Марксизм және өмір философиясы

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 91 бет
Таңдаулыға:

Марксизм және өмір философиясы.

Мазмұны.

Кіріспе . . . 2

I - тарау. Маркстік философияның қалыптасуы мен даму кезеңдері.

1. 1. Маркстік философияның алғы шарттары . . . 5

1. 2. Маркстік философияның қалыптасуы . . . 10

1. 3. Марксизм және Ленинизм . . . 14

II - тарау. Материалистік диалетика және таным теориясы.

2. 1. Марксизм және материалистік диалектика . . . 22

2. 2. Марксизм және таным теориясы . . . 31

2. 3. Марксизм және тарихты материялистік тұрғыдан түсіндіру . . . 49

III - тарау. Марксизм және болмыс философиясы.

3. 1. Маркстің болмыс және өмір философиясы . . . 59

3. 2. Маркстің рух туралы көзқарстары . . . 70

3. 3. Маркс және экономика . . . 76

Қорытынды . . . 80

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 91

Кіріспе

Біз өмір сүріп отырған дүниені қарапайым да мәлім дүние деп айта алмайсың. Тіпті адам өзінің күнделікті өмірінде істес болып жүрген тұрмыстағы үйреншікті заттар әлемінің өзіде жай ғана нәрсе емес. Ал аса күрделі есептеу машиналары, компютерлер, өндірістік автомат линиялары ше! Бұдан жүз жыл бұрын оларды ең ұшқыр қиялдың өзіде көз алдына естете алмаған еді. Ал қазіргі кезде олар зерттеудің және білімге сүйенген еңбектің жемісі болып отыр. Адам өзі жасап шығарған байлығынан хабардар болу үшін ең болмағанда ғылым негіздерін білу керек. Ал қазіргі заманғы қғамдық даму оның алдына бұданда гөрі күрделірек проблемалар қойып отыр.

Марксизм философиясын менгеру оны аса көңіл қойып, терең ойланып үйренуді, демек, еңбектеніп, уақыт бөлудіде талап етеді. Бұл ілім адамға не береді?

Бұған қысқаша мынадай жауап беруге болады. Марксизм философиясын ойдағыдай уйрену адамда дүниеге бір тұтас көзқарастың- заманымыздағы ең озат көзқарастың- қалыптасуына мүмкіндік береді. Дүниеге мұндай көзқарас Маркстің ілімінің аса маңызды бөлімдерін бір тұтас қисынды көзқарастар жүйесіне келтіріп біріктіреді. Осы ғылыми жұмыста бұл білім мынадай жүйелікпен баяндалады.

Маркстің философиясы, оның ішінде тарихты материалистік тұрғыдан түсіну, Маркстің таным теориясы және де диалектикалық философиясы қамтылған. Сонымен қатар Маркстің болмыс және рух туралы көзқарастары және де Маракстің эканомика жайлы ілімдер қарастырылған.

Марксизм философиясы жайлы ілімдерді бір ғылыми жұмысқа сидыру мүмкін емес екені түсінікті: бұл ғылыми жұмыста Марксизм философиясының тек негіздерін баяндауды жөн көрдім.

Марксизм философиясы: адамдардың еркінен тыс объективтік заңдар негізінде табиғат қана дамып қоймай, адам қоғамыда дамиды деп үйретеді.

Қоғам дамуының негізгі заңдылықтарын ашып, марксизм адамзаттың тарихы туралы ілімді нағыз ғылым дәрежесіне, қандай да болсын қоғамдық құрлыстың сипатын да, қоғамның бір қоғамдық құрлыстан екінші құрлысқа өтіп дамуында түсіндіре алатын ғылым дәрежесіне көтерілді. Мұның өзі ғылыми ойдың аса зор жеңісі болды.

Шын ғылым, табиғат немесе қоғам күштерінің әрекетімен дамуындағы заңдылықтарды зерттеп, әрдаиым жаңалықтарды алдын ала көріп отырады. Қоғам дамуының заңдары туралы Маркстік ғылым қоғамдық қайшылықтардың күрделі жағдайында, бағдар тауып қана қоймай, сонымен қатар оқиғалардың қалай дамитынын алдын ала болжауға, тарихи прогрестің бағытын және қоғам дамуының алдағы белестерін алдын ала болжауға мүмкіндік береді. Сонымен, Марксизм флософиясы бізге болашаққа көз жіберіп, тарихтың алдағы бұрылыстарының бейнелерін көруге көмектесетін құрал секілді.

Маркс өз ілімін ғылымға негіздеді. Маркістің іліміне теориялық негіз болғандар: ағылшын экономистерінің теориялары, француз социал- утопистердің ілімі және классикалық неміс филасофиясы еді. Маркс диалектикалық материализмді негіздеді. Оның ашқан басты жаңалықтарының бірі - бұл тарихты материалистік тұрғыдан түсіндіру болды. Қоғамдық өмірде материалдық өндірістің маңызының үлкен екенін тұжырымдады. Қоғамдық - эканомикалық фарматция ұғымын енгізді. Марксизм филасофиясы эканомикалық базис және идеологиялық қондырма ұғымдарын талда, анықтады. Сөйтіп тарихи материализм мынадай салаларға бөліп негіздеді:

тарих, қоғам дамуын материалистік тұрғыдан,
қққоғам дамуы - табиғи - тарихи процесс,
эканомикалық қатынастар барлық өзге қоғамдық қатынастарды, яғни, құқықтық, саяси, діни, моральдық және т. б. анықтайды,
қоғамдық болмыс - қоғамдық қатынастар жүйесінде болатын, адам қызметі арқылы өндірілетін қоғамның материалдық бөлігі. Ол - қорланып, жетіліп ұрпақтан - ұрпаққа жалғасып отырады,
қоғамдық сана - тарихи процестің рухани жағы, қоғамдық болмыстың бейнесі. Ол - қоғам мүшелерінің жеке саналарының жиынтығы емес, керісінше бір тұтас рухани құбылыс.
өндіріс әдісі - өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың нақты бірлігі,
өндіргіш күштер - қоғамдық өндіріс процесінде қоғам мен табиғат арасындағы «заттар алмасуын» жүзеге асыратын субъективтік және заттық элементтер жүйесі,
өндірістік қатынастар - өндіріс, үйлестіру, алмастыру және тұтыну жөніндегі пайда болатын адамдар арасындағы байланыстар,
қоғамдық - эканомикалық формация - қоғамның біртұтас бейнесі.

Қоғамды қоғамдық эканомикалық формация түрінде ұғыну дегеніміө қандай өндіріс әдәсін қолданылатынын анықтау. Жоғарыда айтып кетекніміздей, Маркстің пікірінше қоғамдық болмыс қоғамдық сананы анықтайды. Маркс айқындап берген қоғамдық қатынастар туралы тұжырымдар осы күндерде де пайдаланылады. Бірақ оның фориациялық ілімі барлыұ жағдайда дұрыс болып келе бермейді.

Көптеген философия тарихшылары К. Марксті де гегелдік философияның жалғастырушысы деп есептейді. Гегель ойлап тапқан диолектикалық үрдіс ретінде әлем туралы көзқарасын сақтай отырып, Маркс онымен салыстырғанда идеяларды емес, материалдық өмір дамуын мойындайды. Егер Гегель тарихта мәдени - тарихи факторға баса назар аударса, ал Маркс материалдық - эканомикалық фактор маңызының басымдылығын мойындайды.

Маркстің философия дамуына қосқан үлесі тек рухани фактордан эканомиканың басымдылығын, қосымша құн құпиясын, тауар - ақша қатынастар жүйесіндегі адамды қанау мен эксплуатациялау механизімін ашуында ғана емес, бөлектенудің эканомиалық формаларында айқындауында еді. Л. Фейербахтің діни бөлектену туралы идеясымен келісіп және оны қабылдай отырып, К. Маркс оны капитализмдегі жалпы бөлектенудің бір қыры деп санады.

Маркстік философияның тағы бір жаңалығы еңбекті эпистемологиялық ұғым ретінде негіздеуінде. Еңбек арқасында және нәтижесінде адамдар ойлауға, тануға қабілетті болады, ал таным үдерісінің өзі белсенді шығамащылыққа айналады.

Егер Маркс қоғамда әлеуметтік қайта құру жолымен адам санасын өзгертіп, «әлеуметтік психоаналитик» ретінде көрінсе, ал Энгельс табиғатпен қоғам философиясын белсенді-шығармашылық және теориялық ойлаудың материалдық негізі ретінде дәлелдеуге тырысты. Бұл теориялық ойлау өзінің материалдық-табиғи негіздерін ішкі логикамен ұғынған жағдайда әлеуметтік қайта құрылымдар жасауға қабілетті. Сонымен, Маркс пен Энгельстің қоғам, табиғат және теориялық ойлау заңдылықтарын ашуы, қоғамдық даму барысындағы экономикалық басымдылығын түсіндіруі, индивид санасының заттай практикалық әрекетке тікелей бағыныштылығын дәлелдеуі және тағы басқа идеялары батыстық әлемнің көптеген ойшылдарына жақтаушылық жағынан болсын, даттаушылық жағынан болсын, өзінің теориялық-идеялық ықпалын тигізді.

Маркстік ілім ең күшті ілім-өйткені ол дұрыс ілім.

В. И. Ленин.

I - тарау.

Маркстік философияның қалыптасуы мен даму кезеңдері.

1. 1. Маркстік философияның алғы шарттары.

К. Маркс пен Ф. Энгельстен бұрынғы философтардың көзқарастары мен философиялық бағыттары ғылымға, шынайы әдіске және практикаға толык, негізделмеген еді. Сондықтан олар дүниетаным мәселелерін арнайы ғалымдардың зерттеулеріне, қоғамның жалаң тәжірибесіне сүйенбей-ақ шешуге тырысты. Бұл - ескі мәндегі, адамды қоршаған дүниені өзгертуді мақсат еткен күреске кереғар келетін философия еді.

Міне, осы жағдайда, ғылым жетістіктеріне сүйенген, практикамен, еңбекшілердің азаттық қозғалысымен тығыз байланысты, бұдан бұрынғы философиялық ой-толғамдардың прогрессивті қасиеттерін бойына сіңірген мүлде жаңа сапалы философиялық жүйе жасау қажеттігі туды. XIX ғасырдың ортасына қарай оның тарихи әлеуметтік және ғылыми алғышарттары да пісіп жетілген еді.

Маркстік философияның пайда болуының тікелей әлеуметтік алғышарты - өнеркәсіптік жұмысшы табының дамуы және оның революциялық қызметінің өсуі болып табылады. Өткен ғасырдың 30-40 жылдары капиталистік өндірістік қатынас орныққан елдердегі жұмысшы қозғалысының өсуі, дүниежүзілік тарих сахнасына жаңа таптың еркін шыға бастағанын көрсетті. Өнеркәсіптік капитализмнің даму барысында жұмысшы табы ең ұйымшыл, біріккен қоғамдық күш болды. Пролетариат таптар антагонизміне негізделген қорамды жою мақсатын қойып, дербес революцияшыл тапқа айналған сайын, оған өзін азат ету жөніндегі тарихи ролін түсіндіретін ғылыми теория жасау аса қажет болды. Маркс пен Энгельс жұмысшы табына көңіл аударып, оның дәурені өткең қоғамдык, қатынастарды түбірінен жұлатын революциялық құдіретін, бүкіл дүниежүзілік тарихи ролін түсінді. Сондай-ақ, пролетариаттың революциялық қозғалысына ең әуелі қоғамдық болмысы, әлеуметтік-экономикалық қатынастарды өзгертуді мақсат тұтатын дүниетанымдық теория қажет екен-дігіне көз жеткізді. Басқаша айтқанда, материалистік дүниеге көзқарасты идеологиямен байланыстыру міндеті тұрды. Сөйтіп, олар ғылыми социализмнің теориясын жасап, оны философиялық және экономикалың ілімге негіздеді. Олардың осы аса зор ғылыми табысының мәнін сипаттай келіп, В. И. Ленин былай деп жазды:, «К. Маркстің философиялық материализмі ғана пролетариатқа барлық езілген таптардың осы күнге дейін еңсесін түсіріп келген рухани құлдықтан құтылудың жолын көрсетті. Маркстің экономикалық теориясы ғана жалпы капитализм құрылысындағы пролетариаттың шын халін түсіндірді».

Маркстік философияның дүниеге келуінің ғылыми себептері де болды. Бұл кездегі ұлы ғылыми жаңалықтар табиғатта да, қоғамда да барлық құбылыстар бір-бірімен тығыз байланыста және ұдайы даму үстінде болатынын дәлелде. Тірі организмдердің микроскопиялық клеткалардан тұратынын, адам мен жалпы табиғаттың бірлігін көрсетті. Энергияның сақталу заңы материя қозғалысының мәңгілік және құрып кетпейтінін, қозғалыс түрлері мен энергияның біріне-бірі алмасып отыратынын дәлелдеді. Бұл дүниенің материалдық бірлігін де айқындап беруге мүмкіндік берді.

Дарвин ашқан биологиялық эволюция теориясы жанды табиғаттың даму негізі ішкі қарама-қайшылықтардың, процестердің, құбылыстардын күресі деп атап көрсетті. Яғни, қандай да болмасын даму сыртқы күштердің әсері арқылы емес, ішкі қайшылықтардың күресімен оларды шешу нәтижесі екендігі ғылыми тұрғыда айқындалды. Д. И. Менделеев ашқан химиялық элементтердің периодтық жүйесі органикалық дүниеге де диалектикалық заңдардың жалпы заңдылықтары тән екенін дәлелдеді. Осы аталған ғылыми жаңалықтар ескі мета-физикалық және механикалық материализмнің жаңа ғылыми білімге сәйкес келмейтіндігін көрсетті. Ғылым материализмді танымның диалектикалық тәсілімен біріктіру қажеттігін туғызды.

Маркстік философияның пайда болуының ең үлкен алғышарттарының бірі - бүкіл адамзаттың философиялық білімінің кең өріс алып дамуы еді. Оның ішінде Маркстік философияға тікелей әсер еткен жоғарыда айтылғандай неміс клас-сикалық философиясы, Гегель еңбектерінде танымның диалектикалық тәсілі кең түрде және жан-жақты қарастырылған еді. Ф. Энгельс Гегельдің, диалектиканы дамытудағы қосқан үлесін бағалай келіп, былай деген болатын: «ол бірінші болып барлық табиғи, тарихи және рухани дүниені процесс түрінде, яғни толассыз өзгеріс, өңдеу және даму үстінде көрсете білді»

Бірақ Гегельдің диалектикасының бірталай кемшіліктері болды: біріншіден, ол диалектикалың идеализм негізінде жасалған еді, басқаша айтқанда, объективтік дүние емес, тек адам санасының даму жолдарының диалектикасын танып-білуге арналды; екіншіден, материяға белсенділік тән емес деп қарады. Бұндай тұжырым өз заманындағы ғылыми жаңалықтарға қайшы ойға әкеп соқты, үшіншіден, қоғам дамуы тек өткен уақытта ғана болған, ол қазіргі пруссия монархиялық жүйесімен шектеледі, себебі тек осы қоғамда ғана даму процесі шегіне жетеді, сондықтан одан жоғары әділетті, тапсыз қоғам құру және оны дамыту мүмкін емес деп жариялады. Фейербах Гегельдің идеализмін түгелдей теріске шығарды. Бірақ ол идеализммен бірге алдыңғы тарауда айтылғандай, диалектиканы да ысырып тастады. Сондықтан ол метафизикалық материализм деңгейінде ғана болып, таптық күресті қоғамның қозғаушы күші, ал қоғамдық қайшылықтарды даму көзі деп түсіне алмады. Сайып келгенде бұл қоғам дамуын материалистік тұрғыдан түсінуге кедергі болып, Фейербах философиясыі бұл мәнде идеализм түрінде қалып қойды.

Дегенмен, өздерінің тарихи тар шеңберіне қарамастан, Гегель диалектикасы мен Фейербах материализмі Маркске дейінгі философияның ең жоғары жетістіктері еді. Сондықтан олар Маркс пен Энгельс негізін қалаған жаңа түрдегі философияны жасауға көп септігін тигізді. Бірақ, Гегельдің идеалистік диалектикасы мен Фейербахтың антропологиялық материализмін сол қалпында, өзгертпей маркстік философияға енгізе салуға болмайды, олардың ең прогрессивті элементтерін, құнды жақтарын екшеп, ғылымның жаңалықтарын жинақтап, әлеуметтік қозғалыстардың революциялық жетістіктерін зерттей отырып К. Маркс пен Ф. Энгельс принципті жаңа идеология, жаңа дүниеге көзқарас жасап, диалектикалык, материализмді қалыптастырды.

Диалектикалық материализмнің шығуы философия тарихындағы түбегейлі төңкеріс болды. Неге? Біріншіден, философия тарихында саналы философиялық материализм ғылыми жолмен айқындалған диалектикамен тұңғыш рет байланысты. Маркстік философия, негізгі мәселені материалистік түрде сипаттай отырып, барлық құбылыстарды, оқиғаларды, заттар мен қоғамның, ойдың процестерін даму, қозғалу үстінде, бір-бірімен байланысты түрде зерттейді. Диалектиканы идеализмнен тазартты, материализмді метафизикадан ажыратты. Сөйтіп, таза диалектика мен материализмді біріне-бірін қолданып, творчестволықпен қатыстырып, жасады.

Екіншіден, тарихта бірінші рет диалектикалық материализімді қоғамдық өмірді және тарихи процесті танып-білуге қолданды. Сөйтіп тарихты материалистік тұрғыдан түсіну теориясын ашып, осылайша социологияны қоғамдық дәл ғылымға айналдырып, материализм мен диалектиканы, ғылыми теория мен революциялық практиканы біріне-бірін қосып, Маркс пен Энгельс философияда төңкеріс жасады, тарихты материалистік түрғыда түсіндірудің негізін жасады.

Үшіншіден, дүниені танып-білу мүмкіншілігін мойындай отырып, диалектикалық материализм ғылыми танымның негізгі критерийі және өзегі деп практиканы аңықтады. Маркске дейінгі философтар адамзат өмірінің негізі болып табылатын қоғамдық практиканың маңызын ұқпай, қоғамдық өмірдің өзін де, адамның мәні мен оның санасын да түсіне алмады. Олар адамды азат етудің бірден-бір ғана жолы рухани тұрғыдан дамыту деп түсінді.

Төртінші, басқа философиялың ілімдер, мектептер мен бағдарлардан өзгеше, диалектикалық материализм, дүниені тек түрліше түсіндірумен ғана танып қоймады. Керісінше, дүниенің объективті даму заңдарын зерттеу мен оны революциялық тұрғыдан өзгертудің жолын негіздеу марксизм философиясында тұңғыш рет нағыз ұштастырылды.

Бесіншіден, теория мен практиканың бірлігін, философиядағы партиялықты ғылыми объективтілікпен ұштастыру - Маркс пен Энгельс еңбектеріндегі аса маңызды методологиялық принциптер болды. Идеализм мен материализмнің бітіспес келіспеушілігін, дін мен идеализм арасындағы біте қайнасқан байланыстарды түсіндіре білді. Маркс пен Энгельс материалистік теория мен диалектикалық әдістің арасындағы алшақтықты жойып, оларды бірыңғай тұтас ілімге біріктіре білді, сөйтіп материализмді қазіргі заманғы ғылыми түрге келтірді.

Алтыншыдан, маркстік философия өзінің ең алғаш шыққан кезінен бастап-ақ дүниежүзілік цивилизацияның жетістіктеріне арқа сүйеді. Сонымен бірге ол қатып-семген ілімнің қандайымен болса да ешбір сыйыспайтын революциялық сыншыл философия. Себебі қоғамдық практиканың, азаттық күресінің тәжірибесін жинақтап қорытып отыру, сол арқылы өзінің дамуы - оның басты қасиеті.

Дүниені революциялық жолмен өзгерту, еңбекшілердің өз күшімен еңбекті азат етуі, теорияның әлеуметтік практикаға қызмет ету идеясы диалектикалық материализмге етене тән . . .

1. 2. Маркстік философияның қалыптасуы.

В. И. Ленин К. Маркстің рухани эволюциясына, жалпы марксизмнің қалыптасу жолына терең талдау жасай келіп, бұл процестің әбден заңды екенін атап көрсетті.

Егерде Маркс 1842 жылға дейін идеалистік-гегельдік көзқарас деңгейінен аса алмаған болса, осы жылдан бастап ол революциялық демократизм жолына түсе бастайды. Әлеуметтік зерттеулерін өзінің саяси позициясы тұрғысынан сол кез-дегі қоғамдық құрылысты сынау мақсатына бағындырды. Біртіндеп әлеуметтік қайшылықтардың мәнін түсіну мәселесіне назар аударды. Осы мәселені шешу барысында ол әлеуметтік шындык, логикасын пайымдауға, сондай-ак, нақты социолоиялық талдау ісіне ден қояды. Мысалы, 1842 жылы Пруссияның жаңа цензуралық нұсқауын сынай отырып, Маркс әр істің «логикасын» зерттеу қажеттілігін атап көрсетеді. Осындай қоғамдық қайшылыңтарды зерттеудің бірінші қадамын жасаған Маркс 1842 жылдың алғашқы жартысында, алдымен саяси күрестің негізінде әлеуметтік қүрылымының қайшылықтары бар екенін, екіншіден, дін мен философияға мемлекеттің шешуші әсер ететінін ашып көрсету. Осы айтылғандардың өзі-ақ Маркстің 1842 жылдың екінші жартысынан бастап революциялық демократизмнен коммунистік идеологияға қарай шешуші қадам жасағанын көрсетеді.

1843 жылы Маркс өз еңбектерінде барлық әлеуметтік қайшылықтардың негізінде мемлекет пен азаматтық қоғамның арасында қарама-қарсылық жатыр десе, содан кейінгі кезеңде, осы қарама-қарсылыңтардың көзі азаматтық қоғамның табиғатына тән екенін атап көрсетті. Осы идея арқылы ол диалек-тикалық материализмге қарай үлкен қадам жасады.

Маркстің рухани эволюциясындағы үлкен орын алатын еңбегі «1844 жылғы экономикалық-философиялық қолжазбалары». Бұл қолжазбалардың негізі - адамзаттың антропологиялық қалыптасуы мен дамуындағы материалдық өндірістің, еңбектің шешуші ролі туралы идея. Адамның дамуына негіз бола отырып, еңбек оның барлық күштерін, уақытын жұтып қояды, оны езеді, жеке меншіктің, қанаудьщ, таптардың пайда болуына әкеп соғады.

Ф. Энгельс материалистік және диалектикалық көзқарасқа өзіндік жолмен келді. Бастапқы кезде Энгельс те Маркс сияқты Гегель философиясына үңілді. Дегенмен бұл философия немістің сол кездегі артта қалған өмір шындығына сай келмейтіндігіне тез көз жеткізді. «Шеллинг Гегель туралы», . «Шеллинг және жаңалық», «Шеллинг - Христосқа сыйынған философ» деген памфлеттерінде ол Гегель философиясының прогресшіл жақтарын қорғайды. Сонымен бірге Шеллингтің наным мен білімді, дін мен философияны ымыраластыру мақ-сатымен философияға құдайдың беделіне илануды, сезімдер жұмбағы мен мифологиялық қиялды енгізу әрекетін әшкерелейді.

Энгельс Гегель философиясының идеалистік жүйесі мен диалектикалық тәсілінің арасындағы қайшылықты көрсете білді. Ол Фейербах гуманизмінің әсерімен Гегель жүйесінің шырмауынан шығып, диалектикадан азаттық күрестің туын жасауға ұмтылды.

Ағылшын жұмысшыларының өмірін бақылау, чартистермен және социалистермен жақындасу Энгельстің пролетариаттың тек ашықтан-ашық қимылы ғана жұмысшы табын азат етуге, сонымен бірге бүкіл адамзатты да азат етуге жеткізе алады деген қорытындыға әкеледі. Бұл қорытынды Энгельстің «Англиядағы жұмысшы табының жағдайы» деген еңбегінде ғылыми негізделген. Осы еңбекті В. И. Ленин дүние-жүзілік социалистік әдебиеттегі таңдаулы шығармалардың бірі деп атаған болатын.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.