Мультимедиялық технология бастауыш сынып оқушыларының ой-өрісін кеңейту құралы ретінде
Айтмаханбетова Аида Калыбайкызы
Тобы: Фи 16-10k1
Ғылыми жетекшісі: п.ғ.к., доцент Джетписбаева С.У.
Тақырыбы: Мультимедиялық технология бастауыш сынып оқушыларының ой-өрісін кеңейту құралы ретінде
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының тәуелсіздікке қол жеткізіп, әлемдік ынтымақтастықтағы мемлекеттердің қатарында тұғыры биік, өз саясаты мен даму стратегиясын қалыптастырған ел ретінде дербес танылуы Отандық білім берудің алдында жаңа міндеттер мен талаптар қойып отырғаны белгілі. Қай кезде болмасын ізгі мақсаттарға, асыл мұраттарға жету ізденістер мен шығармашылық әрекеттер және мультимедиалық технологияларды тәжірибеде тиімді пайдалануға да тікелей байланысты болмақ.
Педагогикалық зерттеулердің кез-келгені дидактикалық принциптердің жүзеге асуының тиімді жолдарын қарастырады. Педагогика ғылымы қалыптасып, дидактикалық принциптер анықталған соң ХХ ғасырға дейін барлық зерттеулер дидактиканың тек оқыту мен тәрбиелеу принциптерін жүзеге асыру жолдарын қарастырды десек қателеспейміз. Ал дамытушылық принципті жүзеге асыру жолдары жан-жақты қамтылмады. Ғылымның, оның ішінде педагогика ғылымының дамуының жаңа кезеңінде мультимедиалық бағыттар көрініс тауып отыр. Соған байланысты оқу-зерттеу іс-әрекетінің беретін нәтижелерін ескере отырып, біз осы әрекет дидактиканың дамыту принциптерін жүзеге асырудың бір жолы ретінде қарастырып отырмыз.
Бастауыш сыныпта мультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы мұғалімнің шығармашылығын дамыту ерекшеліктерін қарастыра отырып, осы іс-әрекеттің жүзеге асуына ықпал ететін факторлардың бірі ретінде танылған тұлға - мұғалімге қатысты бірқатар талаптар мен мәселелерді ашу міндетімен қатар олардың бұл жұмысты жүргізуге байланысты дайындығы және шығармашылығы қандай дәрежеде болу керек деген сұрақтың шешімін табу кезек күттірмейтін мәселе деп ойлаймыз. Қазіргі қоғам жеке адамнан прогрессивті ойлай алатын белсенді әрекетті, жан-жақты болуды талап етеді. Өйткені, адамның қоғамдағы алатын орны, атқаратын қызметі, сол қоғамның дамуымен тікелей байланысты.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш сыныпта бiлiм беру үдерісінде мұғалімдердің мультимедиалық технологияларды пайдаланудағы кәсіби құзіреттілігін жетілдіру мүмкіндіктерін әдістемелік тұрғыдан негіздеу.
Зерттеудің мақсатына сәйкес келесі міндеттер қойылды.
Бастауыш сыныпта мұғалімлерінің шығармашылығын дамыту бағыттарын айқындау;
Бастауыш сыныпта мультимедиалық технологияларды пайдалану ерекшеліктерін сипаттау;
Бастауыш сыныпта бiлiм беру үдерісінде мұғалімдердің мультимедиалық технологияларды пайдаланудағы кәсіби құзіреттілігін жетілдіру мүмкіндіктерін анықтау.
Зерттеу нысаны: Бастауыш сыныпта оқыту мен тәрбиелеу үрдісі
Зерттеудің жаңалығы:
- Бастауыш сынып оқушыларының ой-өрісін кеңейтуде мультимедиялық технология пайдалану бағыттары айқындалды;
Бастауыш сыныпта білім мазмұнын жаңартуда мультимедиалық технологияларды пайдалану мүмкіндіктері анықталды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Бастауыш сынып бiлiм беру үдерісінде мұғалімдердің мультимедиалық технологияларды пайдаланудағы кәсіби құзіреттілігін жетілдіру мен шығармашылығын дамыту тұрғысында жасалған әдістемелік ұсыныстар Бастауыш мектепмекеме мұғалімлеріне әдістемелік тұрғыдан пайдалы.
Қарастырылып отырған ғылыми мәселенің қазіргі жағдайын бағалау Бастауыш сыныпта білім мазмұнын жаңартуда мультимедиалық технологияларды пайдалану өзіміз көріп отырғандай балалардан үлкен жауапкершілік пен өз бетімен жұмыс істеуге деген құлшынысты талап етеді. Алайда, қазіргі уақытқа дейін балалар әрдайым мұғалімнің жетегімен оқу-білімді игеріп келді. Сонымен қатар олар оқу-зерттеу жұмысының не екендігі, ол қалай жүзеге асатындығына арнайы назар аудармады десек қателеспейміз. Осыған байланысты оқу-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру көп уақыт пен қажырлы еңбекті, әрине үлкен шығармашылықты талап етеді.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі таным, білім, жеке тұлға және оның іс-әрекеті, ақыл-ой, ойлау туралы философиялық, психологиялық, педагогикалық теориялар мен тұжырымдамалар, білім сапасын арттыру теориялары құрайды.
Зерттеу базасы: № 80 мектеп-лицей, Шымкент қ.
1 Бастауыш сыныпта мульти медиалық технологияларды пайдалану арқылы мұғалімдердің шығармашылығын дамыту бағыттары
1.1 Бастауыш мектепұйым мұғалімлерінің шығармашылығын дамыту бағыттары
Қазақстан Республикасындағы Білім туралы заңында білім беру саласының ең негізі талабы: кең дүниетанымдық көзқарас, толық құзыреттілік, шығармашылық әрекетке бейім тұлға қалыптастыру [1]. Қоғамда орындаушы адамнан гөрі шығармашылық адамға деген сұраныстың көп екендігін қазіргі өмір талабы дәлелдеп отыр. Әсіресе, білім саласында қызмет ететін адамдар, оның ішінде мұғалімлер шығармашылықпен жұмыс жасай білулері керек деген талап қояды.
Адамның шығармашылығы - нәтижесінде қандайда бір жаңа, қайталанбайтын ерекше туынды беретін әрекет. Ал педагогикалық шығармашылық - педагогтің оқу-тәрбие мәселелерін жоғары тапқырлықпен, ерекше тиімділікпен шешуі және оқыту мен тәрбиелеудің теориясы мен практикасының толығуына үлес қосуы. Бұл мұғалімлерден өте жоғары тапқырлықты, шеберлікті, білімнің жан-жақтылығын, педагогикалық қызметке деген үлкен ынтаны талап етеді.
Шығармашылық сөзінің шығу төркінін психолог Л.C.Выготский бойынша шығу, ойлап табу және ол жаңалық ашатын іс-әрекет деп түсіндіреді [2].
Педагогтардың шығармашылық қабілеттеріне қатысты зерттеулер жүргізіп, еңбектер жазған зерттеушілер: И.Г.Песталоции, А.Дистерверг, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко, И.К.Журавлев, В.И. Загвязинский және т.б. [3,4,5,6,7,8,9]. Аталған зерттеушілердің еңбектерінде педагогикалық үдеріске қатысушылардың шығармашылық жұмысына байланысты ойлар айтылған. Осыған байланысты В.С.Леднев: Педагогикалық шығармашылық объектісі - тірі адам, бала немесе тәрбиеленуші. Бұл шығармашылықтың басқа түрінде кездеспейтін, қайталанбас жағдай туғызады. Шын мәнінде мұнда бір адам өзінің жеке, азаматтық тәжірибесіне сүйене отырып, басқа адамды өзгертеді-дейді. Сонымен қатар педагогикалық шығармашылыққа төмендегідей анықтама береді: педагогикалық шығармашылық - педагогикалық үдерістің ең басты шарттарының бірі, мұғалімнің қызметіндегі объективті кәсіби қажеттілік.
Ал В.В.Давыдовтың тәжірибесінде педагогикалық шығармашылықтың құрылымы жалпы адам шығармашылығының логикасы арқылы анықталады:
а) ойдың, проблеманың пайда болуы;
ә) мақсаттарды ойластыру, сезіне білу;
б) бақылаудың қорытындыларын жинақтау;
в) қойылған мақсаттарды шешудің тиімді жолдарын анықтау;
г) шығармашылық үдерістің нәтижесі және бағасы [11]. Егер бұл құрылымды педагогикалық шығармашылық құрылымына келтіретін болсақ, онда: а) мұғалімнің оны алдын-ала сезінуін, күрделілігін бағалауын қажет ететін оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері қойылады. ә) аталған мәселелерге қатысты мақсаттарды айқындау қажеттілігі туындайды. б) объектіге бақылау жүргізіп, ол туралы ақпараттар жинақтау; в) мақсатты жүзеге асыруда пайдалануға болатын мүмкіндіктердің ең тиімдісі таңдалынып алыну; г) педагогикалық әсер етуге талдау жасалынып, ол сыни көзқараспен бағалану.
М.В.Кларкин осындағы мақсат қоя білуді маңызды деп санап: Мақсат қоя білу - шығармашылықты жүзеге асырудың ең басты міндеті. Мақсатты анықтау педагогтің алдына педагогиканың көкжиегін алып келеді - деп жалпы мақсаттардың ішінен негізігісін анықтау керектігін көрсетеді [12].
Өз кезегінде Марев И.Н. нағыз педагогті дайындап, тәрбиелеп шығаруға болады деген жалпыға ортақ пікірмен келіспейді. Оның ойынша, нағыз педагог-өзі дамытып отыратын адам [13]. Сондай-ақ, мұғалімнің қызметіндегі жағымды және жағымсыз жақтарды аша отырып, оның шығармашылықпен жұмыс жасай алуын, сондай мүмкіндіктің болуын оң позитивтер қатарынан көрсетеді. Мұғалімнің педагогикалық мәдениетінің жалпы құрылымында кәсіби дағдылардан кейін шығармашылықпен жұмыс жасай алу тәжірибесі орын алады. Автордың айтуынша мұғалімнің кәсіби дайындығы, білімі мен біліктері оқу үдерісінің дұрыс бағытта жүруі тек шығармашылық қызмет арқылы жүзеге асады. Шығармашылық біліктер төмендегідей мүмкіндіктерді қамтиды:
- мұғалімнің өз бетімен педагогикалық міндеттерді шеше білуі;
- балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыта алатын педагогикалық мақсаттар қойып, оны шешеуде балаларды қызықтыруы;
- оқыту мен тәрбиелеуді жүзеге асыруда оқытудың дәстүрлі әдістерінен басқа әдістерді кеңінен әрі үлкен шеберлікпен пайдалана білуі маңызды деп көрсетеді.
Мұғалімнің шығармашылығының дамуына жоғарыда аталған мүмкіндіктермен қатар И.Н.Марев өз еңбегінде олардың тәжірибесін атап өткен жөн деп есептейді. Өз іс-әрекетінде жаңа жолдар мен әдістер іздеуіне оның тәжірибесі көп мүмкіндіктер туғызады және педагогикалық тәжірибе кәсіби білім, біліктер мен дағдылар сонымен қатар оқытуда тиімді нәтиже беретін әдеттерді қамтиды. Мұғалім өзінің кәсіби білімін тиімді, шебер әрі үлкен шығармашылықпен пайдалана алуы керек. Сондай-ақ, кәсіби білім және мұғалімнің тәжірибесі педагогикалық шығармашылықтың нәтижесінің тиісті дәрежеде болуына ықпал етеді. Мұғалімнің шығармашылығының жеткілікті дәрежеде көрініс табуы, тиісті нәтиже беруі мынадай факторларға байланысты. Олар: а) нақты мақсатқа бағытталған, бірізділікте құрылған, арнайы жүйемен байланысты, мұғалімнің объективті іс-әрекеті;
ә) мұғалімнің субъективті мүмкіндіктерімен байланысты. Түрткі, құзіреттілік, қабілеттері басты рөл атқарады.
б) кәсіби ортаның ұйымдастырылуына байланысты.
Ал нәтижесі төмен дәрежеде сипатталатын шығармашылық тек әкімшілік тарапынан берілген тапсырмалар, ережелерді жетекшілік ететін мұғалімдердің іс-әрекетінен байқалады. Өз қызметінде жеке мақсаттарын өзінің тәрбиеленушілерінің қызығушылықтарынан жоғары қойып, айналасындағыларды өзіне қаратуды көздейтін мұғалімнің жұмысында шығармашылық нәтиже болмайды [14]. Осыған байланысты әрбір мұғалім өзінің білімін, іскерлігін, дағдыларын тиісті талаптарға сай дамытып отыруы керек. Ол білім саласындағы өзгерістерге, жаңаруларға жалпы қоғамның дамуына байланысты жүреді. Педагогтың білімін дамытып, шығармашылығын шыңдауы үлкен еңбек пен талапты қажет ететіні сөзсіз екендігін мойындай келе, шығармашылықты дамытудың төмендегідей кезеңдерін ұсынады:
Кәсіби даму - шығармашылықтың өте қарапайым түрі, мұғалімнің өзінің жіберген қателерін қайталамауға бағытталады.
Арнайы әдістемелік - мұғалімнің баршаға танымал әдістемелермен танысуы және өзінің тәжірибесіне сүйене отырып, сол тәжірибелерді күнделікті іс-әрекетінде пайдалана алудағы шығармашылығы.
Жоспарлау - мұғалімнің әріптестерінің тәжірибесін пайдалана отырып, өзіндік жұмыс жасау жүйесін құрай алу шығармашылығы.
Оқу үдерісін тиімді ұйымдастыру - тек жоспарлаумен шектелмейтін, тұтас педагогикалық үдерісті ұйымдастырудың тиімді қағидаларын ескере отырып жүзеге асатын шығармашылық түрі.
Ғылыми ұйымдасқан іс-әрекет - шығармашылықтың дамуының ең жоғарғы деңгейі.
Педагогтің шығармашылығының бұл деңгейіне барлық мұғалім дерлік жете бермейді, осы дейгейге жетуді маңызды санап, осыған байланысты зерттеулер жүргізген ғалымдар: П.И. Пидкасистый, Б.И. Коротяев, И.Я. Лернер, М.Н.Скаткин [15,16,17] және отандық зерттеушілер: М.Ж. Джадрина, Г.З.Байжасарова, А.А. Бейсенбаева [18,19] және т.б. Олардың ойынша педагогтардың ғылыми-зерттеу жұмыстары тұтас педагогикалық үдерісті тиімді ұйымдастыруда маңызы зор. Сонымен қатар әр мұғалім осы іс-әрекет арқасында білімін толықтырып, қоғамдағы өзгерістер мен талаптарға сай қызмет атқара алады балалардың бойында шығармашылық қабілеттерді қалыптастыру деңгейі біршама көтеріле түседі.
Мультимедиалық педагогикалық технологияларды теориялық және ғылыми-қолданбалы бағыт тұрғысынан зерттеу арқауы етiп, оларды оқу процесiн жетiлдiру бағытында қолдану мәселелерiмен отандық ғалымдар: Д Ж.А. Караев., Ж.У.Кобдикова, Байшалова Ә., Бахишова С., Таубаева Ғ.З. [20,21,22,23] т.б өз зерттеулерiнде қарастырған. Дегенмен, жоғарыда айтылған мәселелердiң барлығы бiлiм беру мазмұны сабақтастығын сақтауда мультимедиалық педагогикалық технологияларды пайдалану мүмкiндiктерiн нақтылау қажеттiгiн айқындай түсуде. ғылыми ортада және тәжiрибелi мамандар арасында үзiлiссiз бiлiм берудiң әрбiр сатысындағы бiлiм мазмұнын жаңарту барысында мультимедиалық педагогикалық технологияларды пайдалану мәселесi де күн тәртiбiнен түспей үнемi талдану үстiнде.
Балабақша мен бастауыш мектептiң арасындағы бiлiм беру мазмұны сабақтастығының сақталмауының басты себептерi:
- iстiң жайының бiр - бiрiне байланыссыз "екi жақты" шешiлуi және олардың өзiндiк тұрғыдан жеке қарастырылуы;
- оқыту мен тәрбиелеу мазмұнының жиi қайталануы және олардың жас ерекшелiгiнiң нақты ескерiлмеуi;
- Бастауыш сынып ұйымдарда тәрбиешiлердiң, бастауыш сынып мұғалiмдерiнiң арнаулы мамандар болмауы;
- кәсiби бiлiктiлiктің жеткiлiксiздiгi;
- "сабақтастық" ұғымын бiржақты түсiну;
- бiлiм беру тиiмдiлiгiн арттырудағы сабақтастық сақталуының маңызын жете сезiне алмау;
- екi жақты дамытушылық ортаның және материалдық базаның толық жабдықталмауы;
- ата-аналардың педагогикалық мақсаттылыққа сәйкес бала тәрбиесiне, бiлiм алуына ықпал ете алмауы, т.б обьективтi және субективтi факторлар ықпал етуде деп ой түйiндейдi.
Бұл кемшiлiктердi жоюдың жолдарын қарастырғанымызда балабақша, отбасы және мектептiң бiрлескен еңбегiнiң нәтижесiнде қол жеткiзуге болатындығы байқалды. Балабақша мен бастауыш сыныпта бiлiм мазмұны сабақтастығын қалыптастыруда баланы мектепке дайындауда осыған дейiн 6-7 жасты қамтыса, ендi 5-6 жасты толық қамтамасыз ету, оларға жағдай жасау қажеттiлiгi туындап отыр. Бiлiм мазмұны сабақтастығын айқындайтын негiзгi факторлардың бiрi - оның мазмұнына талдау жасау. Мұнда берiлетiн бiлiм мазмұнын саны жағынан көбейту емес, мазмұнды тереңдету, қарастырып отырған фактiлер мен құбылыстардың өзара заңдылығы мен байланыстылығын және сол байланыстың басты себеп-салдарларынан тек мағлұмат берiп қана қоймай негiзгi түсiнiктердi беруге көңiл бөлу қажет деп ойлаймыз.
Көптеген ғалымдар тарапынан сан түрлі бағытта сипатталған мұғалімнің, шығармашылық әрекет етуді талап ететін шарттарға негізделіп, олардың шығармашылық қабілетінің дамуына жол ашады. Сондай жағдайда мұғалім тек қана оқу үдірісін тиісті дәрежеде ұйымдастыруды ғана меңгермей, сонымен қатар ғылымдағы жаңалықтардан қалыс қалмай, ұдайы білімін жетілдіруге мүмкіндік алады. Яғни, балалардың қарапайым ойын зерттеу іс-әрекеттерін қалыптастыруға лайық болады.
Ойымызды нақтылай түссек, Бастауыш сынып ұйымдарда мультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы мұғалімнің шығармашылығын дамыту үшін шығармашылықтың ең жоғарғы деңгейде қалыптасуын қамтамасыз ету шарт. Өйткені мұғалім балалардың тәрбиелеу мен білім беру іс-әрекеттерін ұйымдастыру барысында: олардың шығармашылықпен дербес әрекет етуін, қарапайым тәжірибелер жасай білу әдістерімен таныстыру, олардың өздерін жетілдіруге жол ашу, өзін-өзі және құрбыластарын бағалай білу т.б күрделі мақсаттарды көздейді. Соған байланысты балаларды іс-әрекетке қызықтыра білу, олардың қызығушылықтары мен танымдық түрткілерін анықтау, өздеріне деген сенімділік тудыру сияқты міндетерді мұғалім тек қана педагогикалық іскерлік дағдылар мен өзінің шығармашылығының арқасында және ғылымының негізін игеруі арқылы жүзеге асырады.
Мұғалім шығармашылық ізденіс таныта отырып педагогикалық дағылар мен іскерліктерінің арқасында, ғылыми бағытта жұмыс жасай алуы - балалардың ойын-зерттеу іс-әрекеті ғылымның қарапайым логикасы мен зерттеу әдістері арқылы жүзеге асатындығына байланысты басты талаптардың бірі болып саналады. Мұғалім осы мәселелерді меңгеру мақсатында, балалардың қызығушылықтарын толық қанағаттандыру үшін жан-жақты білім жинауда ғылыми-зерттеу жұмысымен айналыса алуы керек. Осы мәселеге қатысты А.В.Леонтович: балалардың оқу-зерттеу жұмыстарына жетекші мұғалімнің жоғары кәсіби педагогикалық дайындығының болуы, сонымен қатар ғалым ретінде ғылымның маңызын түсініп, біз жоғарыда атап өткен шығармашылықтың жоғарғы деңгейі болып саналатын ізденіс жұмыстарын жүргізе білуі маңызды деп санайды [24]. Бұл мәселе төмендегі кестеде қамтылған.
Сонымен қатар мұғалім тек осы мүмкіндіктерді игеруі тағы да жеткіліксіз, оған қоса, оларда төмендегідей тұлғалық қабілеттері болуы шарт: балаларға деген шексіз сүйіспеншілік, қарым-қатынас жасай алу, ізгілік, талап қоя білушілік, кеңпейілділік, әділеттілік, рухани байлық, адалдық, баламен тең дәржеде қарым-қатынас орната алушылық т.б.
Осыған байланысты И.Я.Лернер педагогтың іс-әрекеті оң нәтиже беруі үшін келесі ережелерді сақтағаны дұрыс дейді [25]:
осы жұмысты жүргізуге әрқашан шығармашылық тұрғысынан келіңіз;
қатал нұсқулар беруден аулақ болыңыз;
балалардың өз тарапынан шыққан ұсыныстарды қолдаңыз;
бағалауға асықпаңыз;
олар өздері жасай алатын немесе жасауға үйрене алатын нәрселерді олар үшін жасамаңыз т.б.
Оқу-зерттеу іс-әрекеттеріне жетекшілік жасау үшін төмендегі ережені сақтауы тиіс дейді:
баланы өз бетінше әрекет етуге үйрету;
нақты нұсқаулардан гөрі баланың ұсынысына көңіл аудару;
талқылау кезінде баға беруге асықпау.
Жоғарыда айтылған ойлардан біз төмендегідей қорытынды жасадық: мұғалім балалардың білім мазмұнын мңгертуде мультимедиалық технологияларды пайдалану барысында бұл үдерістің оқыту мен тәрбиелеу үдерісінің айырмашылығын түсініп, қарым-қатынас жасауда субъкт-объект бағытында емес, субъект-субъект бағытын ұстануы маңызды. Яғни, баланы әріптесі ретінде қабылдап, тікелей нұсқаулар мен бұйрықтар беруден алшақ бола отырып, олардың өз ойын, пікірін, жасқанбай, қысылмай айтуын қадағалау, қарым-қатынаста демократиялық стилді басшылыққа алу. Мұғалімнің осындай әрекеті балалардың бойында өздеріне деген сенімділік, өздерін-өздері бағалай біліушілік, ойларын еркін жеткізу, жауапкершілік сияқты сезімдер мен қатар іс-әрекетке қызығушылықтарын арттырады.
Жалпы, педагогикалық шығармашылық нақты нұсқаулар мен ережелерге бағынбайды. Өйткені әр мұғалімнің шығармашылығы әр қырынан, әр бағытта көрінуі мүмкін. Алайда Бастауыш мектепжастағы балалардың іс-әрекетін қалыптастыру олардың шығармашылығын қалыптастыру түсінігімен бара бар болғандықтан, шығармашылық қабілетті тұлға тек шығармашылықпен жұмыс жасай алатын ұстаз еңбегінің нәтижесінде қалыптасады. Осыған байланысты В.И.Загвязинский: шығармашылықтың үш дәрежесі бар дейді [8;25]. Олар: жаңалақ ашу, жаңа зат ойлап табу (изобртение), бар нәрсені дамыту. Ал Бастауыш мектепжаста балалардың өз бойларындағы бар білімді дамытып, көптеген ізденістің нәтижесінде жеңіске жетеді, өздеріне әлемнің тылсым сырларын жаңалық ретінде ашып, таниды.
Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы шығармашылықты дамытуда төмендегідей мәселелерді ескеру қажет:
шығармашылық жұмыс жасау дегеніміз міндетті түрде жаңа нәрсе ойлап табу емес екендігін түсіну;
бар білімді, білікті тиімді жолдар арқылы дамыту. Соған байланысты педагогикалық іс-тәжірибелермен танысып, озығын таңдай алу;
осы мақсаттарды жүзеге асыруда ғылыми-зерттеу жүргізу;
оқыту мен тәрбиелеудің баланың жан-жақты дамуына бағытталып,
адамгершілік құндылықтардың қалыптасуын назардан тыс қалдырмау;
оқытудың мақсаттарын түгел шешуге бағытталған іс-әрекет, яғни бір уақытта оқыту, тәрбиелеу, дамыту мәселелерін қамту.
Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы шығармашылықты дамытуда оқытудың білімдік, тәрбиелік, дамытушылық мақсаттарын қатар жүзеге асыруды көздейді.
Іс-әрекетке жасалған талдау бойынша кез-келген іс-әрекеттің нәтижесі болатындығы белгілі болды. Ал Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы шығармашылықты дамытуда мұғалімнің күтетін нәтижесі кестеде көрсетілген. Бұл мақсаттарға сәйкес мұғалімнің жұмысынан күтілетін нәтижеге қол жеткізу жолдарын үш кезеңге бөліп отырмыз:
1. Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды оқып үйрену кезеңі - бұл кезеңде мұғалімлер ақпарат көздерімен жұмыс істеп, ғылыми-педагогикалық, әдістемелік әдебиетерге талдау жасауға үйренеді. Эксперимент жұмыстарын жүргізе алу дағдыларын қалыптастыру. Ол үшін тиісті зерттеу жүргізуге қажетті білім көлемін арттыру жолдарын табу керек.
2. Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды тәрбиелеу мен білім беру мазмұнына қатысты пайдалануда кейбір тәжірибелер жинақтау кезеңі - эксперимент жұмыстарын жүргізу үшін жеткілікті тәжірибе қалыптастыру. Ол үшін мұғалім арнайы эксперимент жоспарын құрып, бақылау, қалыптастыру және қорытынды эксперимент жүргізеді.
3. Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалануда өзіндік зерттеу жүргізу кезеңі - мұнда балалармен зерттеу жұмысын жүргізу, пікірін дәлелдеу, көпшілік алдында еркін сөйлеу дағдыларын қалыптастыру. Ол үшін тиісті зерттеуге байланысты білімдер жинақтау, әдіс тәсілдердің тимдісін таңдай білуге дағдылану.
Аталған мақсаттар мен міндеттер өзіміз көріп отырғандай балалардан үлкен жауапкершілік пен өз бетімен жұмыс істеуге деген құлшынысты талап етеді. Алайда, қазіргі уақытқа дейін балалар әрдайым мұғалімнің жетегімен оқу-білімді игеріп келді. Сонымен қатар олар оқу-зерттеу жұмысының не екендігі, ол қалай жүзеге асатындығына арнайы назар аудармады десек қателеспейміз. Осыған байланысты оқу-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру көп уақыт пен қажырлы еңбекті, әрине үлкен шығармашылықты талап етеді.
Сонымен қатар көптеген педагог-зерттеушілер шығармашылық тек біржақты болған жағдайда тиісті нәтиже бере бермейді деп ескертеді. Егер мұғалім өз шығармашылық іс-әрекетімен балалардың да шығармашылық белсенділіктерін арттыруды көздемесе, бұл шығармашылық әрекет жүзеге асты деп айту қиын. Тәрбиеленуші мен мұғалімнің біріккен шығармашылық әрекеті әсіресе тәрбиелеу мен білім беру мазмұнын жүзеге асыруда өте маңызды. Өйткені Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдаланудың өзі бастан аяқ шығармашылық әрекетті талап етеді. Бұл мұғалім тарапынан Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану барысында қарым-қатынас жасудың тиімді жолдарын таңдау, зерттеу жүргізудің теориялық құрылымымен таныстырудағы тиімді әдістерді пайдалану, балаларды белсенді іс-әрекет етуге үйрету барысында көрініс табады. Мұғалімнің шығармашылық әрекеті аталмыш іс-әрекетті ұйымдастыру барысында тәрбиелеу мен білім беру үдерісінің мақсаттары мен міндеттерін толық қамтып, оны жүзге асыруда маңызды рөл атқарады.
Мұғалім мен тәрбиеленушілердің бірлескен шығармашылық әрекеті екі жақ тарапынан бір мақсатқа бағытталған. Мысалы, балалардың дербес іс-әрекеті барысында олар өз қызығушылықтарын қанағаттандыру мақсатын көздесе, мұғалім балалардың ізденушілік белсенділіктерін арттырып, олардың қызығушылықтарына жауап беріп, білімін арттыру және шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландыру сияқты мақсаттарды жүзеге асыру үшін қызмет етеді. Осындай екі жақты шығармашылық әрекет үлкен нәтиже береді. Мұғалім өзі шығармашылықпен жұмыс істей отырып, балаларды да қатып қалған қағидалардан алшақтатып, еркіндік беру арқылы, оларың шығармашылық қабілеттерінің көрініс табуына жол ашады [26]. Яғни, педагогтің шығармашылық әрекеті баланың шығармашылық қабілеттерін оятады, осындай екі жақты іс-әрекет арқылы нәтижеге қол жеткізіледі. Егер де біз мұғалім тәрбиелеу мен білім беру үдерісін және дербес іс-әрекетті тиісті шығармашылықпен ұйымдаcтыра алады деп қарастыратын болсақ, онда бірлескен шығармашылықты былай көрсетуе болады: мұғалімнің шығармашылық әрекетібалалардың шығармашылығына жол ашады - нәтижесінде: балалар тәрбиелеу мен білім беру мазмұнын толық игереді және дербес іс-әрекетпен айналысу дағдыларын меңгереді. Сонымен қатар, мұғалімде Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалануда білімнің мынандай сапалық көрсеткіштері болуы керек [27].
Білімнің толықтылығы - Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалануға қатысты барлық ұғымдар мен түсініктерді меңгеру, теориялық және әдістемелік жағынан дайындығы.
Білімінің тереңдігі - Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды тәрбиелеу мен білім беру үдерісінде пайдалану ерекшеліктеріне мән беріп, олардың өзара байланысын ажырату, ең маңыздысын таңдай білу.
Бірізділік - білім мазмұнын ретімен, мазмұнды біртіндеп күрделендіре отырып оны баланың саналы түрде қабалдауына жағдай жасау, бар білімнің жаңа білім тудыратындығына негіз болатындығын түсіну, оны пайдалана білу.
Жүйелік - Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалануда алға қойған мақсаттардың ең негізгісін, одан туындайтын мақсатты, қосымша мақсаттарды анықтай білуі керек. Зерттеудің әдістерін қолдану, зерттеуді жоспарлауда жүйелі түрде жұмыс жасау.
Нақтылық - бар білімдердің ішінен нақтысын ажыратып, қорытындылай алу. Зерттеу жұмыстарының тақырыптарын нақтылау, мақсаттар мен міндеттер де осы нақтылықты талап етеді.
Ауқымдылық - Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану кезеңдерін ашып көрсете отырып, олардың тізбегін құрастыра білу, жалпы ойды нақтылай алуы.
Жинақылық - Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалануда білімді жинақы етіп ұсыну білігі, ойды шашыратпай нәтижесінде тиісті білімдер ді жеткізе алу.
1.2 Бастауыш сыныпта мультимедиалық технологияларды пайдалану ерекшеліктері
Мұғалім білімінің көрсеткіштерін біз Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалануда қажетті басты көрсеткіш деп таныдық. Зерттеушілердің құнды пікірлерін қортындылай келе, Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану оң нәтиже беруі үшін оны дұрыс ұйымдастыру маңызды деп таныдық. Бастауыш сыныптааталмыш іс-әрекетті ұйымдастыру барысында мұғалім төмендегідей қағидаларды ескергені жөн [29]:
Біріншіден, жүргізілетін жұмысты жоспарлау, мақсаттар мен міндеттерді анықтау. Жоспар жасауда балалардың жас ерекшеліктерін ескеру, білімін арттырудан басқа да табандылық, ізденуге құмарлық, жауапкершілік талаптылық сияқты қасиеттерді қалыптастыру, қарапйым тәжірибе жұмыстарымен айналысу назардан тыс қалмау керек. Балалардың жеке қызығушылықтарына байланысты жүргізілетін жұмыс олардың тарапынан аса жоғары белсенділікпен орындалады. Белсенді іс-әрекеттің нәтижесі міндетті түрде болады. Мұғалімнің балалардың белсенді іс-әрекетін ұйымдастыра алуы оның шығармашылығының бір көрінісі болып табылады.
Екіншіден, тәрбиелеу мен білім беру үдерісін тиімді ұйымдастыра алуы оның бірізділігін сақтау. Яғни, балалармен білім беру жұмыстарын жүргізуде оның тиімді жолдарын, қолданылатын әдістерін, формаларын нақтылап алу қажет. Сонымен қатар Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану барысында осы жастаға балалардың қабылдау, есте сақтау ерекшеліктерін ескере отырып, оқу үдерісін жүргізуді оларға қызықты әрі, жеңіл етіп көрсету абзал.
Үшіншіден, балалармен қарым-қатынас жасаудың ең тиімді жолын таңдау. Баланың еркін ойлап, өз бетімен шешім қабылдап, әрекет етуіне толық мүмкіндік беретін, оларды жасқанудан, қателесуден қорқудан сақтайтын қарым-қатынас орнату. Балалар үнемі мұғалімден қолдау таба отырып, өз пікірін, ойын ашық ортаға салуы керек. Мұнда, бұйрық беру, арнайы тапсырмалардың орнына кеңес, бағыт беру басым болуы маңызды. Сондай жағдайда баланың бойында өзіне, өзінің мүмкіндіктеріне деген сенім туындап, іс-әрекетте батыл, әрі сенімді болады.
Аталған қағидаларды жүзеге асыра отырып мұғалім Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды жас еркешеліктеріне сай пайдалануға үлкен шығармашылық таныта отырып табысқа жетері сөзсіз.
Бiлiм мазмұны сабақтастығын қалыптастыруда төмендегiдей мәселелердi жүзеге асыру көзделедi [30]:
мектепалды даялық бiлiм беру мазмұны мен бастауыш бiлiм беру мазмұнына ғылыми-педагогикалық, әдiстемелiк талдау жасау;
әрбiр сатыда әр пәнге сәйкес бiлiм беру мазмұнын нақтылау;
пән аралық мазмұн сабақтастығының сақталуы ғана емес пән iшiлiк мазмұн сабақтастығының сақталуын қадағалау;
әрбiр сатыдағы бiлiм беру мазмұнын жеткiзудiң тиiмдi әдiс-тәсiлдерiн белгiлеу;
бiлiм мазмұнын игерудiң заңдылықтарының сақталуына және логикалық үйлесiмдiлiгiне баса назар аудару;
мамандардың бiлiмi мен бiлiктiлiгiн арттыру, үнемi өздiгiнен бiлiм жетiлдiрiп отыруға дағдыландыру;
әрбiр бiлiм беру сатысында баланың жас ерекшелiгi мен психологиялық даму деңгейiн ескерiп отыру;
дамытушылық және бiлiм беру орталықтарының педагогикалық талаптарға сай жабдықтау;
әлеуметтiк және денсаулық сақтау сипатындағы мүмкiндiктердi толық шешу;
қоғамдық пайдалы iс-әрекеттердi дұрыс ұйымдастыру;
оқшылардың оқу үлгерiмiн жетiлдiру, ынта-ықыласын арттырып отыру;
мультимедиалық педагогикалық технологияларды оқып үйрену және оны тәжiрибеде пайдалана бiлу;
Сонымен, екi сатыдағы негiзгi мақсат, мiндеттер нақтыланып, бiлiм мазмұнын айқындайтын принциптер анықталып, баланың мектепалды даярлығы мен бiрiншi сыныптың оқу жылы аяғындағы оқу мазмұнына сипаттама жасау арқылы балабақша мен бастауыш сыныптағы бiлiм мазмұнының сабақтастығын қалыптастыруға қол жеткiзуге болады деп ойлаймыз. Осы орайда бiлiм мазмұнын балаларға жеткiзуде мультимедиалық педагогикалық технологияларды тиiмдi пайдаланудың маңызы зор. Соңғы жылдарда мұғалiмдердiң мультимедиалық педагогикалық технологияларды бiртiндеп қолдануға ұмтылғаны байқалады. Бiрақта олар мультимедиалық әдiс-тәсiлдердiң жалпы әдiс-тәсiлдерден айырмашылығы, оларды қолданудың тиiмдi жолдары қандай деген мәселелердi анық-айқын бiле алмайды.
Мультимедиа дегенiмiз-жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгiзу дегенiмiз - мультимедиа үрдiсiн мазмұнды дамытуды, жаңаны ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал, ,,жаңаша деп жаңаның мазмұны, оны енгiзудiң әдiс-тәсiлi мен технологиясын қамтитын құбылысты түсiнемiз,, делiнген. Энциклопедиялық сөздiктерде ,,мультимедиа,, әр түрлi анықталады. үлкен энциклопедиялық сөздiкте бұл ұғым ,,жаңаша бiлiм беру,, деп түсiндiрiледi [31].
Қазақстанда ,,мультимедиа,, ұғымын пайдалануды қазақ тiлiнде анықтаған ғалым профессор Немеребай Нұрахметов. Ол: ,,мультимедиа, мультимедиалық үрдiс деп отырғанымыз бiлiм беру мекемелерiнiң жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бiр бөлек қызметi,,- деген анықтаманы ұсынады. Мультимедиа мәселелерiмен айналысып жүрген бiрқатар ғалымдардың еңбектерiн, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе бұл ұғым белгiлi уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау дегендi бiлдiредi. Сол ертерек кездiң өзiнде белгiлi қолданылып жүрген идеялар жаңа бағытта ұсынылса, мұның өзi мультимедиалы деп аталған. Осыларды негiзге ала отырып мультимедианы ,,жаңалық, ,,жаңа әдiс, ,,өзгерiс, ,,әдiстеме, ,,жаңашылдық,, ал, мультимедиалық үрдiстi ,,жаңа әдiстеме енгiзу құралы,, - деп білеміз.
Мультимедиа - бiлiм деңгейiнің көтерiлуiне жағдай туғызады. Кейiнгi кезеңде ғалымдар өз зерттеулерiнде оқу тәрбие iсiне жаңалықтарды енгiзiп, тарату мәселесiн қарастырады. Авторлардың көбi педагогикалық мультимедианың негiзгi мiндетi енгiзiлiп отырған жаңалықтарды топтау, жiктеу деп санайды. Ол үшiн ең бастысы - балабақша, мектеп, орта арнаулы және жоғары мектеп жұмыстарын дамытуды, бiлiм мазмұны сабақтастығын үнемi назарда ұстанып отыру қажет болады. Сондай-ақ, бiлiм мазмұнына байланысты енгiзiлiп отырған жаңа әдiстеменiң ерекше жағын көре бiлу, түсiне бiлу және оның басқа әдiстемелермен қандай байланысты екенiн бiлу керек. Бұл бағытта бiлiм берудiң әр түрлi нұсқадғы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжiрибеге негiзделген жаңа идеялары, жаңа технологиялары бар.
Оқытудың мультимедиалық педагогикалық технологияларын бiлiм беру мазмұны сабақтастығының сақталуына, балалардың жас және психологиялық ерекшелiктерiне байланысты таңдап, тәжiрибеде сынап қараудың маңыздылығын атап айтқан жөн. қазiргi бiлiм беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейiнше сауатты жан-жақты маман болу мүмкiн емес. Педагогикалық мультимедианы меңгеру мұғалімнің кәсiби деңгейiнiң көтерiлуiне, интеллектуалдық, адамгершiлiк, рухани, азаматтық және адами келбетiнiң қалыптасуына игi әсерiн тигiзiп, өзiн - өзi дамытып, оқу - тәрбие үрдiсiн тиiмдi ұйымдастыруына көмектеседі.
Аталған мәселені шешу Бастауыш сыныптамультимедиалық білім беруді басқаруда қоғамның дамуына қарай ғылым мен техника да, оны басқару жүйесі де өзгеріп отыратынына сәйкес маман қызметінің мазмұны жаңарып, жаңа мақсат, жаңа көзқарас, жаңа шешімдер мен жаңа мүмкіншіліктер қажеттілігінен туындап отыр. Мұндай бетбұрыстар адамның іс-әрекетін өзгертіп қана қоймай, оның жеке тұлға ретінде жаңаша қалыптасуын талап етеді. Осыған байланысты Бастауыш мектептәрбие ұйымдарының педагог мамандары кәсіби шеберлігін шыңдап, осы заманға лайықты жаңа көзқарастармен ой - пікірлердің жаңашылдығын назардан тыс қалдырмауы шарт. Мұның өзі бастауыш сыныптардың педагогикалық үдерісінде жалпы және кәсіби мәдениетті ұдайы көтеріп отыратындай бағыт-бағдар болуын, білім мазмұнын қайта пайымдауды, қарапайым білім мазмұнын берудің тұжырымдамалық негіздеріне талдау жасауды, жаңа интерактивті әдіс-тәсілдерді пайдалана білуге дағдылануды және Бастауыш сыныптамультимедиалық білім беруді басқара білуін талап етіп отыр.
Бүгінгі таңда қоғам сұраныстарына сәйкес Бастауыш мектепбілім беру жүйесін жаңаша бағытта уақыт талаптарына сай құру көкейкесті мәселелердің бірі. Осыған орай, Бастауыш мектепбілім беруді ииновациялық тұрғыдан қарау, озық іс - тәжірибелер мен идеяларды насихаттау қажеттілігі туындар отыр. Бастауыш мектепұйымдардағы мультимедиалық білім беруді енгізуде бірқатар маңызды мәселелерді ескеру шарт. Олар:
мультимедиалық бағытты дұрыс таңдай білу;
мультимедиалық іс - әрекеттің тұжырымдамасы мен бағдарламасын жасау;
мультимедиалық жобаны жүзеге асырудың тиімді жолдарын анықтап, жағдай жасау;
инновциялық іс - әрекетті дұрыс жүргізу үшін қажетті құжаттарды кәсіби сауаттылық тұрғысынан дайындап алу;
Мультимедиалық іс - әрекеттің бағытын таңдау. Мультимедиалық іс - әрекеттің мазмұны Бастауыш мектепбілім беру ұйымдарының приоритетті бағыттағы бағдарламаларының (республикалық, аймақтық, өлкелік немесе муниципиальдық) және Бастауыш мектеппедагогика мен психология, әлеуметтану, медицина саласындағы ғылыми - зерттеу жұмыстарының нәтижелері негізінде анақталады. Бұл бағыттар зерттеу жұмыстарын жобалау және оқып үйренетін пәндердің біртұтастығы мен бірлігіне байланысты жіктеледі.
Мультимедиалық іс - әрекеттің бағыты: - балалардың салауатты өмір салтын қалыптастыру, денсаулығын нығайту, физикалық және психикалық дамуына жағдай жасау, өмірін қорғау.
Балалардың дамуы - балардың денсаулығын қорғауға, нығайтуға арналған технология. Балалардың экологиялық - валеологиялық дамуы. Баланы алуан түрлі іс - әрекет барысында дамыту. Әр түлі іс - әрекет барысында балалардың шығармашылық қабілеттерін, әлеуетін дамыту. Бастауыш мектепұйымдар мен бастауыш сыныптардың сабақтастығын қамтамасыз ету. Баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына байланысты жалпыадамзаттық құндылықтар мен ізгілендіру бағыттарын басшылыққа алу [32]. Денсаулық сақтау, мәдениет және білім беру, әлеуметтік ортаның өзара тығыз байланыстылығын қалыптастыру.
Педагогтар мен мамандардың кәсіби дамуы - Бастауыш мектепжастағы балалардың біртұтас дамуын кіріктірілген педагогикалық үдеріс ретінде қарастыру. Балалармен жүргізілетін жұмыстардың мазмұны және түзету жұмыстарының технологиясы. Отбасымен және серіктестермен жұмыс. Балабақша мен бастауыш сыныптардың сабақтастығының сақталуы. Отбасы мен балабақшаның әлеуметтік дамуы.
Бастауыш сыныптарды басқаруды жетілдіру - білім беру ұйымдарының жаңа моделін құру. Білім мазмұнының сабақтастығын сақтау, жаңарту бағытындағы жаңа педагогикалық технологиялар мен балама (альтернативті), вариативті бағдарламалар дайындау. Дамытушы ортаны жобалау. Жаңа ақпараттық технологияларды білім беруде және бастауыш сыныптарды басқаруда пайдалана білуге мамандарды үйрету көзделеді.
Мультимедиалық іс - әрекет бағдарламаларын жасау. Мұндай іс - әрекеттер негізінен эксперименттік тәжірибе арқылы жүргізіледі. Эксперименттік тәжірибе - бұл ғылыми - педагогикалық қызметке бағытталған. Оның мазмұны педагогикалық құбылысты зерттеу, табиғи немесе жасанды жағдайларда педагогикалық проблеманы шешудің жаңаша жолдарын іздестіру, оған бақылау мен басшылық жасау. Тәжірибелік - эксперимент (ТЭ) жұмысы - ол білім беру ұйымдарындағы ғылыми - тәжірибелік ерекше қызметтің түрі болып табылады, оның негізінде педагогикалық жүйенің дамуына үлес қосылады.
Бастауыш сыныпта тәжірибелік эксперимент алаңы ретінде жүзеге асырылады. Оның педагогикалық шығармашылық жұмыстарының нәтижесінде білім берудің жаңа тенденциялары пайда болады.
Ғылыми әдебиеттерде шығармашылық іс - әрекеттердің мультимедиалық қызметке қатынасын төмендегідей үш түрде ұсынады:
- модификациялық - бұл белгілі бір бағдарламаларды (әдіс - тәсілдерді) жетілдіру, тиімділігін айқындау, өзгерту, өңдеу, толықтыру бағытында жүргізіледі. Мұнда педагогикалық тәжірибеде қолданылған іс - әрекеттің жетістіктері тиімділік тұрғысынан қарастырылады. Мысалы: Монтессори жүйесі немесе Вольдорф педагогкасы.
- комбинаторлық - бұл белгілі бағдарламалар мен әдістемелердің элементтерін біріктіре пайдалану болып табылады.
- радикальды шығармашылық іс - әрекет - бұл білім беру жүйесінде ұқсастығы жоқ, педагогикалық теория мен тәжірибеде бұрын соңды қолданылмаған жаңа, тың идеяларды енгізу болып табылады.
Тәжірибелік - эксперимент жұмыстары бірнеше кезеңнен тұрады: диагностикалық, прогностикалық, ұйымдастыру және тәжірибелік: талдау, айқындау, тәжірибеге ендіру.
Диагностикалық кезеңде - білім беру ұйымдарындағы бүгінгі күнгі жай - күйіне мониторинг арқылы талдау жүргізіліп, қарама - қайшылықтары анықталады. Зерттеу проблемасын айқындап, тақырып таңдалады. Аталған кезеңде зерттеу жүргізуге жағдай жасаудың жолдары қарастырылады: мамандармен қамтамасыз ету, материалдық - техникалық база жасау, тарихи деректерді қарау көзделеді.
Прогностикалық кезеңде - мультимедиалық іс - әрекеттің тұжырымдамасын және бағдарлама - жоспары жасалады. Тұжырымдаманы ғылыми жұмыстың жетекшісі (кеңесшісі) білім беру ұйымының ұжымымен бірлесе отырып дайындайды. Тұжырымдама - зерттеу жұмысының теориялық ережелерінің жүйесі. Бұл кезеңде эксперименттің мақсаты, міндеттері, нысаны, пәні, болжамы анықталады. Тұжырымдаманы дайындаудағы ең маңызды мәселе, мультимедиалық іс - әректтің тиімділігін және нәтижеге жетудігі бақылау мен басшылықты бағалау көрсеткіштерін анықтау қажет.
Ұйымдастыру кезеңінде - Бастауыш мектепбілім ұйымының мультимедиалық эксперимент аланы мәртебесін алу бағытындағы жұмыстар қарастырылады.
Тәжірибелік кезеңде - мультимедиалық іс - әрекеттің тәжірибе ұйымдарында, әдістемелік бірлестіктерде, педагогикалық кеңестерде, ғылыми кеңестерба талданып, түзетулер мен өңдеулер жасалуы, бақылау топтарымен зерттеу нәтижелерін салыстыру жұмыстары жүргізіледі.
Талдау, айқындау кезеңінде - алынған материалдар жүйеленіп, талданып, сандық, сапалық нәтижелерінің көрсеткіштері анықталады. Зерттеудәі мақсат, міндеттерінің, болжамының дұрыстығы тексеріледі.
Тәжірибеге ендіру - бұл кезеңде мультимедиалық технология сол ұжымның (қаланың, ауданның, республиканың т.б) тәжірибесіне ендіріледі.Ол ғылыми тәжірибелік конференцияға баяндама түрінде, педагогикалық басылымдардағы мақалалар түрінде немесе оқу әдістемелік нұсқаулар, көмекші құралдар арқылы таратылады.
2 Мультимедиялық технология бастауыш сынып оқушыларының ой-өрісін кеңейту құралы ретінде
2.1 Бастауыш сынып бiлiм беру үдерісінде мұғалімдердің мультимедиалық технологияларды пайдаланудағы кәсіби құзіреттілігін жетілдіру бағыттары
Мұғалім педагогтардың кәсіби құзіреттілігін қалыптастырудың негізгі бағыттары: Бастауыш мектепбілім беру мазмұнын жаңарту - қазақстандық білім беру жүйесін өзгертудің негізгі бөлігі болып табылады. Білім беру реформасын жүзеге асырудағы негізгі тұлға педагог болып табылады. Мемлекеттің педагог мамандарға бағдарланған әлеуметтік тапсырысы ең алдымен, балабақша, мектеп таңдау жағдайында өз бетімен жауапты шешім қабылдай алатын, ынтымақтастыққа икемді, ел тағдырына жанашырлықпен қарайтын жоғары құзыретті адамдарды қалыптастыруды көздейді. Алайда білім берудің сапасы мен тиімділігін арттыру міндеттері мен осы міндеттерді жүзеге асыруда қазіргі педагог мамандардың қолынан келер мүмкіндіктері арасындағы қарама-қайшылықтың сақталып отырғанын атап айтуға болады.
Осы өзекті мәселені шешудегі негізгі рөл елдімізде: білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттыру мен қайта даярлау жүйесі; кәсіби білім беру жүйесі. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес біліктілікті арттыру жүйесін жаңғыртуда төмендегі мәселелер басшылыққа алынды:
- мұғалім, педагогтар мен басшылардың біліктілігін арттыру мен қайта даярлауды жаңа білім мазмұны мен оқыту әдістемесінің, технологиясындағы өзгерістерді ескере отырып, жүзеге асыру;
- мультимедиалық технологияны, ізденгіштікті, зерттеушілікті, шығармашылық іс-әрекетті, ақпараттық және қашықтықтан оқыту технологияларын игерген, көптіліді меңгерген, кәсіби құзіретті маман даярлау;
- педагогикалық білім беру мазмұнын жетілдіру, барлық деңгейлер арасындағы сабақтастықты қамтамасыз ету, оны тереңдету және кәсіби бағдарын күшейту;
- педагог-мамандарды білім беру мазмұнын жаңарту жағдайындағы өнімді кәсіби әрекетке дайындау.
Жалпы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының енгізілуі. Білім беру стандартының өзгертіліп, жаңартылып отыруы барлық деңгейлердегі жаңа білім мазмұнынан бастап, бағалау жүйесіне дейін әзірленуіне байланысты. Білім беру саясатындағы басым бағыттардың бірі - білім беру процесін құзыретті тәсілге бағдарлау. Білім мазмұны мен оны жүзеге асыру жолдарындағы жоғары сипатқа ие, өзгерістердің жалпы бағыты мен оны іске асыру жолдарын қамтамасыз ететін маңызды міндеттер:
- педагогтарды білім берудің жаңа технологияларын меңгеруден, кәсіби рөлдерді (кеңесші, топтық талдауды ұйымдастырушы, фасилитатор, тьютор) сәйкесінше игеруден тұратын құзыретті тәсілдері аясындағы жұмыстарға даярлау,
- педагогтарды денсаулық сақтау технологиясымен қамтамасыз ету;
- білім беру процесін барынша дараландыру жағдайындағы іс-әрекетке даярлығын қалыптастыру;
Баланың негізгі құзыреттіліктерінің қалыптасу деңгейін бағалауға дайындық педагогтың негізгі құзыреттіліктерінің деңгейімен тікелей байланысты. Педагогтарды жаңа білім беру стандартының талаптарына сәйкес даярлау жалпы алғанда педагогтың:
- жаңа білім беру стандарының мазмұны мен әдіснамасын қабылдауға;
- білім беру процесін бағдарламалық және әдістемелік өзгертуге;
- педагог қызметінің мақсаттары мен тәсілдерінің өзгеруіне;
- білім берудің дәстүрлі және тың нәтижелерін бағалауға мүмкіндік беретін бағалау әрекетінің жаңа тәсілдерін қолдануға даярлығының қалыптасуын көрсетеді.
Бастауыш мектеп білім беру жүйесін ақпараттандыру.
Ақпараттық-коммуникативтік технологияның білім беру процесінің ресурсына айналуы мұғалім педагогтың өзіндік жұмысқа арналған тапсырмалар жүйесін пайдалануы және түрлі педагогикалық жағдаяттар арқылы ақпараттық-коммуникативтік технологияның мүмкіндіктерін қолдануға бағдарлау қабілетіне тікелей байланысты. Сондықтан педагогты даярлау мынадай міндеттерден тұрады:
- АКТ озық қолданыс деңгейінде игеру; - ақпараттық ортада мұғалімнің өзіндік жұмысын ұйымдастыру әдістері мен дидактикалық тәсілдерін игеру;
Кәсіби педагогикалық білім беру жүйесін жетілдіруде: Жоғары және орта кәсіби педагогикалық білім беру жүйесіндегі жаңарту бағыттарының ортасынан ең алдымен, педагогикалық кадрлық ресурстарға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тобы: Фи 16-10k1
Ғылыми жетекшісі: п.ғ.к., доцент Джетписбаева С.У.
Тақырыбы: Мультимедиялық технология бастауыш сынып оқушыларының ой-өрісін кеңейту құралы ретінде
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының тәуелсіздікке қол жеткізіп, әлемдік ынтымақтастықтағы мемлекеттердің қатарында тұғыры биік, өз саясаты мен даму стратегиясын қалыптастырған ел ретінде дербес танылуы Отандық білім берудің алдында жаңа міндеттер мен талаптар қойып отырғаны белгілі. Қай кезде болмасын ізгі мақсаттарға, асыл мұраттарға жету ізденістер мен шығармашылық әрекеттер және мультимедиалық технологияларды тәжірибеде тиімді пайдалануға да тікелей байланысты болмақ.
Педагогикалық зерттеулердің кез-келгені дидактикалық принциптердің жүзеге асуының тиімді жолдарын қарастырады. Педагогика ғылымы қалыптасып, дидактикалық принциптер анықталған соң ХХ ғасырға дейін барлық зерттеулер дидактиканың тек оқыту мен тәрбиелеу принциптерін жүзеге асыру жолдарын қарастырды десек қателеспейміз. Ал дамытушылық принципті жүзеге асыру жолдары жан-жақты қамтылмады. Ғылымның, оның ішінде педагогика ғылымының дамуының жаңа кезеңінде мультимедиалық бағыттар көрініс тауып отыр. Соған байланысты оқу-зерттеу іс-әрекетінің беретін нәтижелерін ескере отырып, біз осы әрекет дидактиканың дамыту принциптерін жүзеге асырудың бір жолы ретінде қарастырып отырмыз.
Бастауыш сыныпта мультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы мұғалімнің шығармашылығын дамыту ерекшеліктерін қарастыра отырып, осы іс-әрекеттің жүзеге асуына ықпал ететін факторлардың бірі ретінде танылған тұлға - мұғалімге қатысты бірқатар талаптар мен мәселелерді ашу міндетімен қатар олардың бұл жұмысты жүргізуге байланысты дайындығы және шығармашылығы қандай дәрежеде болу керек деген сұрақтың шешімін табу кезек күттірмейтін мәселе деп ойлаймыз. Қазіргі қоғам жеке адамнан прогрессивті ойлай алатын белсенді әрекетті, жан-жақты болуды талап етеді. Өйткені, адамның қоғамдағы алатын орны, атқаратын қызметі, сол қоғамның дамуымен тікелей байланысты.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш сыныпта бiлiм беру үдерісінде мұғалімдердің мультимедиалық технологияларды пайдаланудағы кәсіби құзіреттілігін жетілдіру мүмкіндіктерін әдістемелік тұрғыдан негіздеу.
Зерттеудің мақсатына сәйкес келесі міндеттер қойылды.
Бастауыш сыныпта мұғалімлерінің шығармашылығын дамыту бағыттарын айқындау;
Бастауыш сыныпта мультимедиалық технологияларды пайдалану ерекшеліктерін сипаттау;
Бастауыш сыныпта бiлiм беру үдерісінде мұғалімдердің мультимедиалық технологияларды пайдаланудағы кәсіби құзіреттілігін жетілдіру мүмкіндіктерін анықтау.
Зерттеу нысаны: Бастауыш сыныпта оқыту мен тәрбиелеу үрдісі
Зерттеудің жаңалығы:
- Бастауыш сынып оқушыларының ой-өрісін кеңейтуде мультимедиялық технология пайдалану бағыттары айқындалды;
Бастауыш сыныпта білім мазмұнын жаңартуда мультимедиалық технологияларды пайдалану мүмкіндіктері анықталды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Бастауыш сынып бiлiм беру үдерісінде мұғалімдердің мультимедиалық технологияларды пайдаланудағы кәсіби құзіреттілігін жетілдіру мен шығармашылығын дамыту тұрғысында жасалған әдістемелік ұсыныстар Бастауыш мектепмекеме мұғалімлеріне әдістемелік тұрғыдан пайдалы.
Қарастырылып отырған ғылыми мәселенің қазіргі жағдайын бағалау Бастауыш сыныпта білім мазмұнын жаңартуда мультимедиалық технологияларды пайдалану өзіміз көріп отырғандай балалардан үлкен жауапкершілік пен өз бетімен жұмыс істеуге деген құлшынысты талап етеді. Алайда, қазіргі уақытқа дейін балалар әрдайым мұғалімнің жетегімен оқу-білімді игеріп келді. Сонымен қатар олар оқу-зерттеу жұмысының не екендігі, ол қалай жүзеге асатындығына арнайы назар аудармады десек қателеспейміз. Осыған байланысты оқу-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру көп уақыт пен қажырлы еңбекті, әрине үлкен шығармашылықты талап етеді.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі таным, білім, жеке тұлға және оның іс-әрекеті, ақыл-ой, ойлау туралы философиялық, психологиялық, педагогикалық теориялар мен тұжырымдамалар, білім сапасын арттыру теориялары құрайды.
Зерттеу базасы: № 80 мектеп-лицей, Шымкент қ.
1 Бастауыш сыныпта мульти медиалық технологияларды пайдалану арқылы мұғалімдердің шығармашылығын дамыту бағыттары
1.1 Бастауыш мектепұйым мұғалімлерінің шығармашылығын дамыту бағыттары
Қазақстан Республикасындағы Білім туралы заңында білім беру саласының ең негізі талабы: кең дүниетанымдық көзқарас, толық құзыреттілік, шығармашылық әрекетке бейім тұлға қалыптастыру [1]. Қоғамда орындаушы адамнан гөрі шығармашылық адамға деген сұраныстың көп екендігін қазіргі өмір талабы дәлелдеп отыр. Әсіресе, білім саласында қызмет ететін адамдар, оның ішінде мұғалімлер шығармашылықпен жұмыс жасай білулері керек деген талап қояды.
Адамның шығармашылығы - нәтижесінде қандайда бір жаңа, қайталанбайтын ерекше туынды беретін әрекет. Ал педагогикалық шығармашылық - педагогтің оқу-тәрбие мәселелерін жоғары тапқырлықпен, ерекше тиімділікпен шешуі және оқыту мен тәрбиелеудің теориясы мен практикасының толығуына үлес қосуы. Бұл мұғалімлерден өте жоғары тапқырлықты, шеберлікті, білімнің жан-жақтылығын, педагогикалық қызметке деген үлкен ынтаны талап етеді.
Шығармашылық сөзінің шығу төркінін психолог Л.C.Выготский бойынша шығу, ойлап табу және ол жаңалық ашатын іс-әрекет деп түсіндіреді [2].
Педагогтардың шығармашылық қабілеттеріне қатысты зерттеулер жүргізіп, еңбектер жазған зерттеушілер: И.Г.Песталоции, А.Дистерверг, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко, И.К.Журавлев, В.И. Загвязинский және т.б. [3,4,5,6,7,8,9]. Аталған зерттеушілердің еңбектерінде педагогикалық үдеріске қатысушылардың шығармашылық жұмысына байланысты ойлар айтылған. Осыған байланысты В.С.Леднев: Педагогикалық шығармашылық объектісі - тірі адам, бала немесе тәрбиеленуші. Бұл шығармашылықтың басқа түрінде кездеспейтін, қайталанбас жағдай туғызады. Шын мәнінде мұнда бір адам өзінің жеке, азаматтық тәжірибесіне сүйене отырып, басқа адамды өзгертеді-дейді. Сонымен қатар педагогикалық шығармашылыққа төмендегідей анықтама береді: педагогикалық шығармашылық - педагогикалық үдерістің ең басты шарттарының бірі, мұғалімнің қызметіндегі объективті кәсіби қажеттілік.
Ал В.В.Давыдовтың тәжірибесінде педагогикалық шығармашылықтың құрылымы жалпы адам шығармашылығының логикасы арқылы анықталады:
а) ойдың, проблеманың пайда болуы;
ә) мақсаттарды ойластыру, сезіне білу;
б) бақылаудың қорытындыларын жинақтау;
в) қойылған мақсаттарды шешудің тиімді жолдарын анықтау;
г) шығармашылық үдерістің нәтижесі және бағасы [11]. Егер бұл құрылымды педагогикалық шығармашылық құрылымына келтіретін болсақ, онда: а) мұғалімнің оны алдын-ала сезінуін, күрделілігін бағалауын қажет ететін оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері қойылады. ә) аталған мәселелерге қатысты мақсаттарды айқындау қажеттілігі туындайды. б) объектіге бақылау жүргізіп, ол туралы ақпараттар жинақтау; в) мақсатты жүзеге асыруда пайдалануға болатын мүмкіндіктердің ең тиімдісі таңдалынып алыну; г) педагогикалық әсер етуге талдау жасалынып, ол сыни көзқараспен бағалану.
М.В.Кларкин осындағы мақсат қоя білуді маңызды деп санап: Мақсат қоя білу - шығармашылықты жүзеге асырудың ең басты міндеті. Мақсатты анықтау педагогтің алдына педагогиканың көкжиегін алып келеді - деп жалпы мақсаттардың ішінен негізігісін анықтау керектігін көрсетеді [12].
Өз кезегінде Марев И.Н. нағыз педагогті дайындап, тәрбиелеп шығаруға болады деген жалпыға ортақ пікірмен келіспейді. Оның ойынша, нағыз педагог-өзі дамытып отыратын адам [13]. Сондай-ақ, мұғалімнің қызметіндегі жағымды және жағымсыз жақтарды аша отырып, оның шығармашылықпен жұмыс жасай алуын, сондай мүмкіндіктің болуын оң позитивтер қатарынан көрсетеді. Мұғалімнің педагогикалық мәдениетінің жалпы құрылымында кәсіби дағдылардан кейін шығармашылықпен жұмыс жасай алу тәжірибесі орын алады. Автордың айтуынша мұғалімнің кәсіби дайындығы, білімі мен біліктері оқу үдерісінің дұрыс бағытта жүруі тек шығармашылық қызмет арқылы жүзеге асады. Шығармашылық біліктер төмендегідей мүмкіндіктерді қамтиды:
- мұғалімнің өз бетімен педагогикалық міндеттерді шеше білуі;
- балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыта алатын педагогикалық мақсаттар қойып, оны шешеуде балаларды қызықтыруы;
- оқыту мен тәрбиелеуді жүзеге асыруда оқытудың дәстүрлі әдістерінен басқа әдістерді кеңінен әрі үлкен шеберлікпен пайдалана білуі маңызды деп көрсетеді.
Мұғалімнің шығармашылығының дамуына жоғарыда аталған мүмкіндіктермен қатар И.Н.Марев өз еңбегінде олардың тәжірибесін атап өткен жөн деп есептейді. Өз іс-әрекетінде жаңа жолдар мен әдістер іздеуіне оның тәжірибесі көп мүмкіндіктер туғызады және педагогикалық тәжірибе кәсіби білім, біліктер мен дағдылар сонымен қатар оқытуда тиімді нәтиже беретін әдеттерді қамтиды. Мұғалім өзінің кәсіби білімін тиімді, шебер әрі үлкен шығармашылықпен пайдалана алуы керек. Сондай-ақ, кәсіби білім және мұғалімнің тәжірибесі педагогикалық шығармашылықтың нәтижесінің тиісті дәрежеде болуына ықпал етеді. Мұғалімнің шығармашылығының жеткілікті дәрежеде көрініс табуы, тиісті нәтиже беруі мынадай факторларға байланысты. Олар: а) нақты мақсатқа бағытталған, бірізділікте құрылған, арнайы жүйемен байланысты, мұғалімнің объективті іс-әрекеті;
ә) мұғалімнің субъективті мүмкіндіктерімен байланысты. Түрткі, құзіреттілік, қабілеттері басты рөл атқарады.
б) кәсіби ортаның ұйымдастырылуына байланысты.
Ал нәтижесі төмен дәрежеде сипатталатын шығармашылық тек әкімшілік тарапынан берілген тапсырмалар, ережелерді жетекшілік ететін мұғалімдердің іс-әрекетінен байқалады. Өз қызметінде жеке мақсаттарын өзінің тәрбиеленушілерінің қызығушылықтарынан жоғары қойып, айналасындағыларды өзіне қаратуды көздейтін мұғалімнің жұмысында шығармашылық нәтиже болмайды [14]. Осыған байланысты әрбір мұғалім өзінің білімін, іскерлігін, дағдыларын тиісті талаптарға сай дамытып отыруы керек. Ол білім саласындағы өзгерістерге, жаңаруларға жалпы қоғамның дамуына байланысты жүреді. Педагогтың білімін дамытып, шығармашылығын шыңдауы үлкен еңбек пен талапты қажет ететіні сөзсіз екендігін мойындай келе, шығармашылықты дамытудың төмендегідей кезеңдерін ұсынады:
Кәсіби даму - шығармашылықтың өте қарапайым түрі, мұғалімнің өзінің жіберген қателерін қайталамауға бағытталады.
Арнайы әдістемелік - мұғалімнің баршаға танымал әдістемелермен танысуы және өзінің тәжірибесіне сүйене отырып, сол тәжірибелерді күнделікті іс-әрекетінде пайдалана алудағы шығармашылығы.
Жоспарлау - мұғалімнің әріптестерінің тәжірибесін пайдалана отырып, өзіндік жұмыс жасау жүйесін құрай алу шығармашылығы.
Оқу үдерісін тиімді ұйымдастыру - тек жоспарлаумен шектелмейтін, тұтас педагогикалық үдерісті ұйымдастырудың тиімді қағидаларын ескере отырып жүзеге асатын шығармашылық түрі.
Ғылыми ұйымдасқан іс-әрекет - шығармашылықтың дамуының ең жоғарғы деңгейі.
Педагогтің шығармашылығының бұл деңгейіне барлық мұғалім дерлік жете бермейді, осы дейгейге жетуді маңызды санап, осыған байланысты зерттеулер жүргізген ғалымдар: П.И. Пидкасистый, Б.И. Коротяев, И.Я. Лернер, М.Н.Скаткин [15,16,17] және отандық зерттеушілер: М.Ж. Джадрина, Г.З.Байжасарова, А.А. Бейсенбаева [18,19] және т.б. Олардың ойынша педагогтардың ғылыми-зерттеу жұмыстары тұтас педагогикалық үдерісті тиімді ұйымдастыруда маңызы зор. Сонымен қатар әр мұғалім осы іс-әрекет арқасында білімін толықтырып, қоғамдағы өзгерістер мен талаптарға сай қызмет атқара алады балалардың бойында шығармашылық қабілеттерді қалыптастыру деңгейі біршама көтеріле түседі.
Мультимедиалық педагогикалық технологияларды теориялық және ғылыми-қолданбалы бағыт тұрғысынан зерттеу арқауы етiп, оларды оқу процесiн жетiлдiру бағытында қолдану мәселелерiмен отандық ғалымдар: Д Ж.А. Караев., Ж.У.Кобдикова, Байшалова Ә., Бахишова С., Таубаева Ғ.З. [20,21,22,23] т.б өз зерттеулерiнде қарастырған. Дегенмен, жоғарыда айтылған мәселелердiң барлығы бiлiм беру мазмұны сабақтастығын сақтауда мультимедиалық педагогикалық технологияларды пайдалану мүмкiндiктерiн нақтылау қажеттiгiн айқындай түсуде. ғылыми ортада және тәжiрибелi мамандар арасында үзiлiссiз бiлiм берудiң әрбiр сатысындағы бiлiм мазмұнын жаңарту барысында мультимедиалық педагогикалық технологияларды пайдалану мәселесi де күн тәртiбiнен түспей үнемi талдану үстiнде.
Балабақша мен бастауыш мектептiң арасындағы бiлiм беру мазмұны сабақтастығының сақталмауының басты себептерi:
- iстiң жайының бiр - бiрiне байланыссыз "екi жақты" шешiлуi және олардың өзiндiк тұрғыдан жеке қарастырылуы;
- оқыту мен тәрбиелеу мазмұнының жиi қайталануы және олардың жас ерекшелiгiнiң нақты ескерiлмеуi;
- Бастауыш сынып ұйымдарда тәрбиешiлердiң, бастауыш сынып мұғалiмдерiнiң арнаулы мамандар болмауы;
- кәсiби бiлiктiлiктің жеткiлiксiздiгi;
- "сабақтастық" ұғымын бiржақты түсiну;
- бiлiм беру тиiмдiлiгiн арттырудағы сабақтастық сақталуының маңызын жете сезiне алмау;
- екi жақты дамытушылық ортаның және материалдық базаның толық жабдықталмауы;
- ата-аналардың педагогикалық мақсаттылыққа сәйкес бала тәрбиесiне, бiлiм алуына ықпал ете алмауы, т.б обьективтi және субективтi факторлар ықпал етуде деп ой түйiндейдi.
Бұл кемшiлiктердi жоюдың жолдарын қарастырғанымызда балабақша, отбасы және мектептiң бiрлескен еңбегiнiң нәтижесiнде қол жеткiзуге болатындығы байқалды. Балабақша мен бастауыш сыныпта бiлiм мазмұны сабақтастығын қалыптастыруда баланы мектепке дайындауда осыған дейiн 6-7 жасты қамтыса, ендi 5-6 жасты толық қамтамасыз ету, оларға жағдай жасау қажеттiлiгi туындап отыр. Бiлiм мазмұны сабақтастығын айқындайтын негiзгi факторлардың бiрi - оның мазмұнына талдау жасау. Мұнда берiлетiн бiлiм мазмұнын саны жағынан көбейту емес, мазмұнды тереңдету, қарастырып отырған фактiлер мен құбылыстардың өзара заңдылығы мен байланыстылығын және сол байланыстың басты себеп-салдарларынан тек мағлұмат берiп қана қоймай негiзгi түсiнiктердi беруге көңiл бөлу қажет деп ойлаймыз.
Көптеген ғалымдар тарапынан сан түрлі бағытта сипатталған мұғалімнің, шығармашылық әрекет етуді талап ететін шарттарға негізделіп, олардың шығармашылық қабілетінің дамуына жол ашады. Сондай жағдайда мұғалім тек қана оқу үдірісін тиісті дәрежеде ұйымдастыруды ғана меңгермей, сонымен қатар ғылымдағы жаңалықтардан қалыс қалмай, ұдайы білімін жетілдіруге мүмкіндік алады. Яғни, балалардың қарапайым ойын зерттеу іс-әрекеттерін қалыптастыруға лайық болады.
Ойымызды нақтылай түссек, Бастауыш сынып ұйымдарда мультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы мұғалімнің шығармашылығын дамыту үшін шығармашылықтың ең жоғарғы деңгейде қалыптасуын қамтамасыз ету шарт. Өйткені мұғалім балалардың тәрбиелеу мен білім беру іс-әрекеттерін ұйымдастыру барысында: олардың шығармашылықпен дербес әрекет етуін, қарапайым тәжірибелер жасай білу әдістерімен таныстыру, олардың өздерін жетілдіруге жол ашу, өзін-өзі және құрбыластарын бағалай білу т.б күрделі мақсаттарды көздейді. Соған байланысты балаларды іс-әрекетке қызықтыра білу, олардың қызығушылықтары мен танымдық түрткілерін анықтау, өздеріне деген сенімділік тудыру сияқты міндетерді мұғалім тек қана педагогикалық іскерлік дағдылар мен өзінің шығармашылығының арқасында және ғылымының негізін игеруі арқылы жүзеге асырады.
Мұғалім шығармашылық ізденіс таныта отырып педагогикалық дағылар мен іскерліктерінің арқасында, ғылыми бағытта жұмыс жасай алуы - балалардың ойын-зерттеу іс-әрекеті ғылымның қарапайым логикасы мен зерттеу әдістері арқылы жүзеге асатындығына байланысты басты талаптардың бірі болып саналады. Мұғалім осы мәселелерді меңгеру мақсатында, балалардың қызығушылықтарын толық қанағаттандыру үшін жан-жақты білім жинауда ғылыми-зерттеу жұмысымен айналыса алуы керек. Осы мәселеге қатысты А.В.Леонтович: балалардың оқу-зерттеу жұмыстарына жетекші мұғалімнің жоғары кәсіби педагогикалық дайындығының болуы, сонымен қатар ғалым ретінде ғылымның маңызын түсініп, біз жоғарыда атап өткен шығармашылықтың жоғарғы деңгейі болып саналатын ізденіс жұмыстарын жүргізе білуі маңызды деп санайды [24]. Бұл мәселе төмендегі кестеде қамтылған.
Сонымен қатар мұғалім тек осы мүмкіндіктерді игеруі тағы да жеткіліксіз, оған қоса, оларда төмендегідей тұлғалық қабілеттері болуы шарт: балаларға деген шексіз сүйіспеншілік, қарым-қатынас жасай алу, ізгілік, талап қоя білушілік, кеңпейілділік, әділеттілік, рухани байлық, адалдық, баламен тең дәржеде қарым-қатынас орната алушылық т.б.
Осыған байланысты И.Я.Лернер педагогтың іс-әрекеті оң нәтиже беруі үшін келесі ережелерді сақтағаны дұрыс дейді [25]:
осы жұмысты жүргізуге әрқашан шығармашылық тұрғысынан келіңіз;
қатал нұсқулар беруден аулақ болыңыз;
балалардың өз тарапынан шыққан ұсыныстарды қолдаңыз;
бағалауға асықпаңыз;
олар өздері жасай алатын немесе жасауға үйрене алатын нәрселерді олар үшін жасамаңыз т.б.
Оқу-зерттеу іс-әрекеттеріне жетекшілік жасау үшін төмендегі ережені сақтауы тиіс дейді:
баланы өз бетінше әрекет етуге үйрету;
нақты нұсқаулардан гөрі баланың ұсынысына көңіл аудару;
талқылау кезінде баға беруге асықпау.
Жоғарыда айтылған ойлардан біз төмендегідей қорытынды жасадық: мұғалім балалардың білім мазмұнын мңгертуде мультимедиалық технологияларды пайдалану барысында бұл үдерістің оқыту мен тәрбиелеу үдерісінің айырмашылығын түсініп, қарым-қатынас жасауда субъкт-объект бағытында емес, субъект-субъект бағытын ұстануы маңызды. Яғни, баланы әріптесі ретінде қабылдап, тікелей нұсқаулар мен бұйрықтар беруден алшақ бола отырып, олардың өз ойын, пікірін, жасқанбай, қысылмай айтуын қадағалау, қарым-қатынаста демократиялық стилді басшылыққа алу. Мұғалімнің осындай әрекеті балалардың бойында өздеріне деген сенімділік, өздерін-өздері бағалай біліушілік, ойларын еркін жеткізу, жауапкершілік сияқты сезімдер мен қатар іс-әрекетке қызығушылықтарын арттырады.
Жалпы, педагогикалық шығармашылық нақты нұсқаулар мен ережелерге бағынбайды. Өйткені әр мұғалімнің шығармашылығы әр қырынан, әр бағытта көрінуі мүмкін. Алайда Бастауыш мектепжастағы балалардың іс-әрекетін қалыптастыру олардың шығармашылығын қалыптастыру түсінігімен бара бар болғандықтан, шығармашылық қабілетті тұлға тек шығармашылықпен жұмыс жасай алатын ұстаз еңбегінің нәтижесінде қалыптасады. Осыған байланысты В.И.Загвязинский: шығармашылықтың үш дәрежесі бар дейді [8;25]. Олар: жаңалақ ашу, жаңа зат ойлап табу (изобртение), бар нәрсені дамыту. Ал Бастауыш мектепжаста балалардың өз бойларындағы бар білімді дамытып, көптеген ізденістің нәтижесінде жеңіске жетеді, өздеріне әлемнің тылсым сырларын жаңалық ретінде ашып, таниды.
Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы шығармашылықты дамытуда төмендегідей мәселелерді ескеру қажет:
шығармашылық жұмыс жасау дегеніміз міндетті түрде жаңа нәрсе ойлап табу емес екендігін түсіну;
бар білімді, білікті тиімді жолдар арқылы дамыту. Соған байланысты педагогикалық іс-тәжірибелермен танысып, озығын таңдай алу;
осы мақсаттарды жүзеге асыруда ғылыми-зерттеу жүргізу;
оқыту мен тәрбиелеудің баланың жан-жақты дамуына бағытталып,
адамгершілік құндылықтардың қалыптасуын назардан тыс қалдырмау;
оқытудың мақсаттарын түгел шешуге бағытталған іс-әрекет, яғни бір уақытта оқыту, тәрбиелеу, дамыту мәселелерін қамту.
Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы шығармашылықты дамытуда оқытудың білімдік, тәрбиелік, дамытушылық мақсаттарын қатар жүзеге асыруды көздейді.
Іс-әрекетке жасалған талдау бойынша кез-келген іс-әрекеттің нәтижесі болатындығы белгілі болды. Ал Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы шығармашылықты дамытуда мұғалімнің күтетін нәтижесі кестеде көрсетілген. Бұл мақсаттарға сәйкес мұғалімнің жұмысынан күтілетін нәтижеге қол жеткізу жолдарын үш кезеңге бөліп отырмыз:
1. Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды оқып үйрену кезеңі - бұл кезеңде мұғалімлер ақпарат көздерімен жұмыс істеп, ғылыми-педагогикалық, әдістемелік әдебиетерге талдау жасауға үйренеді. Эксперимент жұмыстарын жүргізе алу дағдыларын қалыптастыру. Ол үшін тиісті зерттеу жүргізуге қажетті білім көлемін арттыру жолдарын табу керек.
2. Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды тәрбиелеу мен білім беру мазмұнына қатысты пайдалануда кейбір тәжірибелер жинақтау кезеңі - эксперимент жұмыстарын жүргізу үшін жеткілікті тәжірибе қалыптастыру. Ол үшін мұғалім арнайы эксперимент жоспарын құрып, бақылау, қалыптастыру және қорытынды эксперимент жүргізеді.
3. Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалануда өзіндік зерттеу жүргізу кезеңі - мұнда балалармен зерттеу жұмысын жүргізу, пікірін дәлелдеу, көпшілік алдында еркін сөйлеу дағдыларын қалыптастыру. Ол үшін тиісті зерттеуге байланысты білімдер жинақтау, әдіс тәсілдердің тимдісін таңдай білуге дағдылану.
Аталған мақсаттар мен міндеттер өзіміз көріп отырғандай балалардан үлкен жауапкершілік пен өз бетімен жұмыс істеуге деген құлшынысты талап етеді. Алайда, қазіргі уақытқа дейін балалар әрдайым мұғалімнің жетегімен оқу-білімді игеріп келді. Сонымен қатар олар оқу-зерттеу жұмысының не екендігі, ол қалай жүзеге асатындығына арнайы назар аудармады десек қателеспейміз. Осыған байланысты оқу-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру көп уақыт пен қажырлы еңбекті, әрине үлкен шығармашылықты талап етеді.
Сонымен қатар көптеген педагог-зерттеушілер шығармашылық тек біржақты болған жағдайда тиісті нәтиже бере бермейді деп ескертеді. Егер мұғалім өз шығармашылық іс-әрекетімен балалардың да шығармашылық белсенділіктерін арттыруды көздемесе, бұл шығармашылық әрекет жүзеге асты деп айту қиын. Тәрбиеленуші мен мұғалімнің біріккен шығармашылық әрекеті әсіресе тәрбиелеу мен білім беру мазмұнын жүзеге асыруда өте маңызды. Өйткені Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдаланудың өзі бастан аяқ шығармашылық әрекетті талап етеді. Бұл мұғалім тарапынан Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану барысында қарым-қатынас жасудың тиімді жолдарын таңдау, зерттеу жүргізудің теориялық құрылымымен таныстырудағы тиімді әдістерді пайдалану, балаларды белсенді іс-әрекет етуге үйрету барысында көрініс табады. Мұғалімнің шығармашылық әрекеті аталмыш іс-әрекетті ұйымдастыру барысында тәрбиелеу мен білім беру үдерісінің мақсаттары мен міндеттерін толық қамтып, оны жүзге асыруда маңызды рөл атқарады.
Мұғалім мен тәрбиеленушілердің бірлескен шығармашылық әрекеті екі жақ тарапынан бір мақсатқа бағытталған. Мысалы, балалардың дербес іс-әрекеті барысында олар өз қызығушылықтарын қанағаттандыру мақсатын көздесе, мұғалім балалардың ізденушілік белсенділіктерін арттырып, олардың қызығушылықтарына жауап беріп, білімін арттыру және шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландыру сияқты мақсаттарды жүзеге асыру үшін қызмет етеді. Осындай екі жақты шығармашылық әрекет үлкен нәтиже береді. Мұғалім өзі шығармашылықпен жұмыс істей отырып, балаларды да қатып қалған қағидалардан алшақтатып, еркіндік беру арқылы, оларың шығармашылық қабілеттерінің көрініс табуына жол ашады [26]. Яғни, педагогтің шығармашылық әрекеті баланың шығармашылық қабілеттерін оятады, осындай екі жақты іс-әрекет арқылы нәтижеге қол жеткізіледі. Егер де біз мұғалім тәрбиелеу мен білім беру үдерісін және дербес іс-әрекетті тиісті шығармашылықпен ұйымдаcтыра алады деп қарастыратын болсақ, онда бірлескен шығармашылықты былай көрсетуе болады: мұғалімнің шығармашылық әрекетібалалардың шығармашылығына жол ашады - нәтижесінде: балалар тәрбиелеу мен білім беру мазмұнын толық игереді және дербес іс-әрекетпен айналысу дағдыларын меңгереді. Сонымен қатар, мұғалімде Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалануда білімнің мынандай сапалық көрсеткіштері болуы керек [27].
Білімнің толықтылығы - Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалануға қатысты барлық ұғымдар мен түсініктерді меңгеру, теориялық және әдістемелік жағынан дайындығы.
Білімінің тереңдігі - Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды тәрбиелеу мен білім беру үдерісінде пайдалану ерекшеліктеріне мән беріп, олардың өзара байланысын ажырату, ең маңыздысын таңдай білу.
Бірізділік - білім мазмұнын ретімен, мазмұнды біртіндеп күрделендіре отырып оны баланың саналы түрде қабалдауына жағдай жасау, бар білімнің жаңа білім тудыратындығына негіз болатындығын түсіну, оны пайдалана білу.
Жүйелік - Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалануда алға қойған мақсаттардың ең негізгісін, одан туындайтын мақсатты, қосымша мақсаттарды анықтай білуі керек. Зерттеудің әдістерін қолдану, зерттеуді жоспарлауда жүйелі түрде жұмыс жасау.
Нақтылық - бар білімдердің ішінен нақтысын ажыратып, қорытындылай алу. Зерттеу жұмыстарының тақырыптарын нақтылау, мақсаттар мен міндеттер де осы нақтылықты талап етеді.
Ауқымдылық - Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану кезеңдерін ашып көрсете отырып, олардың тізбегін құрастыра білу, жалпы ойды нақтылай алуы.
Жинақылық - Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалануда білімді жинақы етіп ұсыну білігі, ойды шашыратпай нәтижесінде тиісті білімдер ді жеткізе алу.
1.2 Бастауыш сыныпта мультимедиалық технологияларды пайдалану ерекшеліктері
Мұғалім білімінің көрсеткіштерін біз Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалануда қажетті басты көрсеткіш деп таныдық. Зерттеушілердің құнды пікірлерін қортындылай келе, Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану оң нәтиже беруі үшін оны дұрыс ұйымдастыру маңызды деп таныдық. Бастауыш сыныптааталмыш іс-әрекетті ұйымдастыру барысында мұғалім төмендегідей қағидаларды ескергені жөн [29]:
Біріншіден, жүргізілетін жұмысты жоспарлау, мақсаттар мен міндеттерді анықтау. Жоспар жасауда балалардың жас ерекшеліктерін ескеру, білімін арттырудан басқа да табандылық, ізденуге құмарлық, жауапкершілік талаптылық сияқты қасиеттерді қалыптастыру, қарапйым тәжірибе жұмыстарымен айналысу назардан тыс қалмау керек. Балалардың жеке қызығушылықтарына байланысты жүргізілетін жұмыс олардың тарапынан аса жоғары белсенділікпен орындалады. Белсенді іс-әрекеттің нәтижесі міндетті түрде болады. Мұғалімнің балалардың белсенді іс-әрекетін ұйымдастыра алуы оның шығармашылығының бір көрінісі болып табылады.
Екіншіден, тәрбиелеу мен білім беру үдерісін тиімді ұйымдастыра алуы оның бірізділігін сақтау. Яғни, балалармен білім беру жұмыстарын жүргізуде оның тиімді жолдарын, қолданылатын әдістерін, формаларын нақтылап алу қажет. Сонымен қатар Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды пайдалану барысында осы жастаға балалардың қабылдау, есте сақтау ерекшеліктерін ескере отырып, оқу үдерісін жүргізуді оларға қызықты әрі, жеңіл етіп көрсету абзал.
Үшіншіден, балалармен қарым-қатынас жасаудың ең тиімді жолын таңдау. Баланың еркін ойлап, өз бетімен шешім қабылдап, әрекет етуіне толық мүмкіндік беретін, оларды жасқанудан, қателесуден қорқудан сақтайтын қарым-қатынас орнату. Балалар үнемі мұғалімден қолдау таба отырып, өз пікірін, ойын ашық ортаға салуы керек. Мұнда, бұйрық беру, арнайы тапсырмалардың орнына кеңес, бағыт беру басым болуы маңызды. Сондай жағдайда баланың бойында өзіне, өзінің мүмкіндіктеріне деген сенім туындап, іс-әрекетте батыл, әрі сенімді болады.
Аталған қағидаларды жүзеге асыра отырып мұғалім Бастауыш сыныптамультимедиалық технологияларды жас еркешеліктеріне сай пайдалануға үлкен шығармашылық таныта отырып табысқа жетері сөзсіз.
Бiлiм мазмұны сабақтастығын қалыптастыруда төмендегiдей мәселелердi жүзеге асыру көзделедi [30]:
мектепалды даялық бiлiм беру мазмұны мен бастауыш бiлiм беру мазмұнына ғылыми-педагогикалық, әдiстемелiк талдау жасау;
әрбiр сатыда әр пәнге сәйкес бiлiм беру мазмұнын нақтылау;
пән аралық мазмұн сабақтастығының сақталуы ғана емес пән iшiлiк мазмұн сабақтастығының сақталуын қадағалау;
әрбiр сатыдағы бiлiм беру мазмұнын жеткiзудiң тиiмдi әдiс-тәсiлдерiн белгiлеу;
бiлiм мазмұнын игерудiң заңдылықтарының сақталуына және логикалық үйлесiмдiлiгiне баса назар аудару;
мамандардың бiлiмi мен бiлiктiлiгiн арттыру, үнемi өздiгiнен бiлiм жетiлдiрiп отыруға дағдыландыру;
әрбiр бiлiм беру сатысында баланың жас ерекшелiгi мен психологиялық даму деңгейiн ескерiп отыру;
дамытушылық және бiлiм беру орталықтарының педагогикалық талаптарға сай жабдықтау;
әлеуметтiк және денсаулық сақтау сипатындағы мүмкiндiктердi толық шешу;
қоғамдық пайдалы iс-әрекеттердi дұрыс ұйымдастыру;
оқшылардың оқу үлгерiмiн жетiлдiру, ынта-ықыласын арттырып отыру;
мультимедиалық педагогикалық технологияларды оқып үйрену және оны тәжiрибеде пайдалана бiлу;
Сонымен, екi сатыдағы негiзгi мақсат, мiндеттер нақтыланып, бiлiм мазмұнын айқындайтын принциптер анықталып, баланың мектепалды даярлығы мен бiрiншi сыныптың оқу жылы аяғындағы оқу мазмұнына сипаттама жасау арқылы балабақша мен бастауыш сыныптағы бiлiм мазмұнының сабақтастығын қалыптастыруға қол жеткiзуге болады деп ойлаймыз. Осы орайда бiлiм мазмұнын балаларға жеткiзуде мультимедиалық педагогикалық технологияларды тиiмдi пайдаланудың маңызы зор. Соңғы жылдарда мұғалiмдердiң мультимедиалық педагогикалық технологияларды бiртiндеп қолдануға ұмтылғаны байқалады. Бiрақта олар мультимедиалық әдiс-тәсiлдердiң жалпы әдiс-тәсiлдерден айырмашылығы, оларды қолданудың тиiмдi жолдары қандай деген мәселелердi анық-айқын бiле алмайды.
Мультимедиа дегенiмiз-жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгiзу дегенiмiз - мультимедиа үрдiсiн мазмұнды дамытуды, жаңаны ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал, ,,жаңаша деп жаңаның мазмұны, оны енгiзудiң әдiс-тәсiлi мен технологиясын қамтитын құбылысты түсiнемiз,, делiнген. Энциклопедиялық сөздiктерде ,,мультимедиа,, әр түрлi анықталады. үлкен энциклопедиялық сөздiкте бұл ұғым ,,жаңаша бiлiм беру,, деп түсiндiрiледi [31].
Қазақстанда ,,мультимедиа,, ұғымын пайдалануды қазақ тiлiнде анықтаған ғалым профессор Немеребай Нұрахметов. Ол: ,,мультимедиа, мультимедиалық үрдiс деп отырғанымыз бiлiм беру мекемелерiнiң жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бiр бөлек қызметi,,- деген анықтаманы ұсынады. Мультимедиа мәселелерiмен айналысып жүрген бiрқатар ғалымдардың еңбектерiн, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе бұл ұғым белгiлi уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау дегендi бiлдiредi. Сол ертерек кездiң өзiнде белгiлi қолданылып жүрген идеялар жаңа бағытта ұсынылса, мұның өзi мультимедиалы деп аталған. Осыларды негiзге ала отырып мультимедианы ,,жаңалық, ,,жаңа әдiс, ,,өзгерiс, ,,әдiстеме, ,,жаңашылдық,, ал, мультимедиалық үрдiстi ,,жаңа әдiстеме енгiзу құралы,, - деп білеміз.
Мультимедиа - бiлiм деңгейiнің көтерiлуiне жағдай туғызады. Кейiнгi кезеңде ғалымдар өз зерттеулерiнде оқу тәрбие iсiне жаңалықтарды енгiзiп, тарату мәселесiн қарастырады. Авторлардың көбi педагогикалық мультимедианың негiзгi мiндетi енгiзiлiп отырған жаңалықтарды топтау, жiктеу деп санайды. Ол үшiн ең бастысы - балабақша, мектеп, орта арнаулы және жоғары мектеп жұмыстарын дамытуды, бiлiм мазмұны сабақтастығын үнемi назарда ұстанып отыру қажет болады. Сондай-ақ, бiлiм мазмұнына байланысты енгiзiлiп отырған жаңа әдiстеменiң ерекше жағын көре бiлу, түсiне бiлу және оның басқа әдiстемелермен қандай байланысты екенiн бiлу керек. Бұл бағытта бiлiм берудiң әр түрлi нұсқадғы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжiрибеге негiзделген жаңа идеялары, жаңа технологиялары бар.
Оқытудың мультимедиалық педагогикалық технологияларын бiлiм беру мазмұны сабақтастығының сақталуына, балалардың жас және психологиялық ерекшелiктерiне байланысты таңдап, тәжiрибеде сынап қараудың маңыздылығын атап айтқан жөн. қазiргi бiлiм беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейiнше сауатты жан-жақты маман болу мүмкiн емес. Педагогикалық мультимедианы меңгеру мұғалімнің кәсiби деңгейiнiң көтерiлуiне, интеллектуалдық, адамгершiлiк, рухани, азаматтық және адами келбетiнiң қалыптасуына игi әсерiн тигiзiп, өзiн - өзi дамытып, оқу - тәрбие үрдiсiн тиiмдi ұйымдастыруына көмектеседі.
Аталған мәселені шешу Бастауыш сыныптамультимедиалық білім беруді басқаруда қоғамның дамуына қарай ғылым мен техника да, оны басқару жүйесі де өзгеріп отыратынына сәйкес маман қызметінің мазмұны жаңарып, жаңа мақсат, жаңа көзқарас, жаңа шешімдер мен жаңа мүмкіншіліктер қажеттілігінен туындап отыр. Мұндай бетбұрыстар адамның іс-әрекетін өзгертіп қана қоймай, оның жеке тұлға ретінде жаңаша қалыптасуын талап етеді. Осыған байланысты Бастауыш мектептәрбие ұйымдарының педагог мамандары кәсіби шеберлігін шыңдап, осы заманға лайықты жаңа көзқарастармен ой - пікірлердің жаңашылдығын назардан тыс қалдырмауы шарт. Мұның өзі бастауыш сыныптардың педагогикалық үдерісінде жалпы және кәсіби мәдениетті ұдайы көтеріп отыратындай бағыт-бағдар болуын, білім мазмұнын қайта пайымдауды, қарапайым білім мазмұнын берудің тұжырымдамалық негіздеріне талдау жасауды, жаңа интерактивті әдіс-тәсілдерді пайдалана білуге дағдылануды және Бастауыш сыныптамультимедиалық білім беруді басқара білуін талап етіп отыр.
Бүгінгі таңда қоғам сұраныстарына сәйкес Бастауыш мектепбілім беру жүйесін жаңаша бағытта уақыт талаптарына сай құру көкейкесті мәселелердің бірі. Осыған орай, Бастауыш мектепбілім беруді ииновациялық тұрғыдан қарау, озық іс - тәжірибелер мен идеяларды насихаттау қажеттілігі туындар отыр. Бастауыш мектепұйымдардағы мультимедиалық білім беруді енгізуде бірқатар маңызды мәселелерді ескеру шарт. Олар:
мультимедиалық бағытты дұрыс таңдай білу;
мультимедиалық іс - әрекеттің тұжырымдамасы мен бағдарламасын жасау;
мультимедиалық жобаны жүзеге асырудың тиімді жолдарын анықтап, жағдай жасау;
инновциялық іс - әрекетті дұрыс жүргізу үшін қажетті құжаттарды кәсіби сауаттылық тұрғысынан дайындап алу;
Мультимедиалық іс - әрекеттің бағытын таңдау. Мультимедиалық іс - әрекеттің мазмұны Бастауыш мектепбілім беру ұйымдарының приоритетті бағыттағы бағдарламаларының (республикалық, аймақтық, өлкелік немесе муниципиальдық) және Бастауыш мектеппедагогика мен психология, әлеуметтану, медицина саласындағы ғылыми - зерттеу жұмыстарының нәтижелері негізінде анақталады. Бұл бағыттар зерттеу жұмыстарын жобалау және оқып үйренетін пәндердің біртұтастығы мен бірлігіне байланысты жіктеледі.
Мультимедиалық іс - әрекеттің бағыты: - балалардың салауатты өмір салтын қалыптастыру, денсаулығын нығайту, физикалық және психикалық дамуына жағдай жасау, өмірін қорғау.
Балалардың дамуы - балардың денсаулығын қорғауға, нығайтуға арналған технология. Балалардың экологиялық - валеологиялық дамуы. Баланы алуан түрлі іс - әрекет барысында дамыту. Әр түлі іс - әрекет барысында балалардың шығармашылық қабілеттерін, әлеуетін дамыту. Бастауыш мектепұйымдар мен бастауыш сыныптардың сабақтастығын қамтамасыз ету. Баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына байланысты жалпыадамзаттық құндылықтар мен ізгілендіру бағыттарын басшылыққа алу [32]. Денсаулық сақтау, мәдениет және білім беру, әлеуметтік ортаның өзара тығыз байланыстылығын қалыптастыру.
Педагогтар мен мамандардың кәсіби дамуы - Бастауыш мектепжастағы балалардың біртұтас дамуын кіріктірілген педагогикалық үдеріс ретінде қарастыру. Балалармен жүргізілетін жұмыстардың мазмұны және түзету жұмыстарының технологиясы. Отбасымен және серіктестермен жұмыс. Балабақша мен бастауыш сыныптардың сабақтастығының сақталуы. Отбасы мен балабақшаның әлеуметтік дамуы.
Бастауыш сыныптарды басқаруды жетілдіру - білім беру ұйымдарының жаңа моделін құру. Білім мазмұнының сабақтастығын сақтау, жаңарту бағытындағы жаңа педагогикалық технологиялар мен балама (альтернативті), вариативті бағдарламалар дайындау. Дамытушы ортаны жобалау. Жаңа ақпараттық технологияларды білім беруде және бастауыш сыныптарды басқаруда пайдалана білуге мамандарды үйрету көзделеді.
Мультимедиалық іс - әрекет бағдарламаларын жасау. Мұндай іс - әрекеттер негізінен эксперименттік тәжірибе арқылы жүргізіледі. Эксперименттік тәжірибе - бұл ғылыми - педагогикалық қызметке бағытталған. Оның мазмұны педагогикалық құбылысты зерттеу, табиғи немесе жасанды жағдайларда педагогикалық проблеманы шешудің жаңаша жолдарын іздестіру, оған бақылау мен басшылық жасау. Тәжірибелік - эксперимент (ТЭ) жұмысы - ол білім беру ұйымдарындағы ғылыми - тәжірибелік ерекше қызметтің түрі болып табылады, оның негізінде педагогикалық жүйенің дамуына үлес қосылады.
Бастауыш сыныпта тәжірибелік эксперимент алаңы ретінде жүзеге асырылады. Оның педагогикалық шығармашылық жұмыстарының нәтижесінде білім берудің жаңа тенденциялары пайда болады.
Ғылыми әдебиеттерде шығармашылық іс - әрекеттердің мультимедиалық қызметке қатынасын төмендегідей үш түрде ұсынады:
- модификациялық - бұл белгілі бір бағдарламаларды (әдіс - тәсілдерді) жетілдіру, тиімділігін айқындау, өзгерту, өңдеу, толықтыру бағытында жүргізіледі. Мұнда педагогикалық тәжірибеде қолданылған іс - әрекеттің жетістіктері тиімділік тұрғысынан қарастырылады. Мысалы: Монтессори жүйесі немесе Вольдорф педагогкасы.
- комбинаторлық - бұл белгілі бағдарламалар мен әдістемелердің элементтерін біріктіре пайдалану болып табылады.
- радикальды шығармашылық іс - әрекет - бұл білім беру жүйесінде ұқсастығы жоқ, педагогикалық теория мен тәжірибеде бұрын соңды қолданылмаған жаңа, тың идеяларды енгізу болып табылады.
Тәжірибелік - эксперимент жұмыстары бірнеше кезеңнен тұрады: диагностикалық, прогностикалық, ұйымдастыру және тәжірибелік: талдау, айқындау, тәжірибеге ендіру.
Диагностикалық кезеңде - білім беру ұйымдарындағы бүгінгі күнгі жай - күйіне мониторинг арқылы талдау жүргізіліп, қарама - қайшылықтары анықталады. Зерттеу проблемасын айқындап, тақырып таңдалады. Аталған кезеңде зерттеу жүргізуге жағдай жасаудың жолдары қарастырылады: мамандармен қамтамасыз ету, материалдық - техникалық база жасау, тарихи деректерді қарау көзделеді.
Прогностикалық кезеңде - мультимедиалық іс - әрекеттің тұжырымдамасын және бағдарлама - жоспары жасалады. Тұжырымдаманы ғылыми жұмыстың жетекшісі (кеңесшісі) білім беру ұйымының ұжымымен бірлесе отырып дайындайды. Тұжырымдама - зерттеу жұмысының теориялық ережелерінің жүйесі. Бұл кезеңде эксперименттің мақсаты, міндеттері, нысаны, пәні, болжамы анықталады. Тұжырымдаманы дайындаудағы ең маңызды мәселе, мультимедиалық іс - әректтің тиімділігін және нәтижеге жетудігі бақылау мен басшылықты бағалау көрсеткіштерін анықтау қажет.
Ұйымдастыру кезеңінде - Бастауыш мектепбілім ұйымының мультимедиалық эксперимент аланы мәртебесін алу бағытындағы жұмыстар қарастырылады.
Тәжірибелік кезеңде - мультимедиалық іс - әрекеттің тәжірибе ұйымдарында, әдістемелік бірлестіктерде, педагогикалық кеңестерде, ғылыми кеңестерба талданып, түзетулер мен өңдеулер жасалуы, бақылау топтарымен зерттеу нәтижелерін салыстыру жұмыстары жүргізіледі.
Талдау, айқындау кезеңінде - алынған материалдар жүйеленіп, талданып, сандық, сапалық нәтижелерінің көрсеткіштері анықталады. Зерттеудәі мақсат, міндеттерінің, болжамының дұрыстығы тексеріледі.
Тәжірибеге ендіру - бұл кезеңде мультимедиалық технология сол ұжымның (қаланың, ауданның, республиканың т.б) тәжірибесіне ендіріледі.Ол ғылыми тәжірибелік конференцияға баяндама түрінде, педагогикалық басылымдардағы мақалалар түрінде немесе оқу әдістемелік нұсқаулар, көмекші құралдар арқылы таратылады.
2 Мультимедиялық технология бастауыш сынып оқушыларының ой-өрісін кеңейту құралы ретінде
2.1 Бастауыш сынып бiлiм беру үдерісінде мұғалімдердің мультимедиалық технологияларды пайдаланудағы кәсіби құзіреттілігін жетілдіру бағыттары
Мұғалім педагогтардың кәсіби құзіреттілігін қалыптастырудың негізгі бағыттары: Бастауыш мектепбілім беру мазмұнын жаңарту - қазақстандық білім беру жүйесін өзгертудің негізгі бөлігі болып табылады. Білім беру реформасын жүзеге асырудағы негізгі тұлға педагог болып табылады. Мемлекеттің педагог мамандарға бағдарланған әлеуметтік тапсырысы ең алдымен, балабақша, мектеп таңдау жағдайында өз бетімен жауапты шешім қабылдай алатын, ынтымақтастыққа икемді, ел тағдырына жанашырлықпен қарайтын жоғары құзыретті адамдарды қалыптастыруды көздейді. Алайда білім берудің сапасы мен тиімділігін арттыру міндеттері мен осы міндеттерді жүзеге асыруда қазіргі педагог мамандардың қолынан келер мүмкіндіктері арасындағы қарама-қайшылықтың сақталып отырғанын атап айтуға болады.
Осы өзекті мәселені шешудегі негізгі рөл елдімізде: білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттыру мен қайта даярлау жүйесі; кәсіби білім беру жүйесі. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес біліктілікті арттыру жүйесін жаңғыртуда төмендегі мәселелер басшылыққа алынды:
- мұғалім, педагогтар мен басшылардың біліктілігін арттыру мен қайта даярлауды жаңа білім мазмұны мен оқыту әдістемесінің, технологиясындағы өзгерістерді ескере отырып, жүзеге асыру;
- мультимедиалық технологияны, ізденгіштікті, зерттеушілікті, шығармашылық іс-әрекетті, ақпараттық және қашықтықтан оқыту технологияларын игерген, көптіліді меңгерген, кәсіби құзіретті маман даярлау;
- педагогикалық білім беру мазмұнын жетілдіру, барлық деңгейлер арасындағы сабақтастықты қамтамасыз ету, оны тереңдету және кәсіби бағдарын күшейту;
- педагог-мамандарды білім беру мазмұнын жаңарту жағдайындағы өнімді кәсіби әрекетке дайындау.
Жалпы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының енгізілуі. Білім беру стандартының өзгертіліп, жаңартылып отыруы барлық деңгейлердегі жаңа білім мазмұнынан бастап, бағалау жүйесіне дейін әзірленуіне байланысты. Білім беру саясатындағы басым бағыттардың бірі - білім беру процесін құзыретті тәсілге бағдарлау. Білім мазмұны мен оны жүзеге асыру жолдарындағы жоғары сипатқа ие, өзгерістердің жалпы бағыты мен оны іске асыру жолдарын қамтамасыз ететін маңызды міндеттер:
- педагогтарды білім берудің жаңа технологияларын меңгеруден, кәсіби рөлдерді (кеңесші, топтық талдауды ұйымдастырушы, фасилитатор, тьютор) сәйкесінше игеруден тұратын құзыретті тәсілдері аясындағы жұмыстарға даярлау,
- педагогтарды денсаулық сақтау технологиясымен қамтамасыз ету;
- білім беру процесін барынша дараландыру жағдайындағы іс-әрекетке даярлығын қалыптастыру;
Баланың негізгі құзыреттіліктерінің қалыптасу деңгейін бағалауға дайындық педагогтың негізгі құзыреттіліктерінің деңгейімен тікелей байланысты. Педагогтарды жаңа білім беру стандартының талаптарына сәйкес даярлау жалпы алғанда педагогтың:
- жаңа білім беру стандарының мазмұны мен әдіснамасын қабылдауға;
- білім беру процесін бағдарламалық және әдістемелік өзгертуге;
- педагог қызметінің мақсаттары мен тәсілдерінің өзгеруіне;
- білім берудің дәстүрлі және тың нәтижелерін бағалауға мүмкіндік беретін бағалау әрекетінің жаңа тәсілдерін қолдануға даярлығының қалыптасуын көрсетеді.
Бастауыш мектеп білім беру жүйесін ақпараттандыру.
Ақпараттық-коммуникативтік технологияның білім беру процесінің ресурсына айналуы мұғалім педагогтың өзіндік жұмысқа арналған тапсырмалар жүйесін пайдалануы және түрлі педагогикалық жағдаяттар арқылы ақпараттық-коммуникативтік технологияның мүмкіндіктерін қолдануға бағдарлау қабілетіне тікелей байланысты. Сондықтан педагогты даярлау мынадай міндеттерден тұрады:
- АКТ озық қолданыс деңгейінде игеру; - ақпараттық ортада мұғалімнің өзіндік жұмысын ұйымдастыру әдістері мен дидактикалық тәсілдерін игеру;
Кәсіби педагогикалық білім беру жүйесін жетілдіруде: Жоғары және орта кәсіби педагогикалық білім беру жүйесіндегі жаңарту бағыттарының ортасынан ең алдымен, педагогикалық кадрлық ресурстарға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz