Латын тілінің фонетикасы, лексикасы және грамматикасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 133 бет
Таңдаулыға:

Қ. А. Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті

Жанатаев Қ. А.

Л а т ы н т і л і

оқу құралы

Түркістан-2014

БКК 812 - 923

Ж 26

Пікір жазғандар:

Филология ғылымының докторы, профессоры Б. Қалиев

Медицина ғылымының кандидаты М. Омаралиев

Жанатаев Қ. А.

Латын тілі. Оқу құралы. Түркістан: 2014 - 194 бет

ISBN 9965-9589-8-X

Бұл оқу құралы жоғары оқу орындарына қойылып жатқан жаңа талап пен жаңа бағдарламаға сәйкес жазылды. Мұнда латын тілінің фонетикасы, лексикасы және грамматикасы түгел қамтылған.

Сонымен қатар оқулықта әр тақырыптан кейін терминдердің латынша-қазақша баламалары және анатомиялық, клиникалық, фармацевтік терминдерге арналған жаттығулар берілген.

Оқулық жоғары оқу орындарының медицина факультеттерінің студенттері мен магистрлеріне арналған.

ББК 81. 2-923

ISBN 9965-9589-8-Х @ Жанатаев Қ. А.

2014ж

К I Р I С П Е

Медициналық оқу орындарында латын тiлiнiң оқытылуы, қарым-қатынас, сөйлесу мақсатын емес, таза қолданбалы мақсатты көздейдi - ол анатомия, фармакология, микробиология, фармакогнозия және клиникалық пәндерде қолданылатын терминдердiң негiзi болып саналады.

Терминдердiң таңдалуы келешек мамандардың бағдарына байланысты.

Латын тiлiнiң грамматикалық құрамына сүйенiп бiз студенттердi медицина әлемiмен таныстырып, олардың медициналық терминдердi ежелгi грек-латын тiлдерiнiң сөздерiнiң байлығы арқылы түсiнiп, игерiп алуына жағдай жасаймыз.

Медицинаға қызығып, оқитындарға бiрден мына сөз айтылу керек.

“Invia est in medicina via sine lingua latina”.

“Латын тiлiнсiз медициналық бiлiм жоқ”.

“Латын тiлi және медициналық терминдер негiздерi” - сiздерге жаңа пән.

Жалпы айтатын болсақ, сiздер шет тiлiн оқымайсыздар, оқитындарыңыз - медициналық терминдiк тiл, оның көлемi мен мазмұны оқыту мақсатына және тәжiрибе жұмысына байланысты түзiлген бағдарламамен негiзделген.

Бiз өзiмiз ең алдымен 2 нәрсенi бiлуiмiз керек:

1) Бұл тiлдiң оқытылу мақсаты

2) Не себептi ол медицинада негiзгi тiл болып келедi

Латын тiлiн оқытудың мақсаты:

Латын тiлiнде дұрыс жазып, оқи алу;
Медициналық терминдердi, рецептердi латын тiлiнен орыс-қазақ тiлiне, орыс-қазақ тiлiнен латын тiлiне аудара алу;
Терминоэлементтерге қарап клиникалық терминдердiң түзiлуiн бiлу;
Медициналық терминдердi, рецептердi дұрыс, қатесiз жазу;
Химиялық номенклатураны латын тiлiнде құрастыру, т. б. Латын тiлiнiң алфавитiн бiлу арқылы студенттер оқулықтардан, анықтамалықтардан керектi сөздерiн қиналмай-ақ, тез тауып ала-алады. Болашақ мамандар анатомиялық, фармацевтiк, клиникалық терминдердi жете меңгерiп, оларды өз тәжiрибесiнде, жұмысында қолдана бiлгенi жөн. Ескертетiн нәрсе: студенттер 500-600 терминдердi бiлуi қажет. Ендi латын тiлiнiң даму тарихына қысқаша тоқтала кетейiк. Латын тiлi Италияда орналасқан Лация облысында тұрақтаған - латиняне деген, осыдан 2500-3000 жыл бұрын өмiр сұрген халықтардан шыққан. Олардың бас қаласы Рим (Roma) аңыздың айтуы бойынша бiздiң эрамызға дейiн VIII ғасырда тұрғызылған. Өзiнiң экономикалық күшiн және жауынгершiлiк жағдайын пайдаланып, Римдiктер бүкiл Италияны жаулап алады. Кейiн келе бүкiл Жер Орта теңiзiнiң жағалауына билiк жүргiзедi. Сөйтiп, мектепте тарих сабағынан өздерiң оқығандай Рим империясы пайда болады. Оның құрамына кейiнiрек жауланған батыс Еуропа елдерi де кiредi. Латындар жаулап алған елдердiң бәрiнде де өз мәдениетiн, салтын енгiзiп, тек латын тiлiнде сөйлеудi, жазуды талап еттi. Сол кездегi ең құдiреттi де, күштi де - шiркеу, өз жұмысын латын тiлiнде жүргiзген. Сонымен, латын тiлi батыс Еуропада бiрнеше жүз жылдар бойы мемлекеттiк тiл, әдеби тiл, мәдениет, философия және ғылым тiлi болып келедi. Латын тiлi көршiлес жатқан елдерге де өзiнiң ықпалын тигiздi. Мәселен, орыс тiлiнде көптеген латын тұбiрiнен шыққан сөздер бар: институт, университет, операция, инъекция, лекция, студент, ассистент, доцент, профессор, радио, авиация, трактор және т. б. Көптеген ғылымдар өз еңбектерiн латын тiлiнде жазып, ғылыми лауазымдарын латын тiлiнде қорғаған олар: И. Ньютон, Коперник, Галилей, К. Линней, М. В. Ломоносов, Н. И. Пирогов, И. Дядьковски. Ал ботаника пәнi үшiн латын тiлi ресми тiл болып саналады. Рим империясының күшi жойыла бастағанда ол екiге бөлiнедi:1. Шығыс Рим империясы (Византий) - грек тiлiнде сөйлеген. 2. Батыс Рим империясы - латын тiлiнде сөйлеген. Кейiннен бұл империялар да күшiн жояды. Сол кездерде Роман тiлдерi пайда болады. Роман тiлдерi - итальян, француз, испан, румын, молдаван тiлi. Латын тiлiнiң арқасында медициналық терминдер халықаралық термин болып, бұкiл дүние жүзiнiң медиктерiнiң қарым-қатынасын, байланысын нығайтып, жеңiлдеттi. Латын тiлi латынданған грек түбiрлерi мен қосымшалары арқылы жаңа медициналық терминдер түзуге көмектеседi. Олардың сөзi әрi қысқа, әрi оңай еске сақталады. Мысалы:бронхит- жоғарғы тыныс жолдарының шырышты қабығының қабынуы; идиосинкразия- ағзаның дәрiге немесе бағытталған әсерге өте күштi сезiмталдығы, т. б. Латын тiлi болашақ медиктерге өз мамандықтарын жете, жақсы бiлумен қатар олардың жалпы мәдениетiн, ой-өрiсiн кеңейтедi. Мысалы: validus - денi сау, оған “in” деген префикс қосылса, бұл сөз Invalidus - мүгедек. Қазiр латын тiлiнде, ешқандай халық сөйлемегендiктен, ол өлi тiл болып саналады. Сонда да бұл тiл медицина тiлi ретiнде өз қасиетiн жойған жоқ. Латындар Грецияны жаулап алғанда, Грецияда медицина күштi дамығандықтан олар барлық терминдердi өзгертпей-ақ грек тiлiнде қабылдаған. Рим империясында да, Рим қаласында да дәрiгерлер негiзiнен гректер болған. Сол себептен медициналық терминдерде грек сөздерi көптен кездеседi. Мысалы:Грек Латын Қазақ1. osteo os, os, ossis. n. сүйек2. somato corpus дене3. cardio cor, cordis жүрек4. pneumo pulmo, onis өкпе5. nephro ren, ren, renis бүйрек6. spleno lien, lien, lienis көк бауыр7. rhino nasis, i мұрын8. haemo sanguis, inis . m қан9. cyto cellula жасуша10. derma cutis терiБiрiншi рет медициналық терминдердi медицина атасы Гиппократ қолданған. Гиппократтан кейiнгi медициналық терминдердi енгiзген - Рим дәрiгерi Гален болды (Жаңа Гален препараттары - Адонизид) . Термин дегенiмiз (terminus - предел, граница - шегi, шекара) - ғылыми ұғымның атауы. Ол бiр мағыналы болады. Термин бiр сөзден де тұруы мүмкiн: corpus- дене, costa - қабырға, және сөз тіркестерінен де құралуы мүмкiн: vertebra thoracica - төс омыртқа, caput costae - қабырғаның басы. Медициналық терминдер III топқа бөлiнедi:I -шi - анатомиялық терминдер. II -шi - фармацевтiк терминдер. III -шi - клиникалық терминдер. Анатомиялық терминнен фармацевтiк терминге, фармацевтiк терминнен клиникалық терминге өтуге болады. Мысалы:1. cor. cordis, n - жүрек - анатомиялық2. corvalolum - корвалол - фармацевтiк3. corgliconum -коргликон - фармацевтiк4. cordiaminum - кордиамин - фармацевтiк5. epicardium - жүрек сөмкесiнiң висцералды жапырағы - клиникалық6. endocardiom - жүрек iшкi қабығы - клиникалықЖоғарыда айтқанымыздай терминдердi еске сақтау үшiн, оларды бiзде айтылып жүрген орыс сөздерiмен салыстырып көрейiк. Мәселен, Латын түбiрi “Radix”- ке ұқсас сөздердi алайық. Осы сөзге жақын, туысқан қандай сөздердi бiлемiзғРадикал, -радикальный “aqua” -аквариум, акваланг, акватория; “aer” -аэропорт, аэроплан, аэрофлот, т. б. Мұндай сөздiк жұмыстарының терминдердi тез еске сақтау үшiн және сөздiк қорды көбейтiп, таза сөйлеу үшiн, көмегi көп. Әрбiр анатомиялық терминдер бiр сөзден тұрады. Мысалы:- thorax -көкiрек қаңқасы- atlas -I-шi мойын омыртқа; немесе бiрнеше сөздерден тұрады: - зат есiм мен сын есiм қосындысынан құралады. Мысалы:
vertebra cervicalis -мойын омыртқа
vertebra thoracica -төс омыртқа
vertebra lumibalis -бел омыртқаЕгер анықтауыш бүкiл сөз тiркесiне тиiстi болса, ол олардың алдында тұрады:
medulla ossium rubra - қызыл сүйек миы
medulla ossium flavum -сары сүйек миыОқу құралы үш бөлiмнен тұрады:I. Анатомиялық терминдерге анатомиялық және гистологиялық номенклатуралар негiздерiн шыққан сөздер жатады: сүйек, б±лшыќ ет, iшкi, сыртқы ағзалар, тамыр аттары. II. Клиникалық терминдерге әртүрлi медициналық мамандықтардың терминi жатады: терапия, хирургия, акушерлік гинекология, неврология, психиатрия, офтальмология және педиатрия. Бұлардың бәрi де патологиялық анатомия және патологиялық физиология арқылы түзiледi. Бұл терминдер: аурудың аты, аурудың жағдайы; операциялық әдiстер, емдеу жолдары; әртүрлi приборлардың аты, қолданылатын ќ±ралдар атауы. III. Фармацевтiк терминге: дәрiлік формалар атауы, дәрiлердiң атаулары, дәрiлiк өсiмдiктер атаулары және олардың бөлшектерi, химиялық номенклатуралары жатады. Бұл терминдердi түсiнiктi және қатесiз қолдану үшiн, бiзге, студенттерге, латын әрiптерi мен сөздерiн анық, нақты, қатесiз оқып, түсiнiп, оны орыс-қазақ тiлiне аудара бiлуiмiз керек және қазақ-орыс тiлiнен латын тiлiне аудара алуымыз қажет.
Optimum medicamentum quies est - дәрiнiң ең тиiмдiсi - тыныштық. (Павлов)
Natura sanat, medicus curat morbos - табиғат ауруды жазады, дәрiгер аурудың жазылуына көмектеседi. (Гиппократ) Анатомиялық, гистологиялық терминология бөлiмiБөлiм мазмұны: медицина терминологиясының бұл бөлiмде фонетикалық және грамматикалық бiлiм сауатты түрде үйретiледi және игертiледi. Мұнда латын грамматикасының iшiнен медицина терминологиясын жасауға қатысты өзектi мәселелер ғана қамтылған. Атап айтқанда: зат есiм мен сын есiмдердiң морфологиясы, сөз тiркестерiнiң синтаксисi, т. б. грамматикалық материалдар. Оқыту мақсаты: Латын тiлiн (курсын) оқыту барысында барлық бөлiмдерде қолданылатын фонетикалық және грамматикалық ережелердi, анатомиялық, гистологиялық терминологияны бiлу; Оларды қазақ тiлiне аудара отырып, сөздердi латын тiлiнде оқып, барлық анатомиялық, гистологиялық терминологияны игере алу. 1 - сабақТақырыбы:Латын алфавитi. Фонетика. Дауысты дыбыстардың оқылуы. Дифтонгтар мен дауыссыз дыбыстардың оқылу ерекшелiктерi. Сабақ мақсаты:Латын алфавитiндегi әрiптердiң атаулары мен жазылуын үйрету. Осы әрiптермен белгiленген дыбыстардың оқылуын игере алу. Латын алфавитiЛатын алфавитiнде 25 әрiп бар. Оның 6-уы дауысты:a, e, o, i, u, y. Қалған 19-ы дауыссыздар.

Жазылуы: Жазылуы

Айтылуы: Айтылуы

Оқылуы: Оқылуы

Жазылуы: Жазылуы

Айтылуы: Айтылуы

Оқылуы: Оқылуы

Жазылуы:

Айтылуы:

бэ

цэ

дэ

эф

гэ

Гг

йота

ка

эль

эм

эн

Оқылуы:

ц н/е к

укр. г нем. н

ль

Жазылуы:

Айтылуы:

пэ

ку

эр

эс

тэ

вэ

икс

ипсилон

(игрек)

зета

Оқылуы:

с н/е з

кс

Дыбыстардың жiктелуi

Дауысты дыбыстар: a, e, o, i, u, y

Дауыссыз дыбыстар: b, c, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v , x, z

Дауысты дыбыстар - бiр дауысты дыбыстан (монофтонг) және екi дауысты дыбыстан (дифтонг) тұратын болып екiге бөлiнедi.

Дауысты дыбыстар мен дауыссыз j (йота) -ның оқылуы /монофтонгтар

E - [э] әрпi тәрiздi оқылады: vertebra (вэртэбра) - омыртқа

I - (и) әрпi тәрiздi оқылады: inferior (инфэриор) - төменгi.

Сөзде немесе буында дауысты дыбыстардың алдында келсе, сонымен қатар 2 дауысты дыбыстың арасында келсе, i - әрпi қысқа (й) болып оқылады: i ugularis (югулярис) .

Бiрақ қазiргi медицина терминологиясында i - әрпiнiң орнына Jj - әрпi қолданылады: jugularis (югулярис) .

J - әрпi грек тiлiнен енген сөздерде жазылмайды. Себебi ол тiлде бұл әрiп болмаған: iatria - (иатрия) .

Ү - ипсилон, игрек (фр igrek - игрек) и әрпi болып оқылады: tympanum (тимпанум) . Б±л әрiп тек грек сөздерiнде қолданылады.

NB (Nota bene) - көңiл бөлiңiз.

Медицина терминдерiн дұрыс жаза бiлу үшiн, өте кең тараған грек түбiрлерiн және сөз бөлiктерiн ескеру керек. Себебi бұл сөз бөлiктерiнде және түбiрлерiнде “у” әрпi жазылады.

Dys (дис) - қызметiнiң бұзылғанын бiлдiредi.

Hypo (гипо) - төмен, астында; “аз” деген мағынаны бередi.

Hyper (гипер) - үстiнде, жоғары; “көп” деген мағынаны бередi.

Syn, sym (син, сим) - “бiрге” деген мағынаны бередi.

My (мио) - сөз түбiрi; “бұлшық етке қатысты” дегендi бiлдiредi.

Дифтонгтар

Екi дауысты дыбыс бiрiгiп, бiр дыбысты немесе бiр буынды бередi. Мұндай бiрiгудi дифтонг деп айтады.

Латын тiлiнде 4 дифтонг бар: ae, oe, au, eu.

Алғашқы екеуi бiрдей дыбыстарды бередi:

Ae - [э] болып оқылады: peritonaeum [пэритонэум] .

Oe - [э] болып оқылады: oedema [эдэма] - iсiк.

[э]

oe [э]

Au -[ау] болып оқылады: auris [аурис] - құлақ

Eu -[эу] болып оқылады: pneumonia [пнэумониа] - өкпенiң қабынуы.

Дауыссыз дыбыстардың оқылуы

С - әрiпi а, о, и дауысты дыбыстарының, барлық дауыссыз дыбыстар алдында және сµз соңында [к] болып оқылады. сaput [капут] - бас, crista [криста] - қыр, жота.

С - әрiпi е, i, у әрiптерi мен ае, ое дифтонгтарының алдында келсе, [ц] болып оқылады: cervicalis [цервикалис] - мойындық.

а. о. и әрiптерi алдында

[к] а, о, u єріптері жєне дауыссыз дыбыстар

алдында, сөз соңында

С е, i, у әрiптерi алдында

[ц]

ае, ое алдында

H - әрпi украинның [г] немесе немiстiң [h] әрiптерi тәрiздi оқылады: homo [гомо] - адам.

K - әрпi [к] болып оқылады, µте сирек ќолданылады kalium [калиум] .

L - әрпi жұмсақ айтылады: labium [лябиум] - ерiн.

S - әрпi екi жағдайда оқылады. Дауысты дыбыстар арасында жєне дауысты дыбыс пен m, n єріптері ортасында тұрса, [з] болып оқылады. Басқа кездерде -[с] . Мысалы: incisura [инцизура] - ойық, chiasma [хиазма] - қиылыс, Sutura [сутура] - тiгiс.

V - әрпi [в] болып оқылады: fovea [фовеа] - шұнқыр.

X - әрпi қос дауыссыз дыбыс болып оқылады: [кс] radix [радикс] - тамыр.

Z - әрпi грек сөздерiнде кездеседi де, [з] болып оқылады: zуgomaticus - [зигоматикус] - жақтық. Ал латын сөздерiнде [ц] болып оқылады: zincum [цинкум] - мырыш.

Қосарланған әрiптердiң оқылуы

Q -әрпi әр уақытта и әрiпiмен бiрiгiп, [кв] болып оқылады: squama [сквама] - қабыршақ. ngu әрiптерi бiрiгiп, екi түрлi оқылады: дауысты дыбыстар алдында - [нгв] : lingua [лингва] - тiл, ал дауыссыз дыбыстар алдында -[нгу] : lingula [лингула] - тiлше.

T i -әрiптерi бiрiгiп, дауысты дыбыстар алдында [ци] болып оқылады: rotatio [ротацио] - айналу. Бiрақ ол S немесе X дауыссыз дыбыстарынан кейiн [ти] болып оқылады: ostium [остиум] - тесiк.

Su - әрiптерi бiрiгiп, дауысты дыбыстар алдында [св] болып оқылады: consuetudo [консветудо] - әдет, ал басқа кездерде [су] болып оқылады: sutura [сутура] - тiгiс.

Диграфтар оқылуы

Грек тiлiнен енген сөздерде ch, ph, rh, th диграфтары кездеседi. Әрбiр диграф бiр дыбыс бередi. Ch=[x], ph=[a], rh=[p], th=[т] . Мысалы: nucha [нуха] - желке, synchondrosis [синхондрозиз] - синхондроз, xiphoideus [ксифоидеус] - семсер тәрiздi, thorax [торакс] - кеуде клеткасы.

I. Жаттыѓулар. С -әрпiнiң оқылуын түсiндiрiңiз.

Caput ; collum ; cavitas; occiput; truncus; facies; caecus; cerebrum; clavicularis; scapula; accessorius; musculus; sceleton; cruciatus; cementum; cavum cranii; saccus lacrimalis; cartilago; condylus; biceps; cellula; corpus; sulcus palatinus; sulci palatini; vertebrae cervicales; vertebrae sacrales; os coccygis; foramina sacralia dorsalia; bucca; buccae.

II. i , j ; әрiптерiнiң оқылуын түсiндiрiңiз.

Intestinum; infraspinatus; iater; paries inferior; insula; junctura (iunctura) ; jugum (iugum) ; jugularis (iugularis) ; canalis palatinus major (maior) ; fossa infratemporalis; tuberculum majus (maius) ; jejunum (ieiunum) ; iliacus.

III. ss, s - әрiптерiнiң оқылуын түсiндiрiңiз.

Fossa; humerus; mesenterium; impressio; sinus; sigmoideus; septum nasi; canalis; hypoglossalis; processus styloideus; basis cranii; segmentum; pars petrosa; chiasma; fissura; dens incisivus; platysma; mesogastrium; mucosus; nasolacrimalis; sulcus sinus transversi.

IV. x, z - әрiптерiнiң оқылуына көңiл бөлiңiз.

Flexio; axis; externus; maxillaris; fornix; index; punctum; fixum; plexus; larynx; dexter; maxilla; circumflexus; radix; extremitas; os coxae; startum zonale; zygomaticus; trapecius; zona orbicularis; vena azugos.

V. Дифтонгтардың оқылуына көңiл бөлiңдер.

Vertebrae; costae; caecus; oesophagus; pleura; auricularis; corpus vesicae felleae; aponeurosis; pseudomembrana; uropoёticus; oedema; diploё; aёr; auris; auricula; haematopoёticus; dyspnoё; regio glutaea; peronaeus; neurocranium; caudalis.

VI. qu, ngu - қосарланған әрiптерiнiң оқылуына көңiл бөлiңдер.

Squama occipitalis; lamina quadrigemina; quadratus; vertebra quinta; linea obliqua; lingua; lingula; inguinalis; unguis; squamosus; os triquetrum; sublingualis; angulus; sanguis; sanguineus.

VII. ti - әрiптерiнiң оқылуына көңiл бөлiңдер.

Adductio; abductio; periodontium; supinatio; articulatio; eminentia; tibia; ostium; spatia intercostalia; digestio; distantia trochanterica; substantia; spongiosa; foramina nutricia; mixtio; masticatio.

VII. Диграфтар мен әрiптер қосылыстарының оқылуына көңiл бөлiңдер.

Nucha; thуreoideus; thorax; linea nuchae superior; tuberculum pharyngeum; os spninoidale; fossa hypophysialis; labyrinthus ethmoidalis; kyphosis; hemispherium; sectiones hypothalami; splanchnologia; sphincter; bronchus; ductus; choledochus; os scaphoideum; phalanges; symphysis; synchondrosis; isthmus; truncus brachicephalicus; arteria ophthalmica; vena saphena; nodus lymphaticus; ductus thoracicus; spinothalamicus rhinencephalon; pars sympathica; cavum subarachnoidale; os ischii; incisura ischiadica major; aquaeductus mesencephali.

IX. Сөздердi латын әрiптерiмен жазыңдер.

Нэрвус, субкутанэус, акустикус, органон, апэкс, скелетон, капитулюм, максилля, кауда, дэнтэс, квантус, тэнзор, цэлля, сангвис, цэллюля, артикуляцио, ринэнцефалон (грек), мукозус, коммисура, квадрицэпс, фиброза, плексус, ваза, ос коксэ (дифтонг), диафрагматикус (грек), скэлетон.

Жаңа сөздер

Зат есiмдер

Atlas - I мойын омыртқа bencephalon - ми (грек)

axis - II мойын омыртқа homo - адам

caput - бас os - сұйек, ossа- сұйектер

cerebrum - ұлкен ми (бастың) skeleton - қаңқа

collum - мойын substantia - зат

columna - омыртқа бағанасы thorax - кеуде клеткасы

corpus - дене truncus - дене, тұлға

cranium - бас сүйегi vertebra - омыртқа

dorsum - арқа

2 - сабақ

Тақырыбы: Буынның ұзақ және қысқа оқылуы. Екпiн ережесi. Анатомиялық терминдердiң құрылымы.

Екпiн

Латын тiлiнде екпiн күшпен оқылады, сондықтан екпiн түсiп тұрған буын күштi дауыспен айтылады.

Екпiндi қою ережесi

1. Сөз соңына екпiн қойылмайды. Екi буыннан тұратын сөздерде, екпiн алғашқы буынға қойылады:

, , , , ,

Мысалы: margo, corpus, sinus, cavum, fossa

2. Көп буыннан тұратын сөздерде екпiн соңынан санағанда екiншi немесе үшiншi буынға қойылады. Бұл ереже соңынан санаѓанда 2-ші дауысты дыбыстың ұзақ немесе қысқа оқылуына байланысты болады. Егер соңынан санағанда екiншi буын дауысты дыбысы ұзақ оқылса, онда екпiн соған қойылады. Ал егер соңынан санағанда екiншi буынныњ дауысты дыбысы ќысќа оқылса, онда екпiн үшiншi буынға қойылады.

Екiншi буын қай уақытта ұзақ және қысқа оқылады.

Ұзақ оқылу ережесi:

а) Егер екiншi буын дифтонг болса, әр уақытта ұзақ оқылады. Екпiн сол буынға түседi. Мысалы: peritonaeum - iш, құрсақ, peronaeus - кiшi жiлiншiктiк

ә) Егер екiншi буынның дауысты дыбысы екi немесе одан да көп дауыссыз дыбыстар мен х, z әрiптерi алдында келсе, ол ұзақ оқылады.

Екпiн дауысты дыбысқа қойылады. Мысалы: columna - бағана,

, ,

medulla - ми, circumflexus - айналу

в) Егер екiншi буын -al-, -ar-, -at-, -in-, -os- жұрнақтары болса, онда олар әр уақытта ұзақ оқылады. Екпiн сол жұрнақтарға түседi. Мысалы: pelv in us - жамбастық, spin os us - үшкiр.

Қысқа оқылу ережесi:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.