ҚОЛҚАНАТТЫЛАР

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім министрлігі
Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті

Тақырыбы: “ҚОЛҚАНАТТЫЛАР ”

Орындаған:Мамытақынова Гүлайым
БЭК 3 курс 1 топ

Тексерген: аға оқытушы
Сексенова Дана

Алматы 2012 ж.

Қолқанаттылар

Қолқанаттылар (лат. Chiroptera) – сүтқоректілер класының отряды.
Қазба қалдықтары Еуропа мен Солтүстік Америкада алғашқы эоцен қабатынан
белгілі. Қолқанаттылар Арктика мен Антарктидадан және кейбір мұхит
аралдарынан басқа құрлықтарда кеңінен таралған. Отряд 1000-ға жуық түрді
біріктіреді. Олар итбас жарқанат (Megachіroptera) және жарқанат болып 2
отряд тармағына бөлінеді. Әсіресе, тропиктік, субтропиктік аймақтарда көп
кездеседі.Дене тұрқы 2,5 – 40 сантиметр, салмағы 2–900 грамм. Денесі
жалпақ, түсі сұр, қоңыр, қара-сұр, тері жамылғысы жұмсақ, үлпілдек. Төсінде
бұлшық еттер орналасқан қыр сүйегі болады. Бұғана сүйектері жақсы жетілген,
жауырыны жалпақ. Алдыңғы аяқтары ұшу қанатына айналған. Білек, алақан
сүйектері және саусақтары (бірінші саусақтан басқалары) ұзын, аралары тері
жарғақпен жалғасқан. Көпшілігінің құйрығы бар, әдетте ол ұшу жарғағымен
байланысады. Сезім мүшелері, иіс сезу, есту мүшесі жақсы дамыған, көру
мүшесі нашар жетілген. Қолқанаттылар шығарған ультрадыбыстарын әр түрлі
заттарға соғылып қайтадан қайтқан жаңғырық түрінде қабылдайды.
Қолқанаттылардың кейбір түрлерінде жылдың салқын маусымдарында дене қызуы
қоршаған орта температурасына байланысты –7,5 градустан 48,5 градусқа дейін
өзгеріп тұрады. Аталықтары жыныс жағынан көктемнен күзге дейін, аналықтары
күзден көктемге дейін жетіледі. Осыған орай, шағылысу көктемде, жаздың
аяғында, не күздің басында жүзеге асады. Жылына 1, кейде 2 рет шағылысып,
көпшілігі 1–2, кейде ғана 3 ұрпақ әкеледі. Ұрпақтары тез жетіліп, 30-45
күнде өз бетінше тіршілік ете бастайды. Көпшілігі 8–9 жыл өмір сүреді.
Қолқанаттылар, негізінен, жәндікқоректілер (жарқанат), кейбіреулері өсімдік
жемісімен және шырынымен (итбас жарқанат) қоректенсе, кей түрлері
(десмодтар) жануарлар мен адамдардың қанын сорады. Су ішеді. Індерді,
үңгірлерді, қуыстарды, үй шатырларын, ағаш қуыстарын паналайды. Топтанып
тіршілік етеді. Демалу кезінде басын төмен салбыратып ілініп тұрады.
Қолқанаттылар қиы (гуано) – құнарлы азотты тыңайтқыш. Медицинада
қолқанаттылардың дене қызуының төмендейтін ерекшелігі зерттеліп, оларды
кейбір ауруларды емдеуге қолданады. Қолқанаттылар құтыру, т.б. ауруларды,
үй малдарының түрлі індеттерін де таратады. Сирек кездесетін 8 түрі және 4
түр тармағы Халықаралық табиғат қорғау одағының, 5 түрі Қазақстанның “Қызыл
кітабына” енгізілген.

Жарқанаттар
Жарқанат — қолқанаттылар отрядының бір тармағы. Арктика, Антарктида және
Мұхит аралдарынан басқа құрлықтарда кең тараған. Дүние жүзінде 20
тұқымдасқа бірігетін 700-дей түрі, Қақстанда 3 тұқымдасы: тағатұмсықтылар,
бір туысы, үш түрі (кіші тағатұмсықты жарқаннат, үлкен тағатұмсықты
жарқанат, Бұхар тағатұмсықты жарқанаты); жалтыртұмсықтылар, оның
8 туысы 23 түрі (Азия жалпаққұлақты жарқанаты, ақбауыр жарқанат,
Бобринский жарқанаты, Иконников жарқанаты – Қазақстанның Қызыл
кітабына енгізілген); иттұмсықтылар, онын бір туысы, бір түрі
(кеңкұлақты жарқанат - Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген) бар.
Бұлардың дене тұрқы 3 см-ден (кіші тағатұмсықты жарқанат) 9,2 см-ге
(кеңқұлақты жарқанат). Салмағы 3,5 г-нан (ергежейлі жарқанат) 47 г-ға
(қызғылт жарқанат) дейін жетеді. Тері жамылғысында қоңыр және сұр түстері
басым. Көздері нашар көреді. Тырнақтары болмайды. 18-20 тісі бар, азу
тістері бұдырлы. Жарқанаттардың есту мүшесі жақсы жетілген. Кеңістікте өзі
шығаратын жоғарғы жиіліктегі ультрадыбыстарды (40-80 кГц), сондай-ақ, адам
естімейтін, төменгі жиіліктегі инфрадыбыстарды (12 кГц) қайта қабылдау
арқылы бағдар алады. Жарқанат ұя салмайды, үңгірлерді, ағаш қуыстарын, үй,
құрылыс шатырларын, жарқабақтардағы құс індерін мекендейді. Күндіз жеке не
топтанып, бастарын төмен салбыратып, аяқтарымен тасқа, ағашқа, жарға
жабысып демалады. Кешкі ымыртта және түнде жемтігін қалықтап ұшып жүріп
аулайды. Әр түрлі омырткасыздар, әсіресе, түн жәндіктерімен қоректенеді.
Қазан-қараша айларында қысқы ұйқыға кетеді. Бұл кезде жарқанаттардың дене
температурасы қоршаған орта температурасынан 1-2°С-ка ғана жоғары болады.
Наурыз, сәуір айларында оянады. Ал қыс жылы болған жылдары қысқы ұйқыға
кетпейді. Жарқанат табиғи жағдайда 20-25 жылдай тіршілік етеді. Жылына бір
рет көбейіп, жалқы кейде егіз табады. Балалары анасына жабысып өмір сүріп,
бір айдан соң өз бетінше ұша бастайды. Жарқанаттар өсімдіктерге зиянды әр
түрлі жәндіктермен қоректеніп, ауыл шаруашылығы және орман шаруашылықтарына
пайда да келтіреді. Сондай-ақ, түрлі аурулар (әсіресе, құтыру) таратып,
адамға, жануарларға залалын да тигізеді. Олигоцен дәуірінен белгілі.
Арктика, Антарктида және Мұхит аралдарынан басқа құрлықтарда кең тараған.
Дүние жүзінде 20 тұқымдасқа бірігетін 700-дей түрі, ал Қазақстанда 3
тұқымдасы: тағатұмсықтылар (Rhіnolophіdae), оның 1 туысы, 3 түрі (кіші
тағатұмсықты жарқанат, үлкен тағатұмсықты жарқанат, бұхар тағатұмсықты
жарқанаты); жалтыртұмсықтылар (Vespertіlіonіdae), оның 8 туысы 23 түрі
(Азия жалпаққұлақты жарқанаты, ақбауыр жарқанат, Бобринский жарқанаты,
Иконников жарқанаты — Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген);
иттұмсықтылар (Molossіdae), оның 1 туысы 1 түрі (кеңқұлақты жарқанат —
Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген) бар. Бұлардың дене тұрқы 3 см-ден
(кіші тағатұмсықты жарқанат) 9,2 см-дей (кеңқұлақты жарқанат). Салмағы 3,5
г-нан (ергежейлі жарқанат) 47 г-ға (қызғылт жарқанат) жетеді. Тері
жамылғысында қоңыр және сұр түстері басым. Құлақ қалқанының жиегі дөңгелек
емес. Көздері нашар көреді. Тырнақтары болмайды. 18 — 20 тісі бар, азу
тістері бұдырлы. Туысын, түрін анықтауда тіс құрылысының, олардың
орналасуының үлкен маңызы бар. Жарқанаттардың есту мүшесі жақсы жетілген.
Кеңістікте өзі шығаратын жоғарғы жиіліктегі ультрадыбыстарды (40 — 80 кГц),
сондай-ақ, адам естімейтін, төменгі жиіліктегі инфрадыбыстарды (12 кГц)
қайта қабылдау арқылы бағдарланады. Жарқанат ұя салмайды, үңгірлерді, ағаш
қуыстарын, үй, құрылыс шатырларын, жарқабақтардағы құс індерін мекендейді.
Күндіз жеке не топтанып, бастарын төмен салбыратып, аяқтарымен тасқа,
ағашқа, жарға жабысып демалады. Кешкі ымыртта және түнде жемтігін қалықтап
ұшып жүріп, тасадан тосын шабуыл жасап, шап беріп аулайды. Әр түрлі
омыртқасыздар, әсіресе, түн жәндіктерімен қоректенеді. Қазан — қараша
айларында қысқы ұйқыға кетеді. Бұл кезде Жарқанаттардың дене темп-расы
қоршаған орта температурасынан 1 — 2°С-қа ғана жоғары болады. Наурыз —
сәуір айларында оянады. Ал қыс жылы болған жылдары қысқы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.