Статистикалық мәліметтерді жинақтау, топтастыру

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

1. Статистикалық мәліметтерді жинақтау және топтастыру
Статистикалық байқаудан алынған мәліметтерді пайдаланып зерттеу жүргізу үшін оны жинақтап, белгілі ережеге сәйкес реттеу керек. Жинақтау статистикалық мәліметтерді реттеудің маңыздысы болып табылады.
Статистикалық байқаудың реттендірілген мәліметтері маңызды емес. Мысалы, халық санағы жүргізілгенде әр адамның жынысы, жасы, ұлты, білімі, тағыда басқадай мәліметтер алынды. Бұл мәліметтер бір ғана адамды сипаттайды. Жеке мәліметтен ешқандай тұжырым жасауға болмайды. Сондықтан, санақ мәліметін жиақтап, санап халықтың санын, жасын, ұлттық бірліктілігін сипаттайтын көрсеткіш анықталады. Сөйтіп жиналыс арқылы құбылыстың мәнін, мазмұнын өзгерту заңдылығын сипаттайтын статистикалық көрсеткіштер туындайды. Статистикалық жинақтау байқау бірліктерін сипаттайтын даралық нышаннан жинақты саралайтын өзге сапалы көрсеткіш алынады. Жинақтау бағдарлама бойынша жүргізіледі. Жинақтау дегеніміз- жалпы құбылыс жөнінде кең ауқымды қорытынды көрсеткіш алу және байқау мәліметін ғылыми негізде топтап, өзара қатынас көрсеткіштерді есептеу.
Жиналған статистикалық мәліметтерді топтау дегеніміз- бір немесе бірнеше маңызды нысанына қарай сапа жағынан сандық дәрежесі тұрғысынан біркелкі бөліктерге бөлу. Топты жүргізу амалының жүйесі топтау әдісі деп аталады. Статистика жиынтығының бірлігі әр түрлі нышан бойынша сипатталады. Басқаша айтқанда, бірлік- әртүрлі қасиетке ие. Мысалы, адам еңбеккерлер жиынтығының бірлігі ретінде бірнеше нышанмен сипатталынады. Еңбеккерлер жынысына, біліміне, мамандығы мен жұмыс істеген уақыты, жұмыс атқаратын орны (өндіріс саласы), жалақысының шамасына қарай жіктеледі. Бұл нышан әр бірлікте әр түрлі болады. Еңбеккерлердің жұмыс істейтін саласы, жынысы, мамандығы сапалық нышанға жатады да бітімдік (атрибутивтік) қасиеті деп аталынады.
Жұмысшының алатын жалақысы, жұмыс істеген жылдарының саны, мамандық дәрежесі сан жағынан өзгеріп отырады. Мұны сандық нышан деп атайды. Нышанның сапалық және сандық өзгеруі топтаудың негізі болып табылады. Топтаудың негізгі міндеті статистикалық сан алуан мәліметті талдау үшін ретке келтіріп, өзгермелі маңызды нышаны бойынша топтарға бөледі. Топтау статистикалық мәліметті зетртеудің алғашқы сатысы болып табылады. Топтау өзінің міндетіне сай үлгілі (типтік) құрылымдық және талдамалық болып үш түрге бөлінеді.
Үлгілі (типтік) топтау жалпы жиынтық арасынан әлеуметтік экономикалық жағынан бір-біріне жақын бөліктерін саралауға қолданылады.
Жалпы жиынтық құрамын белгіленген нышан тұрғысынан бөліктерге бөлу құрылымдық топтау деп бөлінеді.
Жиынтық нышандарының өзара қатынасын саралау үшін жүргізілетін топтау талдамалық (талдаулық) топ деп аталынады.
Күнделікті тәжірибеде топтау түрлері таза түрінде аз кездеседі. Статистикалық жұмыста топтау түрлері қатарласа қолданылып жатады. Басқаша айтқанда, топтау кезінде құбылыстың әлеуметтік- экономикалық жайы, құрылымы және нышандардың қатысы бір-біріне тәуелділігі қатар сарапталынады.
Бір ғана нышан арқылы жүргізілетін топтау қарапайым деп, бірнеше нышан бойынша топталынса құрама топтау деп аталынады.
Үлгілі топтаудың қоғамдық қарым- қатынастардың өзгерісін сипаттауда маңызы зор.
Қазақстан Республикасы халық шаруашылығындағы еңбеккерлердің нышанының өзгеруі себеп нышанға байланысты. Келтірілген мысалда әйелдің жасының ұлғайғаны бала туудың азаюының себебі , себебі туу көрсеткішінің дәрежесі нышанға жатады. Топтың таза түрі болмайды. Топтаудың барлық түрінің негізігі мақсаты- құбылыстың және оның нышандарының қарым-қатынасын саралау, құрылымын анықтау.
Сандық нышан топ құраудың негізгі мәселесіне топ нышанының қанша болуы және топтың сандық нышанының шамасына қатысты.
Топтың санында сандық нышанның өрісі, басқаша айтқанда, сандық нышанның төменгі және жоғары дәрежесі арасындағы шамасы әсер етеді. Бұл алшақтық үлкен болса топ саны көбірек, ал егер азырақ болса топ саны аз болады.
Топтың сандық шамасы, басқаша айтқанда, топтың жоғарғы және төменгі ішегі арасының шамасы үлкен болса топ саны аз, ал керсінше, кішірек болса топ көп болады. Топтың саны аса көп болса, топқа кіретін бірлік саны аз болады. Ондай аз бірлік кіретін топ белгілі қасиет иесі болмауы мүмкін. Топтың нышанының жоғарғы және төменгі дәрежесінің айырмасын топ арасы деп атайды. Топ арасы біркелкі және әркелкі болады. Егер құбылыс нышаны онша алшақтықта болмай және біркелкі шамамен өзгеретін болса, біркелкі топ жасақталады. Мысалы, бір дақылдың түсімділігін, бір мамандықты жұмысшының жалақы шамасы біркелкі топпен сараланады. Бұл жағдайда топ арасы шамасын нышан алшақтығын топтың санына бөлу немесе мынадай кестемен табады: і=(Х жоғары - Х төмен) n- мұнда:
І-топ арасының шамасы;
Х-жоғары-құбылыс нышанының жоғары дәрежесі;
Х-төменгі - құбылыс нышанының төменгі дәрежесі;
n- құбылыс нышанының бөлінген тобының санны.
Мысал келтірейік, Қазақстан облыстарының халық банкісінде аманаттың ең жоғарғы орташа шамасы 1992 жылдың аяғында 5925 теңгеге, ең төменгі орташа шамасы 2025 теңгеге тең болатын облыстарды үш топқа бөлу керек делік. Іздеген топ арасының шамасы і-(5925-2025)3=1300 теңге-тең. Келтірілген мысалда топты былай деп көрсетуге болады. 3325-4625 және 4625-5925. Бірінші (2025-3325) топқа облыстың (Алматыны қоса) -8-і, екінші топқа -3, үшінші топқа 4-і кіреді. Аманат шамасы төмен облыстардың үлесі көп болатын байқауға болады.
Тәжірибеде біркелкі емес аралықты топтар аз қолданылмайды. Бұл аралықты топтау өзгеріс шамасының бір-біріне жақынын көрсету үшін қолданылады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Ызғарбек Әміреұлы Статистиканың жалпы теориясы: оқулық, экономикасы, 1989 ж.
2. Журиков Статистиканың негізгі элементтері: оқулық, 1990 ж.
2. Бөлу қатарын анықтау. Статистикалық материалдарды бөлу нəтижесінде статистикалық деректердің қатарлары пайда болады. Осы қатарлар жиынтық мөлшері динамикасының өзгерісін (жеке тарауда қаралатын болады) немесе жиынтықтардың сол немесе басқа белгілер бойынша статикада бөлінуін көрсетеді. Деректер саны өлшенбейтін (атрибутивтік) белгі бойынша, сондай-ақ олардың сан өлшемі (вариацияланатын қатарлар) өзгеретін белгілер бойынша да бөлінуі мүмкін. Атрибутивтік бөлу қатарлары. Осылай бөлу мысалына халықты қала мен село халқына, ер мен əйелге, тауар айналымын азық-түлік жəне азық-түлік емес тауарларға, жұмыс істейтін халықты салалар мен мамандықтар бойынша, ересек халықты білім деңгейі бойынша бөлу жатады. Вариациялық (өзгермелі) қатарлар. Мысалы, осындай қатарларға жұмысшыларды орташа айлық еңбекақының мөлшері бойынша жəне кəсіпорындарды өндіріс көлемі немесе жұмыс істейтіндердің саны бойынша бөлу жатады. Вариацияланатын қатарда нұсқа (вариант) жəне жиілік деп аталатын екі элемент болады. Варианттар - бұл топтастыру белгісі вариацияланатын қатарда қабылдайтын жеке мағыналар. Жиілік деп сол немесе басқа варианттар жиі кездесетінін көрсететін сандар. Барлық жиіліктердің сомасы бөлу қатарының көлемін немесе оның санын құрайды. Салыстырмалы көлем түрінде (үлесте, бірлікте, пайызда) білдірілген жиіліктер жиілік шамасы деп аталады. Құрылу тəсілі бойынша вариацияланатын қатарлар аралық жəне дискреттік болады. Аралық вариациялық қатарлар - варианттардың мағыналары аралық түрінде берілген қатарлар (мысалы, халықтың жас топтары бойынша саны). Дискреттік вариацияланатын қатарлар - варианттардың мағыналары бүтін немесе белгіленген санның мағынасында болады (мысалы, отбасының адам саны бойынша жалпы саны). Вариацияланатын қатардың ерекшелігі (аралық немесе дискреттік) өзгерістің ерекшелігімен анықталады. Вариация үздіксіз (аралық қатар) немесе үзілетін (дискреттік қатар) болуы мүмкін. Вариациялық қатардың сипаты (аралық немесе дискреттік) вариацияның сипатымен анықталады. Үздіксіз вариацияның мысалына ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін, еңбекақыны, өндіріс көлемін жатқызуға болады. Дискреттік вариацияға отбасы мүшелерінің санын, жұмысшының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.