Қыпшақ мемлекетінің саяси тарихы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Қыпшақ мемлекетінің саяси тарихы

Өз тарихын тану - ұлттың өзін-өзі тануының шыңы. Сондықтан оны қалыптастыру - жалпыға бірдей парыз..

Кез-келген ғылым өзінің даму жолынан, өзіндік жолынан өтетіні белгілі. Сондықтан белгілі бір ғылымның алдыңғы жолын,яғни оның тарихын жазу дәрежесі қол жеткізілген жетістіктер мен алдағы міндеттерді дұрыс анықтауға байланысты. Бұл ғылымның тарихын зерттейтін зерттеушілер мен ғалымдардың жағдайы. Бұл да тарих ғылымының ерекшелігі.
Қазақ халқының тарихы, оның мемлекеттілігінің тарихы ерте кезеңнен басталып, Батыс Түрік хандықтарымен, түріктермен, оғыздармен, қыпшақтармен және басқа да хандықтармен үйсін, қаңлы мемлекеттік процестерінен кейін жалғасты. Олардың барлығы мемлекеттік құрылым, саяси басқару жүйесі, этномәдениет және дәстүр, экономика бойынша бір-біріне өте ұқсас болды. Осы уақытқа дейін ежелгі түріктердің мемлекеттік бірлікке, бір-бірімен бірлікке деген тенденциясы үзілген жоқ.
Қыпшақ халқының билігінің Арал теңізі мен Сыр өзеніне таралуына және ішкі саяси жағдайдың өзгеруіне байланысты XI ғасырдың екінші ширегінің басында "Оғыз даласы"(Махазат Әл-Оғыз) атауының орнына "Қыпшақ даласы" (Дешті Қыпшақ) атауы пайда болды. Ерте орта ғасырларда, ХІ ғасырдан бастап, парсы тілінде Дешті қыпшақ (Қыпшақ даласы) деген атпен белгілі. Маңғыстауды және көрші аумақты алып жатқан қыпшақтар Корезмнің солтүстік шетіне жақындады. Бұл қыпшақтардың саяси ықпалын едәуір кеңейтті. XI ғасырдың ортасында тоқсоб пен буржуазияның қол астындағы құмандардың негізгі массалары мен қыпшақ тайпаларының ірі топтары оңтүстік орыс даласы мен Қара теңіз аймағына, Византия шекарасына қарай бет алды. Осы оқиғалардың нәтижесінде қыпшақ тайпасының жері екі этникалық ауылға бөлінді: шығысында қыпшақ бірлестігі және батысында қыпшақ бірлестігі, Еділ өзенімен бөлінді. Қазіргі Қазақстан аумағының басым бөлігі Шығыс қыпшақ Ұлыс ханның қол астында болды [1].
Ұлы жазықтардың орталық бөлігі тарихшыларға ерекше танымал болды. Олар Ежелгі Русьтің, Жетісудағы Қарахан мемлекетінің және Орта Азиядағы Хорезм мемлекетінің саяси, экономикалық және мәдени байланыстарын орнатты. Екі ел арасындағы қарым-қатынас бір кездері бейбіт болғанына қарамастан, жоспарлы ғасырдың басында қыпшақтардың белгілі бір бөлігі Хорезм шахының билігін мойындауға мәжбүр болды. Екі мемлекет арасындағы ұзаққа созылған дау 1219 жылы Шыңғысханның шапқыншылығымен аяқталды, яғни олар бір-бірімен соғысқан, алайда Шығыстан келген моңғолдар үшін оңай олжа болды.
Алайда, моңғолдарды түркіту процесінде Орталық Азия мен Қазақстанға, шығыс және Орталық Еуропаға жаппай енген қыпшақтар ерекше рөл атқарды. Олар қазіргі түркі тілдес көптеген халықтардың, атап айтқанда татар, башқұрт, өзбек, қырғыз, қарақалпақ, Оңтүстік Алтай және т.б. қалыптасуына негіз болды. Бұл біз қарастырып отырған тақырып, яғни Қыпшақ мәселесі, атап айтқанда XII - XIII ғасырлардағы қыпшақ мемлекетінің саяси тарихы отандық тарихнамадағы ең маңызды, күрделі және өзекті мәселелердің бірі болып табылатынын көрсетеді. Өйткені, осы мәселені қарастыра отырып, біз Қазақстан мен Орта Азияда моңғол шапқыншылығына дейін болып жатқан саяси үдерістерді терең әрі толық түсінуге, неге моңғолдар бұл өңірлерді оңай жаулап алды дегенге үлкен үлес қосамыз. Ал бұл, жоғарыда айтып өткеніміздей халқымыздың төл тарихын білу деген сөз.
Қыпшақтар тайпасының тарихы және олардың көрші елдермен ұлттық-саяси қарым-қатынастары туралы араб-парсы дереккөздері өте маңызды. Ондағы мәліметтер мазмұны жағынан өте құнды. Сонымен, бұл араб саяхатшысы Тамим Ибн Бахр әл-Мутаваның IX-XIII ғасырларда жазылған"жазбалары", Ибн Хордадбехтің"Китаб әл-масалик Уәли-л-мамалик"("жолдар мен елдер кітабы") еңбегі. Себебі, Араб халифаты әлемді жаулап алып, исламның келуімен Арабия ғылым, білім және мәдениеттің ошағы болды.
Қыпшақтар туралы мәселе бойынша, олардың Хорезм мемлекетімен күрделі қарым-қатынасы туралы мәселе бойынша XII-XIII ғғ.тарихи еңбектерінің маңызын жоққа шығаруға болмайды. Олардың ішінде ең негізгілері, Ибн ал-Асирдің көп томдық Ал-Камил фиттарих (Тарихтың толық суреттемесі), Ала ад-дин Атамәлік Жувейнидің Тарих-и Джахангушай (Әлем жаулаушысының тарихы), Фазлаллах Рашид-ад-диннің Джами-ат-тауарих (Жылнамалар жинағы) деген шығармаларын атамаса болмайды.
Итальяндық монах Плано Капини мен Француз монахы Уильям Рубрук XIII ғасырдың ортасында Моңғол империясының орталығы Каракорамға барған кезде Дещті-Қыпшаққа басып кіргені белгілі. Сондықтан олардың еңбектерінде қыпшақ тайпасы мен қыпшақ-моңғол, Қыпшақ-Хорезм тайпасы арасындағы қатынастар туралы көптеген құнды мәліметтер бар.
Қыпшақ хандығының саяси негізі XI ғасырдың ортасында Дешті-Қыпшаққа, шығысқа қарай қыпшақ және құман тайпаларының маңызды топтары шоғырланған иеліктен шығару ниетімен қоныс аударғаннан кейін айтарлықтай нығайтылды. XI ғасырдың екінші жартысынан XII ғасырдың бірінші үштен біріне дейін қыпшақ хандарының белгілі бір тұрақтылығы мен саяси бірлігі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.