Қазақ жерлерінің ҚКАСР құрамына біріктірілуі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Оралбай Жанерке физика 1 курс

1 . Қазақ жерлерінің ҚКАСР құрамына біріктірілуі.

Жаз айларында арадағы сауда қатынасы жайық өзенінің сол жағалауында жүргізілді. Осы жерде ірі сауда алаңы ашылып, сауда сарайы салынды. Сауда алаңының Орынбордағы және қазақ даласына қараған екі үлкен қақпасы болды. Орынбор 1868 жылдан Ресейдің Қазақстан және Орталық Азиямен арадағы ірі сауда орталығы болды. 1920 жылы 4 қазанда Орынборда Қазақ өлкесі Кеңестерінің құрылтай съезі өтіп, Қазақ АКСР-і құрылды. Орынбор 1920-1925 ж. ж Қазақ АКСР інің астанасы болды. Орынбор Ресей Федерациясындағы қала, облыс орталығы. 1735 жылы бекініс қамал ретінде қаланып, аты Ор өзенінің атына байланысты қойылған. Орынбор - Жайық өзенінің жағалауында орналасқан Солтүстік батыс бөлігі Жайық өзенінің жағалауында орналасқан Солтүстік батыс бөлігі Жайық өзендерінің қосылған қиылысына дейін жетеді. 1735 жылы 15 тамызда И. Кирилов бастаған экспедиция Жайықтың сол жақ жағалауына құяр сағасына қала (қазіргі Орск) сала бастады. «Орынборды» 200 шақырым Жайық ағысымен төменірек жерден, Қызылту стансиясының іргесі қаланды.

Қазақ жерлерінің ҚКАСР құрамына біріктірілуі (1924-1925 жж) . Қазақстанда 1921-22 жылдары ЖЭС аясында жүргізілген шаралардың бірі жер-су реформасы болды. Реформаның негізгі міндеті 1920 жылы құрылған ҚАКСР-нің аумағында қазақ жерлерін біріктіру болды. Патшалық биліктің жүргізген саясаты нәтижесінде Қазақстанда жер мәселесі өте құрделі мәселелердің біріне айналған еді. Осыған байланысты Қазақ автономиясы құрамында жер саясатын жүргізші жетекші орган - Жер комитеті құрылды. Ол қазақ автономиясы аясында қазақ жерлерін біріктіру мақсатымен 1921 жылы 7 ақпанда декрет қабылдады. Қазақ АКСР-нің Жер комитеті қабылдаған бұл декрет бойынша кезінде көш-қон қорына (переселенческий фонд) тартып алынып, пайдаланылмай тұрған Семей, Ақмола, Торғай және Орал облыстарындағы бос жатқан жерлер, олардың 1917 жылға дейін алынғанына қарамастан қазақтарға қайтарылады. 1921 жылы 19 сәуірде Жер комитеті кезінде патша үкіметінің Сібір және Орал казак әскерлерінің тартып алған жерлерін қазақтарға қайтару туралы шешім қабылдады. Осы декретке сай қазақтар Ертіс өзені бойында 177 мың, Орал өзені жағалауында 208 мың десятинадан астам жерлерді қайтаруға тиіс болды. 1922 жылы 26 тамызда Федералды Жер комитеті мен БОАК-ті "Қазақстанда негізгі еңбекпен жерді пайдалану туралы" заң қабылдады. Ол заң 31 тамызда күшіне енді. Бұл заң бойынша әркімнің өз жерінде қалуға және ол жерді пайдалануға құқығы болды. Жер заңға сәйкес құжатталған жағдайда ғана оны пайдаланушы сол жердің иесі болады. Ал даулы жерлерге заңға негізделген съездің немесе жер органдарының шешімі қажет болды. Алайда осы негізгі заңнан соң 1922 жылы 30 қазанда Кеңес үкіметі Ресей аумағын түгел қамтыған "Жер кодексін" қабылдады. Осы кезден бастап жер туралы бүкіл мәселенің бәрі мемлекеттің идеологиялық құндылықтарына негізделген құқыққа ие болды. Бұл кодекс бойынша жермен тұрғылықты халық қамтамасыз етілуі керек болды. Сонымен бірге автономияларға қосымша ұсыныстар мен негіздемелер жасауға рұқсат етілді. Бұл кодекс отырықшы-егіншілікпен айналысатын аудандарды қамтыды да, көшпелі аудандар мүлде кірмей қалды. Соның салдарынан қазақ қоғамы жермен толық қамтамасыз етілмеді.

Ашаршылықпен күрес

«Осыдан кейін біз болыстарға бір бір адамнан жібердік. Олар болыстық атқару комитеттерінің жандарынан комиссиялар ұйымдастырыуы, көмек ретңнде кімде қанша мал, қанша астық, қанша ақша бар, соның тізімін жасауы тиіс болды; осы тізімдер облыстық атқару коитеттерінің бекітуіне жатқызылды» Тарғын уезіндегі ашаршылықпен күрес жөніндегі төтенше комиссия Жәнібек кентінде орналасты. Кеңес аппаратының және партияның уездік органдарының барлық қызметкерлерінің ашаршылықпен күресті ұйымдастыру үшін шалғай ауылдарға жіберілді. Уезд орталығында ашыққандарға арналған 8 тегін тамақтандыру пункті жұмыс істеді, солармен іргелес қараусыз қалғандар үшін жатақхана ұйымдастырылды. 1922 жылы ҚазАКСР інің партия ұйымдары мен кеңес органдарының барлық күш жігері ашаршылықпен күреске бағытталды. Ашыққан халыққа көмек жүргізген жұмыстардың нәтижесінде 1922 жылдың ортасына қарай 777 192 адамды тегін тамақтандыру мүмкіндігі туды. Елдің орталық аудандарындағы ауыр жағдайларға қарамастан РКФСР Халық Комиссарлары Кеңесі Қазақстандағы ашаршылық құрбандарына дәрі дәрмек, азық түлік, астық түрінде көмек көрсетті. 1922 жылдың көктемінде тұқым себу жұмыстары қарсаңында Қазақстанның аудандары тегін көмек ретінде 907 501 пұт тұқымдастық астық алды. Олардың тұқым сепкен алқабы 957 224 десятинаға жетті. Тұтас алғанда, барлық тұқымдастық астық 1922 жылдың өзінде ақ Қазақстанда себіліп болды. Қаңғып қалған балаларға ерекше назар аударылды. Балалардың тұрмысы мен өмірін жақсарту жөніндегі комиссия Ашыққандарға көмек көрсететін республикалық Орталық комиссиясының балалар арасындағы аштықпен кұрес жөніндегі арнаулы бөлімі болып қайта құрылды. Осы жұмыстардың нәтижесінде 1922 жылдың бірінші жартысында республиканың 5 губерниясында аш және қараусыз балаларды тамақпен және киіммен қамтамасыз ететін 575 балалар үйі мен 9 станци пайда болды. Ресей Федерациясының жағдайы қанағаттанарлық деп есептелген кейбір губернияларына 18 496 қаңғып қалған балалар мен жетім балаларды тиеген 16 әскери санитарлық поезд жөнелтілді.

2. Қазақ қайраткерлерінің индустрияландыруға байланысты пікірлері және олардың қуғындалуы

1925-1933 ж. ж Қазақстанды басқарған Ф. И. Голощекиннің саясаты іс жүзінде қазақ зиялыларын қуғындаумен ерекшеленді. Оның саясатына ашық қарсыласқан белгілі мемлекет қайраткерлері С. Сәдуақасов, Т. Рысқұлов, Н. Нұрмақов, иС. Қожанов т. б қызметтерінен алыып, республикадан қуылды. Осындай троцкийшілерге, Г. Зиновьев пен Л. Каменовтің «жаңа оппозициясына», Н. Бухариннің «оңшыл бағытына» қарсы жүргізілген жаппай саяси қуғын сүргін ықпалын тигізді. Қазақ зиялыларының көзқарастары «ұлтшылдық», «ауытқушылық» ретінде айыпталды. 1920 жылдардың аяғында КСРО да «ұлтшылдықты» йыптау қайтадан қолға алынды. Осы кезде ұлт зиялыларына қарсы басталған жаппай саяси қуғын сүргін Қазақстанды да шарпып өтті.

Ф. И. Голощекиннің ойынша ауыл байлары феодализмнің сарқыншақтары ірі өнеркәсіптің дамуына кедергі келтіретінін атап көрсетті.

Ал, Ж. Мыңбаев бастаған ұлт өкілдері өнеркәсіпті өркендетудің қазақ халқына тиімді жолын таңдауды ұсынды. Мәселен, Қазақ өлкелік партия комитетінің Ш пленумында аталған мәселелерді шешу жолдары бойынша туған талас пікірлер мынаған сайды: алғашқы пікірді Голощекин бастаған топтағы Жандосов, Исаев, Мусин т. б оны іске асыруда саяси күштеу әдістерін қолдану керектігін қолдаса, екінші топтағы Ж. Мыңбаев, С. Сәдуақасов, Н. Нұрмақов сынды қазақ зиялылары алға қойған мақсатты күштеу әдістері арқылы емес, бейбіт жолмен шешуге болады дген қорытындыға келді.

Осындай пікірталастар кезінде туған екі бағытты Ф. И. Голощекин өз сөзінде қазақ қоғамындағы әоеуметтік экономикалық және саяси ерекшлеіктерді есепке алмайтын «солшыл» ауытқушылық есебінде бағаласа, ал екінші бағыт қауіпті де күшті «оңшыл» ауытқушылық деген анықтама алды. Адамның ой өрісінің жоғары деңгейде оның биік өзгені пайымдауында жатса керек. «Оңшыл» ауытқушыылар идеясын сол кездегі кеңес өкіметі өте қауіпті деп бағаласа, ал ауылды күштеу әдісін қолдануды ондай сораққылыққа жатқызған жоқ. Сөйтіп, Ф. И. Голощекин Ж. Мыңбаев және оның жақтастарының пікіріне «оңшыл бағыт» берді.

3. Күштеп ұжымдастыруға қарсы халық наразылықтары. Аштықтың демографиялық салдарлары

Қазақстандағы ауыл шаруашылығын күштеп ұжымдастыруға қарсы болған шаруалардың қарулы көтерілістері мен баскөтерулерінің тарихын зерттеу ХХ ғасырдың 20 жылдарының аяғы 30 жылдардың басынан басталады. Берілген кезеңнен бастап бүгінгі күнге дейін мәселенің тарихнамасы күрделі және қайшылықты жолдардан өтті, жалпы алғанда сатылап дамыды.

1929-1931 жылдары Қазақстан жерінде шаруалардың ұжымдастыру саясатына қарсы ұйымдастырылған қарулы қозғалысы болды. 1930 ақпан мамыр аралығында Зырянов, Өскемен, Самар, Шемонайха, Қатонқарағай аудандарында толқулар болып өтті.

1929-1931 жылдары шаруалардың 380 рет бұрқ ете қалған бүлігі мен көтерілісіне 80 мыңға жуық адам қатысты. Солардың ең ірілері: СОЗАҚ, ЫРҒЫЗ, АҚСУ, АБРАЛЫ, АДАЙ, ҚАРАҚҰМ және т. б еді.

Батпаққара көтерілісі- Кеңес өкіметінің зорлық зомылығна қарсы қозғалған 1929 жылы 1-9 қарашада Қостанай округінің Батпаққара ауданын қамтыған халықтың қарсылық қимылдары.

Сарысу-Созақ көтерілісі - Жамбыл облысы Сарысу ауданы мен Оңтүстік Қазақстан облысы Созақ ауданында Кеңес өкіметінің 1930 жылғы асыра сілтеушілік саяси және экономикалық шараларына қарсы көтерілген халық қозғалысы.

Қарақұм көтерілісі -Орынбордағы 8 -дивизия күшімен талқандалынып, 75 адамды атуға, 172 адамды 2-10 жылға соттауға, көбін Шығыс Сібірге жер аударуға үкім шығарды.

Жазалау шараларының салдары:

1929 - 1931 жылдары 5551 адам жауапқа тартылып, 888-і атылды.
Барлығы 100 мыңнан астам адам жазаланды.

Қорытындылайтын болсам, Сталиндік-Голощекиндік саясат, ұлтқа жасалған қысым қазақ халқына естен кетпейтін ауыр қасіреттерді алып келді. Малсыз күн көре алмайтын, ежелден көшпелі халықты тұрмысынан айырды. Ел үлкен қырғынға, АШТЫҚҚА тап болды. Сол кездері Орта Азияда адам санынан көш бастаған қазақ ұлтының саны 40 пайызға қысқарып, қазақ халқы і млнға жуық адамынан айырылды. Әрқашан қазақ халқын апттан алып қалатын байлардың ендігі жерде мал мүлкі тәркіленді. Жұтпен қатар келген аштықтың ең сорлағаны өз баласын өзі жеп жатқан балаларды көру еді.

Егер сол зұлмат жылдар елімізді осыншама адамынан айырмағанда бүгінгі күні Қазаз Елінде 40-45 млн азамат пен азаматша тұрар еді.

4. Алаш зиялыларына қарсы қуғын-сүргін - қазақ ұлтын рухсыздандырудың және мәңгүрттендірудің бастауы. Мәдениетте большевиктік тұжырымдаманың үстемдік алуы және рухани қасіреті

1937-1939 жылдар аралығында қазақтың бас көтерер зиялысының көпшілігі қуғын-сүргін құрбанына айналды. Сол кездегі қатігез саясат нәтижесінде қуғын-сүргінге ұшырағандардың жақындары да жапа шекті. Зерттеушілер деректеріне сүйенсек, осы кезең аралығында Кеңес Одағының құрамында болған Қазақстанда 103 мың адам қуғын-сүргінге ұшыраған және 25 мың адам ату жазасына кесілген. Сол жылдары қазақстандық ғылым, мәдениет және саясат саласының зиялы қауым өкілдері атылған. Жалпы, 1930-1953 жылдар аралығында 40 миллионнан астам кеңес азаматтары репрессияға ұшыраған. Қазақстан аумағында орналасқан лагерлерге корейлер, поляктар, Еділ немістері, Қырым татарлары, Кавказ халықтары және басқа да ұлт өкілдері қоныс аударған.

1937 жылы БК(б) П ОК-нің, И. В. Сталин мен оның айналасындағылардың «халық жаулары және олардың құйыршықтарын түп-тамырымен жоюдың» қажеттігі жөніндегі нұсқауы барлық жерде қолдау тапты.

Осындай жағдайда И. В. Сталин мен оның серіктері мүмкін болатын оппозицияны орталықта ғана емес, ұлттық республикаларда да біржолата талқандауды ұйғарды. 1928 жылдың ортасынан бастап Алаш қозғалысына қатысқан зиялылар жаппай тұтқындала бастады. Оларға «буржуазияшыл-ұлтшылдар» деген жалған айып тағылды. Сол жылы 44 алашордашы тұтқындалып, оның ішінде Ж. Аймауытов, Ә. Байділдин, Д. Әділев ату жазасына кесіліп, үкім орындалады. Ал қалғандары түрмеге қамалады. Ұлттық зиялылардың екінші тобы 1930 жылдың қыркүйек-қазан айларында тұтқындалып, оның 15-і Орталық, Ресейге жер аударылды. 1936-1938 жылдары Қазақстанда 25833 адам партиядан шығарылып, олардың 8544-іне «халық жаулары» немесе «халық жауларының сыбайластары» және т. б. айыптар тағылды. Танымал қазақ зиялылары, Алаш қайраткерлері түгелге жуық саяси қуғын-сүргінге ұшырады. Олардың отбасы мүшелері де жазықсыз қудалау көрді. Соңғы зерттеулер бойынша 1931 жылдан бастап 1954 жылдың 1 ақпанына дейінгі кезеңде КСРО-да соттан тыс және сот органдары 3 млн 777 мың адамды ату жазасына соттап, оның 643 мыңына үкім орындалса, ал 2 млн 369 мыңын 25 жылға дейінгі мерзімге түрмелерге қамап, лагерьлерге айдаған. Жалған айып тағылғандардың қатарына 1931-1933 жылдардағы қазақтардың жаппай қырылуына байланысты ашық наразылық білдіріп, Қазақстан халқының мүдделерін қорғағандар да қосылды. Ашық сот процестері 1937 жылы республиканың Үржар, Преснов т. б. аудандарында болып өтті. 1937 жылы қарашада Қарағанды облысының Ә. Асылбеков, Н. Нүрсейітов, М. Ғатаулин т. б. басшыларының үстінен жүргізілген сот процесі халықтың жан-жақты талқылауына ұласты. Алайда «халық жауларының» негізгі көпшілігінің тағдыры КСРО Жоғарғы Сотының Әскери алқасының мәжілістерінде, «екілік» пен «үштік» атанғандар мен НКВД-ның ерекше кеңестерінде құпия жағдайда шешіліп жатты. 1930 жылдардың ортасында Л. Мирзоян, Ү. Құлымбетов, Н. Нұрмақов, Т. Рысқұлов. О. Жандосов, Т. Жүргенов сынды көрнекті партия және мемлекет қайраткерлері «халық жаулары» ретінде тұтқындалды. 1920-1950 жылдардағы заңсыз қуғын-сүргіннің айнымас серігі - мемлекет және оның қызмет иелері мен органдарының қарапайым адам құқықтарын жаппай өрескел бұзып, аяққа таптауы болды. Бұл заң бұзушылық қуғын-сүргін саясатын жүзеге асыру барысында бұқаралық сипат алып, оған заңдық негіз бен жариялылық түр берген кеңес заңдарының нормалары нұсқаулармен бүркемеленді. Бұл кезең қолданылған қылмыстық жазалардың ерекше қаталдығымен сипатталады. Мысалы, 1926 жылғы РКФСР Қылмыстық Кодексінің ерекше бөлімінің I тарауында көрсетілген контрреволюциялық қылмыстардың 17-сінің 12-іне ең жоғарғы жаза - ату жазасын қолдану қарастырылды. Азаматтарды «халық жауы» деп жариялап, азаматтық құқықтардан айыру, мемлекеттен қуу, дүние-мүліктерін тәркілеу, қатаң оқшаулау арқылы еркінен айыру тәрізді жазалау шаралары да кеңінен қолданылды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.