауыз мүшелсрі тұрғысынан қарағанда алғашқы түрі. Насекомдардың жске бір топтарының сұйық қорекпен (гүл шырыны, өсімдік клеткасының шырыны, жануарлардың қаны) корсктенуге көшуіне байланысты сорғыш ауыз мүшелері типінің түрлснгсн езгерістері пайда болған.

Кеміргіш ауызы бунақталмаған бір жұп жоғарғы жақтан, бунақталған бір жұп теменгі жақтан және бунақталған төменгі еріннен тұрады. (4-сурет) . Ауыз мүшелерін үстіңгі жағынан жоғарғы ерін буркеп тұрады. Жоғарғы ерін, әдеттс төрт бұрышты пластинка сияқты тері қатпары болып саналады. Ауыз мушелерінің мұндай түрі тарақандарға, тура қанаттыларға, қоңыздарға, тор қанаттылар мен жарғақ канаттылардың кейбіреулеріне, көбелектердің жүлдызқұртта-рына және көптеген- баска насекомдардың личинкаларына тән.

Сорғыш ауыз мүшелері едәуір өзгерістерге ұшыраған, бірақ соған карамай көпшілік жағдайларда кеміргіш ауыз мүшелері типіне тән жалпы белгілер оларда сақталып қалған. Мысалы, жалап-кеміргіш ауыз мүшелерінің (бал арасы, жабайы ара) төменгі жақтары және төменгі ерні ұзын тұмсыққа айналған. Олардың жеке бөлшектсрі өте ұзарған, бірақ кеміргіш ауыз мүшелеріне тән бунақталу әлі сақталған. Қандалалардың шаншып-сорғыш ауыз мүшелерінід жоғарғы және теменгі жақ бөлімдері ете жіңішке жәнс ұзын шаншығыш қылшықтарға айналған (5-сурет) . Олар көп бунақталған ұзын тұмсықтьң ішінде орналасады. Қандала қоректенген кездс оның тұмсыгы субстратқа тірсліп, артқа қарай бүгіледі, сонымсн қатар шаншыгыш қылшықтар жабын қабықты тесіп, өсімдік тканына нсмс-сс қүрбан организмнің денесінс енеді. Шаншығыш қылшықтың скінші жұбы өзара тыгыз жанасады. Осының нәтижесінде олардың ішіндс 2 өзск түзіледі. Оның біреуімен өсімдік тканіне нсмесе орга-низм дснссінс қандала өзінің сілскейін қүяды да, екіншісімен сыртта алдын ала қорытылған тамақ затын сорып алады. Гүлдің тәтті сірнссімсн қорсктснстін көбелсктердің ұзын тұмсығы төмснгі жақ мүшслсрінің бунақталу қабілеттілігін жойып, тым ұзаруынан пайда болған.

Өсімдіктсрдің зақымдану бейнесі мсн оның сипаты насекомдардың ауыз мүшелерінің құрылысына және қоректену тәсіліне тікелей байланысты. Сондықтан олардың құрылыс ерекшеліктерін білу керек. Ол өсімдіктің зақымдану сипатына қарай зиянкестің қандай түрге жататынын анықтау үшін ғана емес, сонымсн қатар күрес шараларын ұймымдастыруда инсектецидтерді таңдап алу үшін де қажет. Мысалы, ауыз мүшелері кеміргіш насекомдарды құрту үшін олардың ас қорыту жүйесінс әсер ететін инсектицидтерді пайдалану керек. Ондай инсектицидтер қоректік заттармен бірге ішекке түседі де қанға етіп, насекомды уландырып өлтіреді.

Өсімдіктің үстіне шашылған ішек инсектицидтері ауыз мүшелері сорғыш насекомдар үшін нәтижелі емсс. Олармен күресуде тері қабат арқылы ішкі мүшелерге өтетін немесе жанасып тиіскенде әсер ететін инсектицидтсрді немесе тыныс мүшелері арқылы өтетін фумиганттареды пайдалану керек.

Ауыз мүшелерінің сыртқы шығыңқы бөліктерінің орналасуына карай насекомдардың басын үш типке бөледі: гипогнаттық, прогнаттық, және опистогнаттық бас. Гипогнаттық баста ауыз бөлімшслері төмен қарай бағытталған (шегіртке, қандала, қоңыздардың көптегсн түрлсрі), прогнаттық баста ауыз бөліктсрі алға қарай бағытталған (бармпдақ қоцыздар, алтын кезділсрдің личинкалары), опистогнаттық баста ііуыз беліктсрі темсн жәнс артқа қарай бағытталған (бітслср, бүргс, шірксй, цикада) .

Бақылау сұрақтары:

Жәндіктердің дене құрылысы.
Эйдономия.
Бас құрылысының ерекшеліктері.

Әдебиеттер тізімі: (1, 3, 4, 5, 6, 7, 16, 17, 21, 25, 26, 29)

Тақырып 3. Жәндіктердің кеуде бөлімінің құрылыс ерекшеліктері. Насекомдардың аяқтарының құрылыс ерекшеліктері. Қанаттарының құрылысы және типтері.

Дәрістәің мақсаты: Жәндіктердің кеуде бөлімінің құрылыс ерекшеліктерін қарастыру. Насекомдардың аяқтарының құрылыс ерекшеліктерін талдау. Қанаттарының құрылысы және типтерімен танысу.

Қаралатын сұрақтар:

Жәндіктердің кеуде бөлімінің құрылыс ерекшеліктері.
Насекомдардың аяқтарының құрылыс ерекшеліктері.
Қанаттарының құрылысы және типтері.

Кеуде. Насскомның кеуде бөлімі - алдыңғы, ортаңғы, артқы кеуде деп аталатын 3 бунақтан түзілген. Бунақтардың әрқайсысы арқа, немссе тергит дсп аталатын жоғарғы жарты сақинадан, тес, немесе стернит деп аталатын теменгі жарты сақинадан және плейрит деп аталатын бүйір жағындағы бөліктерден тұрады. Бунақтардың жоғарғы жарты сақина тәрізді бөлігін көрсету үшін алдыңғы арқа, ортаңғы арка, артқы арқа, ал төменгі жарты сақина тәрізді бөлігін көрссту үшін алдыңгы төс, ортаңғы төс және артқы төс деген атаулар пайдаланылады.

Кеуде бөліктің әрбір бунағында бір жұп аяқ (барлығы 3 жүп аяқ), ал ортаңғы жәнс артқы көкіректе бір жұптан (барлығы 2 жұп) қанат болады.

Насскомның аяғы жамбас (төспен жалғасқан) ., үршық, сан, жіліншік (сирақ), табан деп аталатын бірнеше бунақтан түрады. Та-бан бунақтарының саны қандай түрге, топқа жататынына байланы-сты 1 . . . 5 дейін болады. Табанның ең соңғы бунағы арасында 1 . . . 3 төмлсшік орналасқан, бір кебінесе екі тырнақшамен бітеді. Бу-нақтардың, тырнақшалардың және темпешіктердің саны насекомдар-дың түрін анықтау үшін пайдаланылатын негізгі белгі қатарына снсді.

Тіршілік ету жағдайларына және жеке топтардың мамандану дәрежесіне байланысты насекомдардың аяқтарын, бірнеше типке бөледі (6-сурст) . Мысалы, тарақан, барылдақ қоңыз, қандала сияқты жылдам жүгіретін насекомдарға жіңішкерген ұзын сирақты аяқ тән. Ал төрт бунақтан тұратын жалпақ табанды жуандау жәнс қысқарақ келген жүргіш аяқ типі қоңыздардың бірқатар тұқымдастарының (жапырақ жсгілср, бізтұмсықтылар, мүрттылар т. б. ) өкілдерінде кездеседі. Тіршілік жағдайларына немесе қозғалу тәсілдеріне бейімделу алдыңғы немесе артқы аяқтардың мамандауьша себеп болған. Мысалы, бұзаубастың, зауза қоңыздың жетіліп дамуы ұзақ уақыт топырақ арасында өтуіне байланысты алдыңғы аяғы жерді қазуға, дәуіттің алыдыңгы аяғы құрбанын шап беріп ұстауға, шегірткенің артқы аяғы секіруге, суды мекендейтін насекомдардың (жүзгіш қоңыз т. б. ) артқы аяғы жүзуге, араның артқы аяғы гүл тозандарын жинауға бейімделген. Осы айтылғандарға сәйкес насекомдарда қазғыш, ұстағыш, секіргіш, жинағыш аяқ типтері пайда болған.

Насекомдарда әдетте 2 жұп қанат болады. Алайда кейбіреулерінде тек қана алдыңғы жұп қанат (қос қанаттылар немесе шыбындар, кокцидтсрдің біраз түрлерінде) кейде артқы жұп қанат (жслпуіш қанаттылардың срксгінде) дамыған. Қанаттары мүлде жоқ немесе дамымаған насекомдар да (алғашқы қанатсыздар класс тармағының окілдсрі, біте, бүргс, төсек қандаласы тағы басқаларда) жиі кездеседі. Насскомдардың қанаты шыгу тегі жағынан тері жамылғысының екі кабатты қатпары больш саналады: ересек насеком пайда болар кезде тері қабаттары бірімен-бірі жанасып жұқа және икемге өте көнгіш (эластикалы) пластинкаға айналады.

Насеком қанаттарын қатайтатын тіреуіш қызмстін жүйкелері атқарады. Жүйке тамырлар немесе жүйкелер деп трахсялар мен гемолимфа түтікшелерінің қатайып кетксн бөліктерін айтады.

Қанаттың жүйкслсну сипаты, яғни жүйкелердің пішіні, саны жәнс олардың орналасуы әр түрлі насекомдардың түрлсрін анықтау үшін ең кажетті негізгі белгілердің бірі болып саналады.

Қанатты насекомдардың қарапайым топтарында бойлық (қанаттың үзына бойына орналасқан) жүйкелердің мынадай түрлері болады: костальды немесе коста (С), субкостальды немесе субкоста (Sc) радиальды немесе радиус (R), медиальды (ортаңғы) немесе медиа (М), кубитальды немесе кубитус (Си) және анальды немесе аналис (А) . Бұл жүйкелердін көбі бунақталған (7-сурет) .

Насекомның қанатында бойлық жүйкелерден басқа көлденең жүйкелер де кездеседі. Олар көбінесе өздеріне көрші бойлық жүйкелердің аттарымен аталады. Мысалы, радиомедиальды жүйке (радиалды жәнс медиалды жүйкелерді қосатын), медиалды жүйке (екі мсдиалды жүйксні қосатын) және тағы басқалары. Кейбір насекомдар қанаттарының жүйкеленуі әдеттегідсн өзгеше: жекеленген бунақтары бірімен-бірі қосылып немесе жоғалып кетеді.

Насекомдарда кездесетін алуан түрлі қанаттардың барлығы 3 түрлі белгілеріне, яғни консистенциясына (біртекті, әртекті), тұйықталған тор көздсрінің санына (торлы немесе жарғақты) және қабыршақтану немесе түк басу (жалаңаш немесе жабық) дәрежесіне қарай жіктеледі.

Алдыңғы жұп қанаттар консистснциясына байланысты берік тығызданып, жүйкелері жаксы көрінетіндей жарғаққа айналуы (шсгіртке, дәуіт, тарақан) немесе жүйкелері үстінен қарағанда керінбейтіндей мүйізденіп (коңыздар нсмссс қатты канаттылар) кетуі мүмкін. Мүндай қанаттарды үстіңгі қанаттары немесе элитралар деп атайды. Қандаланың алдыңғы жұп қанатының тек негізгі түпкі бөлігі ғана теріге немесе мүйізге айналған. Сондықтан ондай қанатты жартылай үстіңгі қанат немесс жартылай элитра дейді. Егер насекомның қанатында көлденең жүйкелердің саны көп болса (осыған байланысты тұйықталған тор көздердің саны да көп болады), оны тор қанат деп атайды (мысалы, инеліктерде, тор қанаттыларда, тура қанаттыларда) . Ал түйықталған тор кездердің (ячейкалардың) саны аз болса (20-дан ксм болса), ондай қанатты жарғақ қанат (тең қанаттылар мен жарғақ қанаттыларда және қос қанаттыларда) дейді.

Қанат пластинкасын түгелдей қысқа түктер (мысалы, жылғалықтарда) немесе жұмсақ қабыршақтар (көбелектерде) бүркеп тұрса, ондай қанатты бүркемелі қанат дейді, ал түктер мен қабыршақтар аз немесе мүлде жоқ болса, жалаң қаиат дсп атайды.

Осы жоғарыда кғлтірілген классификация насекомдардың ксз-келген отрядының қанаттарына қысқаша, бірақ жетерліктей дәрежеде сипаттама беруге мүмкіндік туғызады. Егер насекомдардые қанаттары жалаңаш та әртекті болса, бірінші жұбы тері жарғақты, екінші жұбы торлы болса, онда олар тура қанаттылар отрядына жатады. Сол сияқты қанаттары біртекті де, жалаңаш жарғақты болса жарғақ қанаттылар отрядына жатады. Қанаттары біртекті және жаргақты қабыршақтармсн бүркелген болса, қабыршақ қанаттылар отрядына жатады.

Бақылау сұрақтары:

Жәндіктердің кеуде бөлімінің құрылыс ерекшеліктері.
Насекомдардың аяқтарының құрылыс ерекшеліктері.
Қанаттарының құрылысы және типтері.

Әдебиеттер тізімі: (1, 3, 4, 5, 6, 7, 16, 17, 21, 25, 26, 29)

Тақырып 4. Ұшу механизмі. Жәндіктердің құрсақ бөлімінің ерекшеліктері. Құрсақ қосымша өсінделері

Дәрістәің мақсаты: Ұшу механизмінің ерекшеліктері. Жәндіктердің құрсақ бөлімінің ерекшеліктерімен танысу. Құрсақ қосымша өсінделерін қарастыру.

Қаралатын сұрақтар:

Ұшу механизмі.
Жәндіктердің құрсақ бөлімінің ерекшеліктері.
Құрсақ қосымша өсінделері

Құрсақ . Құрсақ насекомның денесінің үшінші бөлігі, ол азды-кепті өзара ұқсас бірқатар бунақтардан тұрады. Ересек насекомның құрсақ бунақтарында аяқ болмайды. Ең қарапайым насекомдардың құрсағы II бунақтан тұрады (протуралар) . Жойылып немесе жекеленген мүшелерінің қосылып кестуіне байланысты, көзге көрінетін бунақтардың саны 9 . . . 10 (тура қанаттыларда) немесе әуелі 4 . . . 6 (жарғақ қанаттыларда, қос қанаттыларда) шамасына дейін қысқарған. Көптеген насекомдардың жекелеген бунақтарында косалқы мүшелер болады. Жыныс қосалқылары VIII жэнс IX құрсақ сегменттерінде орналасқандықтан, оларды генитальдық бунақтар деп, I-VIII бунақтарды прегенитальдық, ал Х-ХІ бунақтарды постгенитальдық бунақтар деп атайды. Прегенитальдық сегменттерде қосалқылардың болуы тек алғашқы қанатсыздар класс тармағының өкілдеріне ғана тән. Мысалы, құрсақ аяқтарының қалдығы протуралардың I-VIII бунақтарында сақталған: аяқ құйрықтылардың I - бунағынды құрсақ түтігі, III - бунағында ілгек және IV бунағында секіргіш айыр болады.

Жыныс косалқыларына ұрғашы насекомның жұмыртқа қынабы және еркек насекомның сыртқы жыныс мүшелері жатады. Жұмыртқа қынабы тура қанаттылар (әсірссс шскшсктср мсн шілдсліктсрде өтс ұзын) мен жарғақ қанаттыларда (шаншарларда) жақсы жетілген. Мысалы, перуан шаншарының денесінің ұзындығы 2 см, ал жұмыртка салғышының ұзындығы 15 см. Ара және басқа шағып алатын насекомдардың жұмыртқа салғышы бізгекке айналған. Еркек насекомның сыртқы жыныс құралы копулятивті мүшеден және әр түрлі құрылысты бірнеше қосалқылардан тұрады.

Постгенитальдық қосалқылардан насекомдардың кейбір топтарында церкі және грифель (8-сурст) деп аталатын қосалқылар жақсы жетілген. Мысалы, тарақандікі бунақталған жұпты, ал айырқұйрықтікі бунақталмаған ірі қысқышқа, шымшуырға айналған. Грифельдср жоғары сатылы насекомдардың ішінде тек қана шекшектер мен тарақандардың еркектерінде сақталған.

Құрсақ артқы көкірекпен тұтаса жалғасады. Құрсақтын мұндай түрін қондырма құрсақ дейді. Жарғақ қанаттылардыц көптсгсн түрлерінің құрсағы көкірек пен түрі өзгерген II жәнс III құрсақ бунақтары 6олып саналатын сабақша арқылы жалғасады. Бұл жағдайда сабақша қысқа болса, онда аспа құрсақ (арада, түкті арада), ал ұзын болса сабақшалы құрсақ (қүмырсқада, шаншарда) деп аталады.

Бақылау сұрақтары: