Баға экономикалық категория ретінде және оның функциялары, факторлары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

1-тақырып. Баға экономикалық категория ретінде және оның
функциялары,факторлары.
1. Баға қызметі жүйесі
2. Баға экономикалық құрал ретінде
1)Баға- бұл ақша сомасы. Осы үшін тауарды алушы сатып алуға ал
өндіруші сатуға дайын деген ұғымды білдіреді. Нарықтық қатынастар
жағдайында бағаның рөлі кез-келген коммерциялық ұйымдар үшін кенет артады.
Мұндай жағдай көптеген себептерге себепші болады. Баға деңгейіне тәуелді
болтындар:
- коммерциялық ұйымның пайда мөлшері
- ұйымның бәсекеге жарамдылығы және оның өнімдері
- кәсіпорынның қаржы жарамдылығы және оның өнімдер.
Сауда экономикалық кәсіпорындар баға негізінен 5 қызмет атқарады;
1)Есеп қисап қызметі- бұл өнім өндіргенде қоғамдық қажетті еңбек
шығыны процесінің өзгеруінде байқалады және әртүрлі өнімді өндіру қалай
немен жүзеге асқанын көрсетеді.
2)Ынталандыру қызметі- бұл кезде баға өндіріс тиімділігіне әсер етіп,
өнімді жаңғыртуға ,жаңа технологияны қолдануға, өнім сапасын артыруға күш
салады.
3)Бөлу мен реттеу қызметі- бұл нарық жағдайында бағаның бөлу қызметі
сұраным мен ұсынымды реттеу және тұтыну мәртебесінің өзгеруікезінде
байқалады. Баға түскен кезде тұтынушы көп сатып алады.Мейлі тамақ болсын,
киім болсын , кейде қымбаттау өнімдерді де ала салады.Әрине бұл процесс
кері де болуы мүмкін.Бағаның араласуымен ұлттық табысты бөлу және қайта
бөлу, ұдайы және материалдық, ұлғаймалы, материалдық емес өндіріс саласын
қаржыландыру жүзеге асырылады.
4)Тұтыну бұл рқтық тепе-теңдік сақтағанда тұтыну мен өндірісті
теңгергенде байқалады. Сұраным мен ұсыным арасындағы тепе-теңдікті бұзғаны
жайлы баға белгі береді және оны жөндеу үшін шара қолдануды талап етеді.
5) Ақпараттық - тұтынушыға сатытушылар тарапынан тауар ұсынымы туралы
белгі береді және олар өз өкілі үшінқанша алғысы келетіндігін баяндайды.

2) Баға және құн нарықтық экономикада әлемнің кілті болып табылады.1-
ші кезекте өндіріске тауар өткізуге құн қалыптасуына, құрылуына,
үлестірілуіне, пайдаланылуына және ұлттық пайдаға жатады.Бағаның 2 теориясы
бар.Ойшылдардың пікірінше 1-ші теория құнын көрсетеді, ал 2-ші теория тауар
бағасын көрсетеді.Осыдан баға бұл тауардың құн көлемінің ақшаға шағылуы,
баға тәуелді құн деңгейінен және тауардың ұсынысы мен сұранысының арасын
көрсетеді.Бағадан баға белгілеу тауарды және қызмет көрсетудің бағасының %
көрсетеді. Баға мен құн ұқсас ұғымдар алайда бір келкі пара-пар деп
түсінуге болмайды.Құн тауар өндірісінің шығындарын көрсетеді ал жекелеген
тауардың бағасы нарықта байқалады және ол құннан әбден ауытқуы мүмкін,
себебі оған сұраным мен ұсыным, пайдалылық, инфлиция және т.б. формалары
ықпал жасайды.Нарық субъект арасында қатынасы құн механизмі тауар ақша
қатынасы, сұраныс, ұсыныс және тауар айналымы заттың пайдалылығыоның адамды
қанағаттандыру қасиеті тұтыну құны деп аталады.Тұтыну құнына ие болған
тауар құнға да ие бола алады.құн тауарға сіңген қоғамдық еңбек пен айырбас
арқылы байқалады

2-тақырып. Баға жүйесі және классификациясы
1.Баға және сұраныстың өзара байланысы
2.Баға және ұсыныстың өзара байланысы

1) Нарықтық экономикалық жағдайда нарық және бағаның барлық
құралдарының даму деңгейі мен механизмі сұраныс және ұсыныс арқылы
сипатталады.Сұраныс тұтынушының белгілі бір уақытта белгілі бір жерде тауар
немесе қызметті сатып алу мүмкіндігіжәне қалауы.Сұраныс көлемі белгілі бір
жерде анықталған уақыт арлығында берілген жағдайда сатып алуға мүмкіндігі
бар.Тауарлар немесе қызметтер саны тауарға және оны анықтайтын факторға
деген сұраныс көлемінің өзара байланысын сұраныстың жалпы функцияларында
көрсетіледі:
Qux= f(Px,Py...Pz,I,W,Tx,F,S,q)
Qux-уақыт бірлігіндегі х тауарына сұраныскөлемі
Px-х тауарың бағасы
Py,Pz-бірін бірі толықтырушы тауардағы ауыстырушы , тауар бағасы
I – сатып алушының табысы
W- тұтынушының сатып алу қабілеті
Tx- сатып алушының талғамы және артықшылығы
F- тұтынушының болжамдары
S- берілген тауармен қанағаттандыратын қабілеттілік
q- сатып алушының саны
Сұраныс заңы тауарлар мен қызметтер саны мен баға арасындағы
байланысты көрсеттеді.Осы өзара байланысты тауардың қандай көлкмі әртүрлі
бағада сатып алынатынын көрсететін сұраныс тәсілі түрінде ұсынуға
болады.Сұраныстың өзгерісі келесі жағдайлармен түсіндіріледі:
- тұтынушының біраз бөлігі тауарларды төмен бағада сатып алады.
- Төмен бағалар сатып алушының біразын басқа тауарларға қарағанда берілген
тауарларды алуға итермелейді.Егер тауардың бағасы жоғары болса, сатушы
белгісінің саны оны сатып алудан бас тартады.
2) Нарықта бағаны белгілеуде ұсыныстың рөлі өте зорболып келеді.Яғни
ол анықталған уақытта, анықталған жерде сатушының сатып алушыға ұсынуға
мүмкіндігі бар тауралар саны.Ұсыныс төмен бағаға қарағанда жоғары баға
кезінде сатушылар тауарының көп бөлігін сатуға қоятынын көрсетеді.Ол
сатушының жоғары пайда алуға тырысқандығынан болады.Егер баға өскенде
сұраныс қисығы төмендесе,онда ұсыныс қисығы өседі.Ұсыныс функциясы тауар
ұсынымымен оны анықтайтын факторлардың арасында өзара тәуелділікті
көрсеттеді.Бұл тәуелділік келесі түрде болады:
Qsk= f(Px,Py...Pz,K,L,N,q)
Мұндағы:
Qsk- уақыт бірлігіндегі х тауарына деген ұсыныс
Px-х тауарының ұсыныс бағасы
Py,Pz- бәсекелес тауарлар мен берілген тауарлар бірлесе өндіретін
тауарлар бағасы
K-өндірістің технология деңгейі
L- салықтар
N- өндірістік ресурстарға төлем
q- сатушылар саны

3-тақырып. Баға саясаты және мазмұны.
1. Бағаның құрылу принциптері
2. Баға саясаты
1) Сауда кәсіпорынның жағдайында өзекті мәселенің бірі бағаның
экономикалық базасын дұрыстап анықтау себебі бағаның деңгейімен кәсіпорын
тиімділігі байланысты.Көтерме баға деңгейімен кәсіпорын тиімділігі
байланысты, бөлшек баға деңгейімен жұмыскердің нақты жалақысы байланысты.
Баға тарихи категория болып табылады.Баға деңгейі ғана емес, сондай-ақ
экономикалық мазмұны уақыт талабына сай өзгереді.
Баға тауарқұнының ақшалай өтемі болып көбінесе тауар шығыны
мөлшерінен ауытқып отырады.Нақты механизм және ауытқу түрлері бағаға
сұраным мен ұсынымның әсер ету дәрежесіне байланысты. Мемлекеттің бағаны
реттеу мүмкіндігіне әлеуметтік факторларға айналымдағы қағаз ақша санына
сондай-ақ инфлиция деңгейіне бәсеке сипатына, өндірушінің нарықтағы
монополиялық жағдайына, пайдалылыққа, экономикалық тұрақсыздыққа.
Бағаның элементтері өндіріс пен айналым аясында болатын қосымша
өнімнің әртүрлі формалары және оған айналыс шығындарында қосамыз. Жоспарлы
экономика жағдайында бағаны құру принципі мынаған негізделген: баға тауарды
тікелей өндірген кезде немесе оны өндіргенге дейін анықтау қажет. Бұл
жағдайда нарық баға деңгейіне ешқандай әсер етпейді.Нарықтық баға құрлымына
өту баға моделін, оның қалыптасу принципін өзгертеді. Себебі баға деңгейі
нарықта қалыптасады немесе тауардың өткерілу аясында жүзеге асады.
Экономикадан еркін бейлеген елдерде көтерме және бөлшек бағалар
кәңінен қолданылады.Оларға деген қолданыс сұраным мен ұсынымның өзара
қатынасымен жүргізіледі. Нарықтық экономикада бағаның мынадай түрлері
қалыптасқан:
Өндіріс бағасы- өндіріс шығындары жиынтығы және барлық авансталған
капиталдың орташа шығынынан құралады.
Ұсыным бағасы- сатушының еш нәрсе қоспаған арнайы ұсталымы
Базистік баға - сатушы мен сатып алушы арасындағы алдын ала келісілген
баға
Сатып алу, сату бағасы -сатушы бағасы немесе шартта таурды жеткізуді
көрсету
Көтерме баға- ірі тауарларды сауда және өнеркәсіп кәсіпорындарына
жеткізуде қолданылады.
Бөлшек баға- таурады сатып алушыға бөлшектеп сатқан кезде қолданылады.
Монопольді баға- монополиялар бекіткен жоғарғы немесе төменгі өндіріс
бағасы
Номиналды баға- арнайы прескурантта, анықтамаларда жарияланады.
Анықтамалық баға- жасалған істің сандық нәтижесін көрсеттеді және
базистік бағаның қалыптасуында қолданылады.
Қатты баға сату, сатып алу шартында көрсетіледі және өзгертуге
болмайды.
Әлемдік баға- халықаралық сауда бағасы;
Өтімді баға- сұранымы жоғары ерекше тауар бағасы;
2)Баға саясаты дегеніміз- тауардың ақша саласын білдіретін
экономикалық категория. Баға саясатының айқындығы оның мәнімен
сипатталады.Экономикалық теориядағыдай баға құнның ақшалай мәнімен
түсіндіріледі. Оның мөлшері қоғамның қажетті еңбек шығынымен анықталады.
Өндірісте жасалған құн тауарды сатып алу, сату процесінде белгілі бір
бағамен өткізіледі. Баға саясаты өте қозғалмалы, көптеген факторлардың
әсеріне бейімделген. Олар: сұраным мен ұсыным, өндіріс шығындары, бәсекенің
күші және т.б. Баға саясатының құрылуына қатысты көзқарасты қалыптастыру
барысында тұтынушылар ортасының көңіл күйімен қоғамдық ақуалға мемлекеттік
тауар саясатына нарықтағы бағаның жағдайына өте мән берген дұрыс. Бағаның
құрылуы күрделі және көп факторлы процесс болып табылады.

4-тақырып. Нарықтағы фирманың баға белгілеу әдістері.
1. Баға стратегиясы
2. Баға түрлері және сыныптамалары
1) Баға стратегиясы- тарихи қалыптаса отырып еркін нарық жағдайында
сатып алушы мен сатушы бір-бірімен мәмілеге келген соң баға
белгіленеді.Сатушы өзінің ойындағы бағасынан көп сұраса, сатып алушы
төлейтін мөлшерден аз беруге тырысады. Саудаласа отырып олар екуіне ыңғайлы
бағаға тоқталады немесе сұраным мен ұсыным әсерінен қалыптасатын тепе-
теңдік бағаға келіседі. Соңғы 10 жылдықта батыс елдерде сатып алушылар
таңдауында бағалық емес, бәсекелестік факторлар көбірек байқалады. Олар
фирмалардың біркелкі өнім түрлерін кеңірек ұсынуы, өнімді жиі шығарып
алмастыру оның сапасын ауыстыру, өнімнің техникалық сипаттамасын жетілдіру,
сатлған өнімнің кепілдік мерзімін ұзарту және кепілдікті жетілдіре түсіру
т.б. Өндіруші фирмалар қазіргі кезде баға құрлымы факторының үнемі өзгеруі
жағдайында бәсекелестік орта жағдайының ауысуында қызмет жасауға тура
келеді.Фирма өздеріне баға бөлімін құрып, олар бағаны белгілеумен
айналысады және баға құрылымына стратегиялық көзқарасты
қалыптастырады.Фирмадағы баға бөлімі бағаны жоспарлап отырады.
Баға құрылымы стратегиясы компанияның жалпы мақсатымен
байланыстырады. Әртүрлі фирмалар әртүрлі мақсат қойып соған қарай нарықтық
бағалық стратегиясын айқындайды. Сондықтанда фирма алдында әрбір жағдайға
қарай қандай мақсатқа тауар бәсекелестігі көмегімен бәсекелестік қиын
ортаға нені шешу керектігін белгілеп алады.Фирма бастапқы бағаны бекітеді.
Содан кейін қоршаған бәсекелестік ортада оған әсер ететін әртүрлі
факторларды есепке ала отырып реттейді:
1. фирма пайда табуды көздейді. Нарықта сату үлесін молайту немесе өнім
сапасын жақсарту;
2. фирма тауардың көлемін болжайды;
3. фирма шығындар сомасының өндіріс деңгейінде қалай өзгеруіне есеп
жасайды;
4. фирма бәсекелесінің бағасын ескеріп оны өз тауар бағасы ретінде
қолданады;
5. фирма баға құрылымының орта шығынмен қоса пайда тауар құндылығының
негізінде бағаны бекіту күнделікті баға деңгейіне байланысты бағаны
белгілеу;
6. фирма тауарға бағаны психологиялық қабылдайды, толық ескере отырып
міндетті түрде тексерген соң түпкілікті белгілейді.
Ұсынатын баға фирманың баға саясатына дәл келіп тәжірибеде одан
ауытқымауы керек.
2) Нарық экономикасына өтпелі кезеңде баға түрлері және алуан
түрлілігіне байланысты сыныпталады.Тауар айналымы саласында қызмет көрсету
бағасы бірінші немесе негізгі белгі бойынша сыныпталады. Баға негізгі
түрлерге бөлінеді:
1. өнеркәсіп өнімінің көтерме бағасы
2. құрылыс өнімінің бағасы
3. ауылшаруашылық көтерме сатып алу бағасы
4. бөлшек сауда бағасы
5. жүк және жолаушылар көлігінің бағасы
6. тұрмыс және каммуналдық қызмет көрсету бағасы
7. сыртқы сауда айналымының қызмет көрсету бағасы
Өнеркәсіп өнімінің көтерме бағасы фирмалардың, өнеркәсіптің,
кәсіпорынның өнімін сатып алу және өткізу бағасы 2 түрге бөлінеді:
1. кәсіпорынның көтерме бағасы
2. өнеркәсіптің көтерме бағасы
Кәсіпорынның көтерме бағасы өнім дайындаушы баға бойынша кәсіпорында
көтерме өткізу ұйымдарға немесе кәсіпорындарға шығарылған өнімді
өткізеді.Негізгі көтерме баға кәсіпорында жоспарлау, талдау және есептеу
арқылы анықтайды. Кәсіпорында көтерме баға өзіндік құннан пайда,
акциздерден және ҚҚС құралады.Өнеркәсіптің көтерме бағасы кәсіпорындар мен
ұйымдар өнім бағасы жабдықтау, өткізу арқылы ұйымдарға төленеді.
Құрылыс өнімдері бағасы мынадай түрлермен бағаланады:
1. сметалық құн – құрылыс объектісінің шекті мөлшер шығындары
2. келісім баға- мердігерлер мен тапсырыс берушілердің арасындағы
келісім
3. көтерме сатып алу бағасы- келісімді баға сұранысымен ұсынысының ара
салмағымен белгіленеді.
1) Фирма баға стратегиясы таңдау үшін оған қандай факторлар әсер
ететінін біле отырып, оларды талдауықажет.Бағаға әсер ететін негізгі
факторлар:
1. өңдіріс шығындары
2. тұтынушылар
3. тауар қозғалысына қатынасушылар
4. бәсекелестер
5. мемлекет
1.Өңдіріс шығындары түпкі бағаға аса қатты әсер етеді. Шығындар көлемі
шикізат сатып алуға, жұмысшылардың жалақысын төлеуге, трансфортқа, қоршаған
ортаны қорғауға кеткен қаражатқа байланысты.Бұл шығындар бағаны белгілеу
кезеңінде есепке алынып, бағадағы пайданың үлесіне қарай баға деңгейі
белгіленеді. Баға деңгейі тұрақты болғанда шығындар көлемінің өзгерісі
пайданың әр қалай көлемде түсуін белгілейді.Бағаның негізгі элементі-
өзіндік құн, ал оның құрылымының маңызды бөлігін материалды шығындар
құрайды. Өзіндік құнды азайту үшін факторлық талдау жүргізіп, жаңа
технологияларды енгізу, өндірісті ұйымдастыруды, еңбек өнімділігі мен
басқаруды жақсарту есебінен оны түсіру жолдарын анықтау қажет. Өнімнің
өзіндік құнының азаюы пайда мен рентабельділіктің артуына едәуір әсер
етеді. Өнім бағасына кіретін рентабельділіктің деңгейі кеңейтілген ұдайы
өндірісті қамтамасыз ету, шығындарды жабу және бюджетке салық пен
төлемдерді төлеу үшін жеткілікті болуға тиіс.Шығындардың өзгермелі және
тұрақты деген екі түрі болады.
Тұрақты шығындар өндіріс пен өткізу көлеміне қатыссыз қосымша шығындар
екені белгілі. Компания өндіріс көлеміне қарамастан, ай сайын жалға алғаны
үшін ақыны, несие үшін процентті, жылу ақысын, жалақыны т.б. төлеуге
міндетті. Бұлар тұрақты шығындарға жатады.
Өзгермелі шығындар - өндіріс көлеміне тікелей байланысты
болатыншығындар. Өнімнің әрбір бірлігі үшін шығындар тұрақты болып қалады,
бірақ олардың жиынтық көлемі өндіріс көлеміне байланысты өзгереді. Бұлар –
шикізат, материалдар, құрал-жабдықтар және т.б.
Жиынтық шығындар – бұл белгілі бір өндіріс көлемі кезінде болатын
тұрақты және өзгермелі шығындардың жиынтық сомасы.
2. Тұтынушылар баға және сату көлемінің өзара тәуелділігіне 2 себеппен
түсіндіруге болады:
1.Сұраныс пен ұсыныс заңының әрекеті, баға икемділігі
2. Әртүрлі рынок жағдаында тұтынушыларының бағаға деген жауапты
әрекеті Бағаны қабылдау және тауарды сатып алу бағытына қарай тұтынушыларды
4 топқа бөлуге болады:
-үнемдеп сатып алушылар тобы бұл топтағы тұтынушылар тауар бағасына,
сапасына, түріне көп көңіл бөледі және осы топтағы тұтынушыларға жарнама
қатты әсер етеді.
-Дербестендірілген сатып алушылар бұлар тауар бейнесіне сатушылардың
қызмет көрсету деңгейіне көп көңіл бөледі.
- Этикалық сатып алушылар өздерінің сатып алуымен кішігірім фирмаларды
қолдауға әзір және олардың тауарларына қымбат баға төлеуге дайын.
- Көңілсіз сатып алушылар тауарды пайдалануының ыңғайлылығына, қолайлығына
жоғары бағалайды, баға көлеміне қарамайды.
3.Тауар қозғалысына қатынасушылар.Бағаны белгілеу кезінде маңызды роль
атқарады.Олардың пікірімен санасуға тура келеді.Өйткені олар тауардың
өткізу көлемін ұлғайтуға, жағымды тауар бейнесін жасауға, сатып алуды
жалғастыруға өз ықпалын тигізеді.Көтерме және бөлшек саудадағы тауар
қозғалысының негізгі қатынасушылары бағаны қатаң қадағалуы мүмкін. Егерде
өндірушіге өзінің маңызды екенін көрсете білсе, пайдасыз тауарды өткізуден
бас тартса, бәсекелес тауарды қоса өткізіп, тұтынушылардың сатушыға деген
адалдығын қалыптастырады.
4. Бәсекелестер баға бақылауының жағдайына байланысты бәсеке ортасы 3
түрге бөлінеді:
- бағаны рынок бақылайтын орта онда бәсеке деңгейі жоғары тауар бір типтес
ұқсас деп сипатталады. Бұл ортада фирма тауарын төмен бағамен ұсынса ол
тауарға сұраныс көбеюі мүмкін, өйткені тұтынушылар бағасы төмендеген
тауарға тез ауады.
- Бағаны фирма бақылайтын орта оған шектелген бәсеке. Ұсынған тауарлардың
ерекшеліктері болады.Бұл ортада фирманың жұмыс істеуі және іс-әрекеті
оңайлау болады. Тауарлардың бағасы жоғары немесе төмен болса да оны алушы
тұтынушылар әрдайым болады.
- Бағаны мемлекет бақылайтын орта қоғамдық трансфорт, энергетика,
коммуналды қызмет және де басқа салаларда кездеседі. Мемлекет органдары
тұтынушылардан және өндірушілерден жан-жақты ақпарат жинаған соң нақты
баға деңгейін белгілейді.
5.Мемлекет кәсіпорынның бағаны белгілеудегі еркіндігін мемлекет
шектейді.Бұл шектеуді 3 дәрежеге бөлуге болады:
- мемлекет бағаны өзі белгілейді;
- мемлекет баға қою ережелерін бекітеді;
- бәсекеге және нарықты монополиялауға шек қою үшін нарықтық баға
ережелерін орнатады.Ол үшін мемлекет мына іс-әрекеттерді шектейді,
кәсіпорындардың бағаны жоғары деңгейде сақтау мақсатымен келісім
қабылдауына шек қояды, бәсекелестері жою мақсатымен тауарды өз құнына
төмен бағамен сатуға шек қояды.

2)Фирманың баға саясаты нарықтық бағаның бет алысы көптеген
жағдайда нарық құрылымының бәсекеге жарамдылығына байланысты.Әдетте нарық
төрт түрге бөлінеді.Олардың әрқайсысы салалық және кәсіпорындар шығарған
өнімдерін бағаларын қалыптастырудың ерекше жағдайларын сипаттайды.
Нарықтық экономика жағдайында өндіріс тауарлы өндіріс екенін көрсетеді
және тауарлардың бағасы негізінде олардың құнына жатқызады. Тауарлы
өндірісте баға құнының ақшалай түрінде болады.
Нарықтық жағдайда тауар бағасы сұраныс пен ұсынысқа нарық жағдайда
және тауардың бәсекеге жағдайында құрылады.
Тауарлардың бағасы, айналым қызметі мемлекет ықпалынан еркіндік
дәрежесі, тұрақтандыру деңгейі негізделуі, уақыт әрекеттері сипаттарын
топтастырады, тауарларға айналым бағасының қызмет теу тарифтері және т.б.
ажыратылдады. Қорыта айтқанымызда еркін бәсекедегі нарық бағалары
өндірілген тауарлардың біртектілігі және өзара алмасушылығы.
Еркін бәсеке жағдайында бірде- бір кәсіпорын баға құрылымына елеулі
ықпал ете алмайды, тауардың бағасы тек қана сұраныс пен ұсыныстың
жиынтығының ықпал жасауынан қалыптасады. Жеке кәсіпорындарды баға саясаты,
яғни бағаны реттеу қабілеттілігі болмайды. Ол тек қана нарықтық бағаға
бейімделеді.

5- тақырып Баға белгілеудегі тәуекелділік және сақтандыру
1) Бағадағы өнімнің өзіндік құнының рөлі
2) Өнеркәсіп өнімдеріндегі бағалардың түрлері
1) Өндіріспен өнімді өткізуге арналған шығындар ақшалай түрде
көрсетілген өндірістің барлық фаторларының шығысы білдіреді.Кәсіпкер пайда
алу мақсатында тауар өндіреді.Салалық ол пайда мен шығын арасындағы
арақаттынасты барынша көбейтуге тырысады. Кез –келген өндіруші үшін
пайданы көбейтудің негізгі көзі шығындарды төмендету болып табылады.
Кәсіпорында бухгалтерлік және кәсіпкерлік шығындар ерекшеленеді.
Бухгалтерлік шығындар құрамына келесі элементтер кіреді : материалдық
шығындар, еңбек ақыға кеткен шығындар, әлемдік қажеттіліктерге
аударымдар негізгі қорлар амортизациясы т.б. шығындар.
Кәсіпкерлік шығындар құрамына жатады: бухгалтерлік шғындар,
ҚҚС, кезеңдік баждар.
Альтернативтік шығындар бұл фирма ресурстарын ең тиімді
пайдалану мүмкіндіктерін айрылуына байланысты ақшалай шығыстар.
Кәсіпорын жайғасымына альтернативтік шығындар анықталған (сыртқы)
немесе күңгірт ішкі сипатқа бөлінеді.
Анық – бұл кәсіпорынның сатып алынған ресурстарға деген ақшалай
төлемдердің қалпын қабылдайтын жүктелген шығындар жұмысшылар
еңбекақысы. Шикізатқа энергияға және т.б. төлемдер.
Күңгірт – бұл заңды тұлға реттінде фирма иеленушісіне тиетін
ресурстарды пайдалану бойынша жүктелген шығындар.
Бухгалтерлік шығындар күңгірт шығындарды есептемейді, ал
сатып алынған ресурстарға төлем түріндегі анықталған шығындарды қосып
алады.
Нарық экономикасына өтпелі кезеңде бағалар түрлері және алуан
түрлілігіне байланысты сыныпталады.Тауар айналымы саласының қызмет көрсету
бағасы бірінші немесе негізгі белгі бойынша сыныпталады. Баға негізгі
түрлерге бөлінеді:
Өнеркәсіп өнімінің көтерме бағасы.
Құрылыс өнімінің бағасы.
Ауылшаруашылық көтерме сатып алу бағасы.
Жүк және жолаушылар көлігінің тарифі.
Бөлшек сауда бағасы.
Тұрмыс және коммуникациялық қызметі көрсету трифі.
Сыртқы сауда айналымының қызмет көрсету бағасы.
Өнеркәсіп өнімінің көтерме бағасы фирмаларының және ұйым,
өнеркәсіптің, кәсіпорынның өнім сатып алу және өткізу бағасы екі түрге
бөлінеді:
Кәсіпорынның көтерме бағасы(жіберу бағасы)
Өнеркәсіптің көтерме бағасы
Кәсіпорыннығң көтерме бағасы өнім дайындаушы баға бойынша
кәсіпорында көтерме өткізу ұымдарға немесе басқа кәсіпорындарға шығарылған
өнімді өткізеді.Негізгі көтерме баға кәсіпорында жоспарлау, талдау және
есептеу арқылы анықталады.Кәсіпорында көтерме баға өзіндік құннан (өндіріс
және өткізу шығындары) пайда акциздер және ҚҚС – нан құралады.
Өнеркәсіптің көтерме бағасы кәсіпорындар мен ұйымдар өнім
бағасын жабдықтау, өткізу арқылы ұйымдарға төленеді.Алуан түрлі өнеркәсіп
көтерме бағасы тауар биржасының бағасымен мәміле бағасымен құрылады.
Құрылыс өнімдері і түрлі бағалармен бағаланады:
Сметалық құн – құрылыс обьектісінің шекті мөлшер шығындары.
Прейскуранттық баға – құрылыс обьектісінің түпкілікті өнім үлгісінің
орташалау сметалық құны.
Келісім баға – мердігерлер мен тапсырыс берушілердің арасындағы келісім.
Көтерме сатып алу бағасы – баға фермерлерге және тұрғындарға,
ауылшаруашылық кәсіпорындарға ауылшаруашылық өнімдерін өткізу. Көтерме
сатып алу бағасыкелісімді баға сұранысы мен ұсыныстың ара салмағымен
белгіленеді.
Жүк және жолаушылар көлігінің тарифі жүк ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.