Тұқымқуалайтын аурулар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Тұқымқуалайтын аурулар деп этиологиялық факторлары мутация болатын ауруларды атайды. Адамның кез-келген белгілерінің көптүрлілігі мутацияның нәтижесінде пайда болады. Мысалы: мұрынның пішіндері, көздің нұрлы қабығының түсі, қан топтары. Мутациялар адамзат популяцияларының полиморфтығын және гетерогендігін жоғарылатады, бірақ кейде мутациялар тіршілікте маңызы бар функцияларды зақымдайды, ол кезде ауруға әкеледі. Тұқым қуалайтын аурулардың немесе патологиялық белгілердің пайда болу негізінде мутация жатыр. Тұқым қуалайтын аурулардың түрі өте көп, сондықтан олар кез-келген мамандықтағы дәрігерлердің тәжірибесінде кездеседі.

Тұқым қуалайтын ауруларды клиникалық және генетикалық тұрғыдан жіктеуге болады. Генетикалық тұрғыдан тұқым қуалайтын аурулардың жіктелуі, мутациялардың жіктелуіндей, себебі мутация аурулардың этиологиялық факторлары болады. Клиникалық жіктелуі зат алмасуының типіне, мүшелер және мүшелер жүйесінің зақымдалу принципіне және т. б байланысты жүргізіледі. Геномдық және хромосомалық мутациялар тудыратын ауруларды хромосомалық аурулар деп атайды. Хромосомалар материалының дисбалансымен байланысты патологиялар өз иелерінде түрлі даму анамолияларына және тек көптеген даму ақаулықтарымен ғана байланысты болмай, сонымен қатар ақыл-естің және дене жетілу кемістіктеріне, жыныстық жетілудің бұзылуына, бедеулікке, жүктіліктің үзілуіне және т. б. әкеледі. Хромосомалық патологияның жиілігі хромосомалық аберрациялы балалары бар аналарда және жасы 35-37-тен асқан әйелдерде жоғарлау көрінеді. Хромосомалық ауруларды екі топқа бөлуге болады: сандық хромосомалық аномалиялар (геномдық мутациялар) және хромосомалардың структуралық өзгерістері(хромосомалық аберрациялар ) .

Хромосомалық аурулардың барлық формаларына ағзаның көптеген зақымдануы тән. Бас-бет дизморфиялары, ішкі және сыртқы мүшелердің дамуындағы туа пайда болған ақаулықтары, жатырда ғы және постнатальдық өсу және жетілу баяулығы, психиканың даму мешеулігі, жүйке, эндокриндік және иммундық жүйелерінің бұзылуы байқалады. Хромосомалық ауруларының диагностикасында цитогенетикалық, кариотиптіанықтау, хромосомопатияны пренатальды диагностикалау фетопротеин деңгейін скринингтік анықтау, динамикалық эхография (УЗИ), инвазиялық хорионбиопсия, амниоцентез және кордоцентез әдістері қолданылады.

Аутосомалық хромосомалар жүйесіндегі аномалиялар. Аутосомалар бойынша өзгерістер өлімге әкелетін немесе тіршілікке бейімділікті төмендететін күрделі даму ақаулықтарын тудырады.

21 жұп хромосома бойынша трисомия (Даун синдромы ) ақыл-естің жетілмеуімен, брахицефалия мен, шүйденің және беттің жалпақтануымен, қысқа мұрынмен, тістеу аномалия сымен, қаңқа құрылысы аномалияларымен, алақанында терең көлденең сызықтың болуымен сипатталады. Бұл аномалиясы бар балалардың фенотиптері бәрінде ұқсас.

Патологоанатомиялық зерттеулерде : аурулардың ми көлемі және массасы аз, мишықтары кішкентай, алдыңғы ми сыңарларының жүлгелері мен иірімдері толық жетілмеген. Даун синдромы мен ауруларда жүрек-тамыр жүйелерінің (қарыншалар арасындағы қалқанның дефектісі, Боталл түтігінің бітіспеуі) көптеген даму ақаулық тары, бүйректің, зәр шығару, ас қорыту жолдарының жетілуіндегі кемтарлықтар, есітудің бұзылуы болады. Иммундық жүйенің дефектісіне байланысты жұқпалы аурулар мен зілді ісіктер жиі кездеседі. Бұл ауруды емдеудің әсері аз, көбінде симптом дық (витаминдер, гормондық препарат тар, логопедтік сабақтар, массаж, және т. б) қолданылады.

13- 15 хромосомалар жұптары бойынша трисомия (Патау синдромы ) .

$C:\Users\Админ\Desktop\патау2.jpg$ Бұл ауруда ішкі мүшелердің жетіспеушіліктері (аяқ-қол аномалиясы, қасқыр таңдайлық- таңдай жырықтығы, микроце фалия, кереңдік, анофальмия) байқалады, олар тіршілікке бейімділікті төмендетеді. Патау синдромы бар нәрестелер туылысымен немесе өмірінің алғашқы айларында қайтыс болады. Патологоанатомиялық зерттеулерде мүшелер мен жүйелерде көптеген даму ақаулары байқалады. Ми массасы азаяды, алдыңғы ми болмайды, мишық жетілмеген, кейде алдыңғы ми сыңарларына бөлінбеген болады. Жүрек-тамыр жүйелерінде: қарыншалар және құлақшалар арасының дефектілері, жүрек камераларының кеңеюі байқалады; өкпеде: созылмалы өкпе қабынуына ұқсас өзгерістер: бүйректің аномалиялары: гидронефроз, кистозды бүйрек, несепағардың еселенуі 61, 5% кездеседі. $G:\Новая папка (2)\0012-006-Sindrom-Edvardsa.jpeg$

16-18 жұп хромосомалар бойынша трисомия, Эдвардс синдромы .

$C:\Users\Админ\Desktop\Sэдвардс.jpg$ Бұл синдромда микроцефалия, қыли көз, синдактилия байқалады. Саусақтардың орналасуы ерекшелігі, аяқтары жіңішке және томпақ, жамбастың таюы, жылқы табандық ішкі маймақтық пен кездеседі, жамбастың қозғалуы нашар, тар бөкселік байқалады. Ішкі мүшелердің аномалиялары: жүрек ақаулықтары(қарыншалар мен құлақшалар арасының дефектісі), мишықтың гетеротопиясы, крипторхизм, бүйрек эктопиясы немесе таға тәріздес бүйрек, гидронефроз, несеп ағардың екі еселенуі. Басқа белгілерден ақыл естің жетілуі нашарлау, инфекциялар жиілейді, гипертонус, әйел адамдар ер адамдармен салыстырғанда жиілеу кездеседі. Эдвардс синдромымен нәрестелердің өмір сүру ұзақтығы аз, туылысымен немесе өмірінің алғашқы айларында қайтыс болады. Емдеу әдістері жоқ.

5-ші хромосоманың қысқа иығының делециясы « мысық айқайы» синдромына әкеледі.

$C:\Users\Админ\Desktop\5хром 23.jpg$ Бұл ауруда байқалатын ақаулықтар: микроцефалия, аяқ қолдың парездері, өсу және даму нашарлайды, өлімге әкеледі. Осы синдромдары бар нәрестелер көмекей шеміршектерінің жетілмеуіне байланысты ерекше «мысықтың мяуына» ұқсас дыбыс шығарады. Ауруларда дерматологлификалық өрнектерінің өзгерістері кездеседі, клиникалық синдромы өте полиморфты, баланың цитогенетикалық зерттеуіне дейін ерекше «айқайынсыз» диагнозын қою мүмкін емес.

Аурулардың өмір ұзақтығы қысқарған, қолданылатын емі жоқ.

Жыныс (гоносомалық) хромосомалар жүйелерінің аномалиялары.

Клайнфельтер синдромы - 23 жұп хромосомалардың трисомиясы немесе полисомиясы (47ХХУ, 49ХХХУ және басқалар) . Синдромды 1942 жылы дәрігер Клайнфельтер сипаттаған. Оның хромосомалық конституциясын 1959 жылы Планкетт, Барр осы синдроммен ауру еркектің ауыз қуысының кілегейлі қабығының жасушаларының ядросынан жыныстық хроматин денешік терін тапқан болатын. Бұл синдромда бойдың ұзындығы, қол-аяқтарының ұзаруы, эвнухоидизм, сперматогенездің бұзылуы, бедеулік, эстрогендік гормондардың көп бөлінуі, екінші реттік жыныс белгілерінің жетілмеуі байқалады. Артық жыныс хромосомасының болуы аурулардың ақыл-есінде өзгерістерге әкеледі: жігерсіздік, баяулық, кінәмшілдік, ақыл-естің жетіспеушілігі және т. б. Бұл синдромның клиникалық көріністері ұлдардың жыныстық жетілу кезінде ғана басталады. Диагностикасында аса қиыншылық жоқ, кейде жыныс хроматинін анықтаудың өзі жеткілікті. Екінші реттік жыныс белгілерін жетілдіру үшін андрогендік гормондармен емдеу қолданылады. Х-трисомия синдромы - кариотипі 47, ХХХ, алғашқы клиникалық белгілерін 1959 жылы Патриция Джекобс қызметкерлерімен сипаттаған. Клиникалық көрінісіәртүрлі. Психиатр, эндокринолог, гинекологтар бұл синдромның нақты клиникалық көрінісімен қатар, кейде нашар байқалатын формаларын да кездестіруі мүмкін. Мұндай аурулардың үштен бірінде генеративтік функциясы сақталады және қалыптағы балалары болады. Бұл синдроммен ауруларда:жыныс безінің жетілмеуі, жатырдың гипоплазиясы, 2 ші реттік аменорея (етек кірінің болмауы), кейде климакстың ерте басталуы байқалады. Мұндай әйелдердің интеллекті төмендеу болады. Бұл синдром психопатиялық белгілері және шизофрения типтес өзгерістерге бейімділігі бар адамдарда бірнеше рет жиірек кездеседі. Трисомия-Х синдромының бастапқы диагнозы жыныс хроматинын анықтауға негізделеді.

Шерешевский-Тернер синдромы , кариотипі 45, ХО. Синдром барлық жүктіліктің1%-ке жуығында, спонтандық түсіктердің 18, 5% кездеседі. Хромосомалық жиынтығы 45, ХО зиготаларының 90%-ке жуығы жатыр ішіндегі даму кезінде өледі. Клиникалық белгілері: аурулардың бойы қысқа, көкіректері «қалқан» тәріздес және сүт бездерінің емізіктері алшақ орналасқан, мойнында «қанат» тәріздес қатпары бар, құлақ қалқандары деформацияланған (55%), терісінде көптеген қалдары болады. Аурулардың бет-әлпеті иегінің жетілмеуіне, мұрынның жалпақ және эпикантының болуына байланысты «сфинкс» түріне ұқсайды. 50% жағдайда ауруларда ақыл-ойдың дамуы нашарлайды, психогенді реакцияларға және белсенді психоздарға бейім. Жиі есту қабілеті төмендейді (40% шамасында) .

$G:\Новая папка (2)\шерешевски.jpeg$ Патологоанатомиялық зерттеулерде мұндай ауруларда фолликулдері және секреторлық жасушалары жоқ жіктелмеген білеу табылады. 1-жасқа дейінгі нәрестелерде аяқ-қолдың ісіктері байқалады. Алғашқы диагнозжыныс хроматинін зерттеуге, ақырғы диагноз - кариотипті анықтауға негізделген. Негізінен екінші реттік жыныс белгілерін жетілдіруге бағытталған симптомдық емдеу жүргізіледі. Полигенді ауруларды зерттеу анағұрлым қиынға түседі, өйткені олардың дамуына бірнеше аллельді емес гендер әсер етеді.

Гендік ауруларды геннің алғашқы өнімінің маңыздылығына байланысты 4 түрге бөлуге болады: энзимопатиялар, гемоглобинопатиялар, коллагендік және алғашқы биохимиялық ақауы белгісіз аурулар.

Энзимопатиялар - ферменттер белсенділігінің өзгеруі немесе оның синтезделу қарқынының төмендеуі арқылы пайда болатын гендік аурулар. Адам ағзасында он мыңдай әртүрлі фермент тердің қызметі өтуі тиіс. Клеткада зат алмасу процесінің бұзылу сипатына байланысты энзимопатияның бірнеше түрлерін ажыратады: көмірсу, липид, аминқышқылы, витамин азотты негіздің алмасуының, гормон биосинтезі және эритроцит ферменттерінің ақаулары. Гемоглобинопатиялар гемоглобин тізбегінің өзгеруіне байланысты дамиды. Бұған орақ пішінді клетканың анемия, талассемия аурулары жатады.

Коллагендік аурулар күрделі ақуыз - коллаген гені қызметінің транскрипция, процессинг және трансляция деңгейінде өзгеруіне байланысты пайда болады. Мысалы: аутосомалық-доминантты ген арқылы дамитын Элерс-Данлос синдромының ҒIV типтері клеткаішілік транскрипцияның өзгеруі, ал VI типі прокаллагеннің процессинг процесінің бұзылуы нәтижесінде дамиды. Марфон синдромы да коллагендік ауруға жатады.

Моногендік аурулардың қатерін сақтау

Моногендік ауруларға кеңес беру барысындағы байқалатын әр түрлі жағдайларды негізінен 3 топқа бөлуге болады: 1. ата-аналардың генотипі белгілі,

2. ата-аналардың генотипін нақтылы болжауға болады,

3. ата-аналардың генотипі белгісіз.

Кеңес беру процесіндегі негізгі проблема ретінде аурудың тұқым қуалау типін анықтау болып табылады. Оны отбасы шежіресін талдай отырып, кейбір белгілер негізінде, анықтауға әбден болады. Мысалы, аутосомды-доминантты тұқым қуалау:

1. егер белгі ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырса:

2. ұрпақтардағы ауру буындардың сан 50 пайыз шамасындай болатын болса,

3. ауру әкеден ұл балаға берілетін болса, бұл жағдайда ата-аналары ауыратын, өзі де ауру индивид сау адаммен қосылса олардың балаларының екеуінің біреуі ауру болып туылады. Ал оның сау іні-қарындастары не аға-апалары генотипі және фенотипі жағынан алсақта сау болып есептеледі және ауруды ұрпақтарына бере алмайды. Бұл, әрине, толық пенетрантты доминантты ауруларға тән ережелер. Ал толық емес пенетрантты аутосомды-доминантты аурулардың генетикалық қатерін анықтағанда оның көрсеткіші мүлдем басқаша болады. Бұл жағдайда отбасында және ұрпақтарда аурулардың пайда болу жиілігі теориялық тұрғыда күткендегіден аз болады. Егер пенетранттылықты К-ге деп белгілесек, онда бірінші буында ауру ұрпақтың туылуы ½ К тең болады. Егер дендері сау жұбайлардан ауру бала туылса және жұбайлардың ата-аналарының біреуі не жақын туыстары сол аурумен сырқаттанған болса, оның генотипі болатындығын үлкен сенімділікпен айтуға болады, бірақ бір отбасында өздігінен бірдей екі мутация пайда болды деп болжау керек, ал бұл жағдай тіпті мүмкін емес.

Гендік мутациялар тудыратын аурулар гендік аурулар деп аталады. Жеке гендердің мутациялар ына байөшчланысты болатын тұқым қуалайтын аурулардың саны 10 000-нан асады. Алайда, олардың аурушылдық пен өлімнің жалпы санындағы үлесі аз, 1 пайызға жуық болады. Гендік аурулардың жартысынан көбін моногенді аурулар құрайды. Олардың пайда болуы мутантты геннің әсеріне байланысты және патогенезі бір геннің алғашқы өніміне байланысты. Гендік аурулардың пайда болуы механизімінің жалпы заңдылығын нұсқа түрінде былай көрсетуге болады: мутантты ген → патологиялық алғашқы өнім (ақуыз, фермент) → биохимиялық ревкция→ мүше→ ағза. Гендік аурулардың кеңінен таралғаны мультигендік( мультифакторлық) аурулар, олардың дамуына бірнеше гендер үлес қосады, бірақ гендердің патологиялық әсері тек сыртқы ортаның белгілі бір қолайсыз жағдайларын да іске асырылады. Мутацияға ұшыраған локустардың санына байланысты гендік ауруларды моногендік(монофакторлық) және полигендік (мультифакторлық) деп жіктейді.

Моногендік ауруларда генетикалық эффект хромосоманың бір локусындағы мутациямен байланысты. Олардың негізінде жеке гендердің мутациясы, соның ішінде ДНҚ молекуласындағы нуклеотидтердің ретінің немесе құрамының өзгеруіне, генетикалық ақпараттың трансляция сының бұзылуына алып келетін экзондардың дефектісі жатады. Моногендік аурулар мендельдік заңдылықтар бойынша аутосомды доминантты, аутосомды рецессивті, Х- тіркескен доминантты, Х- тіркескен рецессивті, У- тіркесіп тұқым қуалайды. Аурулардың тұқым қуалауы жыныспен тіркесуімен қатар, жыныспен шектелуіде мүмкін. Мысалы, бастың “таз”, шаштың болмауы жынысқа байланысты еркектерде байқалады, әйелдерде болмайды. Моногендік аурулар жаңа туылған 1000 нәрестеге шаққанда 42-65 балада кездеседі, бұл 4, 2-6, 5% болады, ал 5 жасқа дейінгі балалардың жалпы өлім себептерінің арасында моногенді аурулар 8-10% құрайды. Моногендік аурулардың диагностикасында қолданылатын әдістер: генеологиялық, биохимиялық, микробиологиялық, молекулярлы-генетикалық және пренатальдық (инвазивтік және инвазивтік емес) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.