Қазақстанның дәстүрлі өнеріне тарихи және теориялық шолу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қазақстанның дәстүрлі өнеріне тарихи және теориялық шолу

Халқымыздың мыңдаған жылдар бойы өсіп-өну тарихында рудан тайпаға, тайпалар одағынан ұлтқа айналу процесінде оның рухани дүниесі де дамып ұлттық өнері болған және ол басқа ұлттарға үлгі боларлықтай асыл қасиеттерді мол жинақтаған. Халқымыздың ұлылығы тек сан- мен емес, азамат ой-санасына қосқан ұлттық өнер үлгісімен есептеледі. Осы тұрғыдан алғанда ұрпағын жан-жақты тәрбиелеуге арналған қазақтың халық педагогикасының бай мұрасын, жүздеген-мыңдаған ақын-жыраулары, ойшылдары жасап кетен бай ауыз әдебиетінің, ұлттық қолданбалы қолөнерінің нәрін дүниежүзілік денгейде тартса қазақ ұлты ұлы өркениетті ұлттар қатарынан көрінетіні сөзсіз.
Халқымыз жастарды отаншыл рухта тәрбиелеп, ерліктің, еңбекқорлықтың, қайырымдылықтың, ұлттық өнердің тамаша дәстүрлерін қалыптастырған.
Тарихты ойлап қарасақ, әр заманда, әр мемлекетте оны жақсылыққа қарай сүйрелеген (прогресті) не өрге қарай тартқан (реакциялық) ағымдар шығып тұрған. Бірақ, ерте ме, кеш пе, халықтар әр қашан да әділрттілікті таңдап алып отырған. Сондықтан да халық мұрасындағы ұлттық бейнелеу онерінің танымдық эстетикалық концепцияларының ең бастысы - тәрбиелік жұмыстарда ұлттық өнеріміздің тарихи дәстүрін насихаттаудан бастау алуы керек.
Ең алдымен ұлттық бейнелеу өнерінің көркемдік даму тарихы жайлы сөз қозғасақ, ұлттық дәстүр, өрнек өнерінің даму ерекшеліктерінің етене үйлесілімділігіне бағытталғаны дұрыс. Уақыт сарапшылығынан туындаған ұлттық өнердің тарихи дәстүрінен өнегелілік, адамгершілік пен имандылық қайнарын көруге болады. Халық мұрасындағы ұлттық мәдениет пен өнерді, дәстүрді айтқанда мынадай мәселені ескерген жөн. Ешбір қоғам, оның халықтары тек қана тарих жолымен ғана өмір сүрмейді. Мысалға, қазіргі кезеңде қазақтың ұлттық киімдерін көшеде, оқу орындарында, тұрмыста кездестірсек қана ұлттық мәдениетіміз оралғандай сезінеміз. Бұл, әрине, кезінде жатсынып, өгейсуғе ұшыраған кейінгі тірлігіміз. Дегенмен, тап бүгінгі әлеуметтік өмірімізде тек өткен заманның ұлттық өрнегін ғана жалпыға бірдей міндетті етіп ұсынуға болмайды. Басты нәрсе тарихи ұлттық мәдениетіміздің көркемдік белгілірінің толық қайталануы көрінісінен ғана емес, үйлесімінен де жаңа үрдіс табуымыз керек.
Қазіргі кезеңде ұлттық бейнелеу өнерінің көркемдік даму ерекшеліктерін қайта жетілдіру аса маңызды. Бұл қадам ұлттық бейнелеу онерінің яғни өрнек өнерінің қайта жаңғырып жандануымен қатар жүргізілуі қажет. Сондықтан да болашақ ұрпақтың рухани азығының негізі осында. Өмір тәжірибесіне қарап отырсақ ұлттық өнерімізбен мәдениетіміздің қанат жаюы төзімді, қамқорлықты қажет етеді.
Осынау ұзақ та игі процесс халық мұрасындағы ұлттық өнердің көркемдік даму мақсатын жаңаша ойлаусыз жүзеге аспайды. Өйткені ақиқатты дәлелдеуге бағыттлаған тарихи шындық арқылы халық сенімінен шығу жай айтыла салатын шаруа емес. Күні кешеге дейін қыруар шындықтар айтылмай, тарихымыз терең зерттелмей, шындық жасырылып келді.
Кешегі тоталитарлық-әміршілдік жүйенің кесірінен жойылып кетуге аз-ақ қалған халық мұрасындағы ұлттық көркем өнердің түрлері енді-енді жарыққа шығып, тәуелсіз еліміздің келешегіне қалтқысыз қызмет етуіне, өнеріміз бен мәдениетіміздің өркениетті елдермен терезесі тең дәрежеге көтерілуіне себебін тигізіп ыждаһаттылықпен паймдалғаны дұрыс. Бүгінгі ұрпақ сол халық мұрасындағы ұлттық өнердің көркемдік дамуының тарихи дәстүрімен кең түрде танысып, оның тәрбиелік мақсатына терең ой жүгіртіп ілгері дамытуы қажет. Ендеше халық мұрасындағы ұлттық бейнелеу онерінің көркемдік дамуы тарихи методологиясы - жаңа шығармашылық көзқараспен ойлаудың қанатты шарты.
Қандай қоғам, қандай ел болмасын экономикалық саяси т.б. артықшылықтарына қарамастан өзінің өнері, мәдениеті, ұлттық дәстүрін сақтай алмаса, толық жеңіске жете алмайтыны айқындалған осынау кезеңде халық мұрасының ұлттық бейнелеу өнерінің көркемдік даму ерекшеліктері әр халықтың, әрбір қоғам мүшесінің өмірлік мақсатына, тіршілік дағдасына айналуы қажет. Осынау ұлы процесте ұлттық өнердің атқаратын ролі аса зор. Осы орайда төлтума өнеріміздің ілгерілуіне кедергі болып келген нәубеттер туралы ғалым, жазушы Ақселеу Сейдімбетов айтқан деректерді келтіруге болады:
1. Алуан түрлі жат идеялар кеулеп, алаңдатып, ығыстырып, ұлттық өнердің төлтума қалыбын тұншықтыруда. Бұл проблеманы түзету былай тұрсын, айтқан адамның өзін ескіні көксеуші, артта қалған, ұлтшыл деген қарғыс таңбасымен күстаналайды.
2. Өнердің парқы мен нарқы өзінің тарихилығымен, төлтумалығымен, көркемдігімен өлшенбейтін болуы. Өктем идеология талғамына қаншалықты сай келуімен өлшенеді. Бұл талапты жақсы орындағандардың иығына шапан жабылып, атақ-абырой бұйырды.
3. Ұлттық өнердің әлемдік аренаға шығу, танылу тағдыры мүлде тығырыққа тірелген. Біздің идеологтарымыздың түсінігінше сыртқа көрсететін өнеріміз алдымен орыс өнеріне ұқсас болуы керек, сонансоң сол баратын шет ел өнеріне тым болмаса еліктеп жатуы керек.
4. Ұлттық өнеріміздің парқы мен нарқы, эстетикалық бағасы тек қана орыстың эстетикалық қалыбымен сараланады. Өнердің ұлттық қасиеті неғұрлым айқын болған сайын солғұрлым сарапшыларға ұнамды.
Міне, ұлттық өнеріміздің көркемдік дамуы туралы бұл деректердің түйіні біреу-ақ, мұндай үрдіс (процесс) ұлттық нер атаулының қадірін кетіру арқылы, ұлттық асылды жасыту арқылы жүзеге асады.
Біздіңше бүгінгі таңдағы халық мұрасындағы ұлттық нердің өркендеуі, жаңаруы - жеке адам мен қоғам тағдыры, жекеленген халықтар мен тұтас адамзат өркениеті тағдырына сабақтас екенін жан-тәнімен тереңдей сезіну, біржола байыптау. Бүгінгі кезеңдегі халық мұрасындағы ұлттық өнердің көркемдік дамуындағы қыруар көкейтесті мәселелеріне арналған көптеген халықаралық. Республикалық, қалалық конференцияларда айтылған ой-толғаныстардан шығатын түйін әлем халықтары тек қана өзара қамқорлық пен сыйластық, бірін-бірі өнері, мәдениеті арқылы түсіну жағдайында өмір сүре алады дегенге тіреледі. Солай десек те ұлттық өнердің алғышарттары әр адамның табиғи қажеттілігіне айналдыруға ат саулысу арқылы қоғамның рухани дамуына мейлінше ықпал ете алады. Бұл ретте, әрине, тек ұлттық өнердің түрлері ғана емес, экономикалық, ғылыми-техникалық, рухани-мәдени басқа да жағдайлар осындай жарқын мақсаттарға бағытталғаны жөн.
А.М.Сандерс: өз ұлтынан пайдалы салт-дәстүрін пір тұтқандар басқалардан үнемі жоғары тұрады, - дейді. Біздің ұлттық мәдениетіміз бен болмысымыздың ұлы мақсатының өзі ұлттық салт-дәстүрмен мың жылдап қалыптасқан ұлттық өнері мен мәдениеті. Сондықтан ұрпағымызға дұрыс тәрбие беру үшін ең алдымен ұлттық тілді, өнерді, дәстүр мен мәдениетілікті үйретуге қажеттілікті тудыру керек. Халқының ұлттық тарихи дәстүрінің нәрін бойына сіңірмей өскен ұрпақ намыс, мақсат, мүддеден ада болады. Ұлттық өнеріміздің мәртебесін кетермей оның асылын, маржанын ұрпақ жадында өз қалпында табиғи, ұлттық сипатында сіңірмей, болашақ ұрпаққа берер тәрбие еш уақытта баянды болмайды.
Біздің пайымдауымызша, халық мұрасындағы ұлттық бейнелеу өнері дәстүрін қалпына келтіру үшін, ұлттық сана мен психологиямызды көне ғұрыптарымыздың негізінде қалыптастыра отырып, дамыту бағытындамыз. Бір айта кететін мәселе ұлтымыздың зиялы алдыңғы қатарлы өкілдерінің деңі жаңаша түсінуде. Мысалға, Ө.Жәнібеков, А.Сейдімбеков, Б.Сапаров, Р.Бердібеков, А.Қырықбаев т.б. Мерзімді баспасөздерде қазіргі жарық көріп жатқан мақалалардың өзі-еқ мазмұны мен мақсаты бұған толық дәлел бола алады: Мұндай құлашы кең серпілістің - ұлттық қайта өрлеудің заңды құбылыс екендігін басқа да ұлт өкілдері ішінара болса да түсіне бастауы жақсылықтың нышаны деп түсінуіміз керек.
Ұлттық өрлеу дегеніміз өте нәзік, аса жауапты һәм экономикалық, әлеуметтік және рухани сипаты бар күрделі қоғамдық процесс.
Біздің ата-бабаларымыз бұл жерде ықылым заманнан бері өмір сүріп келеді. Олардың мәйттері де бейіттері осы жерде. Тар заман талап етпесе туған жерін тастап тойған жерге кету әдетімізде жоқ. Осыған байланысты кісі есігінде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол деген мақалымыз бар. Олар артында қымбат мұра ретінде ұлттық сипаты бар әрі өмірге пайдасы мол ғажап ғұрыптарды, салттарды, ауыз әдебиетін, нәзік үнге толы ән-күйін, көздің жауын алатын қол өнерін қалдырып кетті. Сондықтан біз ықылым заманнан біртұтас еліміз келешекте азаматтық мемлекеттік аясында емес, ұлттық мемлекеттік шеңберде қалыптасып өркен жаюымыз керек.
Сол бабалар ұрпағының болашағы, балаға да, данаға да тікелей байланысты. Оларға әлеуметтік құқылық, педагогикалық жалпы адамгершілік ақ пейіл және жүйелі, нақтылы тәрбие керек.
Халық мұрасындағы бейнелеу өнерінің көркемдік дамуының негізгі мақсаты - бүгінгі болмасты нақты, реалды бағалай білу және объективті байыптау, өнердің алуан саласындағы әрекет, т.т. уақыт пен заман талабына сай мейлінше сергек қарау сол талап үрдесінен шығатындай әрекет жасау. Халық мұрасындағы ұлттық өнердің рухани дамуының нәтижесінде туындағандықтан жаңаша шығармашылықта ойлауды қалыптастыру қажет.
Халық мұрасындағы ұлттық бейнелеу өнерінің негізгі коркемдік даму қасиеті мен мәні барлық қоғамдық қатынастардың жиынтығы болғандықтан, оның даму заңдылықтарын айқындайтын іргетасы әрі методологиялық иегізі де болып табылады. Бұл мәселеде ұлттық тарихи дәстүр, адамдардың шығармашылық сезімдік қасиеттері қалыптасады, сонымен бірге талап-тілек, қажеттілік деңгейі орнығады. Халық мұрасындағы ұлттық бейнелеу өнерінің тарихи дәстүрі адамдарды тәрбиелейді, түрлі нәрселерге үйретеді.
Ғылыми-техникалық өрлеу кезеңі дағдылы ойлау қасиетін ғылымның жаңа жетістіктерімен қаруландырып, келешек даму перспективасын бұрынғы кезеңдегіден де тереңірек талдай білуіне жәрдемін тигізеді. Ал, халық мұрасындағы ұлттық бейнелеу өнерінің көркемдік дамуы, халық онеріндегі түрлі шығармашылық дәстүрді объективті байыптай білу, неғұрлым жоғары деңгейде болса, өткен тарихи жолы мен келешек даму перспективасын солғұрым айқындай алады. Бұл күрделі де көп қырлы, ұзақ уақытты талап ететін процесс болғанымен дұрыс та қажетті екені шексіз. Өйткені онсыз ғылым мен өнерді шығармашылық үйлесімдікті сақтау мүмкін емес. Халық мұрасындағы ұлттық бейнелеу онерінің тарихи дәстүрінен бас тарту - шығармашылық жағдайда жөн-жосықсыз, мән-мағнасыз, өзімізді озіміз жоқ етумен бара-бар.
Өнер мен ғылымда халық мұрасындағы ұлттық бейнелеу өнерінің көркемдік тарихи дәстүрі уақыт өткен сайын қарым-қатынасы күрделене түсуіне байланысты, қазіргі кезеңде сан-салалы қыруар мәселелер туындауда. Оны бір немесе бірнеше адамның шеше қоюы мүмкін емес. Сондықтан, осы мәселелерді комплексті түрде, жан-жақты зерттейтін мекемелер қажет. Әсіресе, ғылым, мәдениет, ұлттық өнерді қопара зерттейтін бір орталыққа шоғырланып, жүйеленген арнайы кеңес құру қазіргі кезеңнің айрықша қажетгілігі екені даусыз.
Алуан конференцияда айтылған ой-пікірлерді аналитикалық тұрғыдан жинақтау мен келешек бағыт-бағдарларды айқындауға, салалы да салиқалы зерттеулерді саралап бөлуде мұндай кеңестердің мейлінше игі роль ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.