Махамбет өлеңдеріндегі ( Қара нар керек біздің бұл іске, Қызғыш құс, Еңселігім екі елі ) ақын көңіл-күйін танытатын жолдарды талдау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:

1.Махамбет өлеңдеріндегі (Қара нар керек біздің бұл іске, Қызғыш құс, Еңселігім екі елі) ақын көңіл-күйін танытатын жолдарды талдап жаз

Аумалы-төкпелі заманда қара бала сары қазан қамы үшін дүйім жұртты артынан ерткен Махамбет болды. Махамбет - көтеріліс туын көтерген әрі жалынды үгітші, әрі ардақты ақын. Ақынның өлеңдері арқылы біз оның көңіл-күйін байқаймыз. Қара нар керек біздің бұл іске, Қызғыш құс, Еңселігім екі елі өлеңдерінде ол өз көңіл-күйін қаншалықты таныта алды?
Махамбет Өтемісұлы өлеңдерінен қас батырға тән қасиеттерімен көрінеді. Қабағын шытпас ер керек, Біздің бүйткен бұл іске,- деген өлең жолдарында толарсақтан саз кешсе де, алған бетінен қайтпайтын, халқын қиындықтан сүйреп шығар ерлер керек екенін айтқан. Ақын өз басынан кешірген ауыр халдерді сезіне отырып, терең толғап суреттеумен қатар, өз кезіндегі тарихи оқиғалармен байланысты туған қалың бұқараның көңіл күйін де көрсете білді. Оның өлеңдерінде өзінің көңіл күйі мен ел күйі ұштасып жатты. Менің ойымша, ақын өз өлеңіндеел қорғайтын азаматтың қандай болатындығын айтады. Ел басына күн туған заманда бар ауыртпалықты қара нардай қасқайып көтеретін ереулі атқа ер салғандар дейді. Сондықтан да, алаштың алып ұлдарын қара нарға теңейді.
Ақын өзінің эллегиялық көңіл-күйін Қызғыш құс өлеңінде көрсете білген. Оны
Ау,қызғыш құс, қызғыш құс!
Қанатың қатты, мойның бос,
Исатайдан айырылып,
Жалғыздықпен болдым дос - деген жолдарында батыр досы Исатайды сағынышпен еске алып, құсалықпен күндерінің өтіп жатқандығын суреттейді. Нағыз досқа деген бауырмалшылдықты, арқа сүйер сүйенішінен айырылғандығына қапаланған ішкі жан күйзелісін аңғарамыз. Махамбет жан күйзелісі арқылы достық туын әркез биік ұстауды үйренеміз.
Еңселігім екі елі- өлеңінде ерлік пен елдікке жол көрсеткен батыр бейнесі көрінеді. Оқ тартарға қолы ұзын,
Дұшпанына келгенде
Тартынбай сөйлер асылмын. - деп, өзінің жауына қара бұлттай қатер төнгенде, дауыл алдында саңқылдаған дауылпаздай, дауылды жарқ-жұрқ етіп тілгілеген найзағайдай әсер етеді. Ешбір хан-сұлтандардан қаймықпай , қара қылды қақ жара сөйлегендігін байқаймыз. Осындай ерлік пен елдікті, нағыз ерге тән өткір мінезді жалынды жырларымен ел есімінде қалған Махамбет ақынды жадымызда мәңгі сақтаймыз.
Қорытындылай келе, Махамбет өзінің көңіл-күйі арқылы болашақ ұрпақты толарсықтан саз кеше жүріп, елінің мәртебесін көтеретін азамат болуға шақырады. Оның рухты өлеңдері елдің санасынан өшпейді.

2.Дулат Бабатайұлының Еспенбет дастанындағы жас батыр Еспенбеттің ерлік істерінің көрінісін дәлелдер арқылы жеткізіп жазыңыз.

Батыр дегеніміз - алып күштің иесі. Батырдың қасиеттерін көрсететін -оның ерлік істері. Дулат Бабатайұлының Еспенбет дастанының патриоттық мәні зор. Ақын бұл дастанда жас батырдың ерлік істерін жеткізуге тырысқан. Дастандағы басты кейіпкер Еспенбет - батырға тән өзінің ерлігімен көрінеді. Оны ақын: Еспенбеттей ер туса, Ер күтетін ел қайда? - деген жолдармен жеткізеді. Бұл ақынның елге тірек ер, көсем шықса, халық соның қасынан табылса деген идеясын анықтайды. Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол - деген аталы сөз - Еспенбет бойындағы өр рухтың қайнар көзі болып табылатыны анық. Себебі, оның ерлік ісінің бастау алар кезеңі балалық шағындағы арманынан басталады. Біріншіден, Еспенбет Ақбөртені мініп, қару асынып, жау қайтаруды ойласа, екіншіден, Еліме барып, ұл болсам - деп армандайды. Міне, осы арманы оны ерлікке жетелейді.
Күндердің күнінде Қабанбай бастаған батырлар ескі бір кекті қайтару үшін қалмаққа қарсы аттанбақ болады. Мұны естіген Еспенбеттің бастан кешкен күйін ақын:
Басталар қашан соғыс деп -
Белін шешіп жатпады,
Түнде кірпік қақпады.
Ерлік қысқан кеудеге,
Ішкен асы батпады, - деп елінің еркіндігі мен бейбіт өмірін көксеген жас батыр бейнесін шынайы суреттейді. Ал, ұрыстың шешуші сәтінде қазақтың жеті батырын жеңген қалмақ батырымен өзі сұранып, жекпе-жекке шығады. Осылайша, Еспенбеттің батылдығы арқасында қазақ халқы жеңіске жетіп, үлкен олжаға кенеледі. Ел мүддесі мен намысын ойлаған ер Еспенбет бұл жолы да тоқ пейіл әдетінен таймай, көл-көсір олжадан ештеңе алмайды. Міне, осындай ерлік істер арқылы оның халқына қызмет ету арманы орындалады. Ақын халыққа қамқор, елге тірек болам деген нағыз ер осы Еспенбеттей болу керек деп оның батырлығын, ақыл-парасатын, қанағатшылдығын, мәрттігін өзінің замандастары мен кейінгіге үлгі етеді.
Қорытындылай келе, дастандағы Еспенбеттің әрбір ерлік ісі - оқырманға үлгі. Үлгі болып қана қоймай, елін, жерін жаудан қорғау туралы ойлауға түрткі болады. Еспенбет бойындағы ерлік істер - болашақ ұрпаққа мәңгі өнеге.

3.Сүйінбай мен Қатаған айтысындағы Сүйінбай қолданған бейнелі сөздер мен әдемі әсірелеудің көркемдік қуаты жайлы көзқарасыңызды дәлелдер арқылы жеткізіп жазыңыз.
Сүйінбай мен Қатаған айтысы өнер өлкесіндегі саф алтын қазына болып саналады. Қазақтың бар баласы айтылатын бұл айтыстың мақсаты - елімізді, жұртымызды бірлікке шақыру. Өткір сынның үстінде тұрған Сүйінбай өрттей өршіген Қатағанға қалайша бейнелі сөздер мен әсірелеулерді қолданып, өршелене өрлеп, жалтақсыз жауап қайырды? Мен осы сауалға өз көзқарасымды білдіргім келеді.
Сүйінбай озық ойлы, өткір тілді, сөзді астарлы оймен көркем жеткізетін айтыскер ақын. Өйткені, дәлел ретінде ...Топ бастаған бұлбұлмын, Сөз бастаған жүйрікпін, Судан шыққан сүйрікпін, Бәйгеден озған дүлділмін... Шығарма Қатаған үніңді!-деп, Сүйінбай бірден Қатағанның мысын басып, қанатын қайырады. Міне, бұдан ақынның шалқар шабытын, теңеулерді ұтымды пайдаланғанын байқадым. Бірден қарсылысының бетін қайтарды. Еңсесін тіктеуге мұршасын келтірмеді. Тұтқиылдан тұқыртуға ынталы екенін танытты. Міне, нағыз ақынға тән қасиет.
Қатаған бір сөзінде өзін алмас болат қылышқа баласа, Сүйінбай өзін жай алмас құрыш қылыш емес, сабы алтыннан соққанын айтады. Бұл жерде, меніңше, Сүйінбай өз деңгейін биіктете, айбынын асыра түсті. Қарсы шапқан қырғиға, Ажалы жеткен торғайсың...,, Ажалы жеткен қарғасың, Бүркітпенен ойнадың..., Жауған қардай борайын, алды-артыңды орайын... - деп, өнері шоқ болып қызып тұрған Сүйінбай қазақ елінің мәртебесін көтеру әрқашан абырой екенін танытты, шапшыған, шабытты Қатағанның аптығын басты. Ақын басынан бұлт аса алмас шың секілді көрінді. Осыған орай, менің ойымша, қазіргі заман айтыскерлерінде өткір тіл бар, бетке айту жоқ, жалтақтап, шенділерден қорқып, халық көкейінде жүрген мәселелерді айналшықтап өтеді. Сірә, жүрегі Отан деп соққан от тілді, орақ ауызды бүгінгі айтыскер ақындар Сүйінбайдан үлгі алса, игі үстіне игі болар еді.
Сонымен қоса, әсірелеу тәсілін де шабытпен кәдеге жаратады. ...Қабағын шытса Сүйінбай, Тарту қылып тартарсың, Қойныңдағы жарыңды. Айдап алып берерсің, Алдыңдағы малыңды, Малың түгіл барыңды!... -деп, қарсылас ақынның намысына тиіп, ту сыртынан пышақ сұққандай әсер берді. Өзінің намысын таптатпау үшін осы үдетулер сынды көркем де, мәнді сөздер үлкен басымдылыққа ие. Бұл айтыста маған Сүйінбай ұстанған бағыт қатты ұнады. Өз күшіңе сеніп, сөз қадірін түсініп, намысты қолдан бермеуге жетеледі.
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін білдірсем, сөздердің өткірлігі, қызулығы, көркемдік бейнелі сөздердің молдығы Сүйінбай айтысының бойында тұнып тұр. ...Қазақ деген батыр ел, Ешкімге намыс бермеген... деп өзі айтқандай, Сүйінбай қазақ халқының беделін арттырды.

4.Қашаған Күржіманұлының Оразалы, Байларға өлеңіндегі әлеуметтік мәселелерді талдаңыз.

Адам бойына біткен сараңдық, өзгені қойып, дүние-байлығын өзіне қимай құл етеді. Қазақтың осындайларды дүниенің құлы деп жататыны осыдан. Осындай жағымсыз қасиеттерге бой алдырған жандарды Қашаған Күржіманұлы ащы сынға алған екен. Ендеше ақынның өлеңдеріндегі әлеуметтік мәселелерді қарастырып көрелік.
Ақын жоғарыда айтылған ойды Байларға деген өлеңде кеңінен жырлаған. Байлардың барлық мінез-құлықтарын осы өлеңде ашып береді. Дәулеті асып тұрса да, сараңдығы асқан байларды былай деп сынайды:
Кейбір байды қарасаң,
Қорасында мал толы,
Үйінде ішер тағам жоқ,
Тағам жоқтан жаман жоқ... деп ақынның сыншыл-ойлы, өлеңінде сараң байларды өмір шындығы аясында бейнелеген. Сараң екенін табағынан таны демекші, қора толған мал толса да өзіне ішерге ас бұйыртпай отырғанын сынаған. Қарап отырсам, адам байлықты қызығын көру үшін жимай ма? Дәулеттің ортасында отырып ішерге ас таппау, сорақы болмай не болсын? Адам ғұмыры қамшының сабындай ғана қысқа екенін ұмытпаған жөн. Сондықтан да тәңірдің бұйыртқан сый-сияпатын барынша пайдаланып, іске жарату керек деп ойлаймын.
Осындай жалынды, сыншыл өлеңдерінің бірін Қашаған Оразалы деген бай ағайынына арнаған екен. Бай болса да жарлының кейпін кешіп, мал соңында отыруын ақын мысқылдап шенеген. Оған мысал, өлеңнің мына бір жолдары:
Қара ұннан көже ашытып,
Балқара деп қануын - Қарашы... деген. Өлеңнің бұл жолдарын оқығанда өзі бір жиіркенішті сезім шақырады екен. Бай - дәулеті асып тұрған адамның қара ұннан көже ішіп отырғаны барып тұрған азғындық қой. Тіпті Қашағанның сынаған образдарына жаным ашиды десем, артық айтпағаным болар. Кедейдің аш отырғаны жоқтықтан дейсін, ал байлығы мен дәулеті асып тұрып ішер асына тарылғаны аянышты деп ойлаймын.
Қашаған заман сырын сезіне алды, уақыттың өтпелілігін ұғына білді. Жоғарыда айтқан Оразалыға және Байларға өлеңдерінің әлеуметтік мәселесі байлардың сараң, дүниекоңыздығы болып табылады. Олар мал-дәулеті шалқып жатса да, дүние рақатын көрмей өтер шықбермес сараң жандар екенін көрсетеді. Өкінішке орай, бұл мәселе бүгінгі күні де жалғасын тауып келе жатыр. Қазір де осы сыналған образдарды өмірде жиі кездестіреміз. Материалдық құндылықтарды бәріненде жоғары қоятын жандар аз емес екені аян. Пайда қуған адам шыншыл да, принципшіл де, өз парызына адал да бола алмайтыны анық.
Қорытындылай келе айтарым, Қашаған ақын сынға алған қасиеттерден аулақ болайық. Байлық пен дәулет тұрақсыз екенін ұмытпаған жөн. Дүниенің құлы болмай, барға қанағат еткен дұрыс. Соңымыздан көл көсір байлық қалғанша, жас жеткіншек ұрпақтарға үлгі боларлық өнегелі іс қалсын!

5.Шортанбай Қанайұлының Зар заман өлеңіндегі заманның
зарлығы мен тарлығының белгілерін дәлелдер арқылы талдап жазыңыз.

Мен сөз ететін Шортанбай Қанайұлының өмір сүрген кезеңі - хандық биліктің жойылып, патша өкіметінің қазақтың кең даласын емін-еркін билей бастаған кезі болатын. Өз елінде өгейлікпен күн кешкен қазақтың қиыншылығы мен азабы көп еді. Осы тұста Шортанбай "Зар заман" атты өлеңін қандай себеппен жазды? Өлең жазудағы мақсат не еді? Келешек ұрпаққа не айтқысы келді? Осы сауалдарды негізге ала отырып, өз көзқарасымды білдіргім келеді.
Бірінші кезекте, Шортанбай өлеңінде әр түрлі жағдайларды алға тарта отырып, заман күйін суреттейді. Ақын "Зар заман" өлеңінде: "Мына заман қай заман?" деп біздерге сауал тастай отырып, өзі қойған сауалға:"Азулыға бар заман, Азусызға тар заман" деп толықтырады. Өлеңнің мазмұндық желісі сол кездегі қиыншылық кезеңдерді, кіріптарлық пен қорлықта өмір сүрген қазақ елінің ауыр тұрмысын жеткізеді. Бұдан басқа өлең желісіннен, бүгінгі таңда адамдар арасында дәурені жүріп, барлығына масаттанған байлардың, кез-келген істе оңай жеңіске жетіп , жоқ жітіктің өкініште қалатынын айтаға болады. Меніңше, бұл Шортанбай айтқан азулы мен азусыздың белгісі.
Сондай-ақ, Шортанбай: "Тарлығының белгісі: Жақсы жаннан түңілген, Жаман - малдан түңілген, Мұның өзі-зар заман" деп сол кездегі адамдардың ниеттерінің өзгеруін, жаманшылыққа қарай бет алғандығы деп суреттейді. Заманның азуын қазақ арасындағы рулық заңның бұзылуын, ар-ұят, адамгершіліктің азаюы деп бағалайды. "Зарлығының белгісі: Бір-бірлерін күндеген, Жай-жайына жүрмеген,Мұның өзі - тар заман" деп ел бірлігінің ыдырауын, ағайын арасындағы алауыздықтың өрши түскенін, халық арасындағы ынтымақ пен бірліктің әлсіргенін сөз етеді. Өкінішке орай, қазіргі қоғамдағы адамдардың жасап жатқан азғындығы жаныңды ауыртады.Ата-анасын қарттарын үйіне өткізіп, сәбиін босағаға тастап,досына қастық жасағандардың заманды тарылтып, адам пейілін бұзатындығы анық
Алайда Шортанбай өлеңінде: "Бұл асылық асқан заманда, Ұл туады атаменен егесіп, Қыз туады анаменен теңдесіп" деп сол кездегі қиыншылықты ғана емес, өкінішке орай қазіргі біздер өмір сүріп жатқан кезеңді де анық суреттеп кетеді. Бұл ақын Шортанбайдың көрегендігі. Қарап отырсақ, ақын тек сол замандағы оқиғаларды ғана қамтымайды, қазіргі кездің адамдарының санасы мен адамгершілік болмысында болып жатқан өзгерістер нақ дәл тауып айтқандай.
Қорытындылай келе, Шортанбай Қанайұлының"Зар заман" өлеңі тек сол қиын кезеңді ғана емес, біздер өмір сүріп жатқан уақытты да қамиды.Олай болса, жамандықтан жиреніп, жақсылыққа қарай қадам басайық. Ата-аналарымызды ардақтап, ұлдарымызды ұлықтап, қыздарымызды қадірлей білейік!

6.Мұрат Мөңкенің Қыз өлеңіндегі қыз сипатын әнші-ақындар шығармашылығындағы қыз бейнесімен салыстыра
талдап жазыңыз
Қазақ халқының көрнекті өкілі, зар заман ақындарының бірі Мұрат Мөңкеұлының әдеби мұрасының біраз бөлігі- арнау өлеңдер. Сондай арнау өлеңдерінің бірі- Қыз өлеңі. Қазақ аруларының бейнесі талай ақындардың шабытына арқау болған. Осы туындыларда қыз бейнесі қаншалықты шебер суреттелді?
Халқымыз ежелден қызды қонақ деп қадірлеп, әспеттеген. Қызды ай мен күнге теңеп, жаһутпен көмкере білген. Мысалы, Мұрат қыздың сұлулығын:
Бұраңдаған ақ моншақтай керілген қыз,
Оздырдың салтанатты еліңнен қыз
Сәулесі ақ жүзіңнің жерге түссе,
Реңкің сары алтындай көрінген қыз, - деп жырлайды. Бұл теңеулер- ізбасар ақындарға үлгі болар өрнектер еді.
Мұрат Мөңкеұлы сияқты әнші-ақындар Біржан сал, Ақан сері, Үкілі Ыбырай, Мұхит т.б. шығармаларында көбіне пәк таза махаббатты, сұлу әйел сипатын, әйел теңсіздігін жырлады. Мұрат ақын қазақ қызының сұлулығын оның ішкі жан дүниесімен астасып жатқандығын лебізің, сөзің - шырын, маржан-тісің десе, Ақан сері Ғашық жарға өлеңінде: аузың - бал, тілің шекер, нәзік таңдай,қиғаш қас, нұрлы жүзің, жазық маңдай - деп суреттейді. Сырлы сөзбен қамал тұрғызған әнші-акындардың мұралары ұлт мәдениетінің қазына қосылған інжу-маржандарымыз.
Қыз өлеңінде теңіне қосыла алмаған қыздың басындағы қиыншылықты: ...Басыңнан бұл дүние өтеді деп, қайғымен тамақ ішпей бүлінген қыз деп көрсете келе, ... шалықта ата-анаңның дәулетіне, бір күні жөнелерсің үйіңнен қыз деп, әке-шешеңнің қасында бұлаңдап жүрген қыз еркіңнен тыс біреуге жар болып кетерсің, күнің не болар екен деген уайымын да жасырмайды. Ал Ақан сері Балқадиша өлеңінде: ...бұраңдап асау тайдай жүрген басың, боласың қандай жанға жар, Қадиша - деп мұңайса, Ләйлім шырақ өлеңінде: Есен-аман жүрмісің, Ләйлім шырақ, жаңа таптым аулыңды көптен сұрап, жел тимесе жан тимес, деп жүргенде, қол ұстасып жатпенен кеттің жырақ деп басында билігі жоқ әйел теңсіздігіне наразылықтарын ашық білдіреді. Ал, Естай ақын Құсни Қорлан өлеңінде:
... бар еді қимас күндер тату өскен, келер ме енді айналып, уа дариға-ай, - деп өзегін өртеген өкінішін жасырмайды.
Қорытындылай келе, Мұрат Мөңкеұлы мен ХІХ ғасырдағы әнші-ақындар шығармашылығында қыз бейнесі өзіндік ортақ көркемдікке ие. Ақындар өз шығармаларында әйел затының көрік-келбетін, жан дүниесінің сұлулығын әсерлі жырлаумен қатар, теңіне қосыла алмаған қазақ қыздарының тағдырын да шынайы суреттеген.

7.Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің Ғибратнама өлеңіндегі бұлбұл мен қаршыға диалогі арқылы жеткізгісі келген автор ойын талдап жазыңыз.
Әдебиеттегі өзіндік қолтаңбасымен ерекшеленетін қаламгердің бірі ауыз әдебиетінің үлгілерін жинақтап, жазба әдебиетіне айналдырған - Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы.Ақынның халық көкейіндегі мұң-зарын жеткізген, әлеуметтік мәселелерді сөз еткен туындылары көп.Соның бірі мысал жанрындағы Ғибратнама өлеңі еді.
Менің ойымша, өлеңнің Ғибратнама аталуында терең мән жатқан сияқты. Себебі, ақын осы өлеңі арқылы халқын қоғамның түрлі дүрбелеңінен арашалап алар жолды көрсетеді.Өлеңнің басты өзектілігі де осында жатыр деп ойлаймын.Біріншеден, ақын өзін бұлбұл бейнесінде ала отырып, өзінің ішкі ойын жеткізеді.Өзінің диалогіне қаршығаны таңдауы тегіннен емес деп ойлаймын.Себебі, қаршыға да мықты құстардың бірі.Әр заманда кездесетін өзі мықты бола тұра, өзінің аузын бағып үндемейтіндерді астарлап көрсетеді. Мықты болып, елге, айналаңа пайдаң тимесе, мықтылығыңның құны көк тиін екендігін бұл шығарманы оқи отырып бағамдаймыз. Бұлбұлға: Тілің жоқ мен секілді мылқау болсаң, Бір күні мың мұратты табар едің- дейді.Бұдан қаршығаның өз мүддесін көксеген бейнесін аңғарамыз.
Өлеңдегі бұлбұл әдемілікті аңсайтын, күнде әр гүлдің ашылуын сабырмен күтетін шыдамды бейнеде көрінеді.Сол әдемілік үшін, әдемі гүлдің жұпар иісі үшін тікенекке де төзген бұлбұл, ең алдыменен, төзімділік қасиетінің жоғары екендігін көрсетеді.Менің ойымша, бұлбұл жеке бастың қамын емес, елдің қамын ойлайтын , мейірімді бейнеде көрінеді.Бұл арқылы автор бұлбұлды ел бостандығы мен тыныш өмірі үшін күрескер бейнесін көрсеткендей деп ойлаймын.Бұлбұлдың қаршығаға: Сен ақымақ тамақ үшін болған сарсаң, Арбакеш сарттарға құл болғанша, Онан да жақсы емес пе өле қалсаң дегені қаршыға мен бұлбұлдың жан дүниесінің, мақсатының арақатынасын ашып көрсетіп тұр емес пе?
Қорыта келгенде, ақын біреудің тасасында үндемей жүре бергенше, бұлбұлдай сайрап өтуді өмірлік мақсат-мұрат тұтады.Соны болашаққа үлгі етеді.Бұлбұлдың бойындағы төзімділік, шыдамдылық, сабарлылық қасиеттерді бойымызға дарыта білейік!

8.Ы.Алтынсариннің Дала қоңырауы екендігін дәлелдеп жазыңыз.

Елбасымыз Тарих толқынында кітабында Қазақстандағы халық ағарту ісінің тұңғыш абызы деп атады. Ыбырай расында да қазақстандық білім берудің іргетасын қалады. Бұл бағаға ағартушы қандай еңбегімен жетті? Сұраққа бүгінгі өркениетке өркендеу кезеңіндегі көзқараспен жауап беріп көрейін.
Ең бастысы, Ыбырай ұлтын жан-тәнімен сүйген ұлтжанды азамат деп санаймын. Он тоғыз жасында - ақ игі іске жол бастаған жігерлі жас болды. Оның жігерін жаныған қараңғыда қамалған қазағының надандығы еді.Қазақ даласында мектеп ашу ісі оңай болмағаны рас. Өкімет пен жергілікті биліктің кедергісіне ұшырай жүріп, тұңғыш қазақ мектебін ашты. Қазақтың даласында Дала қоңырауы сыңғырлады. Ұлы ағартушының жүректілігі Мәңгілік елімізді өркендету үшін қызмет атқарып жүрген азаматтарға үлгі боларлықтай.
Тың жерден түрен тартып, дән сепкен дихандай өз ісіне құлшына кіріскен ұстаздың алдында оңайлықпен алынбас қамалдар тұрды. Біріншіден, оқушы алдында оқулық болмады. Не оқытам, қалай оқытам деген сұрақтың да жауабын талмай іздену арқылы 1879жылы қазақтың тұңғыш оқулығын жазып шығарды. Екіншіден, Барлық күш-жігерімді олардың мінез-құлқына да ықпал етуге жұмсаймын деген ағартушы озық өнер- білімді, мәдениетті мектеп арқылы таратуды мақсат етіп қойды. Оның озық идеялары бүгінгі күн талабымен нақты ұштасып жатыр. Оқулықтың алғашқы бетіне Кел, балалар, оқылық өлеңін жазуы да тегіннен тегін емес. Өйткені оқушының басты міндеті - жаппай білім алу. Ақын-ұстаз Оқысаңыз, балалар, Шамнан шырақ жағылар деп білімнің пайдасын уағыздап тұр. Бүгінгі күннің өткір мәселесінің бірі - балаларға терең білім беру. Кейбір жастардың ақшам болса, білімсіз күн көре аламын деген қате түсінігіне еңбексіз табылған байлықтың баянсыздығын жетелеріне құйып тұр емес пе!? Үшіншіден, Өнер-білім бар жұрттар өлеңінде ғылымның жетістіктерін тікелей мадақтай келіп, озық елдің салтын баяндайды. Бұл идея - жаһанданудың алғышарты. Әр сөзін ұлт болашағына арнаған Ұлы Ұстаз надандықтың қамалын ерен еңбегімен бұзды. Сондықтан, ақын-жазушының шығармалары тереңдетіліп оқылса, тәрбие діңгегі мызғымас еді.
Ыбырай өмірінің соңғы минутына шейін ұстаз болып, талай жаңалықтын жаршысы болды. Инспекторлық қызметті атқара жүріп, облыс, уез орталықтарында училищелер ашты. Ырғыздағы ашылған қыздар мектебі мен Омскіде тұңғыш мұғалімдер мектебі де осының айғағы. Торғайда тұңғыш ашылған қолөнер мектебінің жұмысын алға бастыру да оңайға соққан жоқ. Құдды Ыбырай дәуірі қайта жаңғырып, қайта оралғандай. Қазіргі еңбек нарығы талаптарына сай, түрлі салада қызмет көрсете алатын мамандық иелеріне сұраныс артуда. Иә, ұлы Алтынсарин негізін қалаған кәсіптік білім беру ісі бүгін де лайықты жалғасын тауып, жандана түсуде.
Осындай ұлағатты қызметте жүрген азаматтар Ыбырай ісін өнеге тұтып, ғұмырын халқына арнаса құба-құп болар еді.
Ыбырай салған сара жол Тәуелсіз Қазақстанмен бірге қанатын кеңге жайып, жалғасын табуда. Біз болмасақ,- сіз барсыз, сіздерге берем батамды, үміт еткен достарым деген ұстаздардың ұлы ұстазы қазіргі жастарға кеңес береді, тәрбиелейді, ғибрат алғызады.

9.Абай Құнанбаевтың Он тоғызыншы қара сөзіндегі естілік пен білімділікке қандай адам жетіп, қалай жүзеге асыра алатынын өмірлік деректер арқылы дәлелдеп жазыңыз.
Адамзаттың Абайы атанған хакім , дана да, дара ақын, ойшыл Абайдың артына қалдырған мұраларының бірі - қара сөздері.Абайдың қара сөздері күллі адамзат баласына арналған.Себебі, өзінің қара сөздерінде жақсылық пен жаманның, естілік пен ессіздіктің парқын ажыратып көзіңе көрсетеді.Көрсетіп қана қоймай, нағыз, толық адам болу жолын ұсынады.
Ақынның естілік пен білімділікті дәріптейтін қара сөзінің бірі - он тоғызыншы сөзі.Абайдың он тоғызыншы қара сөзінің өзектілігі неде жатыр?
Біріншіден, Хакім Абай бұл қара сөзінде дүние танымы бойынша сананың, ақылдың пайда болуы күнделікті өмір тәжірибесінің ғана нәтижесі мен тәрбиеден туындайтын нәрсе деген ой тастайды.Яғни, адам баласының туа салып есті болмай, көріп, естіп, ұстап көре біле білімді болатынын айтады.Сонымен қатар, естіліктің жеке өзі ғана іске жарамайтынын тілге тиек етеді.Себебі, естілердің сөзін ескермесең, жақсы мен жаманның арасын ажырата алмасаң, құр естіліктен пайда жоқтығын ескертеді.
Екіншіден, есті сөздерді есіткенде салғырттанып, шайқақтамау керек дейді.Себебі, өмірде кейбір адамдар естілердің айтқан ақылын есіткен соң, шыға бере ұмытып кетеді.Осылайша, бұрынғы өз қалпына түседі.Мұндай адамдарды ақын сөз танымайтын, сөздің мәнісін ұғынбайтын адамдар деп ойлайды.Одан да шошқаны баққан жақсы деп, сөз танымайтындарды қатты сынға алады.
Расымен де, ақын айтқандай, өмірде сөзді ұқпайтын адамдар кездеседі.Ондай адамдар өзімдікі жөн деген өзімшіл пікірмен жүреді.Ал, қоғамда мұндай адамдардың айналасына зиянын тигізетінін білеміз.Өзімдікі жөн деген адамда сабыр да, сақтық та болмайтыны белгілі деп ойлаймын.
Ойымды қорытындылай келе, мың жерден білімді болып тұрсаң да, есті сөзді ескеріп, қажетіңе жаратпасаң, білімділігің түкке тұрғысыз деп ойлаймын.Себебі, жақсылыққа жақсылық, естілікке естілік қана үйір болады.Есті сөзге сүйініп, көңілге түйінгенде ғана мәніне терең бойлап, өміріңе жаратады екенсің.Ендеше, Абай айтқандай, естілердің сөзін ескеріп жүрейік.

10.Абай Құнанбаевтың Ескендір поэмасындағы ақын жеткізген Ескендірдің әлсіздігін талдап жазыңыз
Абай Құнанбаевтың Ескендір поэмасындағы Ескендір қандай адам? Ақылдылығымен, айласымен, көрегендігімен, талапшылдығымен, мақсат қойғыштығымен атағы жер жарған, ешікімді өзіне бағындырмай қоймаған даңқты тұлға. Керемет! Осыншама ұлы қасиеттерге ие атақты патшаның бойында міні бар ма, әлсіздігі бар ма?!
Иә, бар! Және ол әлсіздіктері аз да емес! Ғұлама Абай оның жауабын поэманың өзінде бізге ұғындырып та берді. Ақын патша ұлылығын көрсете отырып, сол ұлылықтың астарында әлсіздіктің жасырынып жатқандығын дәлелдей жазады. Македониядағы бала күнінен ер көңілді, Мақтан сүйгіш, қызғаншақ бала. Әкесі өмірден кеткен соң жиырма жасқа әлі толмаған жігіт билеуші болды. Өзін алып билеуші санаған Ескендірге оның мемлекеті өте кішкентай болып көрінді: өз жұрты аз көрініп, көршілерге көз алатып қарады оңды-солды. Осылайша, дайын билікке оп-оңай қол жеткізген Ескендірдің бойындағы көрсеқызарлық оты тұтанды.
Ескендір неғұрлым көп жерді жаулап алған сайын оның ашкөздігі мен қатыгездігі өрши түсті. Бұл-заңды құбылыс. Алтын көрсе, періште жолдан таяр,- деп халық та айтқан емес пе?! Ешқашан қылышы майырылмаған Ескендір енді үсті-үстіне масаттана береді. Жолында не кезіксе, соның барлығы ұлы жеңімпаз Ескендірге тиесілі болуы тиіс! Тіпті, кішкентай бұлақ та оның ашкөздігін тоқтатпады:
...Менен қалмай, бұл суды шапшаң өрлеп,
Талқан қылып шаһарын алыңыздар!. Көрдіңіз бе, жойқын билеушінінің екпінін ешкім де тоқтатпайтын сияқты!
Тойымсыздық, ашкөздік, қанағатсыздық, қатыгездік, өзінен басқаны көрмеу, өзгені мойындамау, қырып-жою ұлылық па? Жоқ, бұл барып тұрған қасиетсіздік, осалдық, патшаның өзі байқамаған сорақы әлсіздігі! Поэманың ақырына қарай:
...Тоя ма адам көзі мың-мың санға...
...Қанша тірі жүрсе де өлген күні
Өзге көзбен бірдей-ақ болады екен... деген жолдарда Ескендірге ақылшысының сынай айтқаны патшаға терең ой салады. Ешкімге құлақ аспаған даңқты билеуші дана Аристотельдің әрекеті мен ақыл сөзінің алдында осылайша алғаш рет мойұнсынды.
Қорыта келе, Абай Құнанбаевтың Ескендір поэмасында ақын зұлымдық пен мейірімсіздікті ақылға жеңдіреді. Поэмадан ұлылық пен даңқ иесі болу-ашкөздік, қанағатсыздық, жауыздық, менмендіктен жасалмайтындығы жайлы дана ой түюге болады.

11.Шәкәрім Құдайбердиев Жастарға өлеңінде жастарды неге Абай арқылы түзеткісі келді?
Абай және Шәкәрім... Бірінші айтар нәрсе Шәкәрімнің Шәкәрім болып қалыптасуына әсер еткен бірден бір тұлға, ол ағасы - Абай. Ол жастайынан Абайдың тәрбиесінде өсті. Абайдың ықпалымен өлең жазды, Абайды түсінуге тырысты. Абайдың діттеген мақсатын өз діттегеніне айналдыра білді. Абай нені қалап еді? деген сұрақ туындары анық. Ұлы ақынды мазалаған да, ұйқы бермеген де қалың елі қазағының жайы екені бәрімізге аян. Ақын өз шығармаларында халқының кейбір наданығы - өнер, ғылым, білім іздемей, мал іздеуі, мақтан табуы жайында ашына да ашыла айтты.
Жасымда ғылым бар деп ескермедім,
Пайдасын көре тұра тексермедім, - деп сөз бастаған Абай жастардың құр уақытты өткізбей, білім жолына түсуін қалады.
Өз кезегінде інісі Шәкәрімге білім ал, өрісіңді кеңейт! - деп талай рет айтты, талай рет оған жол сілтеді. Абай сілтеген жолды, Абайдың жолын Шәкәрім ұғына білді. Міне, сол үшін де Шәкәрім өлеңдері Абай өлеңдерімен қай жағынан болмасын сабақтас болып келеді. Соның бірі Жастарға атты өлеңі. Ол жастарға өшпес өмір, зорлықсыз мал беретін данышпан бар екендігін, ол данышпанның Абай екендігін айтады. Жастарды Абайдан ақыл, білім, насихат іздеуге шақырады. Надандықтың заманы орнап тұрған шақта жастардың жайын ойлап, Абайдың халін ұқтыруға тырысты. Абай айтар ақылын айтудай-ақ айтқан еді, алайда, оның сөзін сөз деп іліп алар жан табылмады. Шәкәрім жастарды Абай ақылын алуға шақырды. Өз Абайын өздері ұнатпайтын халқының сол бір надан мінездерін кінәләді. Шәкәрімнің мазалаған ойлары қазақтың ғылым-білімді іздеуін, сол ғылым мен білімге ие адамдармен санасуын қалады. Ол қоғамның кемшіл тұстарын табалай отырып, басқа бір жолды табуға итермелер, жастарды жігерлендірмекке талпынды. Осы жолда ақыл тұтар сөз иесін Абай деп таныды. Соның ілімімен дүниеде мақтан жыймай, надан болмай, жалқаулық танытпай, өтірікке бармай өтуді дұрыс деп тапты.
12.Ш.Құдайбердіұлының Еңлік-Кебек поэмасындағы Еңліктің қазақ қызына кереғар мінездерін талдап жазыңыз.
Қазақ әдебиетіндегі көпетеген поэмаларда кейіпкерлерден болашағымызға улгі етерлік қасиеттері мен өзіміздің бойымыздан алшақ етуге тырысатын қасиеттер болады.Қазақ әдебиетінің шығармашылығында кейіпкердің бейнесін керемет суреттейді.Соның бірі Шәкәрім Құдайбердиевтің Еңлік-Кебек поэмасындағы екі ғашықтың бейнесі.Батыр Кебек пен тік мінезді сұлу Еңліктің бейнелерін оқып отырып көзге елестете аламыз.Кебектің батырлық ер мінезіді,парасатты әрі ақылды ер екені,ел-жұрты үшін жасқанбайтын азамат екенін білеміз.Еңліктің сұлулығымен қатар бойындағы батылдықпен күресшілдік қасиетерін байқаймыз.Бірақ Еңліктің бойынан қазақ қызына тән емес қасиеттері байқалады.Еңліктің қай мінезі қазақ қызына сай емес екендігін талдап көрейік.
Біріншіден,Еңліктің бойындағы еркекшоралық.Ер балаша киіну қазақ қызына мүлдем жараспайды.Қазақ қыздары ұзын көйлекпен орамал киюдің арқасында өздерінің гүлдей нәзік сұлу жандар екенін көрсете білген.Еңліктің ер балаша әрекет жасауы да қазақ қызына жат қылықтың бірі.
Екіншіден,қазақ қызы ешқашан ата-анасына қарсы шықпаған,ата-анасының ақ батасын алмай кетпеген.Еңлік өзінің атастырылған адамы бар екенін біле тұра ол Кебекке өз сезімін айтадаы.Еңліктің Кебекпен қашып кеткенін есту қыздың ата-анасына оңай болмады.Қазақ қызы ешқашан ата-анасының рұқсатынсыз қашып кетпейді.Ата-анасы қабылдаған шешіміне Еңліктің қарсы шығуыда қазақ қызына кереғар мінездерінің бірі.Қыз бала өзінің орнын білген,үлкендердің шешіміне қарсы шықпаған. "Мен жүрген бір сорлымынбағым жанбай "деп Кебекке өзінің басқаға атастырылып сорлының кейіпін кешіп жүргенін айтады.Еңліктің бойында қыз балаға тән ұяңдық байқалмайды.Қазақ қызы әрдайым гүлдей нәзік ,тәрбиелі жан болуы қажет.Қазақ халқы қыз баланы ерекше құрмет тұтады.Парасаттылығы мен инабаттылығы бойында,көркіне ақылы сай қазақ қыздары әрдайым ұлтымыздың ұлылығының дәлелі бола алады.

13.Сал-серілердің(әнші-ақындар) көтерген мәселесін, қозғаған тақырыбын талдап жазыңыз
Қазақ поэзиясының ерекше дамыған кезі ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басы. Бұл кезеңдегі қазақ поэзиясының басында сал-сері-лер (әнші-ақындар) шығармашылығы кең етік алды. Сал-серілер шығарма-шылығы сан түрлі өнер салаларын тығыз байланыстырған ерекше сипаты бар мұра болып табылады. Сал-серілер әдебиет тарихында да, музыка өнері тарихында да есімдері алтын әріппен жазылып, халықтың ерекше ықыласы-на, сүйіспеншілігіне бөленген талант иелері. Сал-серілердің өзіндік ерекшеліктері мынада: олар өлең жазады, өз өлеңдеріне ән шығарады, сол әндерді өздері орындап, халық арасына таратады. ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр-дың арасында Біржан сал Қожағұлұлы, Ақан сері Қорамсаұлы, Мұхит Мералыұлы тәрізді бірқатар сал-серілер атағы кең жайылған болатын. Одан беріректе әйгілі Үкілі Ыбырай Сандыбайұлы, Иманжүсіп Құтпанұлы, Балуан шолақ Баймырзаұлы, Әсет Найманбайұлы, Жаяу Мұса Байжанұлы сынды өнерпаздар өздеріне дейінгі сал-серілер дәстүрін жалғастыра түскен болатын. Олардың өз дәуірінің мазмұны мен сипаты сәйкес өзіндік ерекшеліктері, бұрынғы сал-серілерге ұқсайтын да, ұқсамайтын да сипаттары мол еді. Олар-дың шығармалары ерекше әсерлі болған, сол себепті де халық арасында кең тараған.
Әрбір сал-серілердің көтерген мәслесі, қозғаған тақырыбы, көркем ойлау қабілеті өзгеге ұқсамайтын өрнектерімен ерекшеленеді. Олардың барынша ортақ бір мәселесі - өз шығармалары арқылы заман шындығын, қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті, әділетсіздікті шыншылдықпен жырлау болды. Олар өздерінің айналасындағы жағдайды жіті көре білді, ойларын батыл айтып отырды.
Өз дәуіріндегі әлеуметтік теңсіздік пен адамдар араындағы әділетсіз қарым-қатынасты, бай адамдардың әлсіздерге жасаған жамандығын жырлауға келгенде, Жаяу Мұса Байжанұлы ерекше жарқырап көрінді. Ол өз басынан өткен жайттарды негізге ала отырып, ағайынның алауыздығы, көре алмаушылық, өтірік пен өсек, бірлік пен татулықтың жоқтығы сияқты құбылыстарды батыл сынады. Сол үшін қуғынға да түсті, таяққа да жығылды. Бұл тақырып Ақан сері мен Біржан салдың шығармашылық мұра-сында молынан қамтылған болатын. Олар да таяқ жеп, қысы көрген. Ақан сері осындай қысымның кесірінен Құлагерінен айырылып, қарта йған шағын мұң-шермен өткізді.
Сонымен бірге адам баласының өмірі, тіршілігі, көңіл-күйлері, жастық шақ пен махаббат сезімі жайындағы мәселелер де сал-серілердің назарынан сырт қалмады. Халқына әрі ақын, әрі әнші, әрі сазгер ретінде танылған, ұрпақтарына аса мол қолдырған сал-серілердің шығармашылығы әдебиетіміз бен мәдениетіміздің дамуына өлшеусіз үлес қосқан аса құдіретті құбылыстардың бірі болды. Сонымен қатар, олардың өзекті тақырыбы - туған елі, оған деген сүйіспешілігі, елдің бірлігі, бүтіндігі, тұтастығы. Ел басында күн туғанда қолдарына қару алып, жорыққа бірге аттанды, ру-тайпаларға басшылық етті, сұрапыл қанды майдан көріністерін жырға қосты. Шығармаларында ерлікті мадақтады, қаза болған батырларды жоқтап, ел қайғысымен бөлісті.
14.Әнші-ақындардың өлеңдеріндегі серілік табиғатын талдап жазыңыз.
Сал-серілік өнерді жоғары дәрежеге көтерген әнші, күйші, суырып салма ақындар серлік үрдісті қатаң сақтап, нағыз бесаспап өнер иісі бола білген. Сонымен қатар олар атақты шерген, сұңқар, лашын ұстаған құсбегі. Аттың өң жүйрігін таңдап мінген атбегі, он саусағынан өнері тамған теңдессіз шебер, керемет зергер де бола білген. Сал-серілерді халық әрқашан ардақ тұтып, оларды қайда болса да қуанышпен қарсы алып, өнерін аңыз етіп, мақтан тұтқан. Қазақ ұлтының мәдениеті тарихындағы XIX ғасыр ақын-әнші, сазгерлердің өзіндік "алтын ғасырына" айналып, қазақтың кәсіби өнері-әдебиетінің, поэзиясының, музыкасының шыңына шыққан кезі болды. Сөйтіп, XIXғ екінші жартысы-қазақтың ақындық өнерінің барынша өркендеген кезеңі болды. Осы кезде ақындық өнерге тән тұрақты жанарлар қалыптасты. Солардың ішінде, әсіресе, ақындардың өзін-өзі бейкелеуге арналған әндерін келтіруге болады. Оған мысал ретінде "Біржан сал", "Ақын Әнші", "Мұса", "Мәди" "Сары", "Әсет" өлеңдерін атауға болады. Олар мұндай әндерінде әрі ақын, бір жағынан өзін тыңдаушыларына таныстырып өткен, екіншіден, туған ел өмірі мен мәдениетінде алып отырған өз орнын жақсы түсініп, соны әнге қосады. Менім ойымша әр әнші-ақының өзіндік шығармашылық өнері дербес қалыптасады. Мысалы,әрбір ақындағы шешендіктің, суырып-салма өнердің, актерлік элементтердің болуы, тіпті, киген киімі, жүріс-тұрысы, өнерге деген көз қарасы, әнші, сал-серілерге ортақ нәрсе болды. Мұхтар Әуезов ақынның осындай орындаушылық жерлерін сипаттай келіп, оны "жалғыз актердің театры" деп айтқаны кездейсоқтық емес.
Сері де - сол атақты әнші, күйші, ақын өнерпаз. Оның киім киісі сұлу да сыпайы. Осындай жердің сыртында ол сұлу сүйген, жүйрік баптап, құс салатын. Әрі аңшы, саятшы, әрі мерген, әрі палуан, шешен, шебер, қысқасы халық сөзімен айтқанда "сегіз қырлы, бір сырлы" аса биік азамат - қазақ әнші-ақындарының өлеңдеріндегі серілер дәл осындай.
15.Сал-серілердің тағдырына әсер еткен әлеуметтік мәселелерді талдап жазыңыз.
Қазақ әдебиеті мен мәдениетінің алтын қорына өз туындыларын қалдырған әрі ақын,әрі сазгер-сал-серілер тобы.Елдің еркесі ен өнердің серкесі болған сал мен сері кім еді?Олардың қалдырған туындыларының өзектілігі мен өміршеңдігі неде?Бұл сауалдарға жауап ала отырып,сал-серілер шығармашылығы тікелей өз шығармашылығымен байланысты екендігін көреміз.Олардың мұраларының өміршеңдігі осында жатыр деп ойлаймын.
Сал-серілер- айналасына өнер шамын жағып жүрсе де,өздері өмір сүрген ортада әділетсіздікті ең көп көрген адамдар.Біріншіден,сал-серілердің тағдырына әсер еткен ел ішіндегі күштілердің жасаған қиянаттары деп ойлаймын.Мысалы,күллі қазақ жұртына атағы жайылған Ақан серінің өмірінің трагедиямен өткенін бәріміз білеміз.Ақан серінің өмірінің соңында елден оқшауланып,жеке өмір сүруіне не себеп болды?Бұған сол кездегі ел ішіндегі күштілердің жасаған зұлымдығы кіәлі еді. Қас қылған жануарым Құлагерге,Жауызға бар тілегім өлең берсін...деп жырлауының мәнісі осында жатыр.Мұсаны жаяу аттандырған,Біржанға қамшы тигізге,аяқ-қолын шынжырлатқан да сол замандағы әділетсіздіктің көрінісін байқатады.Жаяу Мұсаның Жаныма батқандықтан ашынамын,Мен неге жаяумын деп басыламын, - деуі зорлық-зомбылыққа қарсы өмшіл үнін көрсетпеуі емес пе?
Сал-серілердің тағдырына әсер еткен екінші бір әлеуметтік мәселенің бірі-олардың көбінің қуғын-сүргінге ұшырауы.Бүкіл қазақ даласын шарпыған дүрбелең сал-серілер тағдырына да әсер етеді.Мысалы,атақты арындаған әнші Әсет сол дүрбелеңнің кесірінен Қытай жеріне көшуге мәжбүр болады.Ақын: Жылап жүріп осы күнде елсағынып...деген жолдардан шалғайда жүрген бүкіл қандастары атынан сөйлейді.Атақты Сегіз серінің Қашқын келбеті өлеңінің тууы да тікелей,қуғын-сүргінге байланысты.Патшаға қызмет етуден бас тартқан өнер иесі өмірін қашқындықпен өткізеді.Өзінің өлеңінде: Қазақты патша ағзам сатпақ болды,Исатай,Махамбетті атпақ болды,деп Шомбал биге жауап беруі ел ішіндегі келеңсіз әлеуметтік жағдайға қарсы үн көтеруі еді.
Ойымды қорытындылай келе,сал-секрілер тағдырына әсер еткен әлеуметтік мәселелер көп екеніне көзіміз жетеді. Қолда барда алтынның қадірі жоқ деп дана халқымыз айтқандай,дер кезінде сол асылдарымызды бағалай алшмағанымызға жаным ауырады.Десе де,ақындарымыз өздерінің қиянатқа ұшыраған тағдырларына қарсы тұрып,артқы ұрпаққа өшпес мұраларын қалдыра білді.Олардың мұралары ғасырдан-ғасырға жалғасып,жасай береді деп ойлаймын.
16.Жаяу Мұсаның қиянатқа жазылған "Ақ сиса" өлеңіндегі оптимистік ой-толғамдарға дәлелдер келтіре жазыңдар
Жаяу Мұсаның Байжанұлының "Ақ сисасын" білмейтін исі қазақ жоқ шығар. Бұл - қазақ топырағындағы теперішті тағдырдан хабар беретін сом туынды. "Ақ сиса" - өз уақытындағы қоғамдық бүлік пен күрестің гимніне айналған атышулы өлең. "Ақ сиса" сияқты әлеуметтік теңсіздікті әшкерлеген өлеңді күні бүгінге дейін халық сүйіп тыңдайды. Ақын, Жаяу Мұсаның өмірін кеңінен зерттеп жүрген Ғалым Жайлыбайдың айтуынша, "Ақ сиса"-жеңілдікті көтермейтін шығарма. Әннің бойында қазақтың қамын жеген қайраткердің басындағы тратегия ғана емес, бүкіл қазақ халқының "әлімжеттік" кезеңдегі жағдайы сипатталған. Бұл өмір бойы тауқымет тартқан ақын-сазгердің елі үшін жанайқайы іспетті. Бірақ Жаяу Мұсаның бұл өлеңі қиянатқа қарсы жазылғанымен, мұнда оптимистік ой-толғамдар бар ма?
Негізінен, бұл өлең оптимистік рухтан туған өлең. Осы өлеңнің тарихына жүгінсек, Бір күні Жаяу Мұса ауылдарының тұсынан өтіп бара жатқанда, Шормановтар астындағы атын тартып алып, өзін көк ала қойдай етіп сабап жібереді. Бірақ Мұса Шормановтар тұқымының мұндай зорлығына жасқанып, жасымайды. Мұса ат орнына қолына таяғын алып, жаяу-ақ ел аралап, ән шырқап жүре береді. Осы жерден Мұсаның оптимистік көңіл-күйін байқауға болады. Оның өлеңінде мынандай жолдар бар:
"Шорманның Мұстапасы атымды алып,
Атандым сол себептен Жаяу Мұса".
Шормановтар оның атын тартып алып, "Жаяу Мұса" атандырғанымен, асқақ әніне тұсау сала алмайды.
"Жылансын екі басты ел жалмаған,
Қоймаймын, не қылсаңда, айтар сөзім, " деп Шорман тұқымының зорлық-зомбылығына деген ыза-кектің әсерінен композитордың күрделі шығармаларының бірі екенімен келісесіз бе? Әрине, бұл - теңсіздікке, зорлықшыл, қиянатшыл үстем таптардың іс-әрекеттеріне деген наразылық пен ыза-кектің уытты күшін көрсететін әлеуметтік мәні зор ән. Батыл, сонымен қатар оптимистік рухтан туған бұл ән дұшпанға бітіспес кектіғана емес, шындық пен әділеттіліктің жаршысындай естіледі. Қазақ даласындағы феодалдық тұрмыс жағдайды сынайтын әуезді туынды. "Ақ сиса" әні композитор шығармашылығының биік шыңы.
17.Сал серілердің (әнші-ақындар) өлеңдеріндегі қыз сипатын жазыңыз.
Сал-серілер өлеңдерінде ару қызды, көрікті келіншекті аялау, жақсыларды дәріптеу негізінде жырға қосқан. Өлеңге жыр ете отырып табиғи сұлулықты жарастыра білген. Ол кезде көптеген ақындар теңеу образы ретінде аркды-аққу, лашын, бұлбұл құсқа теңеген. Олардың өзіндік ерекшіліктері бар. Теңеу образындағы құс атаулары адам бойындағы ерекшеліктерді таныта білді. Қазақ елінде ежелден сал-серілер өлеңдерінде қазақ қызының инабаттылығын ерекше бейнелеген. Оның әр жүрісінен тәрбиелігін аңғарған. Сондай-ақ ежелден қазақ қызын тыйым салып өсірген. Мұның барлық қыздың өз орны бар екендігін айқын көрсетеді. Оларға: ақша маңдай, перизат, аймақ ауыз, сүмбіл шаш, қарақат көз,жазық маңдай, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.