Дәрі-дәрмектер тривиальдық атауларының жасалыну әдістері және атауларды берудегі тәжірбие

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

«Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы» АҚ
Қазақ, орыс және латын тілдері кафедрасы

БӨЖ

Тақырыбы: Дәрі-дәрмектер тривиальдық атауларының жасалыну әдістері және атауларды берудегі тәжірбие жөнінде.

Орындаған : Қамбарбек Ж.

Тобы: В-ФКА-01-18

Қабылдаған: Қасымбекова А. Н.

Шымкент-2020 жыл.

Жоспар

I Кіріспе

II Негізгі бөлім :

1. Дәрілік заттардың тривиальды атаулары

2. Аббревация-қысқарған сөздер

3. Жұрнақтану

4. Тривиальды атаулардағы сөздік бөліктер

5. Дәрілік формалар туралы қысқаша мәліметтер

III Қорытынды

IV Пайдаланылған әдебиеттер

Дәрілік заттардың тривиальды атаулары.

Дәрілік заттар көптеген химиялық қосылыстар мен химиялық номенклатурада берілген атауларымен бірге қолданылады. Мысалы: Мырыш оксиді, салицил қышқылы, натрий хлориді. Бірақ көптеген химиялық қосылыстар дәрі-дәрмектер номенклатурасында тривиальды атауларымен қолданылады. Тривиальды(кәдімгі) атаулар дәрі-дәрмектердің құрамы және құрылымы мен көрсетпейді, бірақ бұл атаулар қолдануға өте ыңғайлы. Себебі ғылыми атауларды, рецепттерде, этикеткаларда және дәріханаларда қолдану ыңғайсыз. Мысалы: аналгин-1-фенил-2, 3-диметил-4 метиламино-пиразолон-5 N метансульфонат натрия.

Дәрілік заттардың тривиальды(кәдімгі) атауларының жасалу тәсілдері.

Дәрілік заттардың тривиальды (кәдімгі) атауларының жасалу жолдары алуан түрлі. Сөз құраушы негіз ретінде бірнеше сөз қолданылуы мүмкін. Сөз құраудың негізі “құрылыс” материалы -сөз, сөз құраушы элементтер, түбір және грек, латын сөздік бөліктері болып табылады. Мысалы: apisarthronum-апизатрон(грек:apis-apa+arthron) - ара уы (буын суықтағанда қолданылады) Mentholum-ментол (oleum menthae-ментол майы) .

Аббревация (лат. қысқа) -қысқарған сөздер

Тривиальды атауларды жасауда бұл тәсіл кеңінен қолданылады. Сөздің бөліктерін жинақтап дәрілік заттар атауларын жасайды. Мысалы: dimexidum-димексид(диметильсульфооксид) ; Aetaeridinum-этакридин (лактат Г-этокси, 9-диамино-ридин) ; Phenaminum-фенамин(сульфат-х, J-фенил. Г аминопропана) . Көп жағдайда қысқарту жолымен, дәрі-дәрмектер жынтығы атаулары жасалады. Себебі барлық әсер етуші заттарды тізіп атап жатқаннан гөрі оларды қысқартып қолдану өте ыңғайлы. Бұл жасалған атаулар тырнақшаға алынып, дәрілік формалардан кейін жазылады . Мысалы: Tabulettae “Ancophenum”- “Анкофен”-таблеткалары. Бұл дәрінің құрамындағы әсер етуші заттар: Antipyrini, phenaietini 0, 25. Coffeini-natrii benzoatis 0, 05.

Жұрнақтану

Сөз құраушы негізге -in- жұрнағы жалғанып, жеке заттардың атаулары жасалады. Олар көбінесе өсімдік шикізаттары мен биологиялық заттардан бөлініп алынған заттар атауларында қолданылады. Мысалы: strychhnos-strichninum-стрихнин, Papaver-papaverinum-папаверин, Penicillinum-penicillinum-пенициллин. Көптеген атаулар жұрнақ арқылы жасалады. Мысалы: amidopyrinum, valocordinum, sulfadimezinum. Латын тілінде дәрілік заттардың атаулары II жіктеуде орта текте қолданылады. Қазақ тілінде оқылған кезде жалғаулары түсіп қалады. Мысалы: Amidopyrinum-амидопирин, Validolum-валидол. Біздің елімізде көптеген дәрілік препараттар фирмалық атаулармен қолданылады. Яғни олардың атаулары латын әріптерімен беріледі. Барлық дәрі-дәрмектер атаулары қысқа, жеңіл оқылуы және фанетико-графикалық айырмашылығы болуы керек. Себебі дәрі атауларын оқыған кезде қатесіз дұрыс оқу өте қажет. Қате оқылып дұрыс жазылмаса, онда рецептте өте күрделі қате жіберу қаупі болуы мүмкін.

Тривиальды атаулардағы сөздік бөліктер

Сөздік бөліктер дәрі-дәрмектер атауларын жасауда үлкен қызмет атқарады. Олар жасанды түрде болса да, сол дәрі-дәрмек атаулары туралы қысқаша мәлімет береді. Сондықтан дәрі-дәрмек атауларына терапевтік, физиологиялық және анатомиялық қасиеттерді көрсететін сөздік бөліктер қолданылады.

I. Терапевтік, физиологиялық және анатомиялық қасиеттері туралы мәлімет беретін сөздік бөліктер

Латынша

Қазақша

Мағынасы

Латынша: Cor, card

Қазақша: Кор, кард

Мағынасы: Жүректік, кардиотоникалық, коронарлы тамырларды кеңейтуші

Латынша: Vas, angi

Қазақша: Ваз, анги

Мағынасы: Тамырды кеңейтуші, спазмолитик

Латынша: Sept

Қазақша: Септ

Мағынасы: Залалсыздандырушы, антисептик

Латынша: Dol, alg

Қазақша: Дол, ал(ъ) г

Мағынасы: Ауруды басушы, аналгетик

Латынша: Pres(s), ten(s )

Қазақша: Прес(с), тен(с)

Мағынасы: Қысымды төмендетуші

Латынша: Sed

Қазақша: Сед

Мағынасы: Тыныштандырушы, седативті

Латынша: Pyr

Қазақша: Пир

Мағынасы: Ыстықты түсіруші, антипирстік

Латынша: Aesthes

Қазақша: Естез

Мағынасы: Жансыздандырушы, анестетик

Латынша: Test, vir, andr

Қазақша: Тест, вир, андр

Мағынасы: Аталық жыныс гармондар препараты

Латынша: Thyr

Қазақша: Тир

Мағынасы: Қалқанша безге әсер етші зат

Латынша: Myco

Қазақша: Мико

Мағынасы: Саңырауқұлақшаға қарсы

Латынша: Chol

Қазақша: Хол

Мағынасы: Өт айдаушы

Латынша: Cid

Қазақша: Цид

Мағынасы: Микробқа, паразитке қарсы

Мысалы:1. Valo cor dinum- cor -жүректік, кардиотоникалық, коронарлы тамырларды кеңейтуші. 2. Test oenatum- test- аталық жыныс гармондар препараты. 3. Fin alg on- alg -ауруды басушы, аналгетик. 4. Myco solon- myco -саңырауқұлақшаға қарсы. 5. Rifo thyr oinum- thyr -қалқанша безге әсер етуші зат. 6. Valo sed an- sed - тыныштандырушы, седативті. 7. Diiod thyr osinum- thyr -қалқанша безге әсер етуші зат. 8. Mycosept in- myco - sept -саңырауқұлақшаға қарсы, залалсыздандырушы, антисептик. 9. Pana dol - dol -ауруды басушы аналгетик. 10. Chol osasum- chol -өт айдаушы. 11. Panto sid um- sid -микробқа, паразитке қарсы. 12. Pyo sid um- sid -микробқа, паразитке қарсы. 13. Pan angi n -angi -тамырды кеңейтуші, спазмолитик. 14. Myco heptinum- myco - саңырауқұлақшаға қарсы. 14. Hydro cor tisonum- cor -жүректік, кардиотоникалық, коронарлы тамырларды кеңейтуші.

Фармокологиялық мағына беретін жиіктік бөлшектер .

Соңғы онжылдықта Бүкіләлемдік Денсаулық Сақтау саласының шешімі бойынша дәрілік заттардың тривиальды атауларына жиіктік бөлшектерді қосуды талап етеді. Себебі, дәрілік заттардың белгілі бір анықталған фармокологиялық тобын анықтау үшін. Қазіргі таңда бірнеше ондық осындай жиіктік бөлшектер қолданылады. Солардың бірнешеуі мыналар:

Латынша

Қазақша

Фармокологияға қатысты мағынасы

Латынша: Sulfa

Қазақша: Сульфа

Фармокологияға қатысты мағынасы: Микробқа қарсы сульфаниламидтер

Латынша: Cilli n

Қазақша: Циллин

Фармокологияға қатысты мағынасы: Пенициллиндер-антибиотиктер

Латынша: Mycin

Қазақша: Мицин

Фармокологияға қатысты мағынасы: Микробқа қарсы антибиотиктер

Латынша: Cyclin

Қазақша: циклин

Фармокологияға қатысты мағынасы: Тетрациклиннен жасалған антибиотиктер

Латынша: Barb

Қазақша: барб

Фармокологияға қатысты мағынасы: Ұйықтатушы -барбитураттар

Латынша: Cain

Қазақша: кайн

Фармокологияға қатысты мағынасы: Жергілікті жерді жансыздандырушы

Латынша: Cort

Қазақша: корт

Фармокологияға қатысты мағынасы: Бүйрек үсті қабықтарының гормондары картикостероидтар

Латынша: Oestr

Қазақша: эстр

Фармокологияға қатысты мағынасы: Эстрогендер-аналық жыныс гормондар препараттары

Латынша: Andr

Қазақша: Андр, эстр

Фармокологияға қатысты мағынасы: Андрогенді стероидтар -аталық жыныс гормондар препараттары

Жиіктік бөлшектер

Мысалдар

Жиіктік бөлшектер: -mal-, -al-, -somn-, hypn-(гр. ) -dorm-(фр. ) (от лат. somnuscon)

Жиіктік бөлшектер: Ұйықтататын, тынышталдыратын(седативті) құралдар, дәрілер

Мысалдар: Alisobumalum, Veronalum, Somnafin, Hypnobroom, Dormital, Neodorm

Жиіктік бөлшектер: -stress-(англ) -tranqu-(фр) -atrax-(грек)

Жиіктік бөлшектер: Психоседативті, яғни елегізіп, есалаңданған ауруды емдеуге немесе дипрессияға үрейленуге қарсы және тыныштандыратын әсері.

Мысалдар: Anastress, Tranquil, Atraxin

Жиіктік бөлшектер: -aller-(g), -blog-, (phlod)

Жиіктік бөлшектер: Аллергияға, қабынуға қарсы құралдар.

Мысалдар: Allergol, Allerton, Flogistin, Phlogex

Жиіктік бөлшектер: -trast-, -gnost-, graf-

Жиіктік бөлшектер: Диагностикалық, яғни анықтаудың, рентгено контрастық белгілерді береді.

Мысалдар: Choletrast, Bilidnost, Cardiografin

Жиіктік бөлшектер: -ur-

Жиіктік бөлшектер: 1) Несеп айдаушы (diretica) дюретикалық. 2) Диагностикалық анықтауға қолданылатын жиіктік бөлшектер мен “trast” бірге несеп-жыныс жүйелердің зерттеуін білдіреді.

Мысалдар: 1) Diurometan Salurin 2) Urotrast

Жиіктік бөлшектер: -lax-

Жиіктік бөлшектер: Іш жүргізетін дәрілер

Мысалдар: Laxasept, Acetolax

Жиіктік бөлшектер: -verm-, -helm-(int)

Жиіктік бөлшектер: Ішек құрттарына қарсы, гельминиттерге қарсылығын білдіреді. (anorexigena)

Мысалдар: Univerm, Helmintin, Avermex

Жиіктік бөлшектер: -vom(it) -, -emet-

Жиіктік бөлшектер: Құстарға қарсы белгі береді(antiemetica)

Мысалдар: Vomital, Vomex, Emetiral

Жиіктік бөлшектер: -orex-

Жиіктік бөлшектер: Анорексигенді, яғни тәбетті төмендететін немесе басатын(anorexigena)

Мысалдар: Anorex, Cloborex

Жиіктік бөлшектер: -t(h) romb-, -coum(cum) -, -arolum-

Жиіктік бөлшектер:

Қанның қоюлануына қарсы.
Қанның ұюына қарсы, яғни антикоагулянттар

Мысалдар: Athrombon, Thrombinum, Dicumacyl, Coumetarolum

Жиіктік бөлшектер: -mex-(c)

Жиіктік бөлшектер: Құралдар құрамында сынап бар және микробтарға қарсы әсерде немесе несеп шығару әсерде белгілейді

Мысалдар: Mercusalum, Mercurophyllinum

Жиіктік бөлшектер: -cainum-

Жиіктік бөлшектер: кайн

Мысалдар: Жергілікті ауырғандығын басушылық белгісі.

Жиіктік бөлшектер: mycinum

Жиіктік бөлшектер: мицин

Мысалдар: Стрептомицин тобындағы антибиотик белгілері.

Жиіктік бөлшектер: cyclinum

Жиіктік бөлшектер: циклин

Мысалдар: Тетрациклин тобындағы антибиотик белгілері.

Жиіктік бөлшектер: -stan-

Жиіктік бөлшектер: Стан

Мысалдар: Ерлердің жыныстық гормондық препараттары.

Жиіктік бөлшектер: -ster-

Жиіктік бөлшектер: Стер

Мысалдар: Ерлердің жыныстық гормондық препараттары.

Жиіктік бөлшектер: -io-

Жиіктік бөлшектер: йо

Мысалдар: Құрамында йоды бар рентгеноконтрасты заттар.

Мысалы: 1. Oestronum-oestr-эстрогендер -аналық жыныс гормондар препараты 2. Erythromycinum-mycin-Микробқа қарсы антибиотиктер 3. Adriamycinum-mycin-Микробқа қарсы антибиотиктер 4. Menthicillinum-cillin-пенициллиндер-антибиотиктер 5. Rifamycinum-mycin-Микробқа қарсы антибиотиктер 6. Sulfazinum-sulfa-Микробқа қарсы сульфаниламидтер 7. Norsulfazolum-sulfa-Микробқа қарсы сульфаниламидтер 8. Novocainum-cain-жергілікті жерді жансыздандырушы 9. Synoestrolum-oestr-эстрогендер-аналық жыныс гормондар препараттары 10. Gentamycinum-mycin- Микробқа қарсы антибиотиктер 11. Synthomycinum-mycin- Микробқа қарсы антибиотиктер 12. Leocainum-cain-Жергілікті жерді жансыздандырушы 13. Phenobarbitalum-barb-Ұйықтатушы-барбитураттар 14. Barbamylum - barb- Ұйықтатушы -барбитураттар

Дәрілік заттармен құрамдастырылған витаминдер мен поливитаминдердің тривиальды атаулары

Витаминдер тривиальды атаулармен де және әріптік мағыналармен де қолданылады. Мысалы: Retinolum seu Vitaminum A немесе екінші аты-Axerophtholum, Thiaminum seu Vitaminum B1, Riboflavinum seu Vitaminum B2. Pyridoxinum seu Vitaminum B6, Cyanocobalaminum seu Vitaminum B12, Acidum ascorbinicum seu Vitaminum C. Көптеген поливитаминді препараттар жиіктік бөлшектерді өзінің құрамына кірістіреді. -viт- вит. Мысалы: Tabulettae “Pentovitum”(құрамына 5 витаминді кірістіреді), Dragee “Hexavitum”(құрамына 6 витаминді кірістіреді)

Ферментті препараттардың тривиальды атаулары

Өте сирек атауларда препарат ағзаның ферментті ағзаның үрдісіне әсер етеді деген нұсқау беріледі. Олар мына жұрнақтар арқылы - as -аз білуге болады. Мұндай атаулар көбінесе латынданып, жалпы заңдылықтарға бағынып, -um- жалғауын иемденеді. Кейде бұл заңдылықтарға бағынбайтындары да кездеседі. Мысалы: Desoxyribonucleasum(немесе Desoxyribonucleasa) дезоксирибонуклеаза, Collagenasum коллагеназа.

Дәрілік формалар туралы қысқаша мәліметтер

Aerosolum, i n

Аэрозоль

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма

Aerosolum, i n: Granulum, i n

Аэрозоль: Түйіршік

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Дән түріндегі қатты д. ф

Aerosolum, i n: Gutta, ae f

Аэрозоль: тамшы

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Тамшы түрінде берілген және ішкі, сыртқы қолдану үшін арналған

Aerosolum, i n: Unguentum, i n

Аэрозоль: жағылма

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Теріге жағу үшін арналған жұмсақ д. ф

Aerosolum, i n: Linimentum, i n

Аэрозоль: сұйық жағылма

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Сұйық жағылма

Aerosolum, i n: Pasta, ae f

Аэрозоль: паста

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Құрамында ұнтақ тәрізді заттардың 20-25% бар жағылма

Aerosolum, i n: Emplastrum, i n

Аэрозоль: пластыр

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Температура кезіндеденені жұмсартатын және теріге жабысатын пластикалық масса түрінде берілген д. ф Теріге қолдану үшін арналған

Aerosolum, i n: Suppositorium, i n

Аэрозоль: Суппазиторий, балауыз

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Бөлме температурасында қатты және дене температурасында еруші д. ф дене қуыстарына енгізіледі. Егер де per rectum(тік ішек арқылы енгізілсе ) онда балауыз д. а Егер суппазиторий шарик түрде болса, онда ол қынапқа енгізіледі, оны globulus vaginalis-қынаптық шарик д. а

Aerosolum, i n: Pulvis, eris m

Аэрозоль: Ұнтақ

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Сырқа, ішке, инъекция үшін қолдануға арналған д. ф

Aerosolum, i n: Tabuletta, ae f

Аэрозоль: Таблетка

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Белгілі бір мөлшерде берілетін престелген арқылы немесе қосындылар жасалған және адамға әсер етуші әрекеті бар д. ф Іші, сыртқы және инъекцияға қолдануға арналған

Aerosolum, i n: Tabuletta obducta

Аэрозоль: Қапталған таблеткалар

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Қапталған таблеткаларбарнайы ауру әсер еткен жерлерге арналған. Ішкі организмнің бірқалыпты және жақсы болуын қамтамасыз етеді

Aerosolum, i n: Dragee (фр. )

Аэрозоль: драже

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Қатты мөлшердегі д. ф. Түйіршіктер арқылы әсер етеді

Aerosolum, i n: Solutio, onis f

Аэрозоль: ерітінді

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Бір немесе бірнеше дәрілік заттардың ерітілген қоспаларынан жасалған д. ф. Егу арқылы ішке және сыртқа қолдануға арналған

Aerosolum, i n: Suspensio, onis f

Аэрозоль: суспензия

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Сұйық д. ф. Қатты заттарды жұмсақ заттарға айналдыру арқылы жасалатын дисперсті жүйе. Сыртқа, ішке, егуге арналған

Aerosolum, i n: Emulsum, i n

Аэрозоль: эмульсия

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Сұйық д. ф. Ерімейтін сұйқтықтардан құралған дисперсті жүйелер. Ішкі, сыртқы, инъекция арқылы қолдануға арналған

Aerosolum, i n: Pilula, ae f

Аэрозоль: пилюля

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Қатты мөлшердегі, шарик тәрізді (салмағы 0, 1-0, 5 г) әсер етуші дәрілік заттар

Aerosolum, i n: Tinctura, ae f

Аэрозоль: тұндырма

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Спиртті, спиртоэфирлі, спиртосулы түрде жасалған д. ф. Ішкі, сыртқы қолдануға арналған

Aerosolum, i n: Infusum, i n

Аэрозоль: тұрынды

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Сулы өсімдіктерден жасалған д. ф. Ішкі, сыртқы қолдануға арналған

Aerosolum, i n: Decoctum, i n

Аэрозоль: қайнатпа

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Қолдану экстрактісі бойынша айырмашылығы бар тұрынды

Aerosolum, i n: Sirupus, i m(medicinalis)

Аэрозоль: Сироп(дәрілік)

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Сұйық д. ф. Ішкі қолдануға арналған

Aerosolum, i n: Species, ei f

Аэрозоль: Жинақ(дәрілік)

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Бір немесе бірнеше дәрілік препараттардың қоспаларынан қайнату арқылы жасалған жинақ

Aerosolum, i n: Capsula, ae f C. gelatinosa C. amylacea seu oblate

Аэрозоль: Капсула желатинді, қапталған

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Мөлшерлі д. ф. Белгілі бір дәрілік заттардың крахмалды және қапталған түрлері. Ішкі қолдануға арналған

Aerosolum, i n: Membranula opthalmica seu Lamella opthalmica

Аэрозоль: Көз қабығы

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Полимерлі қапталған д. ф .

Aerosolum, i n: Extractum, i n

Аэрозоль: экстракт

Арнайы орама көмегімен дисперсті жүйені көрсететін дәрілік форма: Концентрирленген дәрілік заттардан жасалған әсер етуші д. ф. Ішкі, сыртқы қолдануға арналған

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.