Халықаралық туризм: анықтамасы, негізгі түсініктері және атау сөздері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

1. Халықаралық туризм: анықтамасы, негізгі түсініктері және атау сөздері
Дәрістің мақсаты: Студент халықаралық туризмнің негізгі түсініктері мен атау сөздері туралы білу қажет
Негізгі сөздер: халықаралық туризм, турист, экскурсант, ішкі туризм, ұлттық туризм, статистика
Туризм мен турист түсініктері әдебиет бетінде XVІІІ ғасырдың соңында пайда болып, XІX ғасырда, әсіресе XX ғасырда кең қолданыла бастады. Туризм және турист түсініктері француз тілінен келген (tour - саяхат деген мағынаны білдіреді). Олай болса да, алғашқы рет бұл түсініктер XVІІІ ғасырда Британ аралығында континентке баратын ағылшын жастарының саяхатын анықтау үшін қолданылды. Ағылшын оқушылары өз білімін толықтыру үшін француз, итальян, неміс мектептеріне жіберіліп тұрды. Бұндай саяхаттарды grand tour деп, саяхатшыларды туристер деп атай бастады.
1811 жылы Sporting Magazine журналында туризм түсінігіне көрікті орындарға танымдық, көңіл көтеру немесе ғылыми мақсатымен жасалынатын саяхаттарды жатқызды. Соңғы басылымдарда әр адамды көңіл көтеру мақсатымен саяхаттайтын немесе жай, уақытты кетіріп жүретінді турист деп атады.
Ресми түрде ғылыми әдебиетте туризм түсінігі XX ғасырдың 30-шы жылдары туризмнің зерттеу жұмыстарымен айналысатын Берлин институтының журналында Archіv fur Fremdenverkehr (1930-1931) мақаласының алғы сөзінде шыққан.
Туризм өте кең түсінік, әдебиет бетінде туризмнің әр түрлі анықтамаларын кездестіруге болады. В. Унцикер туризм деп табыс табуға арналмаған тұрақты жерден тыс жердегі барлық саяхат пен қысқа мерзімді сапардағы құбылыс пен қатынастың жиынтығын атады. Кейбір авторлар әр түрлі мақсаттағы спорттық жарыстарды туризмге жатқызды. КСРО-да 1952ші жылы тұңғыш рет В.В. Добкович туризмге қазіргі уақытқа лайық анықтама берді: Туристік саяхат деп каникул және ұзақ уақытты демалыс кезінде біздің еліміздің әр түрлі аудандарында болып, сол елдің халықтарының өмірімен және мәдениетімен танысу, социалистік құрылысымен, табиғи байлықтарымен, тарихи, әскери және революциялық ескерткіштерімен танысуды айтамыз - деді.
Туризмге қысқа да, сәтті анықтаманы ҮКЭ (Үлкен Кеңес Энциклопедиясы) берді: туризм - бос уақыттағы адамның белсенді саяхаты, сапары, жорық жасап демалуы.
ХХ ғасырдың 30-шы жылдары поляк географы С. Лещицкий туризм туралы түсінікті толықтап, туристік-сауықтыру қозғалысына байланысты теориялық, шаруашылық, географиялық, статистикалық, құқықтық, мәдени және әлеуметтік сұрақтардың жиындысы - деп анықтама берді.
Туризм географиясы облысына еңбегі сіңіп, атағы шыққан В.С. Преображенскийдің айтуынша, туризм ұғымы арқылы мынадай негізгі түсініктер беріледі:
а) демография мен халық географиясы және заң ғылымы оқитын халық
қозғалысының ерекше түрі;
б) экономика саласы, экономика мен экономикалық географиямен айналысатын халықтың әлеуметтік-мәдени қажеттін өтейтін салалардың біреуі;
в) социология мен рекреациялық география айналысатын тұрақты
жерінен тыс жерде бос уақытты өткізу түрі.
Қазір туризм анықтамасы екі топқа біріктірілуі мүмкін - жұмыстық және концептуалдық. Біріншісінің экономикалық, әлеуметтік, құқықтық және басқа да туризмнің аспектілеріне ғана қатысы бар. Екіншісі, концептуалды немесе мәнін көрсететін анықтама, пәнді бүтіндей қамтиды, туризмнің ішкі сырын ашады.
Тарихи даму үрдісінде туризм мен турист деген түсініктерге біраз өзгерістер енгізілді. Тәжірибеде туризмнен гөрі турист деген түсінік анықтамасы жағынан анығырақ болғанын қажет етеді. Ең алғашқы турист деген анықтаманы Ұлттар Лигасының статистика жөніндегі сараптау Комитеті берді (1937). Ол халықаралық түсініске ие болып, біршама түзетулермен біздерге де жетті. Соңғы жылдары турист ұғымының анықтамалары ресми халықаралық туристік ұйымдар одағының жиындарында (Дублин, 1950; Лондон, 1957), БҰҰ-ның халықаралық туризм және саяхаттар туралы конференциясында (Рим, 1963), туризм туралы парламентаралық конференцияның конгресінде (Гаага, 1989) талқыланды. Бұл деген туризмнің теория және тәжірибе жағынан маңызының зор екендігін және оған берілетін анықтаманың толық та дәлірек болу керектігін көрсетті.
Қазіргі шақта 1963-ші жылы Рим конференциясында енгізілген, Дүниежүзілік туристік ұйым (ДТҰ) қабылдаған халықаралық тәжірибеде кең қолданылып жүрген анықтама келесі: Туристер - әр түрлі мақсатта тұрақты жерінен тыс жерге саяхат жасайтын, ақша табу әрекетпен айналыспайтын, адамдар. Бұл анықтама мыналарды қамтиды:
туристер немесе келушілер деп, осы елде кемінде 24 сағат болатын адамдарды айтады және олардың саяхат жасау мақсаттарын келесі топтарға біріктіреді: а) бос уақытын көңіл көтеруге, каникулға, емделуге, оқуға немесе спортпен айналасуға жіберетін адамдар; б) жұмыс бабымен, отбасы ісімен айналысуға немесе съезд, симпозиум конференцияларға қатысатын адамдар;
экскурсанттар, немесе уақытша келушілер, елде 24 сағаттан аз уақыт болатын адамдар (теңіз рейсіне қатысушыларды қосқанда).
Сапар мақсатына байланысты саяхатшылар үлкен екі топқа бөлінеді. Бірінші топқа туристік мақсатпен сапар шекпейтін адамдарды жатқызады. Бұлар шет елдерге ақша табу мақсатында кәсіби әрекетпен айналысып жүретін адамдар, яғни шет елдерге барып жұмыс іздеп немесе сонда жұмыс істеп жүрген адамдар; көрші территорияда жұмыс істейтін көрші шекара ауданның тұрғындары; тұрақты мекенге қалушылар. Екінші топқа жататындар - уақытша келушілер, яғни туристік мақсатпен саяхат жасаушылар. ДТҰ - ның кепілдемесімен статистикалық есепке жеңілдік жасау үшін туристік мақсаттар үш блоққа топтастырылған: көңіл көтеру мақсатымен саяхаттау, кәсіптік ынтасын қанағаттандыру үшін саяхаттау және басқа да туристік мақсаттар блогі (оқу, емделу, транзит және т.б.)
Саяхаттың ұзақтығына қарай уақытша келушілер таза туристер және экскурсанттар болып бөлінеді. Турист - бұл бір тәуліктен артық және бір жылдан аз уақытта, өзінің тұрғылықты жерінен тыс жерде саяхаттап жүрген адам.
Экскурсант - түнеуге қалмай белгілі бір жерге, ауданға немесе елге саяхаттайтын адам.
Туристік ағым мен оның бағытына қарай, сондай-ақ құқық статусына байланысты туризм екі үлкен классқа бөлінеді: ішкі (ұлттық) және халықаралық (шетелдік). Ішкі туризм - бұл азаматтардың өз елінің ішіндегі саяхаты. Халықаралық туризм - бұл азаматтардың өз елінен тыс жердегі саяхаты, туристердің бір елден екінші елге немесе бірнеше елдерге сапары.
Шетелдік туризм - бұл шетелдік азаматтардың туристік мақсаттарымен басқа елге келуі.
Бұлай бөліну халықаралық туризмнің екі басқа түрімен тығыз байланысты - кіру және шығу, бұлар туристік ағымның бағыты арқылы айырмашылықта болады. Туристің саяхат жасау мақсатына қарай оның шыққан елін және баратын елін анықтайды. Туристің шыққан елі шығу туризмі делінсе, ал баратын елі кіру туризмі деп аталынады.
Ұлттық туризм ішкі және сыртқа шығу туристік ағымдардан құрылады. Ел ішіндегі туризм - ішкі және келетін туристік ағымдарды қамтиды.
Ішкі туризм дегеніміз демалу, спортпен шұғылдану және басқа да мақсаттар үшін адамдардың өз елінің ішіндегі қозғалысы. Бұндай саяхаттарда елдің шекарасынан өтпейді, туристік құжаттарды толтырмайды.
Халықаралық туризмде турист өзінің елінен шығып басқа бір шетелдік елге барады. Кеденнен өту үшін туристік құжаттарды толтырады (паспорт, виза жасау), валюта және медициналық бақылаудан өтеді. Бұл халықаралық туризмнің ерекшелігі болып саналады және ішкі туризмнен ең басты айырмашылығы.
Қазіргі туризмнің басталуы деп 1841 жылды атайды, яғни кәсіпкер Томас Куктің 600 адамды (туристерді) поезбен Лейстерден Лафбороға апарған жылы. Арзан билетпен көп адамды тасымалдау қымбат билетпен аз адамды тасымалдауға қарағанда әлде қайда тиімді деп Томас Кук Англияның темір жол компаниясын сендірді. 1845 жылы Томас Кук экскурсия жүргізу мақсатымен Ливерпульге саяхат ұйымдастырды. 1847 жылы тек қана Англия да емес, басқа да шет елдерге жолдамаларды сататын туристік қоғам ұйымдастырылды. 1863 жылы Кук тұңғыш туристік фирманы ұйымдастырып, Швейцарияға саяхаттайтын алғашқы туристік топты құрды. Англия - бұл ең бірінші капиталистік жолмен дамуға енген ел. Бұнда алғашқы зауыттар мен фабрикалар, сонымен қатар алғашқы туристік ұйымдар мен фирмалар құрылған.
ХІХ-ғасырдың 50-70 жылдарында Еуропадағы шетелдік саяхатшылардың көбісін ағылшындар құрады. Контененттегі "Англетчер", "Британик", "Лондон" атты қонақ үйлері дәл сол уақытта пайда болды.
1865 жылы Кук АҚШ-қа туристік саяхаттарды ұйымдастыру мақсатымен барады. Оның мақсаты - ағылшындарды АҚШ-қа, ал американдықтарды Еуропаға туристік сапар шегуге көңдіру. 1866 жылы ағылшын туристерінің алғашқы екі тобы АҚШ-қа сапар шекті.
1867 жылы Квейкер-сити кеме бес айлық саяхатқа шығып, теңіз туристік сапарлардың басталуына себеп болды. Осы саяхатқа қатысқан 60 туристердің ішінде әйгілі Марк Твен жазушысы ды болған.
Бірінші дүниежүзілік соғыс халықаралық туризмнің дамуын уақытша тоқтатты. Соғыс бітісімен-ақ халықаралық туризмнің көлемі соғысқа дейінгі деңгейге жылдам жетіп, ал 3-4 жылдан кейін оның деңгейі көптеген елдерде одан да асып кетті.
ХХ-ғасырдың 20-шы жылдары шетелдік туризмнің географиялық
шеңбері кеңейді. Егер соғысқа дейін шетелдік туристердің көбісі Италия мен Швейцарияға саяхаттаса, ал соғыстан кейін халықаралық туризм барлық Еуропа елдерін қамтыды. 1925 жылы Гаага қаласында туризмді насихаттау үшін халықаралық одақтың ұйымдарының 1-конгрессі өтті. Оның жұмысына 14 Еуропа елдерінің делегаттары қатысты.
Екінші дүниежүзілік соғыс халықаралық туризмнің дамуын тағы да уақытша тоқтатып, туризмнің материалдық-техникалық базасына елеулі зиянын келтірді. Соғыстан кейінгі жылдар соғыстан бұзылған туристік байланыстарды қалпына келтіруге ғана кетті.
1950 жылдары әлемдегі тіркелген туристердің саны соғысқа дейінгі деңгейден біразға асып кетті, 25 млн адамға жетіп, түскен табысы 2,1 млрд долларды құрады. 1950 жылдан бастап халықаралық туризмнің дамуында жаңа кезең басталды.
жылдары шет елдерге шыққан туристердің саны 71 млн адамға жетті, яғни айтқанда үш есе артты. Олардан түскен табыс 7 млрд долларды құрады.
мен 1970 жылдар аралығы халықаралық туризмнің жоғарғы қарқында даму кезеңі деп сипатталынады. 1971 жылы әлемдегі саяхатшылардың саны 168,4 млн адамға жетсе, одан түскен табыс 17,9 млрд доллар құрады.
Халықаралық туризмнің соншалықты жоғарғы қарқында өсуінің себебі неден? Бұл уақытта халықаралық туризмге бірқатар жағымды факторлар әсерін тигізді: әлемдегі тұрақты саяси жағдай, ірі капиталистік елдердің экономикасының өсуі, көлік облысындағы жаңа техникалық процестер жол бағасын төмендеуіне әсер етті. Мысалға, 50-жылдары АҚШ-тан Еуропаға ұшақпен барып қайту үшін бір мың доллар болса, ал 60-шы жылдары 3-4 есе төмендеді.
Халықаралық туризм өзінің даму сатысында аристократтық туризмнен (ХІХ ғасыр және ХХ ғасырдың басы) бұқаралық туризм сатысына дейін жетті (ХХ ғасырдың ортасы мен соңы).
ХХ-ғасырдың екінші жартысында адамның өмірге деген көзқарасы (стереотипі) өзгерді. Бұрынғы тұрғылықты орыннан жылдар бойы қозғалмайтын халықтың өміріне жаңа динамикалық өмір стереотипі келді. Қазіргі қала өмірінің ырғағы рекреациялық қажеттілікті керек етуде.
Халықаралық туризмнің дамуына халықтың жұмыстан тыс уақыттың көбеюі де әсерін тігізуде. Ұзақ уақыт төленетін демалыстар туристік сапарлардың санын өсуіне де әкелді.
ХХ-ғасырдың 80-ші жылдардың басында дүние жүзі бойынша экономика құлдырап кетті, осы құлдыраушылық 1984 жылға дейін халықаралық саяхаттардың қысқаруының негізгі себебі болып табылды.
ХХ-ғасырдың 80-ші жылдардың екінші жартысында экономикалық жағдай қайтадан жақсарды. Бұл кезде Тынық мұхит бассейіндегі бірқатар елдерде (Австралия, Гонконг, Тайланд және Қытай), сонымен қатар Еуропа елдерінде (Португалия, Турция) туризмнің өсуі қарқынды дами бастады.
ХХ-ғасырдың 90-шы жылдарында да халықаралық туризмнің дамуы үшін қолайсыздықтар байқалды. Бұндағы басты себеб Құмдағы дауыл атты Ирақтағы соғыс болды.

2. Халықаралық туризм сыртқы экономикалық байланыстар ретінде
Дәрістің мақсаты: Халықаралық туризм сыртқы экономикалық байланыстар ретінде студенттің білімі болуы тиіс.
Негізгі сөздер: халықаралық туризм, сыртқы сауда, туристік формальдықтар, белсенді туризм, пассивті туризм, туристік нарық.
Халықаралық туризм - бұл мемлекеттіліктің дамуында маңызды рөл атқаратын өте күрделі құбылыс. Бұл жағынан халықаралық туризмнің ұлттық экономика мен әлем саудасына тигізетін әсерін зерттеу өте маңызды болып табылады.
Мемлекеттің сыртқы экономикалық байланыстары алмасу-дың әртүрлі формалары: банк салымдары, шетелдік салымдар (инвестициялар), халықтың көшіп-қонуы, мәдениет аясындағы алмасу, сауда қызметін көрсету және т.б. арқылы іске асады Дүниежүзілік сауданың дамуы әлем бойынша халықтың қозға-лысының өсуіне әсер етеді. Бұл өз ретінде елдердің төлем балансына әсерін тигізетін шетелдік туризмді дамытады.
Қандай бір ел болмасын оның маңызды экономикалық іс-әрекетіне сыртқы экономикалық алмасу жатады, оның ішінде нәтижесі валютамен анықталатын сыртқы сауда. Халықаралық алмасу теориясы елдердің сыртқы сауда процесінде жететін нәтижелеріне әсер ететін факторларды ескереді. Сыртқы сауда әрекетіне қатысы бар осы теорияның жалпы қағидаларын турис-тердің алмасуына да қолдануға болады. Халықаралық сауда секілді халықаралық туризм экономистерді ішкі туризмнен бұрын қызықтыра бастаған. Олардың пікірі бойынша, туристік қозғалыс төлем балансына тауарлар алмасуы сияқты әсер етеді. Сондықтан, халықаралық туризмді сыртқы экономикалық байланыстың бір түрі деп айтуға болады, яғни ол сыртқы сауданың арнайы бір түрі.
Халықаралық туризм халықаралық экономикалық қатынастардың түрі ретінде шетел туристерінің әралуан қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған туристік қызмет көрсетуге бағыт-талған. Халықаралық туризмге шетелге баратын және онда төлемақылы іс-әрекетпен айналыспайтын тұлғалар жатқы-зылады. Халықаралық нарықта көрсетілетін қызметтер саны өте көп. Оның ішінде туристі баратын елге дейін жеткізу және сол ел ішіндегі көлік қызметі, орналастыру, тамақтандыру, туристердің әлеуметтікмәдениеттік, іскерлік қажеттіліктерін қанағаттандыру және әртүрлі құжаттарды рәсімдеу қызметтері. Туриске оның таңдауы бойынша қызмет түрлері көрсетіледі немесе қызметтердің толық жиынтығы ұсынылады. Тур құрылымы ел ерекшеліктеріне, туристер құрамына, олардың сатып алу қабілетіне, ұсынылатын қызметтер сипатына, ассортиментіне және сапасына байланысты.
Халықаралық туризм операциялары соңғы жылдары ойдағы-дай өзгерістерге ұшырады. Қазіргі халықаралық туризмнің ұйымдастыру формаларының ерекшеліктері мынадай: туристік индустрияның ірі монополияларының құрылуы, туристік бизнеске сауда фирмаларының, банктердің, сақтандыру компа-нияларының, өнеркәсіптің туристік емес капиталының енші-лес компаниялары ретіндегі өз турагенттіктерін құрастыру арқылы немесе туристік операцияларды өз күшімен жүргізу жолымен енуі.
Халықаралық туризм сыртқы экономикалық байланыстың бір түрі болғанымен, бірқатар өзіндік ерекшеліктері де бар.
Біріншіден, әлем нарығында сату-сатып алу заттары ретінде тікелей сыртқы сауда алмасуына жатпайтын тауарлар мен қызметтер ұсынылады. Тауарлар да, туристерге көрсетілетін қонақ үйінде орналастыру, тамақтандыру, экскурсиялар, кір жуу және тағы сол сияқты қызметтер де тауар сипатына ие. Нарықта тек тауарлар мен қызметтер ғана емес, сонымен қатар табиғи және әлеуметтік-экономикалық туристік-рекреациялық ресурстар да сауда затына айналады. Бірақ осындай сауда процесінде олар әдеттегі экспорттағыдай аумақтан үзілмейді. Ішкі туризмнен түсетін пайда сияқты, шетел туризмінен түсетін валюталық табыстар аумақтың қызықтыратын жерлері, шипалы қасиеттері үшін төленетін рекреациялық рентасы деп айтуға болады [42].
Екінші ерекшелігі - тауар мен қызмет өндірісіне жұмсалған еңбек өндірілген жерінде өтеледі. Мұнда тауарлардың тұтынушыға емес, керісінше тұтынушы тауар-қызмет өндірілетін жерге келеді. Сондықтан капитал айналымының уақыты қысқартылады. Бұл халықаралық туризмді басқа экспорттық баптардан айырытан басты ерекшелігі. Біріншіден, сатып алушы (турист) көлік шығындарын өзі төлейді. Екіншіден, шетел туристерінің сувенирлер мен тауарларды сатып алуын сыртқы сауда операцияларының пайдалы түрі ретінде қарастыруға болады. Көптеген елдерде әртүрлі салалар осы ішкі экспортқа арналған жұмыс жасайды. Мысалы, Жапонияда шетел туристері елде шығарылатын радиотауарлар мен бейне-аппаратуралардың, фотоаппараттардың үлкен бөлігін сатып алады; Швейцарияда - сағаттарды, шоколад пен сырларды; Францияда - парфюмерия мен сән бұйымдарын; Италияда - аяқ киім мен былғары бұйымдарын; Ұлыбританияда - виски және т. б. сатып алады.
Халықаралық туризмде турист өзінің елінен шығып, басқа бір елге барады. Кеденнен өту үшін туристік құжаттарды толтырады (паспорт, виза жасау), валюта және медициналық бақылаудан өтеді. Бұл халықаралық туризмнің ерекшелігі болып саналады және ішкі туризмнен ең басты айырмашылығы.
ДТҰ туристік құжаттардың реттеуіне ерекше маңыз бере отырып, жаңа ұсыныстар жасады: - паспорт формалдылықтары;
виза формалдылықтары;
валюта формалдылықтары;
кеден формалдылықтары;
медицина формалдылықтары мен туристерге медициналық жәрдем көрсету.
Кейбір туристік формалдықтар туристерге ғана қатысты, мысалы, шетелдік паспорт алу, кеден бақылаунан өту, прививка жасау және т.б. Басқалары турфирмаларға жатады, яғни халықаралық турбизнеспен айналасу үшін барлық құжаттарды жинау, яғни туристік іс-әрекетпен айналасу үшін лицензия алу, туристік өнімге сертификат алу және т.б.
Мемлекеттік шекараны кесіп өтуімен байланысты туристік формалдылықтар халықаралық туризмнің ең басты ерекшелігі болып саналынады. Неғұрлым мемлекеттің ақша жүйесінде айырмашылық және адамдардың қозғалу жолында кедергілер көп болса, соғұрлым халықаралық туризмнің ішкі туризмнен айырмашылығы басымырақ болады.
Халықаралық туризмде өз ерекшеліктері болғанымен сыртқы саудада қалыптасқан операциялар түрлері: экспорт, импорт және реэкспорт операциялары іске асырылады. Халықаралық экономикалық қатынастың бір түрі ретінде халықаралық туризмнің басты ерекшелігі - кез келген сыртқы сауда мәмілесі сияқты қызметтерді сатып алу шетелдік контрагент (контрагент ретінде турфирма да, шетел туристің өзі де болуы мүмкін) арқылы өткізіледі. Осыған байланысты халықаралық туризмде экспорт дегеніміз - шетел қонақтарын қабылдау, ал импорт - өз елінің туристерін шетелге жіберу болып табылады. Халықаралық туризмде реэкспорт деген түсінік бар. Теория бойынша осы категорияға бұл мемлекеттің туристік ұйымынан үшінші мемлекетке сапар шегу үшін тур сатып алған барлық шетелдік туристер жатуы керек. Бірақ қазіргі кезде есеп жүргізу жүйесінің жетілмегендігінен бұл категорияға жататын туристерді бөліп көрсету өте қиын. Сондықтан реэкспорт операциялары кең тарағанымен, олардың көрсеткіштері экспорт операциялары статистикасында жоғалып кетеді.
Туризм арқылы іске асырылатын экспорттың өз артық-шылықтары бар.
Біріншіден, әдетте үйренішті жолдармен экспортталатын тауарлардың экспорттық нарығы кеңейеді. Екіншіден, басқа жағдайда шетел валютасына сатылмайтын тауарлар енді шетел валютасына үлкен көлемде сатыла бастайды. Оның үстіне шетел туристеріне сатылатын тауарларға шетелдік валюта түріндегі салық салынады.
Халықаралық туризмнің тағы да бір ерекшелігі - елдің төлем балансына тигізетін әсері. Сондықтан шетелдік туристердің келуін белсенді туризм деп атайды. Оған қарама-қарсы, туристердің шет елге кетуі ұлттық ақша мөлшерінің азаюына әсерін тигізеді. Бұндай туризмді белсенді емес немесе пассивті дейді. Туристердің белсенді және белсенді емес болып бөлінуі туристік іс-әрекеттің қаражат нәтижесімен байланысты, ол ішкі туризмге тарамай, халықаралық туризмде ғана пайда болады.
Кейбір жағдайда шетелдік туризмнің дамуы елдің экономикалық және әлеуметтік дамуын жылдамдатуға да жіберілуі мүмкін.
Шаруашылық жүйесінде туризм - еңбек бөлінісінің көрсеткіші, онда экономикасы жоғары дамыған елдер басты рөл атқарады. Сыртқы сауданың басым бөлігі өнеркәсібі дамыған елдердің арасындағы тауар алмасуына түседі. Халықаралық туристік алмасуда да нақ осыған ұқсас жағдай қалыптасқан. Әлемдегі туристік сапарлардың ең үлкен жігі өндірісі жоғары дамыған елдер арасында жүреді, оларда азаматтардың шет елге шығу пайызы жоғары (АҚШ, Франция, Ұлыбритания және т.с.с.). Сондай-ақ, туристер алмасуы осы елдер мен экономикасы орташа дамыған елдер (Грекия, Португалия, Түркия) және дамушы елдер (Тунис, Таиланд және т. б.) арасында да жүреді. Осыған байланысты Дүниежүзілік туристік ұйым туристерді ең алдымен жіберуші елдер және туристерді ең алдымен қабылдаушы елдер анықтамаларын қабылдады.
Туризм мамандары шетел туристерді қабылдау және оларға қызмет көрсету ісінің өте жоғары экономикалық тиімділігін және экономиканың туризм дамуына бағытталуының өте пайдалы болуын атап көрсетеді. Мемлекеттер арасындағы туристік байланыстар екі жақты болады. Шетел туристер санының өсуі валюталық қор қалыптастыруына үлес қосады. Оның үстіне қабылдаушы елде жұмсалған валюталық қаражат жіберуші елге импорттың өсуі арқасында қайтып келетін болады.
Экономикалық жағынан белсенді туризмді (туристерді қабылдау) туристік игіліктерді экспортқа шығару, ал белсенді емес туризм (азаматтардың шығуы) - импорт деп атауға болады. Тауарлар мен қызметтер туристік экспорт арқылы алмасу қабілетіне ие болады. Мұның нәтижесінде ішкі сауда ынталандырылады, дәстүрлі экспорттың жаңа мүмкіншіліктері пайда болады және әдеттегі тауарлар экспортының орнын туристік тауарлар мен қызметтер экспорты тартып алуы мүмкін.
Белсенді және белсенді емес туризмнің экономикалық тиімділігін есептеу онша қиын емес. Бірақ шетел туристерінің жергілікті өндірістің өнімдеріне сұраныс түрлері мен көлемі туралы мәліметтер жоқ болғандықтан нақты ақпарат жинақтау қиынға соғады. Бұл сұранысты тіркеу мүмкін емес, оны тек шамалауға болады. Шекарадан өту мен ақша айырбастау рәсімдерінің жеңілдетілуі нәтижесінде кейбір ақпараттарды табу оңай емес.
Келген туристердің саны мен елде болу уақытын ғана дәл анықтауға болады. Статистикалық есептің қиын болуының тағы бір себебі тұтыну процесі қабылдаушы елде жүрсе, ал сатып алынған тауарлар турист тұратын еліне шығарылады. Бұл тауарлар шекараны өткенде тіркелмейді. Осыған орай белсенді туризмді көрінбейтін экспорт, ал пассивті туризмді көрінбейтін импорт деп атауға болады.
Сауда дамуына түрткі болатын шешімдердің бірі - азық-түліктің туристік экспорты. Кейбір елдер тұтыну тауарлар экспортын туристік экспортқа ауыстыруда. Дамушы елдер өз экспортын туристік импорт арқылы қолдау жолдарын іздестіруде. Пассивті туризм қабылдаушы елге валюта әкеледі, бұл ұлттық табыс үшін өте пайдалы. Осының нәтижесінде қабылдаушы ел туристік балансының оң сальдосын туристерді жіберуші елден тауар импортын ынталандыру үшін пайдалануға тырысады. Өнеркәсібі жақсы дамыған елдердің өзі үшін алмасудың осындай түрі - өз өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығын қолдау мен дамыту жолы болып табылады. Экспорттың шамалы болуы экономикалық дамуын тежейтін елдерде туризм өркендеу факторына айналуы мүмкін. Шетелдік туризмді елдің экономикалық дамуын тездететін, төлем балансын түзейтін және валюталық қорын ұлғайтатын сайман ретінде қарастыруға болады.
Өнімдердің және қызметтердің халықаралық алмасу тиімділігі дәстүрлі экспорттан және туристік экспорттан түсетін валютаны салыстыру арқылы есептеледі.
Импортты қарастыратын болсақ, импорт тиімділігі импортталған өнімге жұмсалатын қоғамдық шығындармен (валютада) анықталатынын білу қажет.
Шетел сапарлары, импорт сияқты, ішкі сұранысты қысқартады. Сонымен бірге, пассивті туризм турист шыққан елінде ешқандай материалдық игілік жасамайды. Тұтыну тауарлары ұсынысы шектеулі болса, туристік импорт сұранысты азайтады да ішкі тұтынушы нарығындағы жағдайды жеңілдетеді. Және де туристік импортты қолдау үшін елдің туристерге сатқан бағасынан арзан бағаға алынған валютасы болу керек.
Сонымен қатар, жоғарыда айтылғандай, туристерді жіберуші елге туристер жұмсаған ақшасы импортқа жасалған тапсырыстар арқылы қайта оралып келеді. Мұндай жағдайда жұрт туристік сапарға аттануға мүмкіндік алады, ал мемлекет бюджетіне зиян келтірілмейді. Туристік импорт пен экспорттың мемлекет экономикасына тигізетін әсерін толығымен бағалау үшін туризммен байланысты барлық өндіріс факторларын, инвестициялық қажеттіліктерін және мемлекеттің халықаралық байланыстарын ескеру қажет. Зерттеуге жататын тағы бір тенденция - туристік импортты туристік экспорт арқасында жүргізу, яғни турист орнына турист формуласы.
Қорыта айтсақ, халықаралық туризм қоғам өміріне үлкен әсер тигізеді. Шетелдік туризмнің, туристік қызметтің дамуы мемлекеттің төлем балансының тұрақты болуына, ұлттық табыс өсуіне септігін тигізеді, саяси жағдайдың түзеу құралы болып табылады.
Халықаралық туристік ағымдардың өсуі мемлекет арасындағы сыртқы экономикалық байланыстарды кеңейтуге әсерін тигізеді, материалдық байлықтар мен мәдени құндылықтарды құруда басқа ұлттардың тәжірибесін пайдалануға мүмкіндік береді. Осының арқасында, сыртқы экономикалық байланыстың түрі ретінде, халықаралық туризмнің маңызы өсе береді.

3. Халықаралық туризм дамуының негізгі факторлары мен шарттары
Дәрістің мақсаты: Халықаралық туризм дамуының негізгі факторлары мен шарттарын студент білу тиіс.
Негізгі сөздер: халықаралық туризм, статикалық фактор, динамикалық фактор, табиғи-географиялық факторлар, демографиялық, әлеуметтікэкономикалық, материалдық-техникалық және саяси факторлары.
Халықаралық туризм дамуының факторларын статикалық және динамикалық факторларына бөлуге болады. Статикалық факторларға мызғымас, тұрақты маңызы бар табиғи-географиялық факторлары жатады. Динамикалық факторларға уақыт пен кеңістікте үнемі өзгеріп тұратын демографиялық, әлеуметтік-экономикалық, материалдық-техникалық және саяси факторларын жатқызуға болады.
Табиғи элементтер мен кешендер жаратылыс объектілер ретінде, рекреациялық қызмет шарттары ретінде рекреациялық шаруашылық пайда болмай-ақ дүниеде болады. Қоғам қажеттіліктері мен рекреациялық сұраныстың пайда болуынан кейін, олардың зерттелуі, бағалануы және дайындығы өткізілгеннен соң, табиғи элементтері мен кешендері туристікрекреациялық ресурстар категориясына өтеді. Табиғи алғышарттарының ресурстарға айналуында оларды зерттеу мен рекреациялық шаруашылықта туристік қызметтерді көрсетуге технологиялық және басқа да мүмкіндігіне жеткізуге жұмсалған қоғам еңбегі ең маңызды мұрындығы болып табылады.
Осыған ұқсайтын үрдіс әлеуметтік-экономикалық объектілердің экскурсиялық туристік-рекреациялық ресурстар класына айналғанда да орын табады. Сұраныстың артуы, рекреациялық критерийлердің кеңеюі, халықтың мәдени деңгейінің өсуі пайдаланатын нысандар санының көбеюіне септігін тигізеді; көптеген нысандар арнайы реставрациялық жұмыстардан кейін экскурсиялық көрсетілімге кіреді.
Туристік-рекреациялық ресурстар тарихи категорияға жатады, себебі, рекреациялық іс-әрекетке жаңа табиғи және әлеуметтік-экономикалық элементтер тартылып отырады.
Туристік-рекреациялық ресурстар адамның физикалық және рухани күштерін қалпына келтіруге септігін тигізеді, тікелей және жанама тұтыну мен туристік қызмет көрсету үшін пайдаланады.
Демографиялық факторлар әлемде Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін біршама ортақ қасиеттеріне ие болып тұр. Халық санының өсуі потенциалды туристер санына тікелей әсер етуде.
Халық саны, орналасуы және құрамы туристік сұраныс көлемі мен құрылымына әсер етеді. Жер халқының қарқынды өсуі нәтижесінде тұтынушылар санының көбеюі мен туристік нарықтың кеңею байқалады. Соңғы онжылдықтарда байқалған демографиялық жарылыс дамушы елдерде болған, ал осы елдердегі өте нашар өмір деңгейі бұқаралық демалыс пен туризмді ұйымдастыру жолындағы ең биік тосқауыл болып тұр. Ал туристер санының өсуіне басты себеп болатын индустриялық елдерді алсақ, халық санының өсуі мардымсыз немесе тіпті жоққа шығып жатыр. Әлемдегі экономикалық және демография-лық өсу полюстарының бар болуына байланысты, туристік сұраныс әлем бойынша тең болып қалыптаспайды.
Туристік сұранысқа халықтың жас мөлшерлік құрылымы үлкен әсер етеді. Батыс елдерінде туристік тауарлар мен қызметтердің негізгі тұтынушылары болып табылатын 30-50 жасар адамдарының үлесі өскен сайын рекреациялық шапшандық та өседі. Сонымен бірге, соңғы 10-20 жыл ішінде терең өзгерістерге ұшыраған және жылдам дамып келе жатқан, 55 жастан асқан қарт адамдарының нарығына назар аударған дұрыс.
Қазіргі өмірде урбандану үрдісі өте маңызды рөл ойнауда. Жер халқының жартысы қалаларда өмір сүреді, және осы көрсеткіш одан әрі өсуде.
Адам денсаулығына зиян келтіретін урбандану үрдісі рекреациялық қажеттіліктер мен туристік сұранысты қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Қала үлкен болған сайын, мекенжайынан тыс жерде демалуға тырысатын қала тұрғындарының саны көбейеді.
Әлеуметтік-экономикалық факторлар халықаралық туризм дамуында ерекше маңызды рөл ойнайды. Олардың ішінде ұлттық табыс алдынғы орында орналасады. Ұлттық табыс, дәлірек айтсақ, оның тұтынуға жұмсалатын бөлігі халықаралық туризмінің өсу мүмкіншілігін сипаттайды. Ұлттық табыс пен саяхаттар саны арасындағы тәуелділік сөзсіз де түсінікті.
Дегенмен, туристік саяхаттардың көбеюі жұрттың материалдық ахуалымен бірге оның бос уақыт ұзақтығына да байланысты. Соңғы 20-30 жылда дамыған елдердің көбінде бос уақыт көбейді: жұмыс уақыты қысқартылды, ал жыл сайын болатын кезекті демалыс мезгілі өсті.
Қазіргі ғылыми-техникалық революция жағдайында саналы ой еңбегінің маңызы артуда, өндірістік және тұрмыстық кернеуі күшеюде, қоршаған орта хал-ахуалы нашарлауда. Осының барлығы адамдардың денелік және психологиялық шаршауына әкеліп соғады, сондықтан олардың еңбек қабілетін қалпына келтіру шараларының қажеттілігі туындайды. Осыған орай өтелмелі жылдық демалыс мерзімі де өсуде. Белсенді демалыс түрі болып есептелетін туризм арқасында адамдардың еңбек қабілетін қалпына келтіру мақсатына жылдам жетуге болады.
Халықаралық туризмнің өсуіне әсер ететін әлеуметтік-экономикалық факторларына, сонымен қатар, халықтың білім мен мәдени деңгейінің, эстетикалық қажеттіліктерінің өсуін жатқызу керек. Осыған орай, елдердің тұрмысын, тарихын, мәдениетін, өмір ахуалын білгісі келген адамдардың саны өседі. Осындай қажеттілікті тек туристік саяхатта ғана орындауға болады.
Халық табыстарының және меншікті мүлігінің (меншікті тұрғын үйі, автомобиль, яхта және т.с.с.) өсуі туристік қызмет көлемінің және белсенділігінің алғышарты болып табылады. Қазіргі таңда Жердің әрбір тұрғыны ХІХ-ХХ ғасыр шекара-сында тұрған ата-бабаларынан шамамен 4,5 есе бай екен. Ел байыған сайын жеке тұтыну құрылымы өзгеріп тұрады, мысалы, туристік қызмет пен тауарларына деген сұраныс өте жылдам өседі.
Жұмыстан, дене қажеттерінен, үй шаруашылық жұмыстарынан кейін қалған бос уақыт туризм дамуының алғышарты болып табылады. Бос уақыт бұрын қоғамның өте жұқа табының олжасы болса, ХХ ғасырда кең бұқара оған ие болды, яғни көпшілік халық туризммен айналасуға мүмкіндік алды.
30-шы жылдары дамыған елдер жұмыскерлер еңбегін реттейтін заңнамаларын қабылдаған кезде халықаралық туризмінің өсуі байқалған. Ақылы кезекті демалыстардың пайда болуы (АҚШ - 1914 ж., Аустралия мен Жаңа Зеландия - 1919 ж., КСРО - 1922 ж. және т. б.) туризм үшін өте маңызды болды. Қазіргі кезде 500 миллиондай жалданған жұмыскерлердің жылдық кезекті ақылы демалысқа құқығы бар, ал олар туристік қызметтердің потенциалды тұтынушылары болып табылады.
Қоғамның әлеуметтік-кәсіптік құрылымы да туристік белсенділікке әсер етеді. ХХ ғасырға дейін туризм ақсүйектер туризмі болған. Туризмнің алғашқы түйнектері Ежелгі Грекия мен Римде пайда болған. Гректер мен римдіктер - лауазымды тұлғалар, ақсүйектер, бай адамдар ұзақ сапар жасаған алғашқы адамдар болған сияқты.
Орта ғасырларда жас және бай ағылшындар білім алу мақсатында континентке аттанады (грандтур). Франция мен Италияға барып өнердің ең биік жетістіктерімен екі-үш жыл ішінде танысу үшін қыруар ақша жұмсалған: шет елде оқу үшін жылына үш-төрт мың фунт стерлинг қажет болған. Алайда, XVII ғасырдың екінші шенінен бастап, байыған буржуазия, аристократтарды ығыстырып, еуропалық мәдениетке ортақ болу мақсатында континентке ұмтылды.
ХІХ ғасырда саяхат жасау сәнін қаржы капиталының пайызын немесе құнды қағаздар диведенділерін пайдаланып өмір сүретін рантье жалғастырды: ол үшін бұлардың қаражаты да, бос уақыты да жеткілікті болған. 1899 жылы ағылшын рантьелерінің табысы 90-100 млн. фунт стерлингке жетіп, саудада бірінші қатардағы ел болып есептелетін Ұлыбританияның сыртқы сауда табысынан бес есе асып түсті.
ХХ ғасырда туристік қозғалыс жаппай сипатқа ие болды. Туристік қозғалысқа бірте-бірте жаңа әлеуметтік топтар қосыла бастады. Олар қазіргі туристік нарықтың конъюнктурасын қалыптастырады.
Туризм дамуы мен туристік сұранысқа әсер ететін объективті факторларға экономикалық және қоғамдық байланыстардың нығаюын, мемлекеттік саяси тұрақтылығын, көліктегі прогресті, туризмнің материалдық базасының жетілдірілуін, туристік нарықтағы бағалар деңгейін жатқызуға болады.
Материалдық-техникалық факторлар: орналастыру, көлік, тамақтандыру, сауда - халықаралық туризм дамуында өте маңызды рөл атқарады. Туристік инфрақұрылымның материалдық базасы өте маңызды: атап айтсақ бұл қонақ үйлер, мотельдер, бунгало, туристік деревнялар (ауылдар), турбазалар, кемпинг-тер, меншікті пәтерлер және т. б.
Туристерді тамақтандыру маңызы түнеу орны рөлінен кем емес. Қысқа уақытта көптеген туристерге тамақтандыру қызметін көрсетіп үлгеру қажет. Тамақтандыруды ұйымдастырғанда туристік саяхаттардың маусымдық сипатына байланысты проблемалар туындайды.
Әдетте туристердің ең көп саны жазғы айларға келеді, сондықтан кейбір азық-түлікті алдын ала жинақтап қоймаға сақтап қою қажет болады. Ол үшін заманға сай тоңазытқыштар керек. Екінші қиын мәселе - қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарындағы орын жетіспеуі. Мұндай мәселені шешу үшін таза ауада орналасқан жеңіл павильондар мен буфеттер ашылады.
Туристік қозғалысты кеңейтудің материалдық негізі көлік болып табылады. Қазіргі көлік бұрынғыға қарағанда қауіпсіз, жылдам және жайлы болды. Халықаралық туризм үшін туристік саяхатта ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.