Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарының теорияда және тәжірибеде алғашқы қолданылуы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарына (бұдан әрі -ХҚЕС) және Халықаралық аудиттің стандарттарына (бұдан әрі - ХАС) көшу қажеттілігін мемлекеттің жалпы саясаты және Қазақстанда нарықтық экономиканы құруға бағдарланған реформалардың стратегиясы айқындайды.

Осы Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін дамытудың 2007 - 2009 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі - тұжырымдама) Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы 9 тамыздағы № 233 - өкімімен бекітілген Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарын жедел енгізу жөніндегі 2006 жылға арналған іс-шаралар жоспарына сәйкес дайындалды.

Осы Тұжырымдамада қазіргі кезеңде Қазақстандағы бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін дамытудың негізгі үрдісіне талдау жасалады, алдағы жылдарда оны дамытудың жолдары мен нақты тетіктері баяндалған.

Тұжырымдамада баяндалған негізгі бағыттар бухгалтерлік есепке алуды және қаржылық есептілікті реттеудің қолданыстағы жүйесіне тұжырымдамалық өзгерістерді енгізу, сондай-ақ бухгалтерлік есепке алу мен аудит саласында қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыру қажеттілігінен туындады.

Қазақстанда соңғы жылдарда есеп жүйесі түбегейлі өзгеріске ұшырады. Қазіргі уақытта есепті жетілдіру процесі әлі жалғасуда. Алайда есептің теориялық аргументгеріне, санаттар түсіндірмесіне біздің республикамызда соңғы уақытқа дейін елеулі өзгерістер мен толықтырулар енгізілген жоқ. Қазақстанның халықаралық стандартқа бейімделуі дүние жүзіндегі бухгалтерлік тәжірибенің оң жақтарымен алмасуға, сондай-ақ, оны оқып үйренуге мәжбүр етеді. Есепті реформалаудың қазіргі қажеттілігін ұғыну әр турлі елдерде бухгалтерлік есеп қалыптасу процесін зерттеу қажеттілігін туғызады. Бухгалтерлік есеп жүйесінің дамуы адамзат қоғамы тарихы-құрамдас бөлігі болғандықтан, аздап тарихқа шолу жасалған.

Бухгалтерлік есеп дегеніміз - мүлік, ұйым міндеттемелері және олардың қозғалысы туралы ақпаратты ақшалай көріністе, барлық шаруашылық амалдарды біртегіс, үнемі және құжатты есепке алу арқылы жинау, тіркеу және жалпылаудың реттелген жүйесі.

Бухгалтерлік есептің объектісі болып ұйымның мүлігі, олардың міндеттемелері және өзінің қарекет етуі кезіндегі ұйымның шаруашылық жұмыстары.

Бухгалтерлік есептің басты міндеттері болып табылатыны:

1) бухгалтерлік есепті пайдаланатын ішкі-басшыларға, ұйымдастырушыға, мүшелерге және ұйым мүлкінің иесіне және сыртқы - (инвестициялаушыларға, қарызшыларға және басқа да бухгалтерлік есептілікті қажет етушілерге керекті ұйымның қарекеті және мүліктің жағдайы жөнінде толық әрі сенімді мәліметтерді құрастыру;

2) бухгалтерлік есепті заң бойынша жүргізу;

3) шаруашылық қарекеттердің теріс нәтиже бермеуін және ішкі шаруашылық қорлардың қаржылай тұрақтылықты ұстауын қадағалау.

Бухгалтерлік есепті ұйымда есепші, ұйым жетекшісі және сыртқы ұйым жүргізе алады.

Бухгалтерлік есепті жүргізу барысында субъект мыналарды қамтамасыз ету керек:

а) есеп беру кезеңі барысында жекелеген шаруашылық амалдарды көрсету және активтер мен міндеттемелерді бағалауды есепке алу бойынша қабылданған саясатының айнымас болуын;

ә) есеп беру кезеңі бойынша барлық шаруашылық амалдардың есепке алынуында толық көрсетілуін;

б) есеп беру кезеңдеріне сай кіріс және шығындардың дұрыс көрсетілуін.

Негізгі бухгалтерлік есеп мектептерінің айырмашылықтарының жалпы сипаттамасы анықталған. Сонымен қатар экономикалық дамыған елдердің барлығында өз мүшелерінің жоғарғы біліктілік дәрежесіне кепілдік беретін және олардың біліктілік мүдделерін қорғайтын мықты жұмысшылар бірлестігі құрылған.

Әлемнің дамыған елдеріндегі жүргізілетін бухгалтерлік есеп жайлы ақпараттар берілген. АҚШ, Франция және Жапония мемлекеттеріндегі жүргізілетін есептің тарихтары, есептің жүргізілу барысы, есептілікті құжаттау және де бухгалтерлерді дайындау ерекшеліктері атап көрсетілген.

Халықаралық бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес әрбір маңызды бап қаржылық есептер жеке берілуге тиіс. Ақпаратты жүйелеу және қортындылау дәрежесі бойынша талап маңыздылық қағидасында айқындалған.

Қазақстан Республикасының Қаржы министірінің 23. 05. 2007 жылғы № 15 бұйрығымен Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспары бекітілді.

Ұлттық қаржылық есеп стандартын алғаш қолданған кезде субъект қаржылық міндеттемелерге қатысты бұдан бұрынғы қаржылық есептілік дайындаудың негізі шеңберінде пайдаланылған есепке алу тәртібін өзгертпеуге тиіс.

Ұлттық қаржылық есеп стандартына сәйкес субъект ағымдағы және өткен кезеңдегі ағымдағы салық міндеттемелерін таниды және есептік күнге қабылданған салық ставкаларын ( салық заңнамасын) пайдалана отырып, салық органдарына төленуге тиісті сома мөлшерінде өлшейді.

Осылайша, ұлттық стандарттар принциптеріне сәйкес кәсіпорынның активтерімен байланысты болашақ экономикалық пайда алатынын жоғары денгейдегі ықтималдылығын бекітуге болатын жағдайда негізгі құралдардың объектісі актив ретінде танылады.

Ұлттық стандарттары бойынша болашақ экономикалық пайда алу ұйымның:

активке байланысты игілік алатынына;
өз мойнына сәйкесінше тәуекелдерді алатынына қатысты анықтылығын білдіреді.

Халықаралық стандарттарды және ұлттық қаржылық есеп стандартында активті қолданудың болашақ экономикалық пайда алу міндеттеледі.

Халықаралық стандарттың және ұлттық қаржылық есеп стандартының келесідей ережелерін қолдануға болады: егер актив экономикалық пайда әкелмейтін болса, онда оны сатып алуға кеткен шығыстар есепті кезеңнің шығыстарына есептен шығарылады.

Ұйымдар халықаралық қаржылық есеп стандартынан ұлттық қаржылық есеп стандартына көшудің заңды түрде белгіленген мерзімінен бастап мемлекеттік немесе орыс тілдерінде жарияланған ұлттық қаржылық есеп стандартының ресми мәтіндерін қолдануға міндетті. Сонымен қатар, жария мүдделі ұйымдарға жатқызылмайтын орта кәсіпкерлік субъектілерінің қаржылық есептілікті ұлттық қаржылық есеп стандарттары бойынша жасауға міндетті екенін атап өтеміз.

Бұл ретте олар өздерінің басшы органдарының шешімі бойынша ұлттық қаржылық есеп стандартына еркін көшуге құқылы. Сонымен қатар практикада айырмашылықтар болған жағдайда ұлттық қаржылық есеп стандартының ағылшын тіліндегі мәтінінің түсіндірмесі түп нұсқа ретінде айқындаушы болып таылады.

Қаржылық есеп бойынша маңыздылық - ақпаратты пайдаланушылардың шешіміне есептік ақпараттың ықпал ету қабілетін айқындайтын сипаттамалары.

Диплом жұмысымның тақырыбы - ХҚЕС теорияда және тәжірибеде алғашқы қолданылуы.

Диплом жұмысымның мақсаты - Қазақстан Республикасының халықаралық қаржылық есеп стандартынан ұлттық қаржылық есеп стандартына көшудің қазақстанға тигізер пайдасы мен әдістерін ашып көрсету болып табылады.

Диплом жұмысымның міндеті - Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнестегі кәсіпорындар түгелдей ұлттық қаржылық есеп стандартына көшу міндеті жүктелінген, жоғарыда айтылғандай барлығы мемлекеттік тілде есептерін жүргізулері тиіс.

Диплом жұмыстың зерттеу объектісі - «Құрмыш LTD» ЖШС.

1 Халықаралық қаржылық есеп стандарттарының теориялық тәжірибелік ерекшеліктері

Халықаралық қаржылық есеп стандартындағы теориясының және

тәжірибесінің дамуы

Мемлекет басшысы өзінің "Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы" атты Жолдауында (Бұдан әрі - Жолдау) атап өткендей, Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында тек қазіргі заманғы, бәсекеге қабілетті және ашық нарықтық экономика бола алады.

Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруінің бірінші басымдығы әлемдік экономикаға табысты ықпалдасу болып табылады. Осыған байланысты бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жүйесін барабар дамыту мемлекеттің даму процесінде ерекше өзектілік болып отыр, өйткені бухгалтерлік есептің, қаржылық есептіліктің және аудиттің мақсаты басқару шешімдерін қабылдау үшін мүдделі пайдаланушыларды экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.

Бухгалтерлік есеп пен аудит саласын дамыту тұжырымдамасының міндеті Қазақстан Республикасының экономикасында бухгалтерлік есеп, қаржылық есептілік және аудит жүйелерінің өздеріне тән функцияларын одан әрі дәйекті және табысты орындау үшін қолайлы жағдайлар мен алғышарттарды қамтамасыз ету болып табылады.

Тұжырымдаманы іске асырудан күтілетін нәтиже Қазақстанның әлемдік экономикаға кірігуін жеделдету, оларды іске асыру жөніндегі нақты тетіктер, шетелдік инвестициялардың ағынын ұлғайту, халықаралық нарықтарда қазақстандық ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру, қор нарығын жандандыру мақсатында бухгалтерлік есеп және аудит жүйесін реформалаудың негізгі бағыттарын құрудан тұрады.

Бухгалтерлік есептің ерекше міндеттерін тиімді орындау үшін Қаржылық есеп кәсібилік, ашықтық, Тәуелсіздік, өзектілік, стандарттылық сияқты талаптарға жауап беруі, сондай-ақ бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік қағидаттарына және негізгі сапалық сипаттамаларға сәйкес келуі тиіс.

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мұндай инфо тиімділігін анықтайтын сапалық сипаттамалар табыстылығының өсуінен тұрады, әлемдік нарыққа шығу жеңілдейді, капиталды тартуға жұмсалатын шығындарды азайту мүмкіндігі туады.

Мұның өзі жаңа бизнес құрылымдарды дамытуға, жаңа жұмыс орындарының пайда болуына, жұмыссыздықтың төмендеуіне, халықаралық нарықтарда қазақстандық ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, тұтастай алғанда елдің экономикалық өсуіне әкеп соғады.

Әлемдік экономикалық жағдайдағы соңғы он жылдықта болған шапшаң өзгерістер бухгалтерлік есепке алуға және қаржылық есептілікке арналған ережелерді жасау кезінде елдердің қолданатын тәсілдерін айтарлықтай дәрежеде өзгертті. Капитал нарықтары ұлттық шекарадан тыс жерлерде кеңейіп, ұлттық экономикалардың дамуына байланысты кірігу процесі нығаюда.

Капитал нарықтарының кемелдене дамуы олардың даму үрдісін инвесторлардың жоғары дәрежеде түсінуін, олардың нығайтылуына, тұрақтылығына және өтімділігіне сенімділігін талап етеді.

Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарының бірыңғай топтамасын қабылдау кредиттердің құнын және инвесторлар үшін маңызды емес стандарттар бойынша есептілікті дайындау жөніндегі әкімшілік шығыстарды қысқарту арқасында ұйымдардың инвестицияларды тарту бойынша шығыстарын қысқартуға себепші болады.

Биржаларда акциялары бағаланатын Еуропалық Одақтың барлық компаниялары 2005 жылдан бастап ХҚЕС-ке сәйкес шоғырландырылған қаржылық есептілік жасауға міндетті.

Тек АҚШ-тың бухгалтерлік есепке алудың жалпыға бірдей принциптерін (бұдан әрі-GAAP) пайдаланатын кәсіпорындары, сондай-ақ биржаларда борыштық міндеттемелері (облигациялары) ғана бағаланатын фирмалар оған кірмейді.

Мұндай кәсіпорындар ХҚЕС-ке 2007 жылдан бастап көшуі тиіс. Еуроодақтың пікірінше, ХҚЕС-ті енгізу ЕО елдеріндегі қаржылық есептіліктің біркелкілігін, дұрыстығын, айқындылығын және салыстырмалылығын қамтамасыз ете отырып, бағалы қағаздарды халықаралық саудаға шығарған кезде тосқауылдарды жоюға мүмкіндік береді.

Еуропа Одағының жоспарлары еуропа биржаларында тіркелген 8700-ге тарта компанияға қатысты, мұның өзі әлемдік нарықтық капиталдандырудың 25 %-ын құрайды.

Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары әлемдегі аса дамыған және алдыңғы қатарлы бухгалтерлік есепке алу стандарттары болып табылады деп есептеледі.

Сондықтан да көптеген елдерде, мысалы Австралияда, Германияда, Ұлыбританияда шетел эмитенттері биржалардағы өздерінің есептілігін осы елдердің ұлттық стандарттарына емес, халықаралық стандарттарға сәйкес ұсына алады.

Басқа мемлекеттерде, мысалы Канадада, Жапония мен АҚШ-та бұған да жол беріледі, алайда ХҚЕС бойынша есептілік дайындайтын компаниялар оның осы елдердің ұлттық стандарттарына сәйкес дайындалатын есептіліктен айырмашылығының тізімін қосымша ұсынуы тиіс. Кейбір елдерде (мысалы Чехияда, Балтық елдерінде) есептілікті ХҚЕС бойынша барлық ірі кәсіпорындар жасауы тиіс.

Қазақстанда 2003 жылдан бастап барлық қаржы ұйымдары, 2005 жылдан бастап акционерлік қоғамдар, ал 2006 жылдан бастап өзге де ұйымдар (мемлекеттік мекемелерден басқа) есептілікті ХҚЕС бойынша дайындауы тиіс.

Жақын болашақта ХҚЕС-ті меңгеру проблемасы еуропа компанияларынан басқа да компанияларға қатысты болуы әбден мүмкін. Жуырда ғана АҚШ-тың Қаржылық есептілік стандарттары жөніндегі кеңесі (Financial Accounting Standards Board - FASB) және Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары комитетінің қоры (бұдан әрі - ХҚЕС КҚ) АҚШ-тың GAAP-ын және ХҚЕС-ті үндестіру жүргізетіні туралы мәлімдеді.

Үндестіру бағдарламасына сәйкес АҚШ-тың GAAP-ы мен ХҚЕС-ке екі стандарт жүйесінің арасындағы белгілі бір алшақтықтарды болдырмайтын өзгерістер енгізілетін болады. Уақыт өткеннен соң олардың арасында бар айырмашылықтарды толығымен жою жоспарланып отыр. Әлемдік нарықтық капиталдандырудың 52 %-ы АҚШ-тың үлесіне келетінін ескере отырып, ХҚЕС-тің нағыз дүнижүзілік есепке алу стандарттары болуына нақты мүмкіндік бар.

Бухгалтерлік есеп - бірнеше даму кезеңдерден тұратын көне пән, оны келесі түрде жинақтап көрсетуге болады:

а) инвентарлық (XIII ғасырға дейінгі аралық) бұл кезеңде табиғи өлшемдер ғана қолданылған. Көпестердің тұрмыс жағдайы жақсаруға байланысты жеке сауда делдалдар арқылы сауда жүргізуге ауысты, осы кезде серіктестіктер пайда болды. Пайда болуы өз алдына шаруашылық бірлік ретінде меншік иесінен бөлек қарастырылып, олар өз кезегінде есептің дамуына елеулі рол атқарды. Агенттіктер мен бөлімшелердің пайда болуы есеп беруге негіз болып, корпорациялардың дамуына септігін тигізді. Бүгінгі таңдағы есептеу жүйесіне араб математигі Аль-Хорезм сандар тобын және «нөл» санын енгізу арқылы бір әсерін тигізді;

ә) сауда (XIII - XVII ғасыр аралығы) кезеңі екі жақты жазбаның пайда болуымен және есепте ақшалай өлшемдердің қолданылуымен сипатталады. Есеп жүйесіне синтетикалық және аналитикалық шоттар ұғымы енгізілді, оның негізін қалаушы Жак Савари (1622-1690 жж. ) болды. Бұл кезеңде есептік шараларды құқықтық реттеу, сондай-ақ алғаш рет бухгелтерлік есепке арналған нормативтік актілер пайда болды. Есепті жүргізу көбіне несиегерлердің құқығына нақты кепілдік берген Саі(1673 жж. ) Коммерциялық Кодексі ең әйгілісі болып саналды;

б) кәсіпкерлік (ХVІІ-ХІХ ғасыр аралығы) кезеңі тауар номенклатурасының дифференциациялануы мен есеп объектісінің көбеюімен байланысты болды. Бұл кезенде бухгалтерлік есеп синтетикалық жинақтап және аналитикалық бөлшектеп бірге құрылды. Мұндай оқытудың авторы және Савари ойын жалғастырушы әйгілі итальяндық бухгалтер Джузеппе Чербони (1827-1917 жж. ) болды. Акционерлік қоғамның кең байланысты шаруашылыққа, сәйкесінше есепте қарама-қарсы пікірдегі тұлғалар ортасы көбее түсті. Салық салуда елеулі өзгерістер болды;

в) ұйымдық-әдістемелік (XIX ғасырдың 1 жартысы) есептің екі бағыты дамыды: құқықгақ және экономикалық. Біріншісінің негізі Италияда қаланды. Бұл жолды ұстанушылар (пәніне келісім-шарттар, сәйкесінше кұқықтар мен міндеттеме жатады деп есептеді. Бірақ итальяндық зерттеушілер міндеттемелердің қозғалысы - бұл құндылықтарда болған өзгерістердің салдары дей келе, есептің мақсаты шаруашылық қызметтің нәтижесі болуы тиіс деп есептеді.

Заңгердің білімі, итальян теоретигі Франческо Вилла (1801-1884 жж. ) ) құқықтық және экономикалық мақсаттарға есеп беруді біріктіріп, оны ғылыми дәрежеге көтеру. Бухгалтерияның мақсаты шаруашылық пен мүлікті ұйымдастыруды, негізгі есептік санаттар мен қағидаттарды жүйелендіруді бақылау болып табылады. Жалпы, италияндықтардың сол кезеңдегі қарым-қатынасына шолу, есепті ғылымды дамытудың үш бағытына бөлуге болады:

1) логисмологиялық-шоттар туралы ғылым;

2) статмология-баланс туралы ғылым;

3) леммология-қалдықтар туралы ғылым;

4) коллация кезеңінде (XIX ғасырдың ортасы) шаруашылық процесіне қатысушы адамдарды өзара бақылауға есепке алу тәсілдері пайда болды. Коллацияның бір нұсқасы сызықтық ретінде болды, ол бір желіде екі өзара байланысты факторларды тіркеуді көздейді.

Англияда профессор Артур Кейлидің кітабы Кембридж университетінің математигі " екі жақты бухгалтерияның принциптері "деген атпен шықты, онда бухгалтерлік есеп пен математиканың байланысын зерттеу ұсынылды. Осы кезеңде американдық есеп жүргізу мектебі дами бастады;

5) механикалық (XIX ғасырдың соңы) - осы кезеңде есеп айырысу қызметкерлерінің еңбек сыйымдылығының ұлғаюына және есеп айырысу саласындағы есептердің қысқаруына байланысты техникалық құралдарды жаппай қолдану басталды (кассалық машиналар, аппаратшылар) . ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында есепке алудың осы бағыты пайда болды-теңгерімдеу;

6) операциялық (XX ғасырдың аяғы) . қаржы-өнімді шоттарды оқшаулау және коммерциялық есеп айырысу туралы ғылымдар дамыды: американдық бухгалтерлік есеп мектебінің өкілдері А. Черчбони (1866-1936 жж. ), Р. Х. Монтгомер (1872-1953 жж. ), В. Э. Пагон (1889-1991 жж. ), Д. Е. Мэй (1875-1961 жж. ) ) және басқалар; т. б. "Стандарт-кост" Эмерсон (1908-1909 жж. ) ) ) және "директ-кост"жүйесін дамыту туралы. (Цж. Кпарк және Дж. Хар-сурет) . Бұл кезең негізгі құндылықтарды емес, материалдық жауапты тұлғалардың (агенттердің) кұқықтары мен міндеттемелері, сонымен қатар берілген кәсіпорынмен есеп айырысатын заңды және жеке тұлғалардың құқықтары мен міңдеттемелері есепке алынады деп пайымдаған.

Француз мектебі. Оның өкілдері - Ж. Курсель Сене, Э. Леоте, А. Гильбо, Ж. Б. Дюмарше және басқалары, олар мақсаты құндылықтардың сақталуына бақылау жасау емес, кәсіпорының шаруашылық комитетінің тиімділігінде деп есептеген. Сондықтан да есепті экономикалық тұрғыдан түсіндіру, яғни бухгалтер-экономист елеулі рөл атқарды. Ол арнайы әдістемелердің көмегімен капиталдың, ресурстардың, құндылықтардың жасаған құқық және міндеттеме ретінде емес, олардың қозғалысын көрсетуге міндетті болды.

Неміс мектебі. Жазбаларды тізбектеу, есепті жүргізу нысанын құрастыру тәртібіне байланысты сұрақтарға үлкен мән берді. Оның көрнекті өкілдері И. Ф. Шерр, Ф. Гюгли, Г. Никлиш және басқалар болды.

Бұл мектепке итальяндық және француздық мектептердің қабылдағанындай шоттан балансқа емес, баланс шотқа өту тән болды. Бұны неміс авторлары былайша деді: дебет пен қредиттің мәні активтік немесе пассивтік шоттарға байланысты өзгереді (екі қатарлы шоттар теориясы) .

Американдық мектеп бухгалтерлік есепті адам - кәсіпорын арқылы адамдарды басқару инструменті ретінде қарастырған, яғни бухгалтерлік ақпараттар психологиялық тұрғыдан міндетті түрде әкімшілік ынталандыруға ықпалды болуы тиіс. Егер де ықпалды болмаса, онда ақпараттар жарамсыз болып табылады. 1 мектептің әйгілі өкілдеріне Г. Эмерсон, Ч. Гаррисон, Дж. В. Патон және тағы басқаларын жатқызуға болады.

Олар «стандарт-костинг», «директ-костинг» және «жауапкершілік орталығы» деген әдістемелік тәсілдерді құрған. Кейіннен уақыт өте келе бухгалтерияның арнайы саласы - басқару есебі құрылды. Негізгі бухгалтерлік мектептер туралы айта келе есептеу ғылымына қатысты бүгінгі күндегі айырмашылықтарды 1-кестеде жүйелеп көрсетілген.

Кесте 1

Негізгі бухгалтерлік есеп мектептерінің айырмашылықтарының жалпы сипаттамасы

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.