ХХ ғ. Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі. Мәдениет, білім, ғылымдағы ұлт мәселесі бойынша таптық-партиялық принциптер және оның ұлыдержавалық астарлары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Семинар Тақырыбы: ХХ ғ.Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі. Мәдениет, білім, ғылымдағы ұлт мәселесі бойынша таптық-партиялық принциптер және оның ұлыдержавалық астарларыОрындаған:Тексерген:Қамтит ын сұрақтары: 1 . Қазақ жерлерінің ҚКАСР құрамына біріктірілуі. Ашаршылықпен күрес2. Қазақ қайраткерлерінің индустрияландыруға байланысты пікірлері және олардың қуғындалуы 3.Күштеп ұжымдастыруға қарсы халық наразылықтары. Аштықтың демографиялық салдарлары4. Алаш зиялыларына қарсы қуғын-сүргін - қазақ ұлтын рухсыздандырудың және мәңгүрттендірудің бастауы. Мәдениетте большевиктік тұжырымдаманың үстемдік алуы және рухани қасіреті
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі. 1. Қазақстанда 1921 -- 22 жылдары ЖЭС аясында жүргізілген шаралардың бірі жер-су реформасы болды. Реформаның негізгі міндеті 1920 жылы құрылған ҚАКСР-нің аумағында қазақ жерлерін біріктіру болды. Патшалық биліктің жүргізген саясаты нәтижесінде Қазақстанда жер мәселесі өте құрделі мәселелердің біріне айналған еді. Осыған байланысты Қазақ автономиясы құрамында жер саясатын жүргізші жетекші орган - Жер комитеті құрылды. Ол қазақ автономиясы аясында қазақ жерлерін біріктіру мақсатымен 1921 жылы 7 ақпанда декрет қабылдады. Қазақ АКСР-нің Жер комитеті қабылдаған бұл декрет бойынша кезінде көш-қон қорына (переселенческий фонд) тартып алынып, пайдаланылмай тұрған Семей, Ақмола, Торғай және Орал облыстарындағы бос жатқан жерлер, олардың 1917 жылға дейін алынғанына қарамастан қазақтарға қайтарылады. 1921 жылы 19 сәуірде Жер комитеті кезінде патша үкіметінің Сібір және Орал казак әскерлерінің тартып алған жерлерін қазақтарға қайтару туралы шешім қабылдады. Осы декретке сай қазақтар Ертіс өзені бойында 177 мың, Орал өзені жағалауында 208 мың десятинадан астам жерлерді қайтаруға тиіс болды.1922 жылы 26 тамызда Федералды Жер комитеті мен БОАК-ті "Қазақстанда негізгі еңбекпен жерді пайдалану туралы" заң қабылдады. Ол заң 31 тамызда күшіне енді. Бұл заң бойынша әркімнің өз жерінде қалуға және ол жерді пайдалануға құқығы болды. Жер заңға сәйкес құжатталған жағдайда ғана оны пайдаланушы сол жердің иесі болады. Ал даулы жерлерге заңға негізделген съездің немесе жер органдарының шешімі қажет болды.Алайда осы негізгі заңнан соң 1922 жылы 30 қазанда Кеңес үкіметі Ресей аумағын түгел қамтыған "Жер кодексін" қабылдады. Осы кезден бастап жер туралы бүкіл мәселенің бәрі мемлекеттің идеологиялық құндылықтарына негізделген құқыққа ие болды. Бұл кодекс бойынша жермен тұрғылықты халық қамтамасыз етілуі керек болды. Сонымен бірге автономияларға қосымша ұсыныстар мен негіздемелер жасауға рұқсат етілді. Бұл кодекс отырықшы-егіншілікпен айналысатын аудандарды қамтыды да, көшпелі аудандар мүлде кірмей қалды. Соның салдарынан қазақ қоғамы жермен толық қамтамасыз етілмеді.Ашаршылықпен күрес 1921-1922 жылдардағы аштық қазақ халқының басына түскен аса ауыр нәубет. Қаншама азаматтарымыз аштықтан көз жұмып, ай даладакөмусіз қалды. Қаншама қазақтың ошағы сөнді. Бір үзім нанға зар болып, қолын жайып, қайыр тілеп, ауыл-ауылды аралап, қала көшелерінде тентіреп, босып шет жұртқа кете барды Қазақ жерінде аштыққа ұшыраған Орынбор, Ақтөбе, Орал, Қостанай, Бөкей губерниялары мен Адай уезінің жағдайы аса ауыр болды. Бұл өңірлер осы уақытқадейін де көп қиыншылықты бастан кешірген еді. Қара мал ноябрь (1920 ж. - С.Н.) басынан-ақ қолға 1921 жылы аштықтың қарады. Елде пішен аз. Ет жайлап бара жатқанын салығын айтып, дабыл қаққан ел беріп жатыр. Мал мен газеттердің бірі - Ақ жанға ауыртпашылық бірдей жол газеті. Оның түсіп, шаруа күйзеліп тұрбеттерінде күнделікті аштыққа ұрынған қазақ жерлері туралы ақпарат, мәліметтержарияланып тұрды. Мәселен мына бір ақпаратта былай келтірілді: Торғай уезінде ауру көбейіп барады. Иесіз, иен қалған үйлер бар. Қыс ерте түсті. Жер мұз. Мал өліп жатыр. Аштық кезінде Жетісу өңірінен жиналып алынған өнім көлемі Астық кептірілген тары мал басы жеміс 1652645 пұт 2876 пұт 293040 пұт 520864 Сонымен Қазақстандағы 1921-22 ж.ж. ашаршылықтың шығуына екі себеб, олар: Ресейдегі азамат соғысының кесірінен қазақ даласындағы шаруашылықтардың күйзеліске ұрынуы және табиғи апат, қолайсызауа-райының салдарынан туған жұт әсер етті. Аштықпен бірге сүзек, тырысқақ, оба, дінгене және басқа аурулар да қатар келді. Жұқпалы аурулармен ауырған адамдардың саны республиканың емдеу мекемелерінің мүмкіндіктерінен едәуір асып кетті. Мысалы, Қостанай губерниясында аштыққандар мен аурулардың 75%-ға жуығы көз жұмған.Республиканың Денсаулық сақтау халық комиссариатының деректері бойынша Орынбор, Орал, Ақмола және Ақтөбе губернияларында 1921 жылдың 1 қарашасы мен 1922 жылдың 1 шілдесі арасында 37 657 адам ашаршылық құрбаны болды Ата-анасы көз жұмып, қараусыз қалған балалардың күн сайын 50-60-ын жергілікті өкімет органдары балалар үйлеріне бөлді. Егер 1921 жылғы 1 желтоқсандағы деректер бойынша қараусыз қалған аш жаланаш балалар саны Қазақ АКСР-і бойынша 128 000 болса, осы жылдың соңында бұл көрсеткіш 158 000-ға, ал 1923 жылғы 1 наурызға қарай 408 022-ге жетті. 1922 жылғы наурыз-сәуір айларында Қазақстанды қысқан ашаршылық мүлде асқынып кетті. КазОАК-нің Төрағасы С. Мендешевтің 1922 жылғы 8 шілдеде КазОАК-нің III сессиясында жасаған баяндамасында осы жылдың көктемінде алынған толық емес деректер бойынша Қазақстан бойынша аштыққа ұрынғандар саны 2 832 000 адамды құраған. Ал 1920 жылдың соңында республиканың барлық тұрғындарының саны 4 781 263 адам еді. Қазақстанның аштық жайлаған губернияларына Семей губерниясы айтарлықтай көмек көрсетті: өз губерниясында дайындаған азық- түлікке қоса, республиканың және Еділ бойынын ашыққан тұрғындары үшін кршілес Моңғолиядан 1922 жылы 77 000 қой және5 000 ірі қара сатып алды Кейбір халықаралық ұйымдар (Қызыл Крест, балаларға көмек көрсету жөніндегі Халықаралық Одақ және басқалары) мен жекелеген белгілі тұлғалар да көмек көрсетті. Мәселен, Норвегияның әлемге танымал ғалымы және қоғам қайраткеріФ. Нансен КазОАК жанындағы Орталық балалар комиссиясына 4 052 жәшікконсерві, 20 жәшік кептірілген нан, 30 пұт медикаменттері бар екі жылжымалыамбулатория берді.2. Әр елдің даму қарқыны оның индустриясының даму дәрежесіне байланысты.Сондықтан экономикасы озық елдерді индустриясы дамыған елдер қатарынажатқызады. Ресейде индустрия 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басындадамыды. 1920 ж. 20 жылдардың аяғынан бастап Кеңес Одағында тоталитарлықрежим халықтың басым көпшілігінің тұрмыс деңгейін күрт шектеу, шаруалардықанау есебінен индустрияландыру саясатын жүргізді. Қазақстан осы кеңестікдәуірде аграрлы-индустриялы елге айналды.Қазақстандық экономиканың шикізаттық бағыты, оның құрылыстағы көптегенкемшіліктері мен олқылықтары, сондай-ақ демографиялық проблемалар,ұлтаралық қатынастар, әлеуметтік топтар мен таптардың даму проблемаларыбүгін күні туындаған жоқ. Бұл проблемалардың алғы шарттары ұзақ жылдарбойы, яғни Қазақстанның Ресейге қосылуынан кейінгі жылдары, әсіресе елдіиндустрияландырумен тікелей байланысты кеңестік кезеңде қалыптасты.Қарастырылып отырған кезеңде индустрияландырудың жетекші саласы ұсақөндіріс орындары болды. Олар негізінен тұтыну заттары мен мал өнімдерішикізаты және егіншілік азық-түлігін дайындайтын кәсіпорындар еді. Алкөмір, мұнай, түсті металлдар және басқа да пайдалы қазба көздері ендізерттеле бастаған-ды. Осылайша елдегі жаңа құрылыс еш даярлықсызжүргізілді. Бұған білікті жұмысшылардың, сондай-ақ құрылыс материалдарының,техника, механизмдердің және қаражаттың жетіспеушілігі қосылды.Бұл қиыншылықтар 1920 жылдар мен 1930 жылдың басында Қазақстандағықоғамдық-саяси күштердің арасалмағының күрделі орналасуы, ұлттық жұмысшыкадрларды қалыптастыру мен республикадағы индустрияландыру мәселесітөңірегінде таласты пікірлер туғызды. Соған байланысты мынадай көзқарастармен ұстанымдар пайда болды.Бірінші ұстаным: түйеден социализмге өтудің мүмкін еместігі жәнекөшпелі өмір сүру салты - қазақ халқының ерекшелігі, сондықтаниндусрияландыру оны ұлттық тұрмыс-салтынан айыратындығына саяды.Осылайша бұл категориядағы адамдар тобы шын мәнісінде индусрияландырусаясатын қабылдамады;Екінші ұстаным: индустрияландыруды орнату, жұмысшы табын жасаутабиғаттан тыс, ғажайып құбылыс, Қазақстан үшін іске аспайтын дүние,артта қалған көшпелі халық ғажайып индусрияландырудың қарқынын көтереалмайды, қазахизация өндірісті тым қымбаттатып жібереді, ал қазақ бәрібіржұмыс ісетемейді, оны даласы өзіне тартып тұрады т.б.Үшінші ұстаным: одақ құрамындағы республиканың перспективалық дамуидеясын қолдады, бірақ оның ерекше мүдделері ескерусіз қалды. Олар ауылшаруашылығымен байланысты партия қолға алған шикізат базасы ретінде ұсақөнеркәсіп жұмысын жақсарту және ұлғайту бағытының дұрыстығын жақтады. Бұлтоптағылар Қазақстанның халық шаруашылығы дамуындағы шикізаттық бағыттықолдады.Төртінші ұстаным: шеткергі аймақ тек шикізат көзі ретінде қалмауыкерек және индустрияландыруды жүргізу барысында республиканыңерекшеліктерін ескеру қажеттілігіне баса көңіл аударды. Алғашқы екікөзқарас өміршеңсіздігін көрсетті. Соған орай соңғы екі көзқарастағыларарасына күрес күшейді.Бүгін араға жылдар салып, бұрынғы одақтағы басқа республикалар менҚазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуында ірі, әрі күрделікемшіліктерге жол берілгені айқын көрінді. Олардың бәрі халықтар теңдігімен достығы және ынтымақтастығы туралы көтерілген ұрандарға қарамастанорталықтың шикізат көзі болып қала берді. Олардың бұрынғы одақтағы басқааймақтармен экономикалық байланысы үзіліп, біржақты экономикаға бағыт алды.Мұның бірі елдің ұлттық-мемлекеттік құрылысындағы дөрекі деформацияның(өзгеріс) зардаптары болды. Федерация унитарлы мемлекетке ауыстырылды, ондакөбіне ұлттық мүдде еленбей, жалпыодақтық мүддеге басымдық берілді.Кеңес қоғамындағы өзгерістер 1920-1930 жылдары қалыптасқантоталитарлық жүйенің қыспағымен, халықтың белгілі бір бөлігін құрбан етуарқылы іске асырылды. Бұл әсіресе, жер мәселесінде, ауыл шаруашылығынұжымдық негізде күштеп қайта құру, индустрияландыру саясатында айқынкөрініс берді. 1920-жылдардың екінші жартысынан бастап қоғамды әбденжайлап алған өте қатал әкімшіл- әміршілдік террор жергілікті халықтардыиндустрияландыру жолына түсіру идеясын бұзып қана қойған жоқ, соныменбірге оның аймаққа пайдалы жақтарын да жоққа шығарды. Сөйтіп,шаруашылықтың қандай саласы болмасын экономикалық заңдылықтарға жатпайтынҰлы өзгеріс шаруашылықтағы бұрыннан қалыптасқан жүйені бұзып, қоғамдыәртүрлі қиыншылықтарға ұрындырудың алғы шарттарын жасап берді.КСРО-ның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы дағдарыс шиеленісетүскен сайын Кеңеске қарсы зиянкес элементтер мен астыртын ұйымдардыіздеу кеңіне өріс ала бастады. Осылайша, 1920 жылдың соңы 1930 жылдардағытоталитарлық жүйе қоғамдық-саяси өмірдің барлық саласында бекіді.1925-1933 жж. Қазақстанды басқарған Ф.И.Голощекиннің саясаты ұлттықинтеллигенция өкілдерін жаппай қырып-жоюға ұласты. Оның саясатына қарсышыққан қоғам және мемлекет қайраткерлері С.Сәдуақасов, Т.Рысқұлов,Н.Нұрмақов, С.Қожанов т.б. жауапты қызметтерінен босатылып, республикадантыс жерлерге аластатылды. Осындай ауыр саяси ажағдайдың қалыптасуынаОрталықтағы троцкийшілдерге, Г.Зиновьев пен Л.Каменевтің жаңаоппозициясына, Н.Бухариннің оңшыл бағытына қарсы жүргізілген жаппайсаяси қуғын-сүргін өте қатты ықпалын тигізді. Қазақ зиялыларыныңкөзқарастары ұлтшылдық, ұлтшыл-ауытқушылық ретінде айыпталдыТүптеп келгенде, 1929-1931, 1937 жылдардағы зобалаң ұлттықинтеллектуалдық әлеуетіне қанша зардап әкелсе, ғылыми-техникалық прогрессзаманындағы кедейшілік қуғын-сүргіннің ұзаққа созылған екінші нұсқасы еді.Мұның бірі із-түзсіз кетпеді. Бүгінде Байқоңырды, ірі кен орындары мензауыттарды шетелдік инвесторларға жалға беруіміздің себебі, біріншіденқаржымыздың тапшылығынан болса, екіншіден істі жаңаша жүргізіп кетуге даярмамандарымыздың жоқтығынан екенін мойындауымыз керек [3, 178 б].Ф.И.Голощекин қазақ ұлтынан шыққан коммунистерге сенімсіздікпенқарады. Қазақ коммунистерін үш топқа бөліп, біріншілерін тәрбиеге көнбейтінұлтшыл уклонистерге, екіншілерін ебін тауып екі асайтын, жағдайғабайланысты құбылып отыратын ешкіемерлерге, үшіншілерін бүкіл қателіктерүшін жауапкершілікті Голощекинге аударғысы келетіндерге жатқызды [4, 225б].Голощекин кіші қазан бағытына сәйкес индустрияландыру идеясынқорғады. Осы бағытқа қарсы топтың қатарында болған жетекшілердің біріС.Сәдуақасов, Ж.Мыңбаев, Т.Рысқұлов т.б. қазақ зиялылары өнеркәсіптішикізат көзін жақындату идеясын қорғады. 1930-1940 жылдары елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту, қордаланған мәселелерді шешуде шешуші жылдар болып белгіленгені тарихтан белгілі. Осы мақсатта бесжылдық жоспарлар қабылданды. Бірақ бұл он жылдықта барлық мәселелер шешілді деп айта алмаймыз.1929 жылдан бастап елдің шаруашылығын дамытудың бесжылдықжоспарлары енгізілді. Бірінші (1928-1932 ж.ж.), екінші (1933-1937 ж.ж.)және үшінші (1938-1942 ж.ж.) бесжылдық жоспарларда басты назар ауырөнеркәсіпті дамытуға бөлінді. Қарқын бәрін шешеді деген ұран негізгеалынды. Жоспарлар шақыруға арналды. Жаңадан жасалынған жоспар өмірдіңшындығына сәйкес келмеді. Өнеркәсіпорындарының мүмкіндіктерін есепкеалмағандықтан, қайта оны құртуға жол берді. Жүздеген обьектілер құрылысыбасталғанымен шикізаттың, отынның, құрал-жабдықтардың, жұмыс күшініңжетіспеуінен тоқтап қалды. Сонымен біздің тарихымызда қателіктер мен қиындықтар аз болған жоқ. ХХ ғасырдағы реформалар тарихы осыны дәлелдейді. Соңғы кездегі ауылшаруашылығын жекешелендіру тұсында өрескел қателіктер орын алды.Кеңес өкіметінің 1929 жылдан бастап КСРО-ның әлеуметтік - экономикалық дамуын межелеген мерзімді бірінші бесжылдық жоспары (1929-1932жж). БК(б)П 15-сьезінің шешімдері негізінде жасалды. Бесжылдықміндетіне сәйкес ауыл шаруашылығын коллективтендіру саясаты жүргізілді.Өндіріс орындарын дамытуға баса көңіл бөлінді. Соның нәтижесіндеҚазақстанда 40-қа жуық өнеркәсіп орны салынып, оның ішінде Риддер қорғасынзаводы, Қарсақпай мыс қорыту заводы, Қарағандыда бірнеше көмір өндірушахталары іске қосылды. 1706 км. темір жолы салынды. Түркістан - Сібір(Түрксіб) жолымен жалғастырған Ақмола темір жолдары пайдалануға берілді.Қазақстанда әуе көлігі пайда болды. Екінші бесжылдық жоспары (1933-1937жж.) БК(б) П 17-сьезінде (1934ж). бекітілді. Бұл жоспар бойыншаҚазақстанда Шымкент қорғасын заводы, Ақтөбе химия комбинаты, Алтай, Ащысайполиметалл комбинаттары салынып, іске қосылды[24, 300б].Бірінші бесжылдық жоспарды жасаушылар: Рыков (Халық КомиссарларКеңесінің төрағасы), Кржижановский (Мемлекеттік жоспар төрағасы), Куйбышев(Халық шаруашылығы жетістіктері көрмесі (ВДНХ) төрағасы) өнеркәсіптің дамуқарқынын белгілеуде ойлары бір арнаға тоғысты.Бұл жоспар ЖЭС қағидаларына негізделіп жасалды. Міндет капиталистікқоршауда отырып, жан сақтап қана қоймай, еңсе көтеріп, ілгерілеу болды.Бірінші бесжылдықтың алғашқы бағыты ауыл шаруашылығын ұжымдастыру, яғнижеке меншіктегі ұсақ шаруашылықтардың басын қосып, қоғамдасқан ортақшаруашылық құру және елді жаппай индустрияландыру болды.Қазақстан экономикасында бұрынғысынша ауыл шаруашылығы басымдықтанытты. Сонымен бірге жаңа экономикалық саясат жағдайында өлкеэкономикасында елеулі өзгерістер болғанын атаған жөн. Иесіз қалдырылғаншахталар мен кәсіпшіліктер қайтадан іске қосылды, кооперативтік өндірісжұмыстары жанданды. Ол 1926 жылы Қазақстандағы өнеркәсіп өнімінің үштенбірін берді. Сауда жандана түсті, Шаруашылық есепті, өзін-өзі өтеуді, өзін-өзі қаржыландыруды енгізу және басқа шаралар өнеркәсіптің жаңа экономикалықсаясат арасында дамуына игі әсер етті.Қазақстанда халық шаруашылығын қалпына келтіру аяқталғаннан кейін елдіиндустрияландыру бағыты іске аса бастады. Индустрияландыру өндіріс құрал-жабдықтарын жасайтын, халық тұтынатын тауарларды шығаратын зауыт,фабрикаларды салумен тығыз байланысты болды. Мұндай кәсіпорындар бұрынғыКСРО-ның шығыс аудандарында, оның ішінде Қазақстанда көптеп бой көтерді.Қазақстан жерінде кәсіпорындардың салынуы кенжелеп қалған шетаймақтарды өндірісі дамыған орталық аудандармен байланыстыру, соларментеңестіру ұранымен жүргізілді. Мұндай оң ниетті мақсаттың қойылуына сол шетаймақтарда, оның ішінде Қазақстанда бай шикізат қорының болуы да өз әсерінтигізді, өлкеде темірдің, көмірдің, мұнайдың, түсті металдың мол қоры барболатын. Осы қорды игеру мүдделері бұл жерлерде көптеген жаңа өндірісорындары мен құрылыстарын салуға себеп болды.Индустрияландыру жағдайында жұмысшылар алдында қыруар міндеттер тұрды.Алдымен, аймақтың техникалық - экономикалық жағынан артта қалуын жоюміндеті алға шықты. Осы міндетті шешу үшін Қазақстан елдіиндустрияландырудың жалпы одақтық бас жоспарына енгізілді. Социалистік әдісбойынша индустрияландыруды жүзеге асыру ауыр өнеркәсіптің жетекшісалаларын, ең алдымен машина жасау саласын дамытуды, шахталар менкеніштердің, жергілікті ресурстарды пйадалануға негізделге барлық өнеркәсіпсалалары кәсіпорындарының ескілерін қалпына келтіріп, жаңаларын салуды,халық шаруашылығының мұқтаждарына қажетті темір жолдар мен техникалықбайланыс құралдарын орнықтыруды талап етті. Ол үшін бұрынғы халықтардыкеңінен тарту жолымен жұмысшылар мен өндірістік - техникалық зиялыларкадрларын қалыптастыру қажеттілігін туғызды.Қазақстанның экономикалық жағынан да, мәдени жағынан да артта қалуыкөптеген қиыншылықтарға әкелді. Жаңа экономикалық саясаттың тоқтатылуы,халық билігінің жеке билікпен ауыстырылуы, әміршілік-әкімшілік басқаруәдісінің енгізілуі елдегі жағдайды бұрынғыдан да ушықтырып жіберді. КСРО-дағы жаппай жазалау шаралары мен сот процестерінің көшірмесі басқа одақтасреспубликалар сияқты Қазақстанда жасалды.Республикадағы индустрияландыруды іске асыру кезінде жергіліктіпартия, кеңес, шаруашылық кадрларының қазақ өлкесі экономикасының алдыменөнеркәсіпте сақталып отырған отаршылдық құрылымын қайта қарау қажеттігітуралы қазақ зиялыларының пікірлерін Голощекин, Құрамысов т.б. жергіліктіұлтшылдық көріністері деп, ал жоспарлаушы органдардағы бірқатар мамандардыңөндіргіш күштердің даму деңгейіне, еңбек ресурстарының дәрежесіне сайкелетін индустрияландыру барысы туралы шақыруларын ұлыдержавалық шовинизмкөрінісі деп санады. Табиғи ресурстарды игеру, индустрияны қалыптастыру, республиканың бет- әлпетін түбірінен өзгерту, өнеркәсіпті қажетті жабдықтармен қамтасыз ету арқасында шаруашылықы пен мәдени құрылыс бағдарламасын іске аысруға барлық халықтардың бірлесіп қатысуы негізінде іске асырылды. Елді, соның ішіндеоның шет аймақтарын индустрияландыру ең алдымен шаруалардан алынатыналымдар мен үстеме салықтар есеьіген жүргізілді. Ол әміршіл-әкімшіләдістермен - директивалық жоспарлау, орталыққа сөзсіз бағындыру арқылы іскеасырылды. Экономикалық өмірдің барлық жақтарын жаппай қоғамдастыру жәнемемлекет иелігіне қарату - республикалардың барлық жинақтаған қорларынмемлекеттік бюджетке қосыпа лу, яғни ьонап алу, РСФСР қорынан, одақтықбюджеттен берілген сияқты етіп, республикалардың өз қорынан субсидиялармен дотациялар түрінде қаржы бөлу, өндірісті, өнімді өткізуді жәнежабдықтауды мемлекет қолына шоғырландыру және т.б. амал- тәсілдериндустрияландырудың шамадан тыс жоғары қарқынын қамтамасыз етуге тиістішаралар еді. Жаппай жазалау саясаты - дүниеден тікенекті сыммен бөліп тастаған лагерьлерді қаптату, көшпенділердің ғасырлар бойы қалыптасқантұрмыс салтын күшпен күйрету, халықтардың дәстүрлерін қирату, ақзақ жәнебсқа аймақтар шаруаларының қайыршылануы мен аштыққа ұшырауы, халық күшінбарынша титықтату - елді индустрияландырудың аса қайғылы, азапты жолынаайналды. Тоталитарлық режим, ашаршылық пен қайыршылық, зорлық-зомбылық пензаңсыздық жағдайында жұмысшы табы өзінің қаһармандық еңбегімен тарихиқысқа мерзім ішінде оразан үлкен материалдық қазыналар, өнеркәсіпмүмкіншілігін жасады. Көп ұлтты ұжымдар өсіп шығып, адамдарының туысқандығынығайды. Елдің басқа да индустриялы аймақтарымен Қазақстанның экономикалықбайланыстары орнықты. Қазақстандағы индустрияландыру ісінде белсенділік танытқан қазақ зиялыларының бірі - Т.Рысқұлов. Ол БКП (б) ОК-нің ұйымдастыру бюросыныңшешімі бойынша 1926 жылы наурызда қазақ өлкелік партия комитетінің қарауынажауапты жұмысқа жіберіледі. Ол 1926 жылы сәуірде өлкелік Еңбекші қазақгазетінің жауапты редакторы болып тағайындалып, республиканың саяси жәнемәдени, шаруашылық өміріне белсене араласып, газет бетіне осы мәселелертөңірегінде мақалалар жариялауға себепші болды. Өзі де экономикалықжағдайға байланысты мақалаларын жариялап отырды.1926 жылы 31 мамырда Тұрар Рысқұлов БКП (б) ОК-нің қаулысы бойыншаРСФСР Халық Комиссары Кеңесі төрағасының үшінші орынбасары болыптағайындалып, бұл қызметті 11 жыл бойы, яғни 1937 жылдың жазына дейінатқарды. Осы жауапты қызметте он бір жылдан аса жүріп, шаруашылық өмірініңкөптеген шараларына жетекшілік жасады. Атап айтқанда, Ресей үкіметіжанындағы мақта жөніндегі кеңестің төрағасы коммуналдық шаруашылығы басбасқармасының жетекшісі, Түркісіб құрылысына жәрдемдесу комитетініңтөрағасы, РСФСР экспорттық кеңесінің бастығы, республиканың экономикалықкеңесі жанындағы кәсіпшілік кооперация комитетінің төрағасы және т.б.Т.Рысқұлов қандай қызметте жүрсе де, өзін талантты ұйымдастырушы,басшы ретінде көрсетіп, партия мен мемлекет тапсырмаларын ыждағаттықпенорындап отырды. Оның іргелі жылдың қызметтерінің бірі Түркісібті салудабасшылық етуі болып табылды. Аса зор шаруашылық, әрі саяси маңызы үлкен осықұрылысқа Т.Рысқұлов басқа белгілі мамандармен қатар қазақтан шыққан тұңғышжоғарғы білімді теміржол инженері М.Тынышбаевты шақырды. Оның алаңсыз еңбекетуіне алаңсыз қамқорлық көрсетті. Ол көп уақыттын құрылыс бойында іс-сапарда өткізді.3. Жаңа экономикалық саясаты республикада дәйекті түрде жүзеге асыру өзінің игі нәтижелерін берді. Кооперативтік қозғалыс одан әрі дамыды. Өндірістік кооперацияның негізгі үш түрі болды:1.Коммуна -- өндірісті қоғамдастыру.2.Артель - жердің, малдың бір бөлігін, ауылшаруашылық машиналарын, құрал - саймандарды біріктіру.3.ТОЗ - жер бірлесіп өңдеу мен шөп шабу жөніндегі серіктестік. Шаруалар ұжымдастыру түрлерін таңдағанда негізінен ТОЗ - ды қалады. 1927 жылғы қазанның 1 - іне қарай Қазақ КСР - інде кооперация шаруа қожалықтарының 23,1% -- ін қамтыды. Сол уақытқа қарай 1074 тұтыну қоғамы жұмыс істеді, оның 312 - і ауылдарда болды, қазақ даласының жекелеген түпкірлерінде 140 факторий құрылды. Қазақ шаруалары 1072 ұжымдық шаруашылықта, соның ішінде 101 коммунада, 17 артельде, жерді бірлесіп өңдейтін 294 серіктестікте (ТОЗ - да) ынтымақтастық пен өзара көмек мектебінен өтті.Жаңа экономикалық саясат негізінде республикадағы мал саны артты: 1929 жылы 10,5 млн. - ға жетті. Ауыл мен қыстақтарда орташалар шаруашылықтары көбейіп, орташалардың кедейлермен одағы нығая түсті. Патриархат көшпелі халықтың мәдениеті артты. Алайда бұл ұзаққа созылған жоқ. Өлкелік партия ұйымының басшылығына келген Ф. И. Голощекин ауылды кеңестендіру ұранымен ауылда тап күресін шиеленістіру бағытын таңдап алды. Шабындық және егістік жерді қайта бөлу науқаны ауылдағы жағдайды ауырлата түсті. 1926 жылғы көктемде кедейлер байлардың иелігіндегі 1,3 млн. га шабындық және 1,25 млн. га егістік жерді тартып алды. Индустрияландыру бағыты азық - түлік қорлары проблемасын күн тәртібіне қойды. 1928 жылы қаржы мен жұмыс күшін ауыл шаруашылығын өнеркәсіпке ауыстыру жүйесін қалыптастыру процесі басталды. Барлық формадағы кооперацияны барынша дамыту саясатын ұжымдастыру бағытына көшіру көзделді. 1928 жылғы қаңтар - ақпан айларында И. Сталин Сібірге сапарға шықты. Осы жылы 3 ақпанда болған Омбы округтік комитетінің мәжілісінде астық дайындау барысында төтенше шаралар қолдануға рұқсат етті. Ф. Голощекин ауыл мен қоныстарға 4800 уәкіл жіберіп, 31 мың шаруа жазаға тартылды. 1928 жылғы 1 қазан - 1929 жылғы 1 желтоқсан аралығы - 277 шаруа атылды. 1928 жылғы 27 тамыз - Аса ірі бай шаруашылықтары мен жартылай феодалдарды кәнпескелеу және жер аудару туралы декрет жарияланды. Декретте бай - феодалдар өздерінің мүліктік және қоғамдық ықпалымен ауылды кеңестендіруге кедергі жасайды деген ұстаным негізге алынды. 657 бай жер аударылып, 145 мыңы тәркіленіп, олардың ауылшаруашылық құралдары - 877 колхозға, 24. 491 жеке шаруашылыққа бөлініп берілді. Тәркілеу заңды бұзу арқылы жүзеге асырылды:1. Орташалар байлар қатарына жатқызылды.2.Тәркілеуге жататын нормаға дейін жеткізу үшін жекелеген отбасы шаруашылықтары әдейі біріктірілді.3.Қанаушы элементтермен қатар дәулетті және орташа шаруашылықтар да тәркіленді.Сөйтіп, бай - кулактар қатарына темір шатырлы үйі немесе 2 аты болғандар да енгізілді. Ауыл шаруашылығын жаппай ұжымдастыру (коллективизация) бағыты көзделіп, бай - кулактары тап ретінде жою міндеті алға қойылды. Ұжымдастыру бай - кулактарды тәркілеуден басталды.1.Ауыл шаруашылығын күштеп ұжымдастыру1927 жылы желтоқсанда болып өткен партияның XV съезі ауыл шаруашылығын ұжымдастыру бағытын жариялады. Қазақстанда ауыл шаруашылығын ұжымдастыру ісінің аяқталуы 1932 жылға жоспарланды. Қазақстанның астықты аудандарында колхоз құрылысының негізгі формасы - ауыл шаруашылық артелі, ал мал шаруашылығы аудандарда жерді бірлесіп өңдеу мен шөп шабу жөніндегі серіктестік (ТОЗ) болуға тиіс еді. 1929 жылдың екінші жартысынан бастап республикада колхоз құрылысы жедел дамытылды. Алғашқы МТС - тер құрылып жатты. Қазақстанда көшпелі және жартылай көшпелі шаруашылықты отырықшылыққа көшіруді 1933 жылы аяқтау көзделді.Ұжымдастыру мен отырықшыландыруды жаппай жүргізу үшін ауылдар мен қоныстарға 8 мың жұмысшы және 1204 жиырма бес мыңдықшылар жіберілді. Олар Россиядағы колхоз жобасын қайталайтын қоныстандыру үлгісін орнықтырды. Ұжымдастыру жылдары кооперативтендіру қозғалысының өз ісін ашуға мүмкіндік беру, материалдық ынта, кооперативтендіруге шаруаның бірте - бірте өтуге, еркіндік ұстамдары бұзылды.1.1.Ұжымдастыру кезінде жіберілген қателіктерҰжымдастыру кезінде жіберілген қателіктер:1. Қатаң жаппай қуғындау мен террорға негізделді.2. Даярлықсыз жергілікті жағдайлар ескерілместен жүргізілді.3. Әкімшілік - күштеу әдістерімен жеделдете жүргізілді.4. Шаруашылық базасын жасау, тұрғын үйлер, мәдени тұрмыстық объектілер салу жоспары аяғына дейін орындалмады.Белсенділер отырықшыландыруды жоспарлаған 3 жылдың орнына 3 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.