ҚАЗАҚСТАН ЕҢБЕК НАРЫҒЫНЫҢ ПАНДЕМИЯ КЕЗІНДЕГІ ӘЙЕЛДЕР ЖАҒДАЙЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

УДК 331.445

ҚАЗАҚСТАН ЕҢБЕК НАРЫҒЫНЫҢ ПАНДЕМИЯ КЕЗІНДЕГІ ӘЙЕЛДЕР ЖАҒДАЙЫ

Түйіндеме. Мақалада әлемдік пандемия жағдайында Қазақстан еңбек нарығындағы гендерлік өзекті мәселелер мен ұсыныстар көрсетілген. Мақала кіріспе, тәжірибелік бөлім және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Жұмысты жазу барысында шетелдік, отандық ғалымдар мен экономисттердің еңбектері мен зерттеу жұмыстары және статистикалық мәліметтер қолданылды.
Негізгі бөлімде халықаралық статистикалық мәліметтер мен зерттееулер бойынша сараптамалық жұмыстар жасалды. Отандық еңбек нарығындағы пандемия жағдайындағы статистикалық мәліметтер тапшылығына байланысты ХЕҰ мен Deloitte тұрақты түрде рейтингтерді талдауға мүмкіндік беретін және осы саладағы заңнамалық және басқа бастамалар туралы ақпарат беретін Әйелдер кеңесі туралы ғаламдық есебін қолдандым. Рейтингтік талдау негізінде Қазақстанды өзге мемлекеттермен салыстыра отырып, қорытынды жасадым.
Түйінді сөздер: пандемия, әйелдер жұмысы, еңбек нарығы, гендерлік сегрегация, жұмыссыздық.
Кіріспе. Соңғы бірнеше онжылдықта елдердің басшылары экономика немесе әлеуметтік салада болсын, өмірдің барлық салаларында ерлер мен әйелдер арасындағы теңгерім мен теңдікке қол жеткізуге тырысуда. Алайда коронавирустық пандемия гендерлік саясаттың дамуына өзіндік түзетулер енгізді. Сарапшылар пандемияның әсерінен әйелдер ерлерге қарағанда көбірек зардап шеккенін атап өтті.
Пандемия жағдайында жеке және қоғамдық өмірді ұйымдастырудағы өзгерістер еңбек нарығындағы гендерлік теңгерімсіздік мәселелеріне ғылыми қызығушылықтың жаңа кезеңін тудырды. Қазақстан, басқа елдер сияқты, дағдарысқа ең алдымен баға есебінен бейімделуде, демек, кірістегі гендерлік алшақтық өсуі өте мүмкін.
Негізгі бөлім. 2016 жылғы желтоқсанда Отбасы-гендерлік саясат тұжырымдамасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы шықты, бағдарлама 2030 жылға дейін жоспарланған. Сонымен бірге, 2015 жылдың қыркүйегінде Қазақстан БҰҰ-ның орнықты даму мақсаттарына қосылды, ондағы 17 мақсаттың 12-сі гендерлік тұрғыдан алынған болатын. Тұжырымдаманың мақсатын қысқаша санмен көрсетуге болады яғни, биліктің атқарушы, өкілді және сот органдарындағы, мемлекет пен корпоративтік секторлардағы әйелдердің үлесі 2023 жылға қарай 25%, 2030 жылға қарай 30% болуы керек деп нақты мақсат қойылған еді [1].
Жұмыс пен отбасылық өмірдің бұрыннан таныс тепе-теңдігі пандемия мен оның таралу ауқымын ұстап тұру үшін ел үкіметтері қабылдаған шаралармен бір түнде дерлік жойылды. 2020 жылдың көктемінде көптеген елдерде өзін-өзі оқшаулау режимі енгізілді, әсіресе егде жастағы адамдар үшін қатал болды, көптеген кәсіпорындардың жұмысы тоқтатылды, жұмыстың бір бөлігі үйге ауыстырылды, балабақшалар мен мектептер жабылды.
Коронавирустық пандемия және онымен байланысты шектеулер көптеген дамыған елдердегі ерлер мен әйелдердің жұмыспен қамтылуына және ақысыз жүктемесіне әр түрлі әсер етті. Пандемияға дейінгі қазақстандық көрсеткіштердің шетелдік көрсеткіштерден өзгешелігі болды: мұнда гендерлік теңгерімсіздіктің көптеген факторлары салыстырмалы түрде төмен болды - бірақ дағдарысқа бейімделу ішінара дамыған экономикалардың тенденцияларымен сәйкес келді [2].
Қазіргі уақытта пандемия кезіндегі әйелдердің экономикалық жағдайы туралы сенімді статистика әлі жоқ, бірақ бір нәрсе анық: әйелдердің әлеуметтік-экономикалық жағдайына жүргізілген көптеген зерттеулер нәтижесінде дағдарыс жағдайында бар теңсіздіктер күшейіп, жаңа тәсілдермен көрінді. Пандемия ерлер мен әйелдерге әр түрлі әсер етеді, алайда әйелдер бұл жағдайда ең осал болып табылады, өйткені гендерлік рөлдердің және гендерлік теңсіздіктің болуына, олардың экономикалық мүмкіндіктерін шектейтін ақысыз медициналық көмек жұмысының ауыртпалығына, әйелдердің әлеуметтік қызметтер мен мемлекеттік қолдауға көбірек тәуелді болуына тікелей байланысты.
Қазақстанда 2020 жылдың мамырында жүргізілген онлайн-сауалнама көрсеткендей, ер адамдар әйелдерден гөрі көбірек дағдарыстың салдарынан жұмыссыз қалып немесе жалақының төмендеуі әсерінен жағдайының нашарлап кетуінен қорқады деп есеп берілді. Өз кезегінде әйелдер еркектерге қарағанда көбінесе жұмысын онлайн форматта өткізгені белгілі болды. Маусым айының ортасында сол зерттеу тобы жүргізген телефон арқылы жүргізілген сауалнама керісінше, ерлердің дәстүрлі түрде де, қашықтан да көп жұмыс істейтіндігін көрсетті. Яғни, өзін-өзі оқшаулау кезеңінде әйелдер үшін үй жұмысының ауырлығы ер адамдарға қарағанда көбірек өсті.
Біздің елде пандемияның әйелдер мен ерлердің еңбек нарығындағы жағдайына әсері әлсіз болуы мүмкін деген үміт де бар. Себебі, Қазақстанда қатаң шектеулердің қысқа кезеңі болды. Екінші толқын кезінде барлық дерлік кәсіпорындар жұмысын жалғастырды; көптеген аймақтарда мектептер мен балабақшалар ашыла бастады. Сондықтан отбасылық ауыртпалықтың артуы әлсіз болуы мүмкін. Көп буынды отбасылардың кең таралуы және екінші толқындағы қарттардың өзін-өзі оқшаулауына қатысты ата-әжелердің де тұрмыстық көмектері мол болды.
Карантин барысында әйелдердің көбірек зардап шегуінің тағы бір себебі - пандемияға дейін ерлер мен әйелдердің жұмыспен қамтылу құрылымындағы айырмашылықтар. Мәселен, әйелдер карантиндік шаралардан (қонақжайлылық, туризм, қызмет көрсету және т.б.) қатты зардап шеккен секторларда жұмыс істейтін, сондықтан пандемия ерлерге қарағанда жиі теріс әсер еткен. Сонымен қатар, әйелдер басым болатын қызмет түрлері - көтерме және бөлшек сауда, ауыл шаруашылығы, жылжымайтын мүлікпен операциялар, қызмет көрсету саласы. Олар дағдарысқа ең көп ұшыраған экономика секторларының тізімінде. Алайда нақты сандық көрсеткіштер анықталмай тұрып нақты шешім айту да дұрыс емес. Себебі, өмір сүру салалары мен мамандықтары - медицина, әлеуметтік қызметтер, білім беру, қоғамдық көлік, азық-түлік саудасы деп аталатын жерлерде әйелдер саны көбірек, оларда пандемия кезінде жұмыспен қамту төмендемегені белгілі [3].
Қазақстанда ерлер мен әйелдер арасындағы табыстың айырмашылығы өте жоғары болып қалады - ДЭЫҰ елдерінің көпшілігімен салыстырғанда жоғары. Оның басты себебі - жыныстық, салалық және кәсіптік сегрегация. Дәстүрлі түрде әйелдердің табысы ерлерге қарағанда төмен болғандықтан, несиелік міндеттемелерге қызмет ету тәуекелдері айтарлықтай өсті және әйелдердің қаржылық жағдайында тұрақсыздық орын алды. Карантин кезінде мектепте және мектепке дейінгі жаста балалары бар көптеген әйелдер мектептер мен балабақшалардың жабылуына байланысты жұмысты және үйді біріктіру мүмкіндігінен айырылады. Осыған байланысты әйелдер табыстан айырылды [4].
Гендерлік экономиканы зерттеу орталығы (GERC) БҰҰ-ның Әйелдер жобасы шеңберінде үйдегі ақысыз жұмыс туралы сауалнама негізінде қызықты фактілерді анықтады.
Зерттеу нәтижелері бойынша мектепке дейінгі білім беруге шығындардың 1% ұлғаюы кезінде жұмыспен қамтылған әйелдер санының 6,8%, мектепке дейінгі ұйымдар санының 5,3% өсуі болады деген қорытынды жасалды. Мектепке дейінгі ұйымдардағы орындар 3,1% -ға, балалар саны - мектепке дейінгі ұйымдарда 51% -ға, мұғалімдер саны 2,7% -ға және жеке табыс салығы көлемінің 2,3% -ға өсуі көрініс табады. Тағайындалған мемлекеттік әлеуметтік төлемдерге шығыстардың 1% өсуімен әйелдер жұмыс күшінің 8,6% өсуі байқалатындығы туралы қорытында жасалды [5].
Қазақстанда әйелдерді кәсіпкерлік қызметке тарту деңгейі жоғары. Осылайша, Дүниежүзілік банктің Әйелдер, бизнес, құқық индексі көрсеткіштері бойынша 2019 жылы Қазақстан айтарлықтай жоғары балл жинады - 100 балдан 75 балл. Мысалы, елдің қаржы секторы дәстүрлі түрде халықаралық корпоративтік басқару стандарттарын енгізу бойынша көш бастап ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.