Есту және көру анализаторларының қимылдарды басқарудағы рөлі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Қимыл-қозғалыстарды басқарудағы сенсорлық жүйклердің рөлі

Қимылдарды басқарудағы вестибула аппараттарының маңызы. Вестибула
аппараты қаңқа бұлшық еттеріне әсерін жұлын арқылы іске асырады. Вестибула
жүйелерінің тітіркеністері дененің кейпін, кеңістіктегі бағытын және тепе-
теңдігін басқарады. Вестибула тітіркеністері мотонейрондарға тежеуші әсер
етеді. Алайда, әсерлердің белгілі бір күші мен жиілігі болған жағдайларда,
қимыл тітіркеністерін мотонейрондар арқылы өткізген кезде, жеңілдену
эффектісі болуы мүмкін.
Дене мен қол-аяқ қалпын реттеуші тітіркеністер, вестибула тітіркеністерімен
жұлынның аралық нейрондарына әрекеттесе алады.
Вестибулалық жүйке орталықтары мишықтың төтенше әсерлерінде. Вестибулалық
Дейтерс және мишықтың шатырлы ядросында бір бағыттық соматотониялық
аймақтар бар. Мысалы, аяқ-қол бұлшық еттерінің тонусын реттейтін аймақ
мишықта да, вестибула ядроларында да бар. Бұлшық ет тонусын мишық вестибула
жүйелерінің тиісті аймақтары арқылы реттейді. Бұған қоса, бұлшық еттер
тонусын ретеуші тітіркеністерді вестибула аппараттарынан алады.
Ми қыртысының аймағы бұлшық ет тонусын қимыл және вестибула аппарытының
өрлеме тітіркеністерінің күші мен жиілігіне сай реттейді. Басқаша айтқанда,
бұлшық ет тонусыеың вестибулалық бақылау құрамына үлкен ми сыңары, мишық,
вестибулалық ядролар кіреді. Шытырман рецепторларының сигналдары
қимылдардың бағытын, айналуды, еңкеюді, бағдарлау рефлекстерін, салмақ
орталықтарының орнын ажыратады. Осындай түзетуші әсерлердің мүмкін болатын
себебі; вестибула аппаратының анатомиялық құрылысының жалпы салмақ
орталығына қатаң бағдарлануынан.
Вестибулалық ядролардың тітіркенулері көз нистамын туғызады. Вестибула
ядроларының қозулы ретикула формациясының талшықтары арқылы бұрушы жүйке
ядросына беріледі. Вестибулалық ядролардың көзді қимылдатқыш нейрондарымен
байланыстыратын арнайы жолдары жоқ. Дәлірек айтқанда, нистагмды қозудың ми
діңіндегі ретикулырлы формациясының арнайы емес жолдарымен таратылуының
нәтижесі деп түсінген жөн.
Бұлшық ет әрекеттеріне вестибулалық бақылаулар спортшының функциялық күйіне
байланысты. Мысалы, асыра машықтану пайда болған жағдайларда айналмалы
сынақтарға деген төзімділік төмендейді; машықтанудың дәрежесі жоғары болған
жағдайларда айналмалы сынақтарға вегатативтік реакциялар сирек байқалады.
Вестибулалық аппараттың жоғары тұрақтылығы салмақсыздық жағдайында ерекше
маңызды. Тыныштық күйде салмақ күштер жоқ болған жағдайда, вестибула
аппаратының функциясы жойылады. Бас еңкейіп тұрған қалпындағы айналулар
үдеуі, вестибула аппаратының қозғыштығын көтереді. Мұндайда қатты
тершеңдік, жүректің айнуы, лоқсу, құсу байқалады.

Есту және көру анализаторларының қимылдарды басқарудағы рөлі

Қимыл – қозғалыстардың жеке сипаттамаларын талдауда есту анализаторы
маңызды орын алады. Қозғалыстардың жеке фазалар ұзақтығын бағалай алу
мүмкіндігі, есту анализаторының рецепторларына келіп түсетін дыбыс
сигналдарының микроинтервалдарын ажыратуға негізделген. Мұндай ажыратулар
әдеттегі жолмен дыбыс қабылдаушы аппаратпен, сонымен қатар сүйек
өткізгіштігімен іске асырылады.
Есту анализаторының қызметі жеке қимыл-қозғалыстардың ұзақтығы мен жиілігін
бағалауға мүмкін болуымен байланысты. Бұл спотшылардың нәтижесі бір сәттегі
әрекеттеріне тәуелді спорт түрлерінде өте маңызды.
Кеңістіктегі қозғалыстар параметрлерін анықтауда проприоцептивтік сезімдер
дене бөлшектерінің өзара орналасқан қалпы мен қашықтықтарын көру арқылы
бағалаумен түзіледі. Жаттығуды бірнеше рет орындау процесінде, доптың ұшу
траекториясын және қашықтығын көзбен бағдарлаудың барысында пайда болған
кинестезиялық сезім тәжірибесіне байланысты лақтырудың дәлдігі жетіледі.
Кеңістіктегі заттардың өзара қалыптарын бағалау қос көзбен көрумен
байланысты. Кеңістікті түйсінуде көру түпкірі маңызды рөл атқарады. Көру
түпкінің арқасында адам алыста орналасқан заттарды бағдарлай алады. Қос
көзбен көру қасиеті (ортофория) спортшыларға тән. Спортық дәрежесінің
жоғарылауымен қатар ортофория жақсара түседі. Едәуір жүктемелер ортофорияны
бұзады. Ортофория бұзылған жағдайларда баскетболда шығыршыққа допты дәл
тастау нашарлайды.
Көз алмасының орталық шұңқырына проекцияланбаған қозғалушы денелер, торлы
қабықтың шеткі элементтерімен қабылданады. Тұрақты түрде көзбен талдау
жасайтын спорт түрлерінде шеткі көру аймағының маңызы зор.
Көптеген дене шынықтыруларын тиімді орындау, көру анализаторының заттарды
ажырата алатын қабілетіне байланысты. Көру анализаторының бұлшық еттер
әрекеті кезінде пәрменді жұмыс істеуімен байланысты көру аймағы кеңейеді.
Оның себебі; көз алмасы тынымсыз қозғалу үстінде болғандықтан, торлы
қабықтың шеткі элементтерінде іздік қозулардың пайда болуында.
Жатыққандық дәрежесі әртүрлі спортшылар көру анализаторларының
сезімталдығында тыныштық күйде елеулі айырмашылық жоқ. Алайда, қимыл
әрекеттерінің нәтижелері кеңістікті бағдарлай алатын қасиеттермен тікелей
байланысты спорт түрлері өкілдерінде көру анализаторларының сезімталдығы
жоғары.
Жоғары дәрежелі спортшылар көздерінің сезімталдығы дене жүктемелерінің
артуымен қатар жоғарылайды, ал төмен дәрежелі спортшылардың көру
анализаторларының қозғыштығы төмендейді.

Қимылдарды басқарудың автоматтандырылған формалары

Адамның ерікті қимыл әрекеттері, бірнеше дүркін қайталай беру барысында
арнайы күшті талап етпейтіндей үйреншікті болып алады. Қимыл-қозғалысқа
үйренудің белгілі бір кезеңінде, бүтін немесе бөлшектерін автоматты түрде
орындайтын дәрежеге жетеді. Осыған мысал ретінде түрлі вегатативтік
рефлекстермен байланысты туа біткен пайымдаусыз қимыл рефлекстерін
келтіруге болады.
Қимыл дағдылары екінші автоматизмдерге жатады, өйткені олардың негізін
құрайтын құрамдары, қозғалыстардың алғашқы уақытында саналы түрде
меңгеріледі. Жеке қимылдарды немесе тұтас қимыл әрекетін орындау барысында
автоматизмнің пайда болуы – қимыл дағдысының бірден-бір маңызды белгісі.
Қимыл дағдысы қозғалыстарды басқарудың әдісі және ерікті қимыл әрекеті,
орталық жүйке жүйесі тарапынан реттеуші әсерлер автоматизмі ретінде
қаралады.
Жеке элементтерін және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.