Жануарлардың кеңістікті бағдарлауы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

СОӨЖ

ТАҚЫРЫБЫ:
Жануарлардың кеңістікті бағдарлауы

Орындаған: Аликеева А.
БЭК 3курс 1 топ
Тексерген: доцент
Жақсыбаев М.

БАҒДАРЛАУ, ориентация (франц. orіentatіon -- шығысқа қарай бағыттау, лат. orіens -- шығыс сөзінен алынған) -- 1) бақылаушының өзі тұрған жерін айналасына, көкжиек тұстарына және жер бедері элементтерінің кейбір өзгешеліктеріне қарап анықтауы.
Биолокация (био... және лат. locatіo -- орналасу, орнығу) -- жануарлардың өзінен таралатын физикалық толқындардың (электрлі магниттік, ультрадыбыс, жылу, т.б.) көмегімен кеңістіктегі өзінің не өзіне қатысты қандай да бір объектінің орнын (бағытын, қашықтығын) анықтау қабілеті. Биолокация сигналдардың жануар денесінің сыртқы бетімен немесе сезім мүшелерімен (көру, сезіну, иіс, есту) қабылдануы арқылы іске асырылады. Биолокация құбылысы көптеген жануарларға кеңістікті бағдарлауға және қорегін табуға көмектеседі. Мысалы, дельфиндер мен жарқанаттар жиілігі 150 -- 200 кГц, ұзақтығы -- 0,2-ден 4 -- 5 мкс ультрадыбыс сигналдарын тудыра алады. Басқа денелерден шағылысқан дыбысты қабылдау арқылы олар қоршаған кеңістікті бағдарлайды (эхолокация). Үңгірлерді мекендейтін құстар 4 -- 7 кГц шамасында төм. жиілікті ультрадыбыс шығарып, қабылдау арқылы қараңғыда жол табады. Ал жануарлардың өздері шығарған радиосигналдар мен электр статикалық өріс сигналдарының жаңғырған күші мен пішінін қабылдау қабілеті (радиолокация немесе электролокация) өздерінің бағытындағы заттың сипатын, табиғатын анықтауға мүмкіндік береді. Кейбір жануарлар (мысалы, жыландар) өздерінің жемтіктерінен бөлінетін инфрақызыл сәуле жылуын қабылдай алады (термолокация).
Ультрадыбыс (лат. ultra - шектен тыс, үстінде және дыбыс) - адам құлағына естілмейтін жиілігі 20 кГц-тен жоғары серпімді толқындар. Ультрадыбысты жануарлар (жарғанаттар, балықтар, жәндіктер) қабылдай алады. Ал тербеліс жиілігі 16 Гц-тен төмен дыбыс толқындары инфрадыбыстар деп аталады. Бұл дыбыстарды адам құлағы қабылдамайды, бірақ олар белгілі бір дәрежеде адам организміне әсер етеді. Мысалы, 5 Гц-тен 9 Гц-ке дейінгі жиілік аралығында инфрадыбыстар бауырдың, асқазанның, көкбауырдың тербеліс амплитудаларын арттырады, көкірек қуысында ауыртпалық туғызады, ал 12 -- 14 Гц жиіліктерде құлақта шуыл пайда болады. Инфрадыбыстардың адам организміне кері әсері болғандықтан, олар техникада кеңінен қолданыс таппаған. Алайда инфрадыбыстардың бірнеше жүздеген километрге таралу мүмкіндігі оның әскери мақсатта, балық аулау кәсібінде пайдаланылуына жол ашты. Теңізде туындайтын инфрадыбыстарды медуза, су шаяны тәріздес теңіз жәндіктері жақсы қабылдайды. Инфрадыбыстардың әсерінен қорғану жолдарының бірі -- дыбысты естілетін жиіліктер аймағына көшіру. Ол үшін әртүрлі құрылғылардың қатаңдығы арттырылады, резонанстьж, камералық сөндіргіштер пайдаланылады. Ультрадыбыстар, керісінше, физикалық және технологиялық әдістерде кеңінен қолданылып отыр. Бұл дыбыстарды адамдар арнайы құралдардың көмегімен естиді және қабылдай алады. Ультрадыбыс толқындарының басты ерекшелігі -- оларды дыбыс көзінен белгілі бір бағытта таралатындай етіп бағыттауға болады. Дыбыстың шағылу құбылысына теңіз тереңдігін өлшеуге арналған құрал -- эхолоттың және су астындағы нысаналарды табу үшін қолданылатын сонардың (лат. sound navigation and ranging -- "дыбыстық навигация және кашықтықты өлшеу" деген сездерден) құрылысы негізделген. Шағылған ультрадыбысты пайдаланып, нысананың орнын анықтау тәсілі эхолокация деп аталады. Кеме табанына орнатылған құралдардың көмегімен белгілі бір бағытта ультрадыбыстар жіберіледі. Бұл дыбыстар теңіз түбінен немесе ізделінді нысанадан шағылып, бір мезеттен кейін кемеге қайта оралады. Кемедегі өте сезімтал аспаптардың көмегімен тіркелетін бұл толқындар электр импульстеріне түрлендіріледі де, экранда, мысалы, сүңгуір кайықтың кескіні пайда болады. Теңіз суындағы дыбыс жылдамдығын және дыбыстың жіберілген мезеті мен қабылданған мезеті арасында өткен уақытты біле отырып, теңіз тереңдігі немесе су астындағы нысанаға дейінгі кашықтық анықталады. Медицинада ультрадыбыс адам денесін ультрадыбыстық тексеру (сканерлеу) үшін пайдаланылады. Сүйек, май және бұлшық еттер ультрадыбысты түрліше шағылдырады. Электр импульстеріне түрлендірілген бұл шағылған толқындар экранда кескін береді. Ультрадыбыстық тексеру жолымен сырқат адамның денесіндегі әртүрлі ауытқулар -- қатерлі ісіктер, дене мүшелері пішінінің өзгерулері анықталады. Ультрадыбыстың көмегімен тастар ұнтакталады, металдарды және аса қатты материалдарды кесу және дәнекерлеу жүзеге асырылады. Алайда ультрадыбысты адамның ұзақ уақыт бойы қабылдауы нерв жүйесіне әсер етеді, қанның құрамының, сапасының және қысымының өзгеруін, бас ауруын тудырады, құлақ та естімей қалуы мүмкін. Ультрадыбыстарды дельфиндер, иттер, жарқанаттар және басқа да тіршілік иелері шығарады. Мысалы, жарқанаттың ультрадыбыстық гидролокаторлары адам жасаған ең күшті деп есептелетін радио және гидролокаторлармен салыстырғанда мүлтіксіз жетілген. Олар ультрадыбыстарды шығару арқылы өзінің, ұшу бағытын және қажетті қорегін таба алады.

Жарқанаттың ультрадыбыстық гидролокаторлары адам жасаған ең күшті деп есептеледі.
Итбас жарқанаттар -- қанатты иттер, қанатты түлкілер, жарқанаттылар отряд ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.