Қазақстан қоғамын реформалау кезеңіндегі әлеуметтік-мәдени модернизация (1991-2000 ж. ж)

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 93 бет
Таңдаулыға:

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университеті.

УДК 94. (574) А94

ТАРИХ ФАКУЛЬТЕТІ

МАГИСТЕРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

«Қазақстан қоғамын реформалау кезеңіндегі әлеуметтік-мәдени модернизация (1991-2000 ж. ж)

Орындаушы : «Ахметова Динара Мейрангалиевна» 2020 г. /қолы/ /Ф. И. О. /

Ғылыми жетекші. «Мамырбеков Арафат Мәжитұлы» /регалии/ /қолы/ /Ф. И. О. / «» 2020 г.

Қорғауға рұқсат: Кафедра меңгерушісі «Болатова Қ. Б/регалии/ /қолы/ /Ф. И. О. / «» 2020 г.

Қазақстан Республикасы

СЕМЕЙ 2020

Анықтамалар

Модернизация- а) гуманитарлық ғылымдарда(франц. -жаңғырту) артта қалған елдердің алдыңғы қатардағы елдердің деңгейіне жетуге бағытталған мемлекеттік саясаты. Жаңғырту (Модернизация; фр. Modernisation - жаңа, қазіргі заманғы) - жекелеген тетіктер мен түзілімдердің құрылымдарын өзгерту арқылы білдектің функционалдық және басқа да қасиеттерін жақсарту, сенімділігін арттыру және пайдалану мерзімін ұзарту. Жаңғырту өнеркәсіптік жабдықтарды, аспаптарды, тұрмыстық бұйымдарды оларды жасаудың технологиялық процесіне күрделі өзгеріс енгізбей-ақ жетілдірудің барынша тиімді тәсілі. Жаңғырту негізгі жаңғырту жөне жабдықты жаңғырту тағы басқа болып бөлінеді; ә) модернизация дегеніміз-техникалық ғылымдарда объектіні жаңарту. Объектілердің рөлінде қандай да бір механиз тетіктері, технологиялық процестер, қоғамдық қатынастар, экономика, саясат, мәдениет бола алады.

Әлеуметтілік - бұл адамның өмір сүруіне және қоғамға қосылуына ықпал ететін белгілі бір мүлік иесі. Әлеуметтену ол - әлеуметтену процесіне субъективті көзқарас. Алайда, әлеуметтілікті тәрбиелеу құралы ретінде оған қоса тәрбиелеудің қандай да бір бағыты деп түсіну мүмкін емес:бұл термин адамның өзі жасаған әлеуметтік топтан және білімді тұлғадан алған құндылықтарын білдіруге ыңғайлы. Әлеуметтілік ұғымы фактордың тікелей топтың атынан әрекет ететін, оның мүдделерін, құндылықтары мен нормаларын білдіретін жағдайын сипаттайды[1, 1] . Тарихи тұрғыдан алғанда, термин әлі күнге дейін В. И. Дальдың сөздігінде, оның француздық шығу тегі туралы айтылған [2, 408], және бұл термин «азаматтық, азаматтық қатынастар, өзара қарым-қатынастар және азаматтық өмірдің міндеттері . . . » деп түсіндіріледі.

Мәдениет-( лат. cultura - өсіру, кейіннен - тәрбиелеу, білім беру, дамыту, қадірлеу) -адам өмірінің әртүрлі салаларында көптеген мағынаға ие ұғым. Мәдениет философия, мәдениеттану, тарих, өнер тарихы, лингвистика (этнолингвистика), саясаттану, этнология, психология, экономика, педагогика және т. б. Негізінен, мәдениет деп адамның өзін-өзі танытудың барлық формалары мен әдістерін, адам мен тұтас қоғамның дағдылары мен қабілеттерін жинақтауды қоса алғанда, оның ең алуан көріністеріндегі адам қызметі түсініледі. Мәдениет сонымен бірге адамның субъективтілігі мен объективтілігінің көрінісі ретінде көрінеді (мінез, құзыреттілік, дағды, қабілет және білім) .

Социомәдениет (әлеуметтік мәдениет) - бұл күрделі көп қырлы түсінік. Мұны кең және тар мағынада қарастыруға болады. Кең мағынада бұл мәдениеттің экономикаға, саясатқа және әлеуметтік салаға енуі. Тар мағынада, бұл әлеуметтік қатынастар мен мәдениеттің синтезі, мәдениеттің әлеуметтік мәнінің көрінісі. Әлеуметтік мәдениеттілік рухани құндылықтарды, берік дәстүрлерді, әлеуметтік тәжірибені, мінез-құлық ережелері мен нормаларын қамтитын жүйелік сапа ретінде қызмет көрініс. Әлеуметтік-мәдениеттілік қоғамның мәдени байлығына ие болуды және оны жеке адамның, белгілі бір әлеуметтік және кәсіби топтың, тұтас қоғамның әлеуметтік іс-әрекетінде қолданудың өлшемін көрсетеді. Демек, әлеуметтік мәдениет - бұл мәдениеттің жай күйі ғана емес, сонымен бірге субъектілердің әлеуметтік күштері жүзеге асырылатын әрекет процесі. Мәдениеттің арқасында әлеуметтік экономикалық, саяси, идеологиялық түсінік.

Экономика - а) (грек тілінен οἶκος «үй, экономика; үй шаруашылығы» + μμος «ном, үй шаруашылығын басқарудың аумағы; ереже, заң»; сөзбе-сөз «үй шаруашылығының ережелері») - серіктестіктің экономикалық қызметі, сонымен қатар қатынастардың жиынтығы, өндіріс, бөлу, айырбастау және тұтыну жүйесінде пайда болған термин; ә) экономика ретінде қоғамды материалдық (материалдық) және материалдық емес (рухани) игіліктермен қамтамасыз ететін басқару жүйесі болып табылады. Экономика ғылым ретінде - шектеулі ресурстар жағдайында қоғамның үнемі өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыру жолдарын зерттейтін ғылым.

Қысқартулар тізбесі

БЭК - Бірыңғай экономикалық кеңістік

ДСҰ -Дүниежүзілік Сауда Ұйымы

ЖОО - Жоғары Оқу орындары

КСРО - Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы

ҚР - Қазақстан Республикасы

ҚХР -Қытай Халық Республикасы

РФ - Ресей Федерациясы

СІМ -Сыртқы Істер Министрлігі

ТМД -Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы

ЮНЕСКО - Біріккен Ұлттардың білім беру, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі ұйымы

БАҚ - бұқаралық ақпарат құралдары

ҚҰБ - Қазақстан Ұлттық Банкі

АҚШ - Америка Құрама Штаттары

ҚХА - Қазақстан Халық ассамблеясы

ҚазКСР - Қазақ КЕҢЕС Социалистік Республикасы

ҰҒА - Ұлттық Ғылым Академиясы

ҚазАқпарат - Қазақ Ақпарат

РМҚМ - Республикалық Мемлекеттік Қазыналық Мекеме

ААҚ -Ашық Акционерлік Қоғамы

ЗТМО -Зейнетақы Төлеу Мекеме Орталығы

НТК - научно-техническая коорпорациясы

КІРІСПЕ . . . 6

КІРІСПЕ. . . 6: 1 Қазақстан қоғамды түбегейлі реформалау кезеңінде (1991-1995жж) . . . 15

КІРІСПЕ. . . 6: 1. 1 ХХ ғасырдың 90-жылдарының басындағы Қазақстаннның әлеуметтік-экономикалық жағдайы және оның мәдени дамуға әсері . . . 15-31

КІРІСПЕ. . . 6: 1. 2 Қоғамның әлеуметтік-мәдени даму бағытындағы мемлекет саясаты және оны іске асырудағы шаралары . . . 32-52

КІРІСПЕ. . . 6:

КІРІСПЕ. . . 6: 2 тарау Қазақстан қоғамы әлеуметтік-мәдени дамудың жаңа кезеңінде (1996-2000 жж) . . . 53

КІРІСПЕ. . . 6: 2. 1 Экономикалық тұрақтану негізінде елімізде әлеуметтік мәселелерді шешудегі шаралар . . . 53-63

КІРІСПЕ. . . 6: 2. 2 Қоғамның мәдени дамуындағы жаңа бетбұрыстар . . . 64-81

КІРІСПЕ. . . 6: ҚОРЫТЫНДЫ . . . 81-82

КІРІСПЕ. . . 6: ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 88-93

КІРІСПЕ. . . 6:

Кіріспе

Диссертациялық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Зерттеу жұмысында алғаш рет ҚР тәуелсіздік алғаннан кейінгі 10 жылдық кезеңі сипатталады. Онда әлеуметтік және мәдени реформаландыру барысында модернизацияландыру үрдісі нәтижелерінің модульдік жаңа келбеті анықталды және дәлелденді.

Диссертация тақырыбының өзектілігі: Қазіргі таңда қоғамтану-гуманитарлық саладағы ғалымдарды қызықтыратын мәселелер шеңберінің кеңеюіне байланысты тарихта әлемдік модернизациялану, яғни жаҺандану терминінің рөлі мен маңызы айтарлықтай жоғарылады. Бірінші кезекте, бұл тарихшыларға қатысты мәселе, себебі қазіргі заманғы тарих ғылымы негізінен жекелеген мемлекеттердің, аймақтардың немесе белгілі бір кезең тарихымен айналысатын дәстүрлі ғылым саласына қарағанда адамзаттың жаһандық тарихының мәселелерін өзгеше қарастырады.

Қазіргі уақытта әртүрлі бағыттар бойынша зерттеулерде де деректерді, соның ішінде жаңа сөздерді қолданудың шеңбері айтарлықтай кеңейіп жатыр. Бүгінгі таңда, гуманитарлық сала мамандарын жаһандық тарихтың мәселелері көптеп қызықтыруда, сондықтан пәнаралық байланыстардың (тарих, әлеуметтану, мәдениеттану, саясаттану) маңызы артып, әртүрлі деректерді қолданудың ерекше сипаты бар.

90 жылдардың басы Қазақстан Республикасының модернизациялануын халық қөзқарасынан саяси тұрақсыздықтың барысында әлеуметтік-мәдени үрдісіі қиын екенін байқатты. Мұндай да, жоғары технологиялар мен өндірістердің дамуы экономиканың шешуші факторына айналады, адами фактор арқылы әлеуметтік эволюция процесіне тікелей әсер ететін мәдениеттің рөлі (терминнің кең мағынасында) күрт артады. Кез-келген елдің сәтті саяси және экономикалық дамуы қоғамның барлық салалары үшін білікті ұлттық кадрларды даярлау және осы негізде жалпы халықтың мәдениеті мен білімінің деңгейін көтеру сияқты маңызды алдын-ала мақсатты орындамауы мүмкін емес. Тәуелсіздік алғаннан кейін экономикалық тұрақтану жолында, соның ішінде мәдениет саласында мақсаты бағытталған қайта жаңару жолына түскен тәуелсіз ел - Қазақстан Республикасы.

1991 жылдың 16 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі туралы Конституциялық заң Еуразия құрлығының жүрек тұсындағы ел атанған ұлан - ғайыр өлкеде жаңа мемлекеттің дүниеге келгенін паш етті. Санаулы жылдарда әлемнің әр тарапындағы алуан мемлекеттерден келіп түскен ежелден азаттық аңсаған халықтың тәуелсіздігін таныған қуаншты хабарлар әлемдік ақпаратта дүниенің төрт бұрышына тарағанын білеміз. . Енді міне, сол қуанышты сәттерден бері қарай, бүгінгі күні азат Қазақстанның ең қастерлі құндылығы - ел тәуелсіздігіне 30 жылдай.

Әлеуметтік, мәдени жаңғырту қазақ еліне таңсық жағдай емес. Көшпенді көне тарихы бар мәдениетке бай ел. Сондықтан әлеуметтік және мәдени саладағы өзгерістерді зерттеуді елдің қоғамдық-саяси және экономикалық өміріндегі ең қызықты және маңызды тенденцияларын және құбылыстарын талдап көрейік.

Осы мақсатта әлеуметтанушылар әртүрлі факторларды өзара байланыстырады. Мысалға, қоғамның дамуының соңғы онжылдықтарындағы әлеуметтік жағдайды қоғам мен мәдениеттің ғылымының бір бөлігі ретінде әлеуметтік мәдениет шеңберіндегі өркениетке көзқарасы ретінде қолданды. Орыс зерттеушісі Б. С. Эрасова еңбектерінде «әлеуметтанулық көзқарас норма мен іс-әрекеттің, құндылық бағдарларын жүзеге асырудың механизмі мен діннің өмірдегі рөлін және олардың өміріндегі рөлін анықтауға мүмкіндік береді делінген. Барлық дамушы елдер үшін ең жақсы шешім дәстүрлі мәдени мұраны жандандырумен қатар қазіргі заманғы мәдени элементтерін енгізу және ұштастыру»- дейді. Батыс және араб социологтарының көпшілігі әлеуметтік даму адамды дәстүрлі төменгі деңгейден қазіргі заманғы өмір деңгейіне көтеруді көрсетеді. Басқаша айтқанда, жалпы халықтың өмір сүру сапасының айтарлықтай өсуі ол, қолда бар мүмкіндіктер мен ресурстарды ұтымды пайдалану. Осылайша қауіпсіздікті, тұрақтылықты қамтамасыз ететін белсенді мемлекет саясаты айқындалады.

Елд ің әлеуметт ік-м әден и д амуы оның б арлық көр ін істер індег і д ин ам ик алық үзд ікс із процесс болып т абыл ады деп тұжырым ж ас ауғ а бол ады. Үзд ікс із процесс рет інде бұл д аму әлеуметт ік құрылымды өзгертуге, әр түрл і әлеуетт ік мүмк інд іктерд і ашуғ а, ол арды од ан әр і ж анд андыруғ а, қоғ амның рух ан и ж әне м әден и қ айт а құрылуы үш ін қ аз ірг і з ам анғы мемлекет үш ін ж аң а мүмк інд іктер ж ас ауғ а б ағытт алғ ан ерекшел ік.

Кеңес Од ағы ыдыр ағ ан тұст а әлемд ік б әсекеге мүлде қ аб ілетс із, тек ішк і рынокқ а ғ ан а нег ізделген ш ару ашылығы б ар ебедейс із эконом ик алық жүйе б іржол а тұр ал анып, көпш іл іг і кедейш іл ік қысп ағын а түскен қ аз ақст андықт ардың бол аш аққ а деген сен ім і артты. Кез інде қ аз ақ х алқы үлкен д аңғыл жол б асынд ағы т әй-т әй б асқ ан с әб и сек ілд і қалыпта болса, бірш ам а у ақытт ан соң ж ағд ай мүлдем өзгерд і. ҚР Тұңғыш През иденті Н. Ә. Н аз арб аев бұл ж айынд а был ай деген бол атын : «Бұл т ар ихтың ж аћ андық сынд ары ж әне ж аң а эконом ик а модельдер ін іздеуд ің күрдел і кезеңдер і болды. К ід ір ісс із де қысқ а мезг ілде м індетт і: т әуелс із мемлекет құру, жосп арлы эконом ик ад ан н арықтық эконом ик ағ а, тот ал ит ар измнен демокр ат ияғ а көшуд і жүзеге асыру қ ажетт іг і туынд ады» . . .

Ал бүг ін өткен жылд арды еске түс ір іп ж әне б ізд ің күш-ж ігер ім із бен жет іст іктерм ізге қ ар ап нық сен іммен былай айтуға болады, б із стр атег иялық тұрғыд ан дұрыс жолды т аңд адық. Құқықтық ж әне әлеуметт ік с аяс и реформ ал ар кейде қ анш алықты қ иын жүрген іне қ ар ам ай, ж ақсы н әт ижелерге жетк ізд і. Ел эконом ик асы мен демокр ат иялық процесстер серп інд і д ам и отырып, республ ик амыз орынды түрде өң ір л идер і с ан алды ж әне б арынш а б әсекеге қ аб ілетт і эконом ик асы б ар алдыңғы қ ат арлы мемлекеттерд ің қ ат арын ан л айықты орын алуғ а ұмтылуд а.

Дүн иежүз і елдер і т анып, әлеуметт ік-эконом ик алық д аму қ арқыны ж ағын ан -өз іне л айықты орынд ард а тұрғ андығын мойынд ап отырғ ан т әуелс із Қ аз ақст ан мемлекет і т ар ихын қ айт а ой елег інен өтк ізу әрб ір х алық үш ін терең м әнге ж әне м аңызғ а ие. Ол тек қ ан а ертеде өткен қ ат ал д а қ ар ам а - қ айшылыққ а толы өм ірд і еске түс іру ж әне оны қ айт а қ алпын а келт іру үш ін ғ ан а емес, сонымен б ірге егеменд ік идеясы орын алғ ан бүг інг і т аңд а қ аз ірг і з ам ан процестер ін жете түс інуге мүмк інд ік беред і. От анымыздың т ар ихын зерттеу алдымен өз ім ізд ің қ ауым ж аст арының ж алпы ізг і ұрп ақт арының ж аң а с аяс и т ар их и аху алды с аяс и м әден иет ін, дербес ел мүддес іне с ай көзқ ар аст ар жүйес ін қ алыпт астыру үш ін өте қ ажет екенд іг ін өм ір шындығы д әлелдеп отыр. Сонд ай - ақ, ел ім ізбен терезес і тең іргелес ж әне ш алғ ай орн ал асқ ан дүн ие жүз і мемелкеттер і от анымыздықң кешег і мен бүг інг і өм ір ін б ілуге ерекше ден қойып отырғ ан ш ақт а, республ ик амыздың кейб ір ғылым, қоғ амдық ой жүйес ін ің жеке қ айр аткерлер і мен ж азушыл ары қ аз ақ т ар ихының кешег і оқ иғ ал арын әдей і бұрм ал ауы аяғын ан енд і тұрып келе ж атқ ан ж ас мемлекет ім ізд ің әлеуметт ік -м әден и эконом ик асының әр і қ ар ай қ арқынды д амуын а әсер ін т иг із іп отырғ андығы қ аз ірг і з ам анғы т ар их и д амуымызды бұрм ал ауд ан, не көмеск і б ілуден екенд іг і сөзс із.

Б ір ақ, б ір жүйеге келт ір ілмей, ш ашыр ай зерттел інген м әселелерд ің б ір і - т әуелс із Қ аз ақст анның д амуының алғ ашқы белес і 10 жыл іш індег і әлеуметт ік - эконом ик алық, әлеуметт ік- м әден и д амуы болып т абыл ады. Қ аз ірг і т аңд ағы д аму с атысынд а эконом ик алық өсуд і қ амт ам асыз ету ж әне осының нег із інде х алқының әл-ауқ аттық деңгей ін көтеруд і нег ізг і м ақс аты ет іп қойып, бұл үш ін елд ің эконом ик алық мүмк інш іл іктер ін өр істетуге ж әне әлемд ік ш ару ашылық пен ж алпы айм ақтық н арықт арғ а ену ін түзетуге қ ажетт і эконом ик алық ж ағд айл ар мен алғыш артт арды м әден и д амуғ а қ анш алықты әсер еткен і өзект і м әселе ет іп қ алыпт астырғ ан Қ аз ақст ан Республ ик асының КСРО ыдыр ап егеменд ік алғ анн ан кей інг і 10 жыл іш індег і әлеуметт ік -м әден и ж әне эконом ик алық т ар ихын зерттеп, оғ ан б ағ а беру өзект і м әселелерд ің б ір і екенд іг і д аусыз. Қазақ елі көне тарихымен бағалы.

1991 жыл Қ аз ақст ан үш ін т ар их и жыл. Кешег і алып импер ия КСРО ыдыр ап, Орт а Аз ия мемлекеттер і үш ін үлкен қ айт ал анб ас т ағдырлы с әт туды. Бұл «т әуелс ізд ік» деген қ астерл і ұғым ед і. Өзге мемлекеттер с ияқты Қ аз ақст ан д а егеменд іг ін ж ар иял ап, т әуелс із ел болды. Ал айд а КСРО-д ан мұр а болып қ алғ ан, түй ін і шеш ілмеген ұлт ар алық, әлеуметт ік-эконом ик алық м әселелер Орт а Аз ия мен Қ аз ақст анды тығырыққ а т іред і.

Д иссерт ац иялық зерттеуд ің хронолог иялық шеңбер і: Зер ттеу жұмысы КСРО ыдыр ап Қ аз ақст ан Республ ик асы т әуелс ізд ікке қол жетк ізген 1991 жылд ан б аст алып, егеменд і д амуының алғ ашқы он жылд ағы у ақыт ар алығын қ амт иды. Сонд ай- ақ ст ат ист ик алық деректерд і с алыстыру м ақс атынд а т әуелс ізд ік алғ анғ а дей інг і кезең ж әне он жылд ан кей інг і 1-3 жыл ар алықт арынд ағы м әл іметтер де қ амтылып өткен.