ЛАТЫН ӘЛІПБИІНЕ КӨШУ-ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ЖАҢА БЕЛЕСІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ЛАТЫН ӘЛІПБИІНЕ КӨШУ-ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ЖАҢА БЕЛЕСІ

Тақырыптың өзектілігі. 1991 жыл егемендікке қол жеткізген Қазақстан
Республикасы үшін тарихи бетбұрыстың, жаңаша ойлау мен ұлттық жаңару
кезенінің басталуы болды. Заман талабына сай елімізде орасан зор өзгерістер
орнап жатыр. Қазақ елі үшін соңғы жылдары жарияланған ең ірі жаңалық –
латын әліпбиіне көшу. Тәуекел түбі – жел қайық демекші, ұлт көшбасшысы
осындай маңызды шешім қабылдап, 2017 жылы 12 сәуірде Болашаққа бағдар:
рухани жаңғыру мақаласында: Біріншіден, қазақ тілін біртіндеп латын
әліпбиіне көшіру жұмыстарын бастауымыз керек. Біз бұл мәселеге неғұрлым
дәйектілік қажеттігін терең түсініп, байыппен қарап келеміз және оған
күресуге тәуелсіздік алғаннан бері мұқият дайындалдық [1]деп халыққа үндеу
салған еді.
Елбасымыздың латын әліпбиіне көшу шешімінің тиімділігін, ұтымдылығын,
келешекте әкелер пайдасын зерттеп, зерделеу біздің жұмысымыздың өзектілігі
болып табылады.
Зерттеудің мақсаты. Латын графикасына көшу ұлт болашағы үшін жетістігі
мол шешім екенін дәлелдеу.
Зерттеудің міндеттері: жаңа графиканы халыққа меңгерту – білім беру
саласының қызметкерлерінің, мектеп мұғалімдерінің міндеті екенін ескере
отырып, қазақ тілі сабақтарында латын графикасын меңгертудің тиімді
жолдарын ұсыну.
– латын әліпбиіне көшудегі ең негізгі мәселелерін зерттеп, келешек
ұрпаққа таныту арқылы латын графикасының тиімділігін ғылыми негізде
қарастыру;
– латын әліпбиіне көшу шешімінің негізгі мақсатын анықтай отырып,
қажеттілігін практика жүзінде көрсету;
– зерттеу жұмыс барысында жүргізілген жұмыстарға сараптама жасап,
нәтижесін шығару.
Зерттеудің нысаны. Латын әліпбиіне көшу- қазақ тілінің жаңа белесі.
Зерттеудің дереккөзі ретінде Латын әліпбиіне қатысты жазылған
мақалалар мен ғылыми еңбектер, әдістемелік нұсқаулықтар пайдаланылды.
Зерттеу пәні. Газет-журналдар материалдары мен ғылыми мақалалар.
Зерттеу әдістері. Индукция, анализ, аналогия, жалпылау, абстракциялау
әдістері қолданылды.
Зерттеудің ғылыми болжамы. Латын графикасы толықтай меңгерілсе, көне
жәдігерлерді, түркі тектес халықтардың еңбектерін, өзге елде жүрген
қандастарымыздың кітаптарын оқи алады.
Зерттеу жұмысының теориялық маңызы. Зерттеу жұмысымыздың теориялық
негізі ретінде бұқаралық ақпарат құралдарынан, яғни газет-журналдар
материалдары қолданылды. Атап айтар болсақ: Арқа ажары газеті, Көкшетау
газеті, т.б. А.Байтұрсынов еңбектері қарастырылды.
Зерттеу жұмысының практикалық маңызы. Тұңғыш Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың
бекіткен қаулысына қатысты газет-журналдарда жарияланған ақпараттар арқылы
болашақ ұрпақтың сана-сезімін оята отырып, латын графикасы негізінде
жазуды, оқуды практикаа жүзінде жүзеге асырылды. Латын қаріптерінің өзіндік
ерекшеліктері практика жүзінде іске астыты.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Латын графикасын меңгерудің тың жолдары
көрсетілді. Қысқаша әдістемесі ұсынылды.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
– латын графикасын меңгеруге деген оқушылардың танымы, қызығушылығы
оянды;
– латын графикасына көшу арқылы білім саласында өзгерістер болатынына
көз жеткізді;
– латын графикасының қажеттілігін ұғынды, жаңа әліпбидің ерекшелігін
мен айырмашылығын түсінді.

Қазақ халқының ұлттық құндылықтарына оның қасиетті тілі, діні, салт-
дәстүрі, рухани және материалдық байлығы жатады. Әрбір ұлттың құраушысы,
негізгі тірегі мен діңгегі – тілі. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы тіл
мәселесіне ерекше ден қойып отыр. Соған сәйкес, елімізде біршама өзгерістер
орнауда. Нақтылап айтсақ, тұңғыш елбасымыз Н.Ә.Назарбаев 2017 жылғы 26
қазанда Қазақ тілі әліпбиін кириллициядан латын графикасына көшіру туралы
Жарлыққа қол қойды. Ұлт болашағы үшін үлкен бір жауапты іс қолға алынды.
Шындығында, бұл халқымыздың ғасырлар бойғы арман-мұраты жүзеге асқан
тарихи күн болды.
Қазақ жазуының көне тарихына көз жүгіртетін болсақ, біздің төл
әліпбиіміз жиі өзгерістерге ұшырап, әр дәуірде әрқалай көрініс берді. Қазақ
халқы ислам дінін қабылдағаннан кейін руна жазулары біртіндеп шетке
ығыстырылып, елде араб тілі мен араб әліпбиі тарала бастады. Қазақ жерінде
900 жылдан астам уақыт бойы араб әліпбиі қолданыс аясында болды
1929 жылға дейін араб әліпбиі, оның ішінде Ахмет Байтұрсынұлының Төте
жазуы қолданылды. Одан әрі 1929-1940 жылдар аралығында латын әліпбиі
қолданылды, ол біраз уақыттан кейін кириллицаға ауысты. Қазақ жазуын
латындандырылған әліпбиден орыс графикасы негізіндегі жаңа әліпбиге көшіру
туралы заң 1940 жылы 13 қарашада қабылданып, бекітілді.
Бірқатар деректер көрсеткендей, бүгінгі таңда кириллица жазуын әлемнің
12 мемлекеті ғана пайдаланады екен, ал 100-ден астам мемлекететінде латын
әліпбиін қолданылады.
Ағартушы АБайтұрсынұлы: Ұлттың сақталуына да, жоғалуына да себеп
болатын нәрсенің ең қуаттысы – тіл деген екен. Әліпбиді таңдау – ел
болашағын таңдау. Латын тілі – техника мен ғылымның тілі. [1]
Жаһандану дәуірі орнады. Қазақ жазуын жаңғыртатын мезгіл келіп жетті.
Қазақ тілін жаңаша қырынан танытудың басты көрсеткіші-латын графикасына бет-
бұрыс жасау. Қолданыс аясында жүрген латын графикасына негізделген қазақ
тілі әліпбиінде барлығы 32 әріп қамтылған. Оның алты әрпіне акут қойылған.
Акут – диакритикалық таңба.
Ж.Шаяхметов атындағы тілдерді дамыту республикалық үйлестіру-
методикалық орталығының директоры Ербол Тілешов 25 әріптен тұратын латын
әліпбиінің нұсқасын ұсынған болатын. Оның айтуынша, әліпбиді жасауда ғылыми
принциптерге баса назар аударылды. Соның нәтижесінде қазақ тілінің
дыбыстық жүйесіне, жалпы әліпби түзудің теориясы мен практикасына құрылған
нұсқа таңдап алынды. Ол нұсқада қазақтың ң, қ, ғ, ө, ә қатарлы дыбыстық
таңбаларын латын әліпбиінде қалай жазылатындығы көрсетілді. Мысалы ә – ае,
ө – ое, ғ – gh, ч – ch, ж – zh, ш – sh, ү – ue. Осындай нұсқада жазу
ешқандай да қиындық әкелмейді деген ой-пікірлер жан-жақтан көрініс тапты.
Біршама уақыт өткенен кейін 2017 жылдың 12 қазанында елордамыз
Нұр-Сұлтан қаласында өткен конференцияда А.Байтұрсынов атындағы тіл білімі
институтының аға ғылыми қызметкері, профессор Әлімхан Жүнісбек жаңа әліпби
құрастырып, латын әліпбиінің жаңа нұсқасын көршілікке ұсынды. Ол әліпбиде
барлығы 32 әріп қамтылған. Жаңа нұсқада қазақ тіліне ғана тиесілі
дыбыстарды апостроф (дәйекше) арқылы белгілеу ұсынылған.
Қазіргі таңда ел ішінен мынадай сауалдар жиі қойылуда: Біз латын
әліпбиіне не үшін көшеміз? , Оның бізге тигізер пайдасы қандай?,
Келешекте мектеп оқушылары латын әліпбиін игере алады ма? т.б. Халық
ойлайды: Латын әліпбиіне көшу біздің ана тіліміздің дәрежесін түсіріп,
бабалардан мұра болып қалған қасиетті тілдің орны ойсырап қалады деп.
Алайда, бұл қате пікір. Өйткені, латын графикасына көшудегі ең басты
ұтымдылық - тіл ауыспай, таңбаның ауысуы.
Менің ойымша, латын әліпбиінің артықшылықтары да, кемшіліктері де бар.
Соларға тоқтала кетейік.
Артықшылықтары:
-Құрама таңбалардың әсерінен әліпбидегі әріптер саны біршама кемиді;
-Латын әліпбиінде жаңадан құралған әріптерді қазақ тіліне қызығушылық
танытып жүрген азаматтар еш мүдірмей, оңай үйреніп шыға алады. Жаңадан
жасалған қазақ-латын әріптерін жас буын мен қазақ тілін үйренем деген шетел
азаматтарына оқыту, үйрету оңай болады;
-Қазақ тілінің маңызды салалары орфография мен орфоэпия заңдылықтарында
ешбір қиындық орын алмайды.
-Латын әліпбиін қолдану жалпы ғылым саласында да, техника саласында да
қолдануға өте ұтымды;
-Латын графикасының көмегімен қазақша мәтіндерді компьютердің
пернетақтасы арқылы теру ешқандай қосымшалардың жәрдемінсіз оңай және
жылдам болады.
-Латын әліпбиі халықаралық кірме термин сөздердің жазылуын
түпнұсқаға ұқсас етіп жазуға жағдай тудырады.
Кемшіліктері:
Латын графикасының ең басты кемшілігі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.