БЮРОКРАТИЯ ЖӘНЕ БЮРОКРАТИЗМ ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АРА ҚАТЫНАСЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

«БЮРОКРАТИЯ» ЖӘНЕ «БЮРОКРАТИЗМ» ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АРА ҚАТЫНАСЫ

«Бюрократия» термині француз тілінен аударғанда «канцелярияның үстемдік құруы» дегенді білдіреді. Бюрократизмді басқарушыға тән әлеуметтік ауру ретінде қарастыруға болады. Бюрократизмнің мәні әлеуметтік-саяси аспектіде басқару аппаратының қоғамнан алшақтауы және соның салдары ретінде ол өзіндік эгоистік мүдделерімен, өзінің қоғамдық істерді басқару жағдайын пайдалану арқасында өз мүдделерін қолдап, қамтамасыз ететін жағдайды айта аламыз. Бюрократия нышаны оның авторитарлық немесе рационалдық, жемқорлық немесе таза түрлерін қарастырады. Бюрократия сипаттамасы көбінесе қоғамның өзінің түріне және де ең алдымен, қоғамның ашық немесе жабық болуына байланысты тәуелді. Сондықтан да Қазақстандағы мемлекеттік қызметтің реформалануы, оның ішінде әрине, бюрократияның, елдің қоғамдық-саяси құрылымын демократияландыру бағытымен анықталады. Бюрократияны мемлекетпен теңестіру тек кейбір тұстарда ғана дұрыс. Бюрократия бір жағынан, биліктің пайда болуымен байланысты болса, басқа бір жағынан бюрократия - қоғамдық өмірді ұйымдастыру қызметінен алшақтаған мемлекеттік аппараттың бір бөлігі. Бұл ішкі мемлекеттік аппараттың жетекші бөлігі кез-келген қоғамдағы мемлекеттің үлесіне тиетін міндеттерін орындаудан тәуелсіз өзіндік билігін қолдауға бағытталған. Алайда бюрократия еркіне мемлекеттік аппараттың барлығы бағынышты болғандықтан, бюрократиялық әдістер мемлекеттің барлық органдарын шарпиды.

Бюрократия - бұл объективті заңдардың адамдарға билік ету формасының бірі ғана. Ол аталған үдерістер стихиялы түрде, ерекше субъективті күштердің көмегінсіз жүзеге асырыла алмайтын жерлерде пайды болады. Белгілі біл кезеңге дейін мұндай сала ретінде көбіне әлеуметтік-саяси қатынастар болып келді. Экономиканы қоғамнан тыс күштер реттеді.

Өтпелі экономикада индустриалды технологиялардың дамуы жетекші рөл атқарып, ірі ауқымдағы қоғамдық басқару қажеттілігі бар болғандықтан, қоғам басқарудан қаншалықты алшақ соншалықтың дәрежедегі бюрократизм болады. Заманауи әдебиеттерде бюрократияның таралу себептері жайлы түрлі көзқарастар бар. Бұл мәселенің тек теориялық қана емес, сол сияқты тәжірибелік маңызы бар, себебі анықталған себептердің нышаны стратегия мен тактиканы, онымен күресу мазмұнын анықтайды.

Көзқарастардың бірі мынадай: бюрократизмнің экономикалық және саяси-иделогиялық себептері болған жоқ, ол басқару, жоспарлау және қамсыздандырудың субъективті кемшіліктерінен (шамадан тыс орталықтандыру, бақылау тетіктерінің жеткіліксіз тиімділігі және т. б. ), еңбеккерлердің бір бөлігінің саяси және адамгершілік санасының дефектісінен; жекелеген бюрократтарға қатысты жеткіліксіз қатаң әкімгешілік шаралардан туындады. Социализм тұсындағы бюрократия табиғатына қатысты келесі бір көзқарас: бюрократизм негізінде экономикалық, ұйымдастырушылық, саяси-иделогиялық, психологиялық түп-тамыр жатыр, оның бір бөлігі социализмнің даму деформациясымен ғана емес, сол сияқты оның нақты бір белгілерімен байланысты. Аталған екі көзқарас арасындағы айырмашылық мынада: бірінші жағдайда бюрократияны кемшіліктерді жоя отырып, жеңуге болады; екінші жағдайда бюрократияны толық жеңу мүмкін емес, онымен қарсы күрес бюрократиялық үрдістерді туындатушы негіздемелердің аясын тарылтуға бағытталуы тиіс [1, б. 23. ] .

Бюрократизм түбірі - бұл билік құрушы әлеуметтік-экономикалық, саяси қатынастардың белгілерінен, қоғамның әлеуметтік құрылымынан туындаушы себептер. Жалпы алғанда парақорлық, протекционизм, қазынадан ұрлау, көз жұмбайлық - бюрократиялық айқындықтың белгілері және де ол тікелей әкімгершілік басқарумен бірге арта түседі. Жоғары инстанцияға көзсіз бағыну, бағыныштыларға қатысты әкімгершілік еркіндік - осындай басқару жүйесіне тән белгілер.

Бюрократия билікті жүзеге асыруды нысаны болып табылады, онда ұйымның жалпы ерік-жігерінің адам тобының еркінің өзгеруі орын алады.

Бюрократизм-басқару саласына тән және басқару құрылымдары мен халық массасының арасында қалыптасатын қоғамдық қатынас. Бюрократизмді зерделеу: а) басқару функцияларын іске асыру кезінде туындайтын қайшылықтарды; 6) еңбек процесі ретінде басқаруды; в) бюрократиялық қатынастарға қатысатын әлеуметтік топтардың мүдделерін талдауды көздейді.

Бюрократизм келесі компоненттерді қамтиды:

- саяси тұрғыдан - атқарушы биліктің шектен тыс өсуі мен жауапсыздығы;

-әлеуметтік - бұл билікті халықтан айыру, шенеуніктер тобын кеңейту;

- ұйымдық-концелярлық формамен ұстау;

-моральдік-психологиялық - бюрократиялық деформация сана [2, б. 34. ] .

Бюрократизм сипаттамасына үш тәсілді бөліп көрсетуге болады. Бірінші, ең көп таралған тәсіл-бюрократизм келесі аспектілер бойынша сипатталады:

- тиісті санаттағы адамдардың ерекше функционалдық санасы пайда болатын басқару аппаратындағы жұмыстың әсерінен болатын сананың деформациясы, «корпоративтік» этика және психология;

- бюрократиялық көріністерді төменгі орындаушылық деңгейге дейін төмендету, онда жас, кішкентай шенеуніктер тәуелді немесе оларға жүгінетін адамдарға өз еркіндігін жасайды;

- кеңсенің үстемдігіне, формалистиканың салтанатына, отырыстарға және қағазшығармашылыққа, Нұсқаулықтың, бұйрықтың әрпінен істің мәнінен басымдыққа ие болуға тиіс.

Екінші тәсіл М. Вебермен тұжырымдалған, ол «қазіргі капиталистік рухтың бір конституциялық құрамдас бөлігі және оның ғана емес, сонымен қатар барлық қазіргі заманғы мәдениет, - кәсіби шақыру идеясының негізіндегі ұтымды өмірлік мінез-құлық» және одан шыға отырып, бюрократияны заңды үстемдіктің ең таза түрі деп таныды [3, 58 б. ] . Мұндай түсіндірмені басшылыққа ала отырып, бюрократия менеджменті бойынша жаңа американдық жарияланымдардың бірінде еңбекті мамандандырылған бөлу, нақты басқару иерархиясы, ережелер мен стандарттар, жұмыстың көрсеткіштері мен бағалаулары, қызметкердің құзыретіне негізделген жалдау қағидаттары тән ұйымның түрі ретінде анықталады.

Үшінші және ең дәл тәсіл К. Маркспен «құқықтың гегельдік философиясын сынау» жұмысында белгіленді. Оның кейбір мәнін қарастырсақ:

- бюрократия азаматтық қоғамның «мемлекеттік формализмі» бар;

- бюрократия, демек, мемлекеттегі ерекше, жабық қоғам;

- бюрократия нақты мемлекетпен қатар жалған мемлекет бар, ол қоғамның спиритулизмі бар.

Бұл тәсілде ең бастысы: бюрократияның билікпен байланысы, ал бюрократия билікті жүзеге асырудың ерекше тәсілі ретінде қарастырылады.

Бюрократияға әкімшілік әдістермен іс барысын жеделдетуге, мазмұнға нұқсан келтіретін форманы абсолюттеуге, стратегияны тактиканы құрбандыққа келтіруге, ұйымның мақсатына оны сақтау міндеттеріне бағынуға ұмтылу тән [4, б. 52] .

Бюрократияның негізгі келесі төрт сипаттамалары бар:

1. бюрократиялық юрисдикция нормативтік түрде нақты тіркелген;

2. бюрократиялық құрылымды иерархиялық ұйымдастыру лауазымдық субординацияның белгіленген қағидаттарына негізделген;

3. барлық формальды ұйымішілік қызмет (ақпаратты тарату, шешімдер қабылдау, директивалар және т. б. ) кейіннен сақтауға жататын жазбаша құжаттар нысанында жүзеге асырылады;

4. барлық лауазымды адамдар әкімшілендіру саласында, тек өз лауазымдық міндеттері саласында ғана емес, бюрократиялық ұйым қызметінің нормалары, ережелері мен рәсімдері саласында да құзыретті мамандар болуға тиіс.

Осылайша, бюрократияның негізгі белгілерін бөліп, қорытынды жасаймыз:

1. Бюрократия-тек қоғамға тән қоғамдық, әлеуметтік құбылыс.

2. Бюрократия билік сияқты әлеуметтік құбылыспен тығыз байланысты.

3. Бюрократия мемлекеттік биліктің ғана емес, кез келген қоғамдық ұйымның билігіне де қатысты болуы мүмкін.

Ағылшын социологы М. Элброу бюрократия тұжырымдамаларының (мағыналық мәндердің) толық жіктемесін жасады, оны кейінірек американдық социолог Ф. Риггс толықтырды:

1) лауазымды тұлғалар (шенеуніктер, қызметтік персонал, бюрократтар) ;

2) аппарат (өзара байланысты лауазымды тұлғалар жүйесі, әкімшілік аппарат) ;

3) қызметкерлер штабымен ұйымдастыру (кез келген ұйым: үлкен кешенді, қазіргі заманғы, бюрократизацияланған) ;

4) бюрократизацияланған мемлекет (басқаруында басым рөл оның лауазымды тұлғаларына тиесілі саяси жүйе) ;

5) биліктегі бюрократтар (шенеунікпен жүзеге асырылатын басқарма; шенеунікбасқару класы ретінде) ;

6) бюрократизм (бюрократиялық мінез-құлық, ұйымдастырушылық тиімсіздік) ;

7) бюро-ұтымдылық (ұтымды ұйымдастыру, тиімді әкімшілік) ;

8) шенеуніктер жүзеге асыратын әкімшілік (оны штатпен немесе лауазымды тұлғалармен ұйымдастыру міндеттерін орындау) ) ;

9) бюрократия (М. Вебердің және басқа авторлардың бюрократиясының «мінсіз» түрі, белгілі бір белгілердің жанында сипатталатын) ;

10) патобюрократия (аппаратқа немесе лауазымды тұлғалар жүйесіне тән теріс қасиеттердің ауыспалы қатарының"мінсіз" түрі) ;

11) бюрократиялық қоғам (бюрократия басым болатын кез келген қоғам: индустрияға дейінгі бюрократиялық қоғам, бюрократизацияланған қоғам) [5, б. 110. ] .

Берілген классификация батыстағы әлеуметтік ғылымдарда бюрократияның концептуализация қазіргі уақытта мағыналық мәндердің таралуымен және айтарлықтай үлкен айырмашылығымен сипатталады. Бұл бюрократия проблемасын талдауға арналған жұмыстарға тән «терминологиялық және мағыналық шатастырудың» себебі болып табылады. Бір шетелдік автор айтқандай, «бюрократия әрбір адам тәжірибе бойынша сезінетін және білетін, бірақ тұжырымдауға келмейтін құбылыс болып табылады».

Сонымен, қорытындылай келе мына тұжырымдамаларды айту жөн деп есептейміз:

1. Бюрократизм мыналарды білдіреді: 1) саяси мағынада - Мемлекеттің әкімшілік аппаратын сайланбалы билік органдары тарапынан бақылаудан босату; 2) Әлеуметтік - корпоративтік мүдделері өздерінің кәсіби міндеттерінің шеңберінен шыға бастаған шенеуніктер тобын кеңейту; 3) ұйымдық - формальды ережелерді абсолюттендіру және ұйым аппаратының өсуі, олардың қызметкерлерінің еңбекақысын қайтарымын нақты ұлғайтпай өсіру.

2. Функционалдық және даулы теориялар бюрократияның шектелуін атап көрсетеді, бұл әкімшілік-мемлекеттік мекемелердің ішкі ұйымдастыру процестерінде ғана емес, сондай-ақ олардың сыртқы ортамен, яғни қоғаммен өзара іс-қимылда көрінеді. Демек, оның жұмысындағы сөзсіз іркілістер.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.