МЕКТЕПТЕ ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ САБАҒЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Қабдығалиев Шыңғыс Тұрғалиұлы, №78 жббом, дене шынықтыру пәні мұғалімі
Қанатов Айдос, №78 жббом, дене шынықтыру пәні мұғалімі

МЕКТЕПТЕ ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ САБАҒЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ
Алғы сөз
Дене тәрбиесі жүйесі-өзара қарым-қатынастағы жеке дене тәрбиесі жүйесі және әртүрлі қоғамдық топ өкілдерінің ерекшеліктеріне қарай сипатталады (балалар дене тәрбиесі жүйесі, мектеп оқушылары дене тәрбиесі жүйесі т.б.) Балалар дене тәрбиесі жүйесі-әртүрлі жастағы топтардың денсаулығына жан-жақты бағытта қызмет жасайтын қоғамдық ұйым. Дене тәрбиесінің әр жуйесі дене тәрбиесіне тиянақты-тарихи түрін бейнелейтіндіктен қойылған мақсаттқа жету үшін осы немесе басқа ұйымдардан құралады. Жүйе айқын салалар құрылымымен олардың қызметі басқа да жүйелерінің қарым-қатынас ерекшеліктерімен айқындалады. Жүйенің ең басты қызметі -- адамдардың дене мәдениетін жоғары сатыға көтеру үшін барлық осыған тікелей қатысты құрылады. Дене тәрбиесі жүйесінің басты талаптары: 1.дене тәрбиесі негізі мен әдісі сауықтыру жағдайында тек заңды негізге сүйену керек. 2.дене жүктемелері оқушылардың мүмкіншіліктеріне байланысты берілуі керек. З.дәрігерлік педагогикалық бақылау мұғалімнің кез-келген оқу-тәрбие жұмысында болуы міндетті. 4.Санитарлық-гигиеналық қалыпты, күнді, ауа мен суды пайдалану-барлығы әрбір дене жаттығулары кезінде қолданылуы кажет.
Дене тәрбиесі,спорт ілімі мен әдістемесі жеке пән бола отырып жекелей ұғымдары бар. Олар бір-бірімен өте тығыз байланыста, мақсаттары оқу жүйесін жүйелеу, ағзаны шынықтыру, қоғамға дене сапалары жан-жақты тұлға дайындау.
Дене тәрбиесі - жеке тұлғаны жан-жақты және үйлесімді дамытуға, оның денсаулығын нығайтуға, еңбек ету мен әскери қызметті атқаруға даярлауға бағытталған қоғам мен жалпы мәдениетінің бір бөлігі.
Қызметі дене дамуын оңтайландыру, білімдік, ақыл-ой және қызметтің өзге де түрлерімен өзара бірге әрекет ету, таңдап алған мамандықты меңгеруге себепкер болу, тәрбиелік, жалпы мәдени, эстетикалық, адамгершілікті, әлеуметтік-экономикалық салауатты өмір салтын қалыптастыратын дене дайындығы.
Дене шынықтыру- дене жаттығуларын, табиғаттың сыртқы күштнерін (күн, ауа, су) пайдалана отырып ағзаны шынықтыру. Яғни мәдениеттің ажырамас бөлігі адамның дене бітімін дамыту, оның денсаулығын нығайту, рухани және материалдық құндылықтар жиынтығы болып табылатын әлеуметтік кызмет саласы.
Қызметі қозғалыс қажеттілігін канағаттандыру, фукнкционалды рахаттану, бос уақытты оңтайды пайдалану. қызметі төмендеген дене мүшелерін қалыпқа келтіру, жолы, яғни дене дамуына әсер етуші факторлар; тұқым қуалаушылық, өсксн орта, спорт түрі.
Дене дамуы - ағзаның табиғи морфофункционалдық ерекшеліктерін өзгерту жолы, яғни дене дамуына әсер етуші факторлар; тұқым қуалаушылық, өскен орта, спорт түрі.
Қызметі жеке тұлғаның даму ерекшелігі, айырмашылығы және әсер етуші факторлардың нәтижесінде дене мүшелерінің өзеріске ұшырау қалпы.
Дене тәрбиесінің мәдениеті-жалпы қоғам мәдениетінің бір бөлігі. Қоғамдағы адамдардың дене сапасының жан-жақты дайындығы мен өмірде әртүрлі жағдайда еңбек ету бағытында жасалатын күрделі жұмыстың бір түрі.
Қызметі білім беруді, ғылым мен әдебиетті, техникалық құрал тәсілдерін, әдістерін пайдаланып дене дайындығына жан-жақты жағдай жасау.
Спорт дегеніміз - түрлі жақтан арнайы мамандандырылған және алдағы істерде жарысу арқылы өз мүмкіндіктерін жоғары дәрежеде көрсете білуге жан дүниесін дайындауды дене тәрбиесі ойындарында пайдалануға құрылатын материалдық, әрі рухани байлық.
Яғни спорт дегеніміз - әрбір жеке тұлғаның тандаған спорт түрінен жоғарғы нәтижеге жеткізу саласы. Яғни жарыс әрекетінің, спортшыларды жарыстарға қатысуға даярлаудың ерекше нысаны болып табылатын дене шынықтырудың бір түрі.
Қызмет - спорттық әрекет. жарыстырушылык. интернационалдық. жүйкені реттсйтін. комуникативтік. ақпараттық, жалпы мәдениеттік. денені жетілдіру, эвристикалық бейбітшілік кызметі. ойын-сауықтық іс-әрекет..
Бұқаралық спорт- тұрмыс пен еңбек қызметіне керек дене қасиеттері мен қозғалыс дағдыларын дамытып. жетілдіруге және бір қалыпта ұстауға көмектесетін, тұрғындардың әртүрлі әлеуметтік демографиялық тобының мұқтаждығын қанағаттаңдыратын спорт түрі болып табылады.
Жоғарғы жетістіктер спорты-жеке тұлғаның спорттағы мақсаты жоғарғы спорттық нәтижелерге қол жеткізуді рекорттар жасауды қамтамасыз ететін спорт саласы. Жоғарғы жетістікке жету жолы спартакияда, универсиада, чепионат және олимпиадалық ойындар.
Әуесқойлық спорт- азаматтардың дене тәрбиесінің жалпы жүйесіндегі өзінің спорт шеберлігін жетілдіруге және спорттың әр түрінде жоғарғы нәтижелерге жетуге мүмкіндік беретін сан қилы спорт қозғалысы.
Кәсіпқойлық спорт-спорттық ойын-сауық шараларын ұйымдастыру және оларға қатысу арқылы пайда табу болып саналатын спорттық кәсіпкерлік қызметтің бір түрі.

ПӘННІҢ ОБЪЕКТІЛЕРІ МЕН ОНЫҢ ОҚУ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМИ ПӘН РЕТІНДЕГІ ҚҰРЫЛЫМЫ
Дене тәрбиесінің барлық сабақтар бағытына қарай мынадай міндеттерді жүзеге асыруы тиіс. Олар: тәрбие, білім, сауықтыру.
а) Білім беру міндетінің мақсаты - оқушылардың білімін шыңдай түсу. Жаттығуларды ептілікпен және дағдымен орындату. Оларды өмірде қолдана алуға үйрету.
б) Сауықтыру міндеттерінің мақсаты - дене тәрбиесі жаттығуларының сабақ кезінде ағзаға сауықтыру әсерін тигізуіне тиімді жағдай жасау.
в) Тәрбиелеу міндеттерінің мақсаты - сабақ жүргізу жүйесінде оқушының адамгершілік қасиеттерін арттыру.
Дене тәрбиесі сабағында төмендегідей міндеттер жүзеге асырылуы керек.
Қойылған міндеттерді орындау жолдарын таңдау. Әдістемелік ұйымдастыру шараларын белгілеу. Мұнда мұғалім оқушылардың әрекеттерін тиімді ұйымдастыру түрлері мен әдістерін таңдайды. Олардың тұратын, отыратын орындарын қозғалыс жолдарын анықтайды Снарядтарды жинау жолдарын көрсетеді. Қимыл-қозғалыс дайындығын мұғалім мектеп бағдарламасында кездесетін барлық жаттығуларды көрсете алуы керек. Сондықтан да мұғалім сабақта үйренетін жаттығуды қайталап өз мүмкіншілігін әрдайым тексеріп отыруы қажет. Теориялық жәнс сөйлеу дайындығы мұғалім өтілетін сабақты жақсы білумен қатар-шешен сөйлей алуы да керек. (әңгімені дұрыс жүргізу, баяндау команда беру, таңдау жасау т.б.) Сабақты материалдық жағынан қамтамасыз ету. (керек құрал жабдықтарды дайындау және спорттық снарядтарды табу т.б.).
Дене тәрбиесі мен еңбек байланысының мақсаты.
Жеткіншектерді енбекке тәбиелеу дене тәрбиесі мақсаттарының бірі болып табылады. Дене тәрбиесі еңбекке ерікті түрде тәрбиелеудің негізін қалайды. Денені шынықтыру тұрақты дағды тәртібін, ерік-жігерді, қалыптасқан мінез-құлықты талап етеді. Еріншектікке жол бермейді. Өйткені, күнде таңертеңгі гимнастикалық, спорттық жаттығулармен айналысатын оқушының еңбекке деген ынтасы оянады. Еңбекке деген адамгершілік көзқарастарын қалыптастыруда дене тәрбиесі пәнінің мүмкіндіктері ете көп. Мысалы, Өзің үшін, өз мақсатың үшін еңбек еткенің жаксы. Ал өзгелер үшін еңбск етуге калай қарайсың? деген сұрақты қоя отырып, жаттығу жұмыстарын жүргізудің тәрбиелік маңызына назар аудару
Дене тәрбиесіндегі эстетикалық білімнің мақсаты.
Дене тәрбиесі сабағындағы эстетикалық тәрбиенің маңызы өте зор. Адамның жан дүниесі қандай сұлу, таза болса, дене мүшесі де сондай сымбатты болуы керек. Бұл ретте окушыларға берілген тапсырманы мәнерлеп түсіндіру, әдеп сақтауға үйрету, музыкалық сүйемелдеу кезінде әуенге сай үйлесімді қимылдауға дағдыландыру игі нәтижеге жеткізеді. Мысалы, әдетте жаттығу барысында жаксы, дұрыс емес деген сөздер жиі айтылады. Ал Жарайсың, міне қандай әдемі! деген жылы лебізді сирек естисің. Окушылардың қозғалыс қимылдарын орындау техникасына назар сала отырып, оның ынта-ықыласын сол жаттығулардың таза әрі үйлесімді, сұлу орындалуына аудара білген жөн. Жан сұлулығы мен тән сұлулығын кимыл-жаттығу кезіндегі іс-қимылдың әсемдігіне ұштастыруды басты мақсат етіп алу қажет. Ұстамдылық, қандай жағдайда да өз еркін билей алу, өзгелердің жүйкесіне кері әсер етпеу, кашанда көмекке дайын тұру, бәсекелесіне құрметпен карау, төзімділік сияқты ізгі касиеттер эстетикалық тәрбиелеудің нәтижесінде жүзеге асатын адамгершілік сипаттар болып табылады.
ІС-ТӘЖІРИБЕ ТЕОРИЯСЫНДАҒЫ ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
Спорт ілімі мен дене тәрбиесі ілімі мен әдістемесі қатар жургізіліп. сабақ құрылымы әртүрлі болғанымен қолданылатын жаттығу, ойын, жарыс түрлері бірдей болып келеді. Дене тәрбиесі пәнінде сабақ құрылымы 45 минуттан тұрса, спорт сабақтарында 90 минуттан тұрады. Құрылымы жағынан ұксас пәндер мектепке дейінгі дене тәрбиесі, мектеп дене тәрбиесі, орта жонс жоғарғы оқу орын дене тәрбиесі пәндерімен тығыз байланысты. Білім мен тәрбие беру мақсатында спорт медицина, спорт физиологиясы, спорт психологиясы, спорт педагогикасымен тығыз байланысты.
Дене дайындығы түрлері. Қоғамдағы адамзаттың тұлғасын шынықтыруда дене дайындығы 3-ке бөлінеді. Олар: 1.Жалпы дене дайындығы-негізгі бағыты денсаулықты күшейтіп мүмкіндігінше дағдылы қозғалыстарға ие болып, алдағы уақытта арнайы дайындыққа негіз болатын керекті қозғалыс сапаларын дамьпу. Қызметі дене жаттығулары, табиғаттың сыртқы күштері, гигиеналық факторларды пайдалана отырып, мектептегі және бұқаралық дене тәрбиесінің жұмысын үлкен табыстарға жеткізу.
2. Кәсіби-қолданбалы дене дайындығы-бұл адамды белгілі бір еңбек қызметі мен әскери қызметке дайындауға бағытталған дене тәрбиесінің әдістері мен құралдарының жиынтығы. Қызметі кәсіби-дене, әсксеи-қолданбалы, кәсіби еңбектің өнімділігін арттыру, экономикалық, білімдік-колданбалы дене жаттығуларымен айналысу жұмысын ұйымдастыру.
З. Спорттық дайындық - адамның өзі таңдап алған спорттың бір түрінен жоғарғы көрсеткіштеріне жетуіне бағытталады. Денедегі іш-құрылыс жұмысының қабілетін жоғарлату адамдардың спорттық дайыңдығын арттыру. Қьзметі мамандандырылған еңбекті арттыру жаттығу түрлерін игеру өте жоғарғы дәрежелі нәтижеге жету, спорттық дайындығын арттарып дағдыландыру.

ЖҮРЕК СОҒЫСЫН ЕСЕПТЕУ ӘДІСТЕМЕСІ
Сабақ құрылымында жүрек соғысын есептеу.
Жаттығулардың орындалуын бағалау және сабақтың жалпы тығыздығы туралы ой-пікір.
Жаттығуларды орындау кезінде қан қысымыиың өзгеруіне қарай оқушылардың бұлшық етеріне түскен күш анықталып, бағаланады.
Сабақтың дұрыс ұйымдастырылу қарқыны және жүктеменің дұрыс бөлінуін анықтау үшін бір немесе екі оқушының қан қысымын өлшеу керек.
Қан қысымы сабақтың алдында, 10 сек. Соғуы"Х" Імин. Нәтижесі дайныдық бөлімінен, жалпы дамыту жаттығуларынан, негізігі қозғалыстардан, қозғалмалы ойындардан кейін және сабақтың соңында көрсеткіштері жазылынып алынады.
Жүктеменің динамикалық көлемін анықтайтын қан тамыр соғуының графикалық кескіні-физиологиялық қисық деп аталады.
Даладағы 2-3 мин, жүгірістен кеин жүректің соғу қысымы 140-150 ретке дейін көтеріледі, бұл көрсеткіш бастапқы 90-100 рет соғудың 40-60 ретке тең.
Сабақтың негізгі бөлімінде, орташа жылдамдықтағы жүгірісте және қозғалмалы ойындар кезінде жүректің соғуы 140-180 ретке дейін көтерілсе, жүректің соғуы жалпы дамыту жаттығулар мен негізгі қозғалыстар кезінде 135-150 рет шамасында болады.
Сабақтың қорытынды бөлімінде жүректің соғуы 130-120 ретке дейін түседі.
Сөйтіп жалпы дамыту жаттығуларын орындаған кезде жүрек соғуы 35-45 % болса, негізгі жаттығуларды орындағанда 50-60% дейін көтеріледі, ал сабақтың қорытынды бөлімінде 20-30 % дейін төмендейді.
Сөйтіп сабақта жүректің соғуы орта есеппен 140-160 рет шамасында болуы керек.
Жүрек соғуы оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты 5 мин, уақытта бастапқы қалыпқа келеді.
Дене тәрбиесі мұғаліміне қажетті құжаттар:
-бұйрықтар журналы;
І-ХІ сынып оқушыларының дене тәрбиесі сабағының бағдарламасы;
-арнайы дәрігерлік топтағы оқушылардың бағдарламасы;
-мектеп оқушылары дене тәрбиесінің ережесі;
-әдістемелік оқу құралдары;
-дене тәрбиесі пәніне қажетті күнделікті шығатын баспа материалдары;
-оқыту жоспары мен жылдық сабақ кестесі;
-спорт үйірме жұмыстарының журналы;
-уақытша дене тәрбиесі сабағынан босатылған және денсаулығына байланысты арнайы дәрігерлік топтағы оқушылардың тізімі;
-БЖСМ -де спортпен шұғылданатын оқушылардың тізімі;
-қауіпсіздікті сақтау туралы;
-оқушыларды қауіпсіздікті сақтау ережесін өткендігі туралы қол қойған журналы;
-мектеп спартакиадасының ережесі;
-спорт шараларын ұйымдастыратын белсенді оқушылардың тізімі;
-3 жылға статистикалық есеп баяндамасы;
-денсаулық күнін өткізудің жоспары .
Сабақ құрылымында оқушының жүктеме алуын есепке алу методикасы жүрек соғысын есептеу. Оқушылардың жалпы және арнайы дайындықтарының байланысы. Жаттығу үрдісінің үзілмей жалғасып отыруы. Жаттығу жүктемесінің біртіндеп өсуі мен оның ең жоғары шеңберін анықтаудың байланысы. Жүктеме динамикасының бір келкі емес толық болуы. Жаттығу үрдісіндегі циклдық және толқын тәріздік қағидалары. Спорттық қалыпқа тұрудағы негізгі әдістемелердің негіздері. Хаттама түзу, есепке алу, қорытынды шығару әдістерін оқыту.

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЖАЛПЫ ЖӘНЕ АРНАЙЫ ДАЙЫНДЫҚТАРЫНЫҢ БАЙЛАНЫСЫ.
Оқушылардың дайындық деңгейін аныңтау.
Тест ағылшын тілінде "Анықтау, бақылау, зерттеу"- деген мағана береді.
Оқушылардың даму деңгейін анықтау үшін және дене тәрбиесі сабағының тиімділігін арттыру мақсатында олардың "даму деңгейін анықтау"тест жұмыстары жүргізіледі. Оқушылардың шынығуы деңгейін анықтау үшін жылына 2 рет 30-30 м жүгіру, орында тұрып ұзындыққа және биіктікке секіру, кермеде тартылу ұлдар, доп лақтыру, арқанға өрмелеу, шалқадан жатып денені көтеру қыздар, т.б. бақылау мөлшерінің нәтижесін қабылдау жұмысы жүргізіліп, арнайы дәптерге жазылады. Бұл нәтижелер жыл сайын ісінің қаншалықты өскені немесе кемігені анықталып, ата-аналар жиналысында және мұғалімдер кеңесінде талқыланады.
Мектепте әскерге дейінгі жасөспірімдерге дене шынығу дайындығына, көп көңіл аударылады. Бұл жұмыстың ойдағыдай жүргізілуіне барлық мектеп қызметкерлері, ата-аналар және әскери комиссиариаттар бірлесіп қадағалайды.
Оқушылардың дене шынығу дайындығын жақсарту мақсатында ІХ-ХІ сынып оқушыларының дене тәрбиесі бағдарламасынан сынақ қабылдау жұмысы енгізіледі.
Үйрету мен машықтандыруға мұғалім дене тәрбиесінде қолданылатьш мынадай жалпы дидактикалық қағидаларды басшылыққа алады: үйретудегі саналылық, белсенділік, көрнекілік, реттілік жөне жүйелілік, тиянақты меңгеру және үйретуге жеке тұрғыдан келу (жеке жұмыс жүргізу). Дене жаттығуларына үйретуде саналылық окушының үйрету мен машықтану процесін түсінуінен, үйрету мен машықтанудың барлық кезеңдерінің маңызы мен мәнін тани білуінен көрінеді. Біз байқағанымыздай, әрбір жаттығу бас ми қабатының қатысуымен өтеді. Оқушылар санасына осы не басқа әдістің техникасының маңызды екенін оқушылардың санасына жеткізу қажет.
Үйрету мен машықтану процесіне оқушының саналы түрде қызығушылығын ояту арқылы қол жеткізуге болады, Белсенділік оқушы тарапынан білімді, біліктілікті және дағдыларды меңгеруге ұмтылысынан байқалады. Үйретудің көрнекілігі мұғалімнің жаттығуды үлгі түрінде көрсетуі, жаттығу техникасын немесе тактикалық әдісті бақылай және қорытындылай білуі негізінде жүзеге асырылады. Үйретудегі реттілік пен жүйелілік таныс жаттығулардан таныс емеске, қарапайым жаттығулардан күрделі жаттығуларға біртіндеп ауысудан тұрады. Осы ауысулар барлық уақытта оқушылар орындауға болатындай жаттығу-ларға көбірек күш салуды талап етеді. Жүйелілік бағдарламалардан, сабақтар мақсатының мазмұнынан, күрделірек,: бірақ оқушылардан талап етуге болатындай спорттық жұмыстардың жүйесін көрсететін сабақтарды, машықтану мен жарыстарды дәл ұйымдастырудан көрінеді. Меңгерудің тиянақтылығына (орнықтылығына) жаттығуды меңгерудегі оқушының саналы түрдегі жұмысымен, жаттығуды қайталау санымен, белсенділігімен, тексеруді пайдалана білуімен, жетістіктерді бағалай білуімен және жарыс әдістерімен қол жеткізуге болады.
Үйрету мен машықтануға жеке тұрғыдан келу әрбір оқушының жеке ерекшелігін, жас және жыныс ерекшелігін, денсаулық жағдайын, дене даярлығын, оқушы мінез-құлқының ерекшелігін есепке алудан тұрады. Осы тұрғыдан келу үйрету тиімділігін арттырады. Оқыту мен машықтануды жоспарлау.
Мектеп ұжымындағы секциялардың оқу-спорт жұмыстарының бағдарламалары жыл бойы жұмыс жүргізуді қарастырады. Онда машықтанудың дайындық, негізгі және өтпелі кезеңдері де қарастырылған.
Дайындық кезеңінің міндеттері: оқушының жан-жақты дене дайындығы бойынша жұмыс, таңдап алған спорт түрі бойынша техниканы үйрену. Президент сынамаларының нормативтерін тапсыру, біртіндеп өсетін карқындылық пен жүктеме арқылы оқушыны сабаққа тарту, өмір мен спортқа қажетті ерікті, табандылықты, тәртіпті, ұжымшылдық пен адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру.
Негізгі кезеңнің міндеттері: машықтанушылардың жан-жақты дене дайындығы мен моральдық ерік қасиеттерін қалыптастыру жұмыстарын одан әрі жалғастыру, сол спорт түрінің техникасы мен тактикасын меңгеруді жетілдіру. Машықтану сабақтарының қарқындылығын арттыру жарыстарға даярлану және оған қатысу, Президент сынамаларын тапсыру. Негізгі кезеңнен кейін 1-2 ай демалу мәселесі қарастырылады.
Өтпелі кезеңнің міндеттері: денеге түскен ауырлықты (жүктемені) біртіндеп азайту, жан-жақты дене дайындығы бойынша жұмыс, спорттың техникасын жетілдіру, Президент сынамаларын тапсыру.
Кей жағдайда нақты өтпелі кезең болмайды да: секция бүкіл жыл бойы жұмыс жүргізбейді, маусымның аякқалуына байланысты жаттығу жұмыстары кейбір секцияларда тоқтатылады (шаңғы, коньки, хоккей жазда ойналмайды, жеңіл атлетика, жүзу қыста өткізілмейді). Кейбір мектептерде, мысалы, шаңғы спорты көктемде жеңіл атлетикалық секцияға ауысады, ал конькимен сырғанау велосипед спорты секциясына, хоккей футболға және т. б. ауысады. Сөйтіп, өтпелі кезең жоқ болады да, жыл ішінде екі дайындық, екі негізгі кезең қалады. Оқушыларға артық күш түсетін қауіпті болдырмау үшін бұл ретте спорттың бір түрін жетекші, ал екінші түрін қосалқы деп есептеу ұсынылады. Спорттың осы қосалқы түрінде оқушылар алдына спорттың негізгі түріндей күш-қуат жұмсауды талап ететін міндеттер қойылмайды.
Машықтану әдістері. Спорттық әдебиеттерде мектеп дене тәрбиесі секцияларында спорттың жекелеген түрлері бойынша қолдануға тиісті әдістер әзірленген.
Мысалы, жеңіл атлетикада жүгіруге үйрету мен машықтану кездерінде қайталанып отыратын ауыспалы және аралық әдістер қолданылады.
Қайталанып отыратын әдіс барлық қашықтықты спринтерлік (шапшаң) жүгіруден немесе орта жөне алыс қашықтыққа жүгіруде оның жеке бөліктерін белгілеген шапшаңдықпен жүгіруден көрінеді. Жүгірулер арасында демалыс беріледі.
Шаңғы спортына машықтануда үш әдіс: ауыспалы, қайталау және бақылау әдістері қолданылады.
Ауыспалы әдіспен машықтану кезінде жалпы төзімділікті қалыптастыруда және қозғалыс техникасы бойынша жұмыс жүргізу жағдайында шаңғымен машықтануға бел-гіленген уақыт (1-1,5 сағат) ішінде оқушыларға қысқа мерзімді (5-10-15 минут) үдемелі жүріс белгіленеді. Үдемелі жүрістін ұзақтығы мен саны біртіндеп арта береді.
Қайталау әдісімен машықтану кезінде қашықтықтың жекелеген бөліктерін (1-2 км) барлық бөліктерді жүгіріп өту кезіндегі шаңғышы төзіп бере алатындай ең жоғары шапшандықпен жүріп өтеді. Осы бөліктердің аралығында шаңғышы қозғалыс шапшаңдығын азайта отырып демалады. Жоғары шапшаңдықпен жүріп етілетін бөліктер біртіндеп көбейтіледі, біртіндеп біріктіріледі, ал демалудың салыстырмалы ұзақтығы азайтылады. Ал бақылау әдісімен машықтану белгіленген барлық қашықтықты уақытпен жү-ріп өту кезіндегі байқауда немесе алдын ала өткізілетін (ішкі) жарыстарда қолданылады.
Спорттық ойындар бойынша машықтану процесінде машықтану сабақтарын машықтанудың негізгі кезеңіндегі жолдастық және күнтізбелік ойындармен байланыстыру-дың ерекше маңызы бар. Машықтану сабақтарындағы техниканы қайталау мен жетілдіру жарыстарда байқалған техникадағы кемшіліктерді түзетумен жөне техниканы үйретудегі күшейтілген жұмыспен байланыстырылады.
Машықтану кезінде мұғалімнің алдында сол спорт түрінің техникасын үйренумен бірге таңдап алынған спорт түрінде жетістіктерге жету үшін қажетті күш, шапшандық, икемділік және төзімділік қабілеттерін қалыптастыру міндеттері тұрады. Осы қабілеттерді қалыптастыру әдетте кешенді түрде, бірге жүргізіледі. Бірақ мүғалім өткізетін сабағында сол қабілеттердің осы не басқа бір түрін қалыптастыруға баса назар аударуы мүмкін. Мысалы, 1000 м-ге жүгіруде оқушыда шапшаңдық жетіспейтінін байқағаннан кейін жылдамдықты немесе беріліп отырған шапшаңдыққа төзуді қалыптастыру мақсатында кейбір сабақтарды қайта құруы қажет. Бұл үшін ол кейбір дайындық жаттығуларын (сөреден шығу, шапшаңдықты үдете жүгіріп өту), жаттығудың аралық әдісін, жеңіске (ылдиға) қарай жүгіруге жағдай туғызатын бұлшық еттер жүйесі мен органдардың қызмет дайындығын, дағдыларды, түсініктерді қалыптастыру үшін басқа да әдіс-тәсілдерді пайдаланады.
Машықтанудың барлық әдістерінде мұғалім оқушылардың жас мөлшерін есепке алуы керек. Жеткіншектер мен жасөспірімдерді машықтандыруға белгіленген әдістерді орындау кезінде жаттығуларды орындау үдемелілігі мен денеге түсетін жүктеменің қайталануы кезінде аса мұқият болуы қажет. Сабақтарда оқушыларды жиі-жиі демалдыру керек. Күшті арттыратын жаттығуларды жылдамдық пен икемділікті арттыратын жаттығулармен, төзімділікті қалыптастыратын жаттығуларды демалу кезеңдерімен, қалыпты ойындармен, теориялық білімдерді хабарлаумен ыңғайын тауып алмастырып отыру қажет.
СПОРТТЫҚ ҚАЛЫПҚА ТҰРУДАҒЫ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕМЕЛЕРДІҢ НЕГІЗДЕРІ.
Дене тәрбиесі ұжымының секцияларында дене жаттығулары мен спорттық машықтануға үйрету процесі ұйымдастырылады. Егер оқушы спорттың сол түрінің техникасын үйренуге алғаш кіріссе, онда спорттық жаттығуларға үйрету процесі анық байқалады. Сөйте тұра, секцияға мүше болған оқушы сол спорт түрінің негізімен бұрыннан таныс болғанның өзінде де спорт жаттығуларына үйрету жалғаса береді. Үйрету дегеніміз - мұғалім әр түрлі әдістер мен үйрету тәсілдерін пайдалана отырып, оқушыларға дене тәрбиесі саласындағы білімдерді хабарлау және оларға бұрыннан ойластырылған қоғамдық маңызы бар білімдер мен дағдыларды сіңіру. Бұл білім, білік, дағдылардың аумағы мен тереңдігі мектеп дене тәрбиесі ұжымының секциясына арналған сол спорт түрінін бағдарламасымен анықталады. Дене жаттығуларына үйрету оқушылардың дербестігі мен қызығушылығы, белсенділігі, үйретудің мазмұны мен әдістері, мұғалімнің жеке басы мен беретін тәрбиесі бір-бірімен өзара үйлесіп жататын ете күрделі педагогикалық процесті қарастырады. Үйрету ешбір жағдайда да дене жаттығуларының шағын келемін оқушының орындауында үстірт үйренуге әкелмеуі керек, қайта, арнайы жаттығулардағы жетістіктерді арттыру үшін қажетті негіз есебінде оқушылардың жан-жақты дене дайындығын қалыптастыруды мақсат етуге тиіс.
Үйрету тәрбиелеушілік сипатта болуы қажет, яғни оқушыларды патриоттық жөне Отанға берілгендік рухында тәрбиелеуге идеялық жағынан бағытталуы керек.
Жекелеген спорттың жаттығулардың түрінде үстірттіктен қаша отырып, мұғалім оқыту мен машықтандырудың педагогикалық процесін қалыптастыру және оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу, оларды бірінші кезекте спортпен айналысудың қоғамдық-тәрбиелік маңызы алға шығатындай, ұйымшыл ұжым құратындай және адамгершілікке тәрбиелейтіндей етіп ұйымдастыруға міндетті. Осы бір күрделі тәрбие жұмысы спортпен айналысудың техникалық жағымен тығыз байланыста болуы керек.
Үйретудің тәрбиелік сипатына дене жаттығуларына үйретудің дұрыс әдістері арқылы жетуге болады. Оқушыларды дене жаттығуларына үйрете отырып, мұғалім олардың дене жөніндегі білімін арттырады, организмін жан-жақты жетілдіре отырып дамытады және оқушыларды отан сүйгіштік рухта тәрбиелейді.
Спорттық жаттығуларға және машықтануға үйрету педагогикалық процесс бола отырып, адамның жоғары нерв қызметі туралы И. П. Павлов адам организмін жекелеген органдар мен органдар жүйесінің механикалық жиынтығы емес, нерв жүйесімен басқарылатын және барлық органдардың кызметі өзара бірігетін тұтас организм түрінде қарастырады.
Сыртқы күштердің кез келген тітіркенулері, сонымен бірге ішкі органда орналасқан сезімтал соңғы нүктелерден алынатын тітіркеністер өткізгіш нерв жолдары арқылы бас миының үлкен жарты шарының қабығына беріледі. Адамның бас миының қабығында қабылданған тітіркеністі түйсіну (кабылдау) және онын бойға тарау процесі (жоғары нерв қызметі жөніндегі Павлов заңдары бойынша: қозу және тежелу, әсер ету көлемінің үлкеюі және жинақталуы, өзара ықпал етуі жөне т. б.) жүреді. Ми қабығының қозған орталығынан алынған тітіркеністерге организмнің қайсыбір реакциясын туғызатын импульстер нерв жолдары арқылы шетке шығарылады. Осы процесті И. П. Павлов былай деп жазады: Қайсыбір дайындайтын нерв аспабына сыртқы дүниеден немесе организмнің ішкі дүниесінен белгі беріледі. Бұл белгі нерв процесіне, жүйке қозу құбылысына ауысады. Қозу нерв талшықтары арқылы (сымның бойы секілді) орталық нерв жүйесіне жетеді және адам белгіленген байланыс жүйесі арқылы өзге жүйелермен жұмыс органына келеді де, өз кезегінде осы органның клеткасындағы ерекше процеске айналады. Сөйтіп, сол немесе екінші бір белгі нәтиженің себебі есебінде организмнің сондай немесе екінші біраз қызметімен байланыс жасайды. И. П. Павлов үлкен жартышар қабығының қызметі негізінде шартты рефлекс жатқандығын, қабықтардың жеке орталықтар арасында уақытша байланыс орнайтынын дәлелдеп берді.
Дене жаттығулары мен машықтануға үйрету кезінде қозғаушы рефлекстің қалыптасуын, жоқ болып кетуін, күйзеліске ұшырауын басқаратын заңдылықтарды есепке алу қажет. Қайсыбір қозғалыс дағдысын қалыптастыру сол жаттығуды жеткілікті қайталауды қажет етеді.
Жаттығуды қайталауда бас миының қабығындағы қозғаушы мен басқа орталықтардың арасында байланыс орнайды, осы орталықтардың қозуы мен тежелуінің арасында дұрыс қатынас орнығады және жаттығуды орындау техникасы динамикалык көшірмеге (стереотипке) айналады. Динамикалық стереотип берік орныққан жағдайда дене жаттығуы тұтас, түйінді сипатка ие болады. Жаттығудың жеке бөліктері немқұрайдылықпен өзінен-өзі (автоматты түрде) орындалуы мүмкін, дегенмен, ол мидың үлкен жарты шарының бақылауында болады. Мысалы, жүгіріп келіп ұзындыққа секіруді үйренгенде, үйретудің басында жаңадан үйренуші үшін бұл жаттығудың әрбір бөлігі барынша зейін коюды және бақылауды қажет етеді: жүгіру, тақтайшадан серпілу, әуеде ұшу және жерге түсу бір-бірімен онша байланыссыз және тұтастығы жеткіліксіз күйде орындалады. Ұзақ уақыт қайталау арқылы секіруді тұтастай орындау және оның жеке бөліктерін қайталау нәтижесінде тиісті байланыс, дәлдік, жылдамдық, қозғалыс күші орталық нерв жүйесінде даңғыл жол принципімен тұтастық ізін қалдырады. Барлық жаттығулар жалпы біртас функционалды құрылым түріне енеді және әрбір келесі қимыл алдыңғы қимылдың дұрыс орындалуымен анықталатын тұтас бірыңғай жаттығатын қимыл есебінде қарастырыла бастайды. Қимылдың автоматтандырылған элементтері пайда болады. Белгіленген автоматтануды немесе секіру техникасының жеке бөліктерін азғантай болса да бұзу сол бойда яғни берілген қателерді түзету жөнінде үлкен жарты шар қабығына белгі беріледі.
Жаттығу техникасын орындау кезінде қателер көрініс берсе, оқушы мұғалімнің көмегімен өз қатесінің мәнін міндетті түрде түсінуі қажет. Осыдан кейін мұғалім қимыл техникасының берілген бөліктерінің дұрыс құрылымын оқушыға түсіндіріп көрсетеді және осы жаттығуды көп қайтара саналы түрде қайталауды ұсынады. Және де дұрыс жасалмаған қимылдың тежелуіне, оның орнына дұрыс қимыл құрылымының орнығуына қол жеткізуі керек.
Кез келген жаттығудын техникасын үйренуде оқушы әр уақытта таныс, өзіне белгілі қозғалыс дағдылары мен үйлесімді қимылдарды пайдаланады. Мысалы, жоғарыда біз айтып өткен ұзындыққа секіру үшін жүгіру кезінде оқушы шапшаң жүгірудің өзінде бұрыннан бар дағдыларды міндетті түрде пайдаланады. Жүгіру кезінде жүгіру дәл қалыптасқан кең адыммен екпіндей жүгіру арқылы орындалады. Егер оқушыда дұрыс үйретілмеу салдарынан қысқа, қалыпты емес адыммен баяу жүгіру түрі қалыптасса, мұғалімнің алдында екпін алу элементтерін (адымның онтайлы ұзындығын, жүгіру жылдамдығын т. б. қалыптастыру) үйретуді ұйымдастыру мен дұрыс емес екпін техникасын түзету (тежеу) мақсатында арнайы жұмыс жүргізу міндеті туындайды. Осының өзінен жаттығуды бұрыс техникамен оқушылардын орындауындағы, әсіресе сол берілген спорт түріндегі жаттығуларда шешуші болып табылатын негізгі қозғалыс үйлесімділігіндегі барлық кемшілік түсінікті болуы керек, мысалы, жеңіл атлеттер үшін ол спорттық жүзудің негізгі тәсілдерінде, қимылды орындау техникасыны және т. б. кездеседі.
Нерв жүйесінің жетекшілік маңызы үйрету мен жаттығу барысында ішкі органдардың қызметі мен қимылдарының арасындағы функционалды байланыстың орнығуын да әсер етеді. Стартқа тұрғанның өзінде, спортшы тыныс алу, қан тамыры соғысының жиілегенін және маңызды ішкі органдардың қызметі жағдайында басқа да өзгерістер болғандығын сезеді. Жаттығуды орындау кезінде қозғалыс пен ішкі органдар қызметінін; арасында белгілі бір байланыс болуы қажет. Бұлардан түйіндейтініміз, дене жаттығуларына үйрету оқушы организмінің ішкі органдарының қызметін осы жұмысқа дағдыландырумен тығыз байланысты болып келеді.

ЖАТТЫҒУ ҮРДІСІНІҢ ҮЗІЛМЕС ҚАҒИДАСЫ.
Жаттығу барысында тәсілдік даярлықтьң әдістемесі.
Спортшының тәсілдік дайындығы негізгі құралдар кызметін мыналар атқарады: 1) жарыстық әрекеттермен даңызды құрылымдык байланысы бар даярлық жаттығулары; 2) жарыс жаттығуларының машықтандыру формалары; 3) жарыс жаттығуларының эсері: жалпы даярлық жаттығулары косымша күралдар болып табылады.
Жарыс әрекеттерінің тәсілін жаттап алу, қалыптасқан дағдыларды бекіту және жетілдіру барысында жаттығулардың көптеген өзге түрлі әдістері бөліктері таңдап бөлшектелетін бөлшекті-қүрамалы және тұтас жатығулардың әдістері, стандартты-қайталама және өзгермелі нұсқалы жаттығулар және т.б. колданылады, олар спорттың таңдаулы түрінің тәсілдік ерекшеліктеріне және тәсілдік даярлыктың кезендеріне байланысты белгілі тәртіпке сай келеді. Спортшының осы заманғы тәсіддік әдістемесінде ауызша және көрнекі оқытудың дәстүрлі құралдары мен әдістері жылма-жыл жаңадан толықтырылуда арнаулы аппаратуралық құрылғыларды пайдалану және т.б..
Тәсілдік даярлықгың кезеңдері. Тәсілдік даярлықтьгң көп жылғы барысын екі кезеңге бөлуге болады: 1) тәсілдік даярлықтьщ "базалық" сатысы; 2) тәсілдік жетілдіруді тереңдету және спорттық-тәсілдік биіктікті меңгеру сатысы.
Оқыту сөздің тура мағынасында бірінші сатыда көрінеді. Алайда, екінші сатыда да оқыту спорттық даярлықтың негізгі жақтарының бірі болудан қальштаспайды. Тек оның ныктылы мазмұны мен формасы ауысады.
Оқытудың екінші сатысында біріншісінде қарағавда тәсілдік даярлықты құрау машықтандыру барысын айқын ксзеңделген қиындастыруға әлдеқайда жоғары дәрежеде бағынышты болады. Демек, тәсілдің жаңа формалары мен өзгермелі нұсқаларын игеру, бекіту және жетілдіру машыктандырудың үлкен айналымынын өрісінде спорттық форманың сақталып, одан әрі даму заңдылықтарын игеруге байланыстылығын анықгау арқылы етеді. Тәсілдік даярлық кезеңдері алға ұмтылушы спортшының әрқайсысында кезегіне қарай аз дегенде үш кезеңге бөлінеді.
Бірінше кезең, негізінде спортшының бүкіл даярлык кезі спорттық форманың пайда болуына алғышарт жасаау қажеттілігіне бағынышты болатын даярлық кезеңінің бірінші жартысына сай келеді. Тәсіддік даярлықта жарыс әрекеттерінін жаңа тәсілдік үлгілерін "конструкциялайтын" бұл кезең тәсілдік алғышартын жақсартып, жеке қимылдарды жалпы үйлесімді негізде қалыптастырады және оларды жаттап алуды іс жүзінде меңгеруге жәрдемдеседі.
Екінші кезең, былай сипатталады: мүнда тәсілдік даярлык ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.