Сиырларда жыныстық циклдың (ағу, күйіт) пайда болу мерзімі және оның белгілері. Жасанды ұрықтандырудың әдістері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

УТЕПБЕРГЕНОВ САКЕН

4-6 зертханалық жұмыстар

1. Жыныстық циклдың (ағу, күйіт) пайда болу мерзімі және оның белгілері

2. Жасанды ұрықтандырудың әдістері, олардың артықшылықтары мен кемшіліктері

3. Донор сиырларда полиовуляция қоздыру

1. Жыныстық циклдың (ағу, күйіт) пайда болу мерзімі және оның белгілері

Жыныстық жетілу мерзімі жеткен кезде ұрғашы мал күйлей бастайды. Бұл кезде олардың ағзасында өте күрделі құбылыстар жүріп жатады. Әсіресе, жыныс мүшелерінде едәуір морфологиялық және физиологиялық өзгерістер болады. Осы құбылыстардың белгілі бір мерзімде қайталанып келіп отыруын жыныс циклі деп атайды . Бұл процесс орта есеппен сиыр мен биеде, мегежінде 21 күнге, саулықта 17 күнге созылады.

Жыныс циклі дегеніміз жыныс мүшесінде және бүкіл ағзада (организмде) қозу кезеңімен өтетін күрделі физиологиялық процесс. Жыныс циклі үш кезеңнен түрады : қозу, тежеу жэне тепе-теңдік күй (уровновешивание) . Жыныстық жетілу кезінде сүтқоректілердің жыныстық дамудың үш кезеңінен өтуі биологиялық заңды касиеті, міндеті.

Ағу - ұрғашы малдың жыныс мүшелерінің морфологиялық өзгеруі әсерінен жыныс мүшелерінен сүйықтың (түссіз) ағуы (оны қазақша шарана жалқаяқ деп айтады) . Ағу кезінде сыртқы жыныс мүшелері ісінеді, жыныс бездері көптеп секрет бөледі. Әсіресе қынаптың кіреберіс жері қызарады, жатыр мойыны ашық, бірақ бүл кезде ол еркек малды өзіие әлі жақындатпайды.

Күйілеу (охота) - бұл кезенде ол еркек малға жақындайды және оны өзіне жақындатады, ұрғашы малда оң жыныстық рефлекс пайда болады. Ұрғашы мал жыныстық акт жасауға ыңғайлы мүмкін күйге келеді.

Овуляция - аналық безден жасушасының бөлініп шығуы. Бие мен шошқада ол күйлеген (охота) кезінде, ал сиыр мен қойда күйлеу (охота) басылған соң бір-екі сағаттан соң болады.

Аналык жыныс жасушасы жарып шығысымен оның орнына жыныс безінде сары түстес кішірек түйін (дене) пайда болады. Осы кезден бастап жыныс циклінің тежелу сатысы басталады. Тежелу сатысы ұзақка созылмайды, орта есеппен 1 -2 тәулік, содан соң жыныс ңиклінің ең үзақ сатысы - тынышталу сатысы басталады.

Бүл кезде мал күйлегенін тоқтатады, оның азыққа тәбеті артып, беретін өнімі біртіндеп бұрынғы қалпына түседі. Егер де мал бұл циклде буаз болмаса, тынышталу сатысы (14-17 тәуліктен соң) қайтадан қозу сатысына көшеді. Сөйтіп, жаңа жыныс циклі басталады.

Тежеу (торможение) кезінде жыныстық қозудың белгілері сәл басылады. Бөлінген жыныс жасушасы орнына сары дене пайда болады. Жыныстық мүшелерде қызару, ісіну азаяды, жалқаяқ бөліну тоқтайды. Тәбет пайда болады, өнім беру нормаға келеді.

Жыныстық циклдың (ағу, күйіт) пайда болу мерзімі және оның белгілері

¥рғашы малды уақытылы дұрыс ұрықтандыру оның 100% төл беруінің басты себебі, уақытылы дұрыс ұрықтандыру үшін аналықтың ұрықтандыратын уақытын жэне күйге келгенін (течка, охота) жақсы білу керек. Күйлеу (охота), течка қанша уақытқа созылады, овуляция кай уақытга болатынын білу өте қажет. 3-кестеде күйге келу мерзімі және ұзақтығы көрсетілген.

Сиырдын жыныстық циклінің пайда болуы және белгілері: сиыр тынымсызданады, мөңірейді, кұйрығын сабалайды, жатпайды, тәбеті азаяды, сүті азаяды, сүттің сапасы өзгереді, сүт уызға айналады. Жайылымда басқа сиырға асылады, өзіне басқа сиыр асылса, тыныш тұрады. Бұқа жақындаса, оны өзіне асылдыруға мүмкіндік береді.

Ағу, күйлеу (охота) кезінде жыныс мүшесінен таза, қою жалқыаяқ ағады, қатты күйге келгенде жалқыаяқ сары түске, кейін ақшыл түске айналады. Қынаптың сығанасы сәл ісінген, қынаптың қабығы қызарған, жатыр мойыны ашық.

Қой ешкінің жыныс циклінің пайда болуы және оның белгілері . Қой, ешкі жыныс циклінің пайда болуы кезінде мазасызданады, маңырайды, кұйрығын жыбырлатады, қынап ернеулері ісініп, қынап қабығы қызарады, сүт кұрамы бұзылып, піскенде іріп кетеді. Қой, ешкіде бұл белгілер онша (әсіресе ағу, күйлеу (охота) ) анық емес. Күйге келген кой ешкіні анықтау үшін, теруші қошқарды (текені) пайдаланады. Ол үшін, күйек байланган қошқарды (10-12 басты) 600 бас қойға жібереді.

Шошқаның жыныс-циклінің пайда болуы жэне оның белгісі . Шошқаның аналығы мазасызданады, қайта-қайта зәр шығарады, тәбеті болмай, тоқтамай қозғалып жүреді, үнемі қорсылдайды, арт жағымен дуалға сүйкенеді. Басқа аналыққа секіреді. жыныс ернеулері ісінген, қызарған, қынап қабығы қызарған, жыныыс мүшесінен көп қоймалжың жалқыаяқ бөлінеді.

Биенің жыныс циклінін пайда болуы және оның белгісі . Бие мазасызданады, кісінейді, басқа жылқыға қарай ұмтылады. Айғыр жақындаса зәр шығаратын күйге келіп, тұра калады. Сыртқы жыныс оырндарының ернеулері үнемі ашьшып-жабылып тұрады, жыбырлайды (миғание) .

2. Жасанды ұрықтандырудың әдістері, олардың артықшылықтары мен кемшіліктері

Малды қолдан ұрықтандыруға арнайы дайындалу керек, ол үшін үлкен ұйымдастыру жұмыстарын жүргізуге тура келеді. Атап айтқанда, мал қашыратын пункттерді алдын-ала дайындайды, малды қолдан ұрықтандыратын техниктерді, қажетті жұмысшылар мен көмекшілерді, ұрық алатын малды, ұрықтандыратын аналық малды 1, 5-2 ай бұрын дайындай бастайды, малдың қоңдылығы, күйі жақсы болса, ұрықтандыру нәтижесі жоғары болады. Қолдан ұрықтандыру кезінде қолданылатын аспаптар стерильденген таза, малдың сыртқы жыныс органдары жуылып, сүртіледі, пунктің іші де таза, жұмысты бастамай тұрып, 0, 5-1 сағат бактерицидті шамдардың сәулесімен зарарсыздандырылған болу керек.

Малдың түлігіне қарай қолдан ұрықтандырғанда шәуетті қынапқа, жатыр мойнына, жатыр денесіне, жатыр түтікшесіне, жас тұсақтарды, қашарларды ұрықтандырғанда шәуетті көбінесе, қынапқа жібереді, ал ересектерін тек жатыр мойнына жіберу арқылы ұрықтандырады. Бие мен шошқаны ұрықтандырғанда шәует тікелей жатыр денесіне барып түседі. Құстарды қолдан ұрықтандырғанда шәуетті ұрық түтікшесіне жіберу әдісі қолданылады.

Жасанды ұрықтандырудың қынаптық әдісімен шәует қынапқа, жатыр мойнының қынаптық бөлігіне шприц - катетер көмегімен енгізіледі.

Цервикалды әдісі сиыр мен қой үшін негізгі болып табылады. Осы әдіспен шәует жатыр мойны каналына әртүрлі тереңдікке енгізіледі.

Жасанды ұрықтандырудың жатырлық әдісі шошқалар мен биелер үшін қолданылады. Бұл әдіспен шәует тікелей жатыр қуысына енеді.

Кемшіліктері:

қайта пайдалануға болатын құралдарды сапасыз стерильдеу кезінде инфекцияны, бір жануардан екінші жануарға ауыстыруға болады;
аулаларда немесе бейімделген үй-жайларда өткізу мүмкін еместігі;
ұрықтандыруға еңбек пен уақыттың үлкен шығындары;

- айнамен абайсыз манипуляциялар кезінде қынап қабырғасына жарақат келтіру мүмкіндігі;

ұрықтандыруды ұйымдастыруға арналған көптеген құралдар мен реактивтер;
ұрықтандыру кезінде жатыр мойнын бақылау мүмкін еместігі.

Сиырларды жасанды ұрықтандырудың мано-цервикалды әдісі

Тек сиырлар ұрықтандырылады, қашарларр қынаптың тар болуына байланысты, ұрықтандырылмайды. Сиырдың күйлеуі сынама-бұқаның көмегімен анықталады. Сиырды жасанды ұрықтандыру пунктінің манежіне кіргізіп, станокта бекітеді. Сыртқы жыныс мүшелерінің Эсмарх үйірмесін колдана отырып, фурацилиннің жылы ерітіндісімен жуылады. Сарпай стерильді майлықпен құрғатылады. Жасанды ұрықтандырудың бұл әдісі үшін, өнеркәсіп, стерильді бір реттік құралдар жиынтығын шығарады: полиэтилен ампуласы, ұзындығы 75 мм полиэтилен катетері, үш саусақты полиэтилен қолғап.

Әдістің артықшылығы:

жатыр мойнына уқалап сылау жасалады, құралдар стерильді, үйрену оңай, жатыр мойны каналына ену тереңдігі үлкен.
осы әдіспен ұрықтандыру кезінде, визо-цервикалды ұрықтандыру әдісімен салыстырғанда, ұрықтануы 6-8% артады.

Сиырлар мен қашарларды қолдан ұрықтандырудың визо-цервикалды әдісі

Сиырлар мен қашарларды ұрықтандыру, қынап айнасы мен катетер шприцінің көмегімен жүзеге асырылады. Шәует, көзбен көріп бақылауымен, цервикалды (жатыр мойны) каналына 3-4 см тереңдікке енгізіледі. Сиырды күйлеу кезінде сынама бұқаның көмегімен анықтайды. Сиырды жасанды ұрықтандыру пунктінің манежіне кіргізіп, станокта бекітеді. Сыртқы жыныс мүшелерін Эсмарх үйірмесін қолдана отырып, фурацилиннің жылы ерітіндісімен жуылады. Сарпайды стерильді майлықпен құрғатылады. Шприц-катетерді - төрт құтыға құйылған ерітінділерді пайдалана отырып стерильдейді. Бірінші, үшінші және төртінші құтыда 0, 9% NaCl стерильді ерітіндісі, үшінші және төртінші құтыда - t° = 38-40°С кезінде, екінші құтыда - 70% спирт болады. Әрбір ұрықтандырудан кейін, сыртынан шприц-катетерді стерильді майлықпен, содан кейін 96% спиртке малынған тампонмен сүртеді. Содан соң, №1 флакондағы 0, 9%-тік NaCI ерітіндісі алып отырып және тостағанға төгіп отырып, 5-6 рет жуады. Содан кейін № 2, 3 және 4 бөтелкелерден 3-4 рет жуылады. Содан кейін, шәуетті шприц-катетерге жинайды. Қынаптық айна келесідей өңделеді: жылы 2-3% бикарбонатты сода ерітіндісінде жуылады; көп мөлшерде сумен жуылады; стерильді сүлгімен құрғатып сүртіледі; фламбирленеді; стерильді 0, 9% NaCI ерітіндісімен суландырады. Айна көмегімен сыртқы жыныс ернеулерін ашып, көзбен көру бақылауымен шприц катетерін 3-4 см тереңдікке енгізеді, содан кейін поршеньді басып, шәует дозасын енгізеді. Сиырды 10-12 сағаттан кейін қайта ұрықтандырады.

Кемшіліктері:

қайта пайдалануға болатын құралдарды сапасыз стерильдеу кезінде инфекцияны, бір жануардан екінші жануарға ауыстыруға болады;
аулаларда немесе бейімделген үй-жайларда өткізу мүмкін еместігі;
ұрықтандыруға еңбек пен уақыттың үлкен шығындары;
айнамен абайсыз манипуляциялар кезінде қынап қабырғасына жарақат келтіру мүмкіндігі;
ұрықтандыруды ұйымдастыруға арналған көптеген құралдар мен реактивтер;
ұрықтандыру кезінде жатыр мойнын бақылау мүмкін еместігі.

Жатыр мойнының тік ішек фиксациясы арқылы, сиырлар мен қашарларды жасанды ұрықтандырудың ректо-цервикалды әдісі

Сиыр немесе қашарлардың күйлеуі сынама - бұқаның көмегімен анықталады. Ол жасанды ұрықтандыру пунктінің манежінде бекітіледі. Сыртқы жыныс мүшелерінің дәретханасы жасалады, ол жыныс ернеулерін жылы фурацилин ерітіндісімен жуудан тұрады (1:5000) . Бұл әдіске арналған құралдар жиынтығына стерильді бір рет қолданылатын құралдар кіреді: ұзындығы 45 см полистирол тамшуыры, ауыспалы муфта, екі грамм полиэтилен шприц, бес саусақты қолғап. Құралдары бар пакеттерді 96% спирті бар тампонмен сүртіледі, стерильді қайшымен кесіледі, алып тасталады және құрал жиналады. Дайындалған құралға 1 мл шәует алынады. Сол қолына пластикалық қолғап киіледі, оны сумен суландырады. Тамшуырды қынап күмбезіне тоқтағанша енгізеді және оны оң қолмен ұстап тұрады. Қолғаппен сол қолды тік ішекке енгізеді, оны нәжістен босатады, жатыр мойнын ішек қабырғасы арқылы ұстап, қолына бекітеді. Оң қолмен тамшуырды жатыр мойны каналына 4-6 см тереңдікке енгізіп, шәует итеріп шығарылады. Содан кейін құрал қынаптан алынып, сол қолмен жатыр мойнына уқалап сылау (массаж) жасалады.