Сөз, наным және оларды еркін білдіру құқығы
Сөз, наным және оларды еркін білдіру құқығы
ҚР Конституциясы сөз және шығармашылық бостандығына кепілдік береді, цензураға тыйым салады, әр адамның заңда тыйым салынбаған кез келген әдіспен ақпарат алу және тарату құқығын бекіткен. Сонымен қатар халықаралық практикада қабылданған шектеулер де бар. ҚР Конституциясы 20.бабы 3 тармағымен республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертудi, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауiпсiздiгiне нұқсан келтiрудi, соғысты, әлеуметтiк, нәсiлдiк, ұлттық, дiни, тектiк.топтық және рулық астамшылықты, сондай.ақ қатыгездiк пен зорлық.зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгiттеуге жол берiлмейдi. Аталған бостандықтар, құқықтар мен шектеулер «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» ҚР Заңының 2.бабында да қайта жаңғыртылған. Азаматтардың ақпарат алу құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асырудың маңызды құралдарының бірі масс.медиа болып табылады. Қазақстанда өткен жылдар ішінде бұқаралық ақпарат құралдары саласында түбегейлі өзгерістер болып өтті. БАҚ секторы мемлекеттен алынды, соның нәтижесінде бүгінде БАҚ.тардың 80%.дан астамы мемлекеттік емес. Ырықтандыру және нарықтық реформалар БАҚ.тардың сандық және сапалық өсуіне әкеп соқты. Қазақстан бүгінде БАҚ.тардың даму қарқыны бойынша Орталық Азия мен Закавказье елдерінің көпшілігінен алда келеді. Елдегі жыл сайын Еуразиялық медиа.форумның өту фактісі Қазақстанның медиялық инфрақұрылым дамуы бойынша көшбасшылығын білдіреді. Журналистер Конгресі мен Одағы, Қазақстанның телерадиохабарлар таратушылары қауымдастығы, Телерадиохабарлар таратушылардың ұлттық қауымдастығы, журналистердің кәсіби одағы, «Әділ сөз» халықаралық қоры, «Internews Network Kazakhstan» өкілдігі, жастар медиа.одағы және т.б. жұмыс істейді. Қазақстандағы адам құқықтары туралы тақырыпты жариялауға мемлекеттік ақпараттық саясат жүргізуге мемлекеттік тапсырысты орындайтын 60 республикалық баспасөз басылымдары, «Қазақпарат» ақпарат агенттігі, «Қазақстан», «Хабар», «31 канал», «Эра ТВ», «Рахат ТВ» телеарналары қосылған. 2006 жылға арналған мемлекеттік тапсырысты қалыптастыру кезінде мына тақырыптық бағыттар көзделген:
. құқықтық насихат;
ҚР Конституциясы сөз және шығармашылық бостандығына кепілдік береді, цензураға тыйым салады, әр адамның заңда тыйым салынбаған кез келген әдіспен ақпарат алу және тарату құқығын бекіткен. Сонымен қатар халықаралық практикада қабылданған шектеулер де бар. ҚР Конституциясы 20.бабы 3 тармағымен республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертудi, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауiпсiздiгiне нұқсан келтiрудi, соғысты, әлеуметтiк, нәсiлдiк, ұлттық, дiни, тектiк.топтық және рулық астамшылықты, сондай.ақ қатыгездiк пен зорлық.зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгiттеуге жол берiлмейдi. Аталған бостандықтар, құқықтар мен шектеулер «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» ҚР Заңының 2.бабында да қайта жаңғыртылған. Азаматтардың ақпарат алу құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асырудың маңызды құралдарының бірі масс.медиа болып табылады. Қазақстанда өткен жылдар ішінде бұқаралық ақпарат құралдары саласында түбегейлі өзгерістер болып өтті. БАҚ секторы мемлекеттен алынды, соның нәтижесінде бүгінде БАҚ.тардың 80%.дан астамы мемлекеттік емес. Ырықтандыру және нарықтық реформалар БАҚ.тардың сандық және сапалық өсуіне әкеп соқты. Қазақстан бүгінде БАҚ.тардың даму қарқыны бойынша Орталық Азия мен Закавказье елдерінің көпшілігінен алда келеді. Елдегі жыл сайын Еуразиялық медиа.форумның өту фактісі Қазақстанның медиялық инфрақұрылым дамуы бойынша көшбасшылығын білдіреді. Журналистер Конгресі мен Одағы, Қазақстанның телерадиохабарлар таратушылары қауымдастығы, Телерадиохабарлар таратушылардың ұлттық қауымдастығы, журналистердің кәсіби одағы, «Әділ сөз» халықаралық қоры, «Internews Network Kazakhstan» өкілдігі, жастар медиа.одағы және т.б. жұмыс істейді. Қазақстандағы адам құқықтары туралы тақырыпты жариялауға мемлекеттік ақпараттық саясат жүргізуге мемлекеттік тапсырысты орындайтын 60 республикалық баспасөз басылымдары, «Қазақпарат» ақпарат агенттігі, «Қазақстан», «Хабар», «31 канал», «Эра ТВ», «Рахат ТВ» телеарналары қосылған. 2006 жылға арналған мемлекеттік тапсырысты қалыптастыру кезінде мына тақырыптық бағыттар көзделген:
. құқықтық насихат;
Сөз, наным және оларды еркін білдіру құқығы
ҚР Конституциясы сөз және шығармашылық бостандығына кепілдік береді, цензураға тыйым салады, әр адамның заңда тыйым салынбаған кез келген әдіспен ақпарат алу және тарату құқығын бекіткен. Сонымен қатар халықаралық практикада қабылданған шектеулер де бар. ҚР Конституциясы 20-бабы 3 тармағымен республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертудi, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауiпсiздiгiне нұқсан келтiрудi, соғысты, әлеуметтiк, нәсiлдiк, ұлттық, дiни, тектiк-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездiк пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгiттеуге жол берiлмейдi. Аталған бостандықтар, құқықтар мен шектеулер Бұқаралық ақпарат құралдары туралы ҚР Заңының 2-бабында да қайта жаңғыртылған. Азаматтардың ақпарат алу құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асырудың маңызды құралдарының бірі масс-медиа болып табылады. Қазақстанда өткен жылдар ішінде бұқаралық ақпарат құралдары саласында түбегейлі өзгерістер болып өтті. БАҚ секторы мемлекеттен алынды, соның нәтижесінде бүгінде БАҚ-тардың 80%-дан астамы мемлекеттік емес. Ырықтандыру және нарықтық реформалар БАҚ-тардың сандық және сапалық өсуіне әкеп соқты. Қазақстан бүгінде БАҚ-тардың даму қарқыны бойынша Орталық Азия мен Закавказье елдерінің көпшілігінен алда келеді. Елдегі жыл сайын Еуразиялық медиа-форумның өту фактісі Қазақстанның медиялық инфрақұрылым дамуы бойынша көшбасшылығын білдіреді. Журналистер Конгресі мен Одағы, Қазақстанның телерадиохабарлар таратушылары қауымдастығы, Телерадиохабарлар таратушылардың ұлттық қауымдастығы, журналистердің кәсіби одағы, Әділ сөз халықаралық қоры, Internews Network Kazakhstan өкілдігі, жастар медиа-одағы және т.б. жұмыс істейді. Қазақстандағы адам құқықтары туралы тақырыпты жариялауға мемлекеттік ақпараттық саясат жүргізуге мемлекеттік тапсырысты орындайтын 60 республикалық баспасөз басылымдары, Қазақпарат ақпарат агенттігі, Қазақстан, Хабар, 31 канал, Эра ТВ, Рахат ТВ телеарналары қосылған. 2006 жылға арналған мемлекеттік тапсырысты қалыптастыру кезінде мына тақырыптық бағыттар көзделген:
- құқықтық насихат;
- құқықтық насихат мәселелерін жариялау;
- Қазақстан - 2030 Стратегиясын жүзеге асыру барысын және оң нәтижелерін жариялау;
Бұл тақырыптық бағыттардың жалпы көлемі Хабар және Қазақстан арналарында 1110 сағатты, Қазақ радиосында 720 сағатты құраған, Каспионет желісі бойынша сағат көлемі - 830.
Адам құқықтары саласындағы ахуалды Егемен Қазақстан, Казахстанская правда, Айқын, Литер, Экспресс К, Заң газеті, Юридическая газета, Московский комсомолец в Казахстанежәне т.б. жалпыұлттық газеттер мен мемлекеттік емес БАҚ-тар Мемлекет, Құқықтық реформа қадамдары, Человек и закон, Парламент, Актуально, Ситуация, Под напряжением, Закон и право, Право человека, Необходимо знать, Внимание және т.б. атты арнайы айдарлармен объективті және мақсатты жариялап келеді. Бұл тақырып мемлекеттік тапсырыс орындайтын жетекші республикалық телеарналардың ақпараттық-талдау, интерактивті бағдарламаларында кеңінен жарияланды. Бұл тұрғыда Хабар арнасындағы Жеті күн, Бетпе бет, Қазақстан РТРК телеарнасындағы Айна-апта, Назар, 31 канал телеарнасындағы Собственное мнение, Центр внимания, Рахат телеарнасындағы Панорама недели, Астана қаласының телевидениесі арнасындағы Большой рейтинг хабарларын ерекше атап өткен жөн. Сонымен қатар, қазіргі таңда БАҚ-тар қызметінің оңтайлы моделін әзірлеу мақсатында сөз бостандығы мен тәуелсіздігі принциптері негізінде қоғамдық бірлестіктермен, қауымдастықтармен, халықаралық ұйымдармен, бұқаралық ақпарат құралдарын дамыту мәселелері жөніндегі масс-зерттеулер институттарымен өзара іс-қимыл жөнінде мақсатты жұмыс жүргізілуде. Ішінара алғанда, 2006 жылғы 27 қарашада Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағаттар комитеті Ашық есік күнін өткізді, оған Қазақстан журналистері Конгресінің мүшелері шақырылды. Бұл іс-шараны өткізу шеңберінде министрліктің үкіметтік емес ұйымдармен БАҚ-тарды дамыту мәселелері бойынша іс-қимыл мәселелері, ақпараттық саясат және ұлттық ақпараттық кеңістікті әрі қарай дамыту принциптері жөніндегі мемлекеттік тапсырысты жүзеге асыру қаралды. Дегенмен де, практикада азаматтардың сөз бостандығын шектеу фактілері кездеседі. Қазақстандағы адамның құқықтары: қоғамдық пікір жобасы бойынша әлеуметтанушылық зерттеулердің мәліметтері азаматтардың сөз бостандығы құқығын шектеудің куәсі бола алады. Сұрақ берілген 1500 респонденттердің 27,3% Сіз азаматтардың сөз бостандығы құқықтарын қорғау саласындағы ахуалды қалай бағалайсыз? деген сұраққа жауап бере отырып, азаматтардың сөз бостандығы конституциялық құқықтарын қорғаудың мемлекеттік тетіктеріне теріс баға берген, 51,7% оң баға берген, ал респонденттердің 21,0% берілген сұраққа жауап беруден қиналған. Әлеуметтанушылық зерттеудің алынған нәтижелер Қазақстандағы БАҚ-тар туралы заңнама мен құқық қолдану практикасын халықаралық стандарттарға сәйкес жетілдірудің қажеттігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. 2006 жылғы 25 шілдеде Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақстан Республикасында демократиялық реформалар бағдарламасын әзірлеу және нақтылау жөніндегі мемлекеттік комиссияның жұмыс тобы әзірлеген Қазақстан Республикасындағы азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасының бекітілуі 2006 жылдың маңызды оқиғасы болды. Тұжырымдама азаматтық қоғам институттарын дамытудың негізгі бағыттары мен азаматтық бастамаларды жүзеге асыру мүмкіндіктерін анықтайды және азаматтық қоғам институттарының қызметі үшін қолайлы жағдай жасауға бағытталған мақсатты бағдарламалар, заңнамалық және басқа да нормативтік құқықтық актілер әзірлеуге негіз болады. Тұжырымдаманың негізгі мақсаты адам құқықтары және адамдық өлшемдер саласындағы халықаралық шарттар мен пактілер шеңберіндегі халықаралық-құқықтық аспаптарға сәйкес азаматтық қоғам институттарының жан-жақты дамуы, олардың мемлекетпен және бизнес-сектормен тең дәрежелі әріптестігі үшін заңнамалық, әлеуметтік-экономикалық және ұйымдық-әдістемелік базаны одан әрі жетілдіру болып табылады. Қазақстан Республикасындағы азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасын жүзеге асыру мақсатында ҚР Үкіметінің 2006 жылғы 30 қыркүйектегі қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасындағы азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасын жүзеге асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары дайындалды.
Жоспар азаматтық қоғам институттарын жедел дамыту үшін жағдай жасауды және азаматтық бастамаларды жүзеге асыру мүмкіндіктерін көздейді. Ішінара алғанда Жоспарды жүзеге асыру мына нәтижелерге қол жеткізуді қамтамасыз етеді:
- халықтың әртүрлі топтары мен жеке азаматтардың мүдделерін қанағаттандыру;
- азаматтардың білімі мен халықтың белсенділігі деңгейін көтеру;
- мемлекеттік билік қызметіне тиімді қоғамдық бақылау;
- теңдестірілген жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі;
- тиімді әлеуметтік қорғау жүйесін құру;
- қоғам мен билік мүдделерінің келісімді жүйесін қалыптастыру.
Тұтас алғанда Жоспарды жүзеге асыруға республикалық бюджеттен 146 миллион 991 мың теңге, ал жергілікті бюджеттен 1 миллиард 112 миллион 716 мың теңге қарастырылған. Бұл цифрлар мемлекеттің республикадағы азаматтық қоғамды дамытуға деген сапалық жаңа көзқарасын айқын дәлелдейді. Соған қарамастан, кейбір ҮЕҰ атап өткендей, Қазақстанда адамның және азаматтың сөз бостандығы құқықтарының бұзылу фактілері бар. Бірен-саран журналистердің қаза болу фактілері кездеседі, кейбір бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің дене жарақатын алған фактілері бар.
... жалғасы
ҚР Конституциясы сөз және шығармашылық бостандығына кепілдік береді, цензураға тыйым салады, әр адамның заңда тыйым салынбаған кез келген әдіспен ақпарат алу және тарату құқығын бекіткен. Сонымен қатар халықаралық практикада қабылданған шектеулер де бар. ҚР Конституциясы 20-бабы 3 тармағымен республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертудi, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауiпсiздiгiне нұқсан келтiрудi, соғысты, әлеуметтiк, нәсiлдiк, ұлттық, дiни, тектiк-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездiк пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгiттеуге жол берiлмейдi. Аталған бостандықтар, құқықтар мен шектеулер Бұқаралық ақпарат құралдары туралы ҚР Заңының 2-бабында да қайта жаңғыртылған. Азаматтардың ақпарат алу құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асырудың маңызды құралдарының бірі масс-медиа болып табылады. Қазақстанда өткен жылдар ішінде бұқаралық ақпарат құралдары саласында түбегейлі өзгерістер болып өтті. БАҚ секторы мемлекеттен алынды, соның нәтижесінде бүгінде БАҚ-тардың 80%-дан астамы мемлекеттік емес. Ырықтандыру және нарықтық реформалар БАҚ-тардың сандық және сапалық өсуіне әкеп соқты. Қазақстан бүгінде БАҚ-тардың даму қарқыны бойынша Орталық Азия мен Закавказье елдерінің көпшілігінен алда келеді. Елдегі жыл сайын Еуразиялық медиа-форумның өту фактісі Қазақстанның медиялық инфрақұрылым дамуы бойынша көшбасшылығын білдіреді. Журналистер Конгресі мен Одағы, Қазақстанның телерадиохабарлар таратушылары қауымдастығы, Телерадиохабарлар таратушылардың ұлттық қауымдастығы, журналистердің кәсіби одағы, Әділ сөз халықаралық қоры, Internews Network Kazakhstan өкілдігі, жастар медиа-одағы және т.б. жұмыс істейді. Қазақстандағы адам құқықтары туралы тақырыпты жариялауға мемлекеттік ақпараттық саясат жүргізуге мемлекеттік тапсырысты орындайтын 60 республикалық баспасөз басылымдары, Қазақпарат ақпарат агенттігі, Қазақстан, Хабар, 31 канал, Эра ТВ, Рахат ТВ телеарналары қосылған. 2006 жылға арналған мемлекеттік тапсырысты қалыптастыру кезінде мына тақырыптық бағыттар көзделген:
- құқықтық насихат;
- құқықтық насихат мәселелерін жариялау;
- Қазақстан - 2030 Стратегиясын жүзеге асыру барысын және оң нәтижелерін жариялау;
Бұл тақырыптық бағыттардың жалпы көлемі Хабар және Қазақстан арналарында 1110 сағатты, Қазақ радиосында 720 сағатты құраған, Каспионет желісі бойынша сағат көлемі - 830.
Адам құқықтары саласындағы ахуалды Егемен Қазақстан, Казахстанская правда, Айқын, Литер, Экспресс К, Заң газеті, Юридическая газета, Московский комсомолец в Казахстанежәне т.б. жалпыұлттық газеттер мен мемлекеттік емес БАҚ-тар Мемлекет, Құқықтық реформа қадамдары, Человек и закон, Парламент, Актуально, Ситуация, Под напряжением, Закон и право, Право человека, Необходимо знать, Внимание және т.б. атты арнайы айдарлармен объективті және мақсатты жариялап келеді. Бұл тақырып мемлекеттік тапсырыс орындайтын жетекші республикалық телеарналардың ақпараттық-талдау, интерактивті бағдарламаларында кеңінен жарияланды. Бұл тұрғыда Хабар арнасындағы Жеті күн, Бетпе бет, Қазақстан РТРК телеарнасындағы Айна-апта, Назар, 31 канал телеарнасындағы Собственное мнение, Центр внимания, Рахат телеарнасындағы Панорама недели, Астана қаласының телевидениесі арнасындағы Большой рейтинг хабарларын ерекше атап өткен жөн. Сонымен қатар, қазіргі таңда БАҚ-тар қызметінің оңтайлы моделін әзірлеу мақсатында сөз бостандығы мен тәуелсіздігі принциптері негізінде қоғамдық бірлестіктермен, қауымдастықтармен, халықаралық ұйымдармен, бұқаралық ақпарат құралдарын дамыту мәселелері жөніндегі масс-зерттеулер институттарымен өзара іс-қимыл жөнінде мақсатты жұмыс жүргізілуде. Ішінара алғанда, 2006 жылғы 27 қарашада Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағаттар комитеті Ашық есік күнін өткізді, оған Қазақстан журналистері Конгресінің мүшелері шақырылды. Бұл іс-шараны өткізу шеңберінде министрліктің үкіметтік емес ұйымдармен БАҚ-тарды дамыту мәселелері бойынша іс-қимыл мәселелері, ақпараттық саясат және ұлттық ақпараттық кеңістікті әрі қарай дамыту принциптері жөніндегі мемлекеттік тапсырысты жүзеге асыру қаралды. Дегенмен де, практикада азаматтардың сөз бостандығын шектеу фактілері кездеседі. Қазақстандағы адамның құқықтары: қоғамдық пікір жобасы бойынша әлеуметтанушылық зерттеулердің мәліметтері азаматтардың сөз бостандығы құқығын шектеудің куәсі бола алады. Сұрақ берілген 1500 респонденттердің 27,3% Сіз азаматтардың сөз бостандығы құқықтарын қорғау саласындағы ахуалды қалай бағалайсыз? деген сұраққа жауап бере отырып, азаматтардың сөз бостандығы конституциялық құқықтарын қорғаудың мемлекеттік тетіктеріне теріс баға берген, 51,7% оң баға берген, ал респонденттердің 21,0% берілген сұраққа жауап беруден қиналған. Әлеуметтанушылық зерттеудің алынған нәтижелер Қазақстандағы БАҚ-тар туралы заңнама мен құқық қолдану практикасын халықаралық стандарттарға сәйкес жетілдірудің қажеттігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. 2006 жылғы 25 шілдеде Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақстан Республикасында демократиялық реформалар бағдарламасын әзірлеу және нақтылау жөніндегі мемлекеттік комиссияның жұмыс тобы әзірлеген Қазақстан Республикасындағы азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасының бекітілуі 2006 жылдың маңызды оқиғасы болды. Тұжырымдама азаматтық қоғам институттарын дамытудың негізгі бағыттары мен азаматтық бастамаларды жүзеге асыру мүмкіндіктерін анықтайды және азаматтық қоғам институттарының қызметі үшін қолайлы жағдай жасауға бағытталған мақсатты бағдарламалар, заңнамалық және басқа да нормативтік құқықтық актілер әзірлеуге негіз болады. Тұжырымдаманың негізгі мақсаты адам құқықтары және адамдық өлшемдер саласындағы халықаралық шарттар мен пактілер шеңберіндегі халықаралық-құқықтық аспаптарға сәйкес азаматтық қоғам институттарының жан-жақты дамуы, олардың мемлекетпен және бизнес-сектормен тең дәрежелі әріптестігі үшін заңнамалық, әлеуметтік-экономикалық және ұйымдық-әдістемелік базаны одан әрі жетілдіру болып табылады. Қазақстан Республикасындағы азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасын жүзеге асыру мақсатында ҚР Үкіметінің 2006 жылғы 30 қыркүйектегі қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасындағы азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасын жүзеге асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары дайындалды.
Жоспар азаматтық қоғам институттарын жедел дамыту үшін жағдай жасауды және азаматтық бастамаларды жүзеге асыру мүмкіндіктерін көздейді. Ішінара алғанда Жоспарды жүзеге асыру мына нәтижелерге қол жеткізуді қамтамасыз етеді:
- халықтың әртүрлі топтары мен жеке азаматтардың мүдделерін қанағаттандыру;
- азаматтардың білімі мен халықтың белсенділігі деңгейін көтеру;
- мемлекеттік билік қызметіне тиімді қоғамдық бақылау;
- теңдестірілген жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі;
- тиімді әлеуметтік қорғау жүйесін құру;
- қоғам мен билік мүдделерінің келісімді жүйесін қалыптастыру.
Тұтас алғанда Жоспарды жүзеге асыруға республикалық бюджеттен 146 миллион 991 мың теңге, ал жергілікті бюджеттен 1 миллиард 112 миллион 716 мың теңге қарастырылған. Бұл цифрлар мемлекеттің республикадағы азаматтық қоғамды дамытуға деген сапалық жаңа көзқарасын айқын дәлелдейді. Соған қарамастан, кейбір ҮЕҰ атап өткендей, Қазақстанда адамның және азаматтың сөз бостандығы құқықтарының бұзылу фактілері бар. Бірен-саран журналистердің қаза болу фактілері кездеседі, кейбір бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің дене жарақатын алған фактілері бар.
... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz