Абай Құнанбаев және адамзат

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Абай Құнанбаев және адамзат

Биыл Ұлы ақын Абай Құнанбаевқа 175 жыл. Жалпы Абай Құнанбаев кім? Абай қазақтан шыққан ұлы ақын, суреткер, ойшыл, компазитор, ақындардың Пайғамбары дер едім. Болашақ ақын ел анасы атанған Зере әжесінің таусылмайтын аңыз- ертегілерін естіп, сөзге шебер Ұлжан анасының тәрбиесін көріп өсті. Абайдың ұлылығы - өзінің өскен орта, туған елінен қол үзбей, қазақ ғасырлар бойы жасаған рухани мәдениетін меңгере отырып, орыс халықын өзіне өнегелі мектеп етуінде. Ең бірінші Абай Шығыс философиясының дәстүрін саналылықпен жалғастырды. Абай Шығыс пен Батыс мәдениеті мен өркениетін жетік меңгерген. Бір қатар әлем ойшылдарының еңбектерімен жақсы таныс болған. стилінде жазылған «Қара сөдері» - тақырып ауқымдылығымен, дүниетанымдық тереңдігімен, саяси- әлеуметтік салмақтылығымен құнды. Оның қара сөздері ең алғаш Семейде «Абай» журналында жарық көрген. Абайдың қара сөздері орыс, француз, қытай тілдерінде аударылды. Абай шығармалары қазіргі қазақ әдебиетіне үлкен серпін берді деп айта аламын. Оның шығармаларынан қазақ халқының шындығы, өмірі, сезім- сыры тіпті табиғаты бейнеленіп тұрады. Ұлы ақынның ХІХ ғасырмен ХХ әдебитіне сіңірген еңбегі мол. ХІХ ғасырда оянуы мен жаңаруына басшы болған Шоқан, Ыбырай, Абайлардың ойлары мен өсиеттері, үлкен сындарынан мол нәр, тәрбие алған. Нағыз ақын әрі патриот Абай халыққа оның неге қасірет шегетінін түсіндіруге тырысты. Өзінің өлеңдерінде ол феодалдық- рулық билеп- төстеушілерді аяуыз әшекерелейді және халықты өнер мен білімге шақырады. Абайдың өлеңдері немесе қара сөздері арқылы адам мұратын қалыптастырып қана қоймай, сонымен бірге сол мақсатқа жетудің шынайы әрі нақты жолын көре аламыз. Тағы бір айта кететін жайт Абай шығармаларында адам бойындағы қайырымдылық, қанағат, имандылық қасиеттер кеңінен талданған. Ақынның өлеңдерін оқу кезінде адам бойына ой табиғат құбылыстарынан ғана емес, өмірден, салыстырудан, қорытудан пайда болатынын түсінеміз. Дана ақынның ойынша- адамшылық мұратқа жетудің негізгі құралы- шығармашылық ойлау. Ақын тек шығармашылық, адамгершілің, имандылыққа байланысты ғана шығармалар жазбаған. Сонымен қатар ол еңбекке байланыстыда шығармалар жазған. Нағыз адам еңбекке ғана сүйенеді, оған ессіздік, жатып ішерлік, алаяқтық, т. б жат деп ұғынады. Яғни еңбек - жай ғана қызмет емес, сонымен қатар адам болмысының айнасы екендігін біле аламыз. Ғылымды игеру, тану, білімді болу- бұның бәрі еңбектің мәні. Сондықтан ақын еңбек пен мақсат өлеңдерін асқақтата жырлаған.

Абай туралы көптеген мәліметтерге қарғанда Абай 12 жасына бастап өлең шығара бастаған. Сол кездегі шығармаларының көбі бізге жетпеген. Ал кейбірінің аттары ғана сақталған. Мысалы: Тоғжанға арналған өлеңдерінің тек бастапқы жолдары ғана сақталған. Жалпы жас кезінде Абай өлеңдерінің көбін достарының атынан таратқан екен. Тек 1886 жылы, қырық жастан асқан соң «Жаз» деген өлеңін жазғаннан кейін ғана Абай шығармаларына өз атын қояды.

Сонымен қатар ақын орыс ақындарының да бір қатар өлеңдерін аударған. Мысалы: Белинскиий, Пушкин, Лермонтов. т. б сияқты. Абайдың орыс өлеңдерін аударуы, орыс әдебиетінің озық идеясын, жаңа бағыттың негізі мен дамуын терең түсінуінде. Әсіресе Пушкин мен Лермонтовтың шығармаларын Абай ерекше бағалады. Лермонтовтың отты жыры Абайдың да жүрек сырына жалғасады. Абайдың сонымен бірге әлеуметтік тақырыпта жазылған өлеңдерінің, Гоголь, Салтыков- Шедрин, Некрасовтармен үндес болып отыруы орыстың демократ жазушыларынан алған үлгі- өнеге еді.

Ұлы гуманист адам туралы өз түсінігін ғана қалыптастырып қоймады, ол нағыз адамның идеалын, мұратын жасап, сонымен қатар ақиқат адам мен тұлғаның қалыптысуына себепші жол нағыз құралды талдап береді.

Сонымен қатар Абай Құнанбаев қазақ әдебиетінде тұңғыш рет өз заманның халқын толғандыратын қоғамдық және саяси өмір мәселелерін өз шығармаларына қосқан. Уақыт талабын заманынан оза шауып түсіну- Абайдың даналығының белгісі екенін біле аламыз. Абай өлеңдерін оқи отырып өлеңнен жалғандық табу қиын. Себебі шығарманы оқып отырғанда сол замандағы қазақтың тұрмысына тән тіршілік көз алдыңа елестейді. Ұлы суреткер ретінде ақын оны шебер бейнелеп шыққан. Менің ойымша сол себепті де ол қазақтан шыққан ұлы суретткер саналды. Абай тек ақын болып сөз жазып отырмаған, сонымен қатар музыкант, қазақтың музыкасын терең білген, жете бағалан адам болды. Ақын бірқатар мелодиялар шығарған. Оның композиторлық шығармалары халық арасында ерекше бағаланады. Абай сөз сырын жақсы білді. Өз халқын тек адамгершілікке, имандылыққа, қанағатшыл болуға шақырды. Сексенінші жылдардың аяқ кедерінде ақын, ойшыл, музыкант Абай халық жақсы білген әрі аса қадір тұтатын кісі болған. Оған тіпті алыс жерлерден музыканттар, жыршылар келген екен. Даңқты Біржан сал, Сара және басқалар оның өлеңдерін қазақтың кең даласына таратады.

Абай болашақ ұрпаққа өзінің мәндіде, мағыналы шығармаларын мұра етіп қалдырды. Бұл өткеннің құлазыған ғасырларынан өзіне бейтаныс, басқа, бірақ жарқын болашаққа сенімді жол салған бірегей ақындардың бірі. Иә өзі заманында Абай өмір кешкені мен өлең жазғанымен жұмбақ болды. Ал ол біз үшін жұмбақ па?

Біз Абайды қазір қараңғы жұмбақ ретінде емес, қазақ әдебиетінің шамшырағы деп қабылдаймыз. Себебі ақын өткен күннің ғана емес, халықтың алға қарай қажырлы ұмтылуында ақын онымен бірге болды- ал мұндай ақын өлмек емес, өйткені оның шығармаларына уақыт шек қоя алмайды.

. . . Біріңді қазақ бірің дос,

Көрмесең істің бәрі бос.

Малыңды жауға,

Басыңды дауға

Қор қылма, қорға, татулас . . .

Әлем әдебиетінде Абай секілді алыптардың танытудың сан түрлі жолы бар. Орыс әдебиеті Пушкинді әлі күнге зерттеп, зерделеп біте алмай жатыр. Бір қуанарлығы Абайдың да сондай қырларын дендеп ене бастадық. Мысалы, Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясын ақ орда десек, әлгі жазылып жатқан, жазылатын еңбектер оның көркіне көрік қосатын ақшаңқан отаулар ретінде кең қанат жая береді деп ойлаймын.

Енді Абай Құнанбаевтің құқықтану саласына қосқан үлесіне тоқталап өтсек.

Абай - шексіз, шетсіз әлем. Біз Абайдың ақын, ойшыл, жазба әдебиетінің негізін қалаушы екенін айтып өттік. Ал оның қазақ құқығының қалыптасуына үлесі жайлы көп айтыла бермейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.