Мектеп жасына дейінгі балаларды ақыл-ой тәрбиесі арқылы дербестікке тәрбиелеу, оқыту
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту
1.1 Мектеп жасына дейінгі бала
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларды ақыл-ой тәрбиесі арқылы дербестікке
тәрбиелеу
2. Мектеп жасына дейінгі оқытуда жаңа технологияларды қолдану
2.1 Он екі жылдық оқу жүйесіне көшу немесе мектепке дейін оқытудағы жаңаша
бағыт
2.2 Мектепке дейінгі оқытуда педагогикалық технологиялар
2.3. Оқытудың жаңа технологияларын мектепке дейінгі мекемелерде қолдану
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Мектепке дейін оқытуды ұйымдастыратын бірден-бір нұсқа сабақ болса,
сабақтың нәтижелі болуына ықпал ететін нұсқа - сол сабақты өткізудің
әртүрлі әдіс - тәсілдері, яғни жаңашыл сабақ.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында Білім беру жүйесінің
басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылымның,
практиканың жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; ... оқытудың
жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық
ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу деп, білім беру жүйесін одан әрі
дамыту міндеттері көзделді. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдарының,
әр мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру,
өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым-қатынасқа өту
қажеттігі туындайды.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің
инновациялық іс-әрекетінің ғылыми - педагогикалық негіздерін меңгеруі -
маңызды мәселелердің бірі.
Елбасының Қазақстан - 2030 Қазақстан халқына арнаған жолдауында
Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің балаларымыз бен
немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының жауапты да жігерлі,
білім өрісі биік, денсаулықтары мықты өкілдері болады. Олар бабаларының игі
дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы нарықтық экономика жағдайында
жұмыс істеуге даяр. Олар қазақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгереді,
олар бейбіт, жылдам өркендету барысында, күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы өз
елінің патриоты болады деп көрсетілгендей, ертеңгі келер күннің бүгінгіден
гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш
білімге тән.
Кез-келген елдің болашағы білім беру жүйесінің және зиялылар қауымының
деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан халқына да әлемнің дамыған
елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттілігі туды. Қазіргі кезде
шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімдердің тынымсыз ізденуі нәтижесінде
оқу-тәрбие жұмысының тиімділігін арттырудың жаңа технологиялары өмірге
келді. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани,
азаматтық және басқада көптеген адам қабілетінің қалыптасуына игі әсерін
тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі, оқушының шығармашылық қабілеттерін
1. Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту
1.1 Мектеп жасына дейінгі бала
Интеллект (латын тілінде intellectus — түсіну, үғу, мақсатқа жету) —
кең мағынада — бүл барлық индивидтің таным қызметгерінің (функцияларының)
жиынтығы. Сезіну мен қабылдаудан бастап ойлау мен елестетуге дейін, ал тар
мағынада — бүл ойлау.
Интеллект шындықгы тану формасының негізі болады. Интеллект қызметін
түсіну үшін үш түрі бар:
1. Оқуға қабілеттілік;
2. Символдармен операция жасау;
3. Бізді қоршаған шыңдық заңдылықгарын белсенді игеру қабілеті.
Интеллект терминін адам психологиялық іс-әрекетінің спецификасын
(ерекшелігін) бөле қарау үшін жиі қолданады. Кей жағдайда интеллектті
бұрыннан жинаған тәжірибелерді қолдана отырып, жаңа ситуацияларға
бейімделуін түсіну үшін қолданады.
Мәжит Мұқанов бойынша ой, интеллект, ақыл-ой анықгамаларын келтіріп
өтейік. Ой дегеніміз — белгілі бір мәселені шешу кезінде кездесетін
психологиялық процесс. Ал интеллект — сол ойдың жемісі. Оған әр адамның
қиял ұшқырлығы арқылы жүзеге асатын тапқырлығы мен қабілеті, ептілігі
жатады. Осындай процестер мен қасиеттер жиынтығын ақыл деп айтамыз. Ақыл
деген үғымның ана тілімізде бірнеше түрлі мағынасы бар. Олардың бәрі де
тиісті мәселелерді іскерлікпен, шеберлікпен, ептілікпен шешу. Күнделікті
тіршілікте ақыл деп — адамның тапқырлығын, сезімталдығын, айлақорлығын,
тағы сондайларды айтады.
Интеллектің методикалық зертеулері үшке бөлінеді: экспериментадды,
сұрақгы, креативті (интуитивті)
Біріншісі - нақгы, әрі жылдам нәтиже береді;
Екіншісі - өзара корреляциялық сериялар туғызады;
Үшіншісі - ерекше класқа енгізілген, аса информациялы (инфомативті),
бірақ нәтижені өңдеуде бірталай қиындықгар туады.
Мектепке дейінгі балалық шак,
Ерте жастан мектепке дейінгі балалық шаққа өткен уақытта балада
продуктивті, конструкторлы және художествалық іс-әрекеттердің салдарынан
перцептивті аналитикалық іс-әрекеттердің күрделі түрлері қалыптасады. Жаңа
мазмұн заттардың формасына байланысты перцептивті бейнеге ие болады.
Заттардың, кеңістік ерекшелікгері және олардың бөліктерінің сәйкестігі
көрінеді.
Перцептивті әрекет оқытуда да кұрылады және олардың дамуы бірнеше
этаптардан өтеді.Бірінші этапта қүрылым процессі белгісіз заттармен
орындалатын пракгикалық, материадық әрекеттермен басталады.
Екінші этапта перцептивті әрекет болып, практикалық әрекеттің
әссерінен қүрылған сенсорлы процестер болады. Бүл әрекеттер рецепторлық
аппаратураның сәйкес қимылының көмегімен іске асырылады.
Үшінші этапта перцептивті әрекет жасырын, теріс, қысқартылған, олардың
сыртқы, эффекгорлы звеннолары жоғалады, ал қабылдау пассивті процесс болып
көрінеді.
Жан Пиаже концепцепциясы.
1955 жылы Пиаже бала мен жасөспірімдер интеллектісінің даму кезендері
жайлы гипотезаны дамытты. Осы гипотезаға сәйкес интеллект дамуын 3 үлкен
кезеңге бөлеміз: сенсо-мотрлы, нақгы және формальды операцияларды дайындау
және іске асыру. Бұл кезеңцер өз кезегінде тағы кезеңшелерге бөлінеді.
Пиаже интеллектуалды операциялардың жетістіктерін бірінен соң бірін
бақылауға мүмкіндік беретін жас ерекшелік кезендердің дамуын баяндаған.
Пиажені бүкіл әлемге әйгілі еткен басты жетістіктерінің бірі -бала
эгецентризмін ашуы. Эгоцентризм — бүл ойлаудың ерекше түрі, баланың ойлау
позициясының жасырын тұруы.
Пиаже ұсынған генетикалық психология нені оқытатынын анықгайық. Бүл
ғылымның объектісі — интеллект пайда болуын және баланың фундаменталды
түсінігі қалай қалыптасатынын, яғни объект, кеңістік, уақыт,
себептіліктерді оқытады. Бүл баланың табиғи қүбылыстарын түсіндіреді,
мысалы: Here күн мен ай күлап кетпейді?, Here бүлттар жылжып, неге өзен
ағады? және т. с. с.
Пиаже үсынған генетикалық психология қандай мәселелерді шешеді? Бүл
ғылым ойлау қабілетінің бір түрден екінші түрге ауысуын, қарапайым ойлаудың
күрделіге қарай жылжуын қарастырады. Осы күрылымдық өзгерудің себебі не? Ол
бала мен ересек адамдардың техникалық өміріндегі үқсастықгар мен
айырмашылықгарды зерттейді.
Трансформация идеясы Пиаже теориясының алғашқы орталық идеясы. Бүдан
объект пен субъект арасында шекара басынан бастап-ақ қойылмаған және оның
түрақсыз екенін көруге болады. Барлық әрекетте субъект пен объект араласып
кеткен.
Конструкция идеясы — Пиаже теориясының екінші орталық идеясы.
Объективті білім әркдшан әрекеттің белгілі бір қүрылымдарына бағынған. Бүл
күрылымдар — конструкция нәтижесі. Пиаже бойынша субъект — функцияналды
белсенділікке ыңғайланған организм. Ол түқым куалаушылықпен нықгалған
жәнекез-келген тірі организмге тән. Онымен белсенділік көмегі арқылы
қоршағандарды күрылымдау жүреді. Интеллект күрылымның жеке жағдайы — ойлау
іс-әрекетінің қүрылымына ие. Ал объект — бүл тек қана монипуляция жасау
үшін материя мен әрекет "азық" болып табылады.
Пиаже концепциясында баланың психикалық даму негізінде интеллект
жатыр. Оның көптеген туындыларында аффекгер интеллект эволюциясымен
байланысты дамиды, кдбылдауды да басқа танымдық процестер сияқгы
интеллектік көзқарас тұрғысынан түсіндіруге болады, ал балалық ойнау
символы интеллекттің арқасында уақыт өте твочествалық қиял болады.
Пиаже бойынша баладағы көңіл, сезімдер, ерік, есте сақгау процестерін
ойлау эволюциясынан бөліп алып қарастыра алмаймыз. Интеллект — бұл
тамырларымен жалпы биологиялық тіршілік әрекет процестеріне кететін, өз
функциясын орындап қойған немесе психикалық процестері дамып келе жаткдн
тірі және кеуіп қалған бүтақгармен қоршалған ағаш діңі.
Мектепке дейінгі балалық шақга интеллект өзгереді. Сенсорлы немесе
практикалық интеллект сөздік ойлауға ауысады. Ойлаудың жаңа формасының
туывдауы эгоцентризммен сипатталады. Эгоцентризмдік ойлаудың таза формасы
символикалық ойлау түрінде көрініс табады. Бірақ мектепке дейінгі кезендегі
балаларда Пиаже бойынша ойнаудан бөлек қабылдауымен бейнеленген шындыққа
адаптацияланған ойлаудың басқа түрі -интуитивті ойлау пайда болады. Осы екі
шеткі түрдің арасында ойлаудың тағы бір түрі - сөздік ойлау бар. Бүл ойлау
әдетте 7 жаска дейін.
Баланың қалай спонтандық (ішкі себептер мен пайда болған, сыртқы
әсермен болмаған) ойлайтынын түсіну үшін Пиаже жаңадан баланың сөйлей
бастағанынан бастап қоятын сұрақгарын жинап және анализдеді. Олардың жиі
кездесетіні баланың калаған объектісі қайда орналасқаны мен белгісіз заттар
қалай аталатынын (бүл не?) білуге үмтылысы. 3 жастан бастап кейбіруіне
үлкендердің жауап бере алмай қалатын баланың "не үшін?" деген сөзі пайда
бола бастайды. Пиаже баланың неге?" деген сүрағы бір уақытта оқиғаның
себебі мен мақсаты жайлы естігісі келтінін көрсетеді. Кішкене баланың сүрақ
қоюының анализі ойлаудың эгоцентризмдік характерін көрсетеді.
Балалар өз сүрақгарына үлкендерден қандай жауап алғысы келетінін білу
үшін Пиаже сол сүрақгарды сондай жастағы басқа балаларға қойды.
Жауаптарында сөздік ойлаудың эгоцентрлік ерекшелегі өте айқын көрінді.
Балалар табиғат заңын моральдік заңмен ауыстыратыны белгілі болды
("кайықгар жүзеді, өйткені олар соны істеуге тиіс", "ай тек түнде ғана
жарқырайды, өйткені олбұйрық бермейді"). Қозғалыс балалардың ойынша
мақсатка ұмтылғыш күй ретінде қарастырылады: "Өзендер көлге қүюлу үшін
ағады". Бала үшін шындық жанды және тірі (анимизм) нәрсе. Шындық өз
көзқарастарымен эгоцентрлі қарастырылады. Сыртқы күбылыстардың барлық
түсіндірмесі балада адам іс-әрекетімен үқсастықга құрылады (артификализм).
Эксперименталды жағдайларда бала ойлауы қандай? Ол әркдшан бекітіп,
бірақ ешқашан оны дәлелдемейді. Бала 4-7 жасқа дейін өзі қолданатын
үғымдарды анықгай алмайды және сәйкес объектілердің белгілерімен шектеледі
немесе заттардың тек утилитарлық қасиеттерінен бастау алатын ұғымдарды
ажыратады ("Үстел дегеніміз не? Үстел — ол тамақ жеу үшін"). Бүл өзгешелік
Пиаже бойынша эгоцентризммен байланысты.
Бала практикалық есептерді шеше отырып логикалық бола ала ма? Француз
психологы А. Рей түрлі күралдарды қолдану арқылы тапсырманы шеиіу кезіндегі
баланың пракгикалық интеллектісін қарастыру бойынша зерттеулер жүргізді.
Мысалы, мақсатты таяқгың көмегімен алу керек т.с.с. Автор бүл
эксперименттерінде балада сөзден қарағанда әрекетте ақыддарақ болып
келетінін анықгады.
Пиаже көптеген эксперименттерде бала заттармен манипуляция жасай
алатын және сол манипуляция жасау барысында бір мезгілде сонымен қатар
ойлай алатынын тауып, сол ойлау анализін экспериментадды жағдайда жүргізді.
Көптеген фактілер анализінің көрсетуі бойынша бала 7 жасқа дейін ойлаудың
операцияға дейінгі деңгейінде қалып қалады. Ол логиканы ойлаудың
интуитивтік талқылауына ауыстырады. Мысалы, балаға сегіз қызыл және сегіз
көк фишкаларды үсынып, экспериментатордың қызыл фишкаларды жасағаны сияқгы
тура сондай үзындық қатарын салуды сүрайды. 4-5 жастағы бала эксперименттер
санына көңіл аудармай және 1,2 қатардағы элементтер арасындағы
сәйкестілігін орнатпай-ақ тура сондай үзындық қатарын жасап шығарады. Бүл
жерде кеңістікте алатын мөлшері арқылы бағаланатын интуицияның қарапайым
формасы көрініс табады.
5-6 жасқа таман бала қызыл фишканы көк фишкаға карама-қарсы қойып
өзара біржақгы сәкестілік негізінде қатарлар тең деп шешімге келеді. Олар
қатарлардың эквиваленттілігін мойындамайды. Бірде-бір фишканы екі қатарға
қоспағанын немесе алып тастағанын көріп түрса да, үзынырақ қатарды көп
фишкалардан түрады деп ойлайды. Бүл жерде саналы операция жоқ, ол тек
интуиция, жалпы емей бөлшектенген интуиция, бірақ соның өзінде қабыддауға
тәуелді болып қалады.Пиаженің ойы бойынша бұл интуицияның элементарлы
түрлері әрекеттер схемасы сияқгы, яғни елестеу жоспарына ауысқан
сенсомоторлы схема. Бүл әлі жалпыланған логикалық операциялар емес. Осы
схемалар операцияға айналу үшін балаға өзіне белгілі екі бағыттағы
әрекеттерді орындау қабілеті жетіспейді. Алғашқы интуиция қайтымсыз,
өйткені интериоризацияланған сенсомоторлы схемаға ие және сондай-ақ оның
барлық кдсиеттері берілген сондай операциялардың пайда болуына міндетті
түрде осы интериоризациялық әрекет қайтымды болуы керек.
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларды ақыл-ой тәрбиесі арқылы дербестікке
тәрбиелеу
•
Мектеп жасына дейінгі балаларды ақыл - ой тәрбиесі арқылы дербестікке
тәрбиелеу. Мектепке дейінгі кезеңдегі тәрбие - адам қалыптасуының алғашқы
баспалдағы. Бұл баланың әсерленгіш, еліктегіш, ойлауды, сөйлеуді
меңгеруімен алғаш рет бөтен ортаға бейімделуімен сипатталатын кезең Мектеп
жасына дейінгі тәрбиенің негізі бес жасқа дейін қаланады.
Бес жасқа дейін жүргізілген барлық тәрбие ісіңіз - бүкіл процесінің
тоқсан проценті, - деп Жүсіп Баласағұни балалық кезеңдегі тәрбиенің
маңызын анық көрсеткен.
Баланың ақыл - ойын жүйелеу, ойлау қабілетін жетілдіру, дәлдікке
үйрету шындыққа тәрбиелеу мақсатында, сауаттылыққа баулу - бүгінгі күн
талабы.
Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатын, өсіретін әрі тәрбиелейтін де
негізгі іс - әрекеті - ойын.
Ойын арқылы бала өзін қоршаған ортамен, табиғатпен, қоғамдық
құбылыстарымен, адамдармен, олардың еңбегімен, қарым - қатынастарымен
танысады.
Белгілі педагог А. С. Макаренко баланың өміріндегі ойынның атқаратын
қызметі туралы; ''Үлкендер үшін жұмыстың, қызметтің маңызы қандай болса,
балалар үшін ойынның маңызы сондай болады - деген;
Біз балалардың ойнай жүріп, анасының, әкесінің барлық мамандық
иелерінің қызметтерін атқарып жүретінін байқаймыз. Мектепке дейінгі кезең
біз түсінгендей өмірдің тек алаңсыз кезеңі ғана емес, ересектерге олар тек
киімі бүтін, қарны тоқ болса ойнап - күлуді білетін сияқты көрінеді.
Барлап қарасақ балалар өмірінде де ересектер өміріндегідей күрделі,
күрмеуі қиын, кейде тіпті шешілмейтін проблемалар көп және олар балаларды
ренжуге, қапалануға мәжбүр етеді. Қиыншылықтармен күресуге, жеңе білуге,
қуануға үйретеді.
- Түрлі - түсті текшелерден үйді қалай салу керек?
- Ойыншықтарды өзара қалай бөлісеміз?- деген болмашы сұрақтарды
өздері олар ересектер ше талқылап жатады.
Сонымен мектепке дейінгі кезең – баланың жеке тұлға болып өзін - өзі
сезінуінің алғашқы сатысы демек адамгершілік ақыл – ой және басқа да
қасиеттерінің ең маңызды кезеңі. Баланың мәдениетті сөйлей білуі үй ішінде,
балабақшада, отбасында алған білім тәрбиесіне байланысты. Біздің басты
міндетіміз баланы жан - жақты дамыта отырып тілін дамыту. Сөздік қорларын
байытумен қатар есте сақтау қабілеттерін арттыру.
Баланың ана тілінде таза еркін сөйлеуін мектепке дейінгі кезеңде
меңгертуге тиіспіз.
Ұлы педагог К. Д. Ушинский:”Кімде кім баланың тіл қабілетін дамытқысы
келсе, ең алдымен оның ой - өрісін қабілетін дамытуы тиіс “- деген. Әрбір
ұйымдастырылған оқу іс - әрекеттерін өткізуде тәрбиешінің шығармашылығы,
әдіс - тәсілдері тиімді пайдалануы, оқу іс - әрекетін түрлендіріп
ұйымдастыруда ойындарды мақал - мәтелдерді, жұмбақтарды қолдануы балалардың
қиялын шарықтатады. Білімді меңгерту үстінде баланың ойлау қабілеті
ұштасады.
Кішкентай балалар тез еліктегіш жан - жағына алаңдағыш келеді. Сөзді
мәнерлеп айтуда болсын, балалар тәрбиешіге, үлкендерге еліктейді. Тіл
дамыту, Көркем әдебиет оқу іс - әрекеттерін ойын арқылы өткізу адамгершілік
мінез – құлықты қалыптастыруға ықпал етеді. Сәлемдесуге баулу, достыққа,
ұйымшылдыққа тәрбиелеуге бейімдейді. Мен өз тәжірибемде балалар тілін
дамытуда, ой - өрісін кеңейту мақсатында мына жобаларды негізге ала отырып
жұмыс жасаудамын.
- Тілді дұрыс меңгеру;
- Ауыз екі сөйлей білу;
- Көркемсөз үлгілерін үйрету және игерген білімдерін қолдана білу;
- Сөздік қорын молайту;
- Дыбыстарды анық айтуға үйрету
Осы жобаларды меңгерген бала мектеп табалдырығын аттауға емін - еркін
сөйлей алатын деңгейге жетеді.
Мектеп ж. д. бала көзбен көріп таныған затты дұрыс қабылдап, елестете
алады. Сондықтан баламен сөйлескенде, әдеби шығармаларды оқығанда оларға
суреттеп көрсетіп әңгімелеу өте әсерлі болмақ. Шығарма мазмұнына немесе
балалардың іс - әрекетіне өмір мен табиғат құбылысына арналған көркем
суреттер баланың сана сезіміне, жүйелі сөйлеуіне әсер етеді. Өмір құбылысын
нақты көріп тануға жол ашады.
Мектеп жасына дейінгі бала көзбен көріп, таныған заттарды дұрыс қабыл,
елестете алады. Сондықтан баламен сөйлескенде, әдеби шығармаларды оқығанда,
оларға суреттер көрсетіп, әңгімелесу әсерлі болмақ. Шығарма мазмұнына
немесе балалардың іс - әрекетіне, өмір табиғат құбылысына арналған көркем
суреттер баланың сана - сезіміне, жүйелі сөйлеуге әсер етеді. Өмір
құбылысын нақты көріп тануға жол ашады.
Бала оқыған әңгіме, ертегі мазмұнын сурет арқылы тез қабылдап
түсінеді. Сондықтан ертегі, әңгімелердің суреті айқын, шығарма мазмұнына
сай болуын ескерген жөн. Баланың тілін, сана - сезімін жетілдіру,
эстетикалық талғамын байытуда теледидар арқылы берілетін мультипликациялық
фильмдерді көрсетіп әңгімелесу, оқылған шығармаға байланысты диафильмдер,
компьютер қолдану пайдалы.
Балаға диафильм немесе теледидардан әр түрлі қызықты көрсетілімдерді
көрсету қазіргі заманда өте қажет. Бала теледидар көріп отырғанда жан -
жағындағылар дауыстап сөйлеп, әңгімелесу болмауын ескерген жөн. Көріп не
тыңдап отырғанда бала жақсы түсініп, қабылдайтын болуы керек. Сонымен бірге
баладан алған әсерін айтып беруге үйретіп отыру қажет.
Бүгінгі күн талабы – баланың ақыл - ойын дамыту, ойлау қабілетін
жетілдіру, өзіндік іскерлік қасиеттерін қалыптастыру, заман талабына сай
ойы жүйрік етіп тәрбиелеу.Білім беру жүйесінің барлық сатыларының алдында
тұрған көкейкесті мәселелерінің бірі – білім сапасын арттыру, оның
әдістемесін жетілдіру, жас ұрпақтың тұлғалық ойлауын дамыту болып табылады.
Заман талабына сай жас ұрпақ тәрбиелеуде мектепке дейінгі бала тәрбиесімен
айналысатын қызметкерлер, тәрбиешілерге жауапты міндет жүктеледі. Бұл
міндетті кең байтақ республикамыздың барлық мектепке дейінгі мекемелерде
қызмет атқаратын мамандар абыроймен атқарып келеді.
Кері қайту Ілмек сөздер: Балабақша, Мектеп жасына дейінгі балаларды
ақыл-ой тәрбиесі арқылы дербестікке тәрбиелеу 0 – 5 жасқа дейінгі
балалардың ақыл-ойының даму ерекшелігі мен физиологиялық, психологиялық
көрсеткіштерінің диагностикалық маниторингісі [Ғылыми зерттеу жұмысы. 0 –
5 жасқа дейінгі балалардың ақыл – ойының даму ерекшелігі мен физиологиялық,
психологиялық көрсеткіштерінің диагностикалық маниторингісі
2. Мектеп жасына дейінгі оқытуда жаңа технологияларды қолдану
2.1 Он екі жылдық оқу жүйесіне көшу немесе мектепке дейін оқытудағы жаңаша
бағыт
Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев өзінің халыққа арналған Жолдауында
''XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық" дей
келе, кадрлар қорын жасақтаудың қажеттігін айтты. Сонымен қатар бұл
мәселенің негізінің мектептен басталатынын, сондықтан да 2008 жылдан
бастап он екі жылдық жалпы орта білімге көшудің керектігін айқын көрсетті.
Осыдан-ақ, мемлекетіміздің өркениетті елдер қатарына ұмтылуына
байланысты әлемдік білім кеңістігіне кіру қажеттігі туындап отырғанын
көруге болады. Мұның өзі егемен еліміздің білім мазмұны мен құрылымының
әлемдік елдер деңгейіне сай болуын меңзейді.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасының мақсатында көрсетілгендей, әлемдік білім беру кеңістігіне
ықпалдастырылған және жеке тұлға мен қоғамның қажеттіліктерін
қанағаттандыратын көп деңгейлі үздіксіз білім берудің ұлттық моделін
қалыптастыру үшін білім беруді дамытудағы стратегиялық басымдықтарды
белгілеу болып табылады.
Қазіргі таңда қоғам алдына қойылып отырған басты міндеттердің ең бір
өзектісі - бүкіл білім жүйесін түбегейлі жаңартып, дүниежүзілік деңгейге
сәйкес келетін, жастарға сапалы білім беруге жағдай жасайтын және олардың
үйлесімді дамуына, жеке бастың тұлға ретінде қалыптасуына бағытталған жаңа
үлгідегі мектеп құру болып отыр. Бұл мақсатты орындау орта білімнің он екі
жылдық мерзімге өтуімен астасып жатыр.
Еліміз он екі жылдық орта білім беруге көшу мәселесін шешуде алыс-
жақын шетелдердің іс-тәжірибелеріне және соңғы кездегі педагогика мен
психология ғылымдарының алдыңғы қатарлы зерттеу нәтижелеріне сүйенуде. он
екі жылдық орта білімге көшу аз уақыт ішінде, жеңіл түрде іске аса қоятын
мәселе емес. Бұл білім беру орындарының үйлесімді дайындығын, әрбір
мүғалімнің өз ісін қайта қарауды, білімінің теориялық және әдістемелік
тұстарынан жетілдіруді талап ететін мәселе. Сонымен қатар, он екі жылдық
орта білімге көшу осыған байланысты жарық көретін әрбір мемлекеттік
құжаттар талаптарының өз кезінде орындалуын және мүғалімдер мен оқушылар
қауымына ұсынылатын оқулықтардың, оқу құралдарының педагогикалық,
әдістемелік, психологиялық тұрғыдан негізделуін керек етеді.
Осылардың негізінде ғана он екі жылдық орта білім бағдарламаларын,
сапалы оқулықтарды, оқушылар белсенділігін ту-дыратын жаңа технологияларды,
әдістемелерді, көмекші құралдарды яғни, оқу-әдістемелік кешендерді өз
дәрежесінде дайындау мүмкіндігі тумақ.
Орта білім жүйесін жаңарту мәселесі баланы алты жасынан бастап мектеп
жағдайында оқытып, тәрбиелеуді жүзеге асырғалы отыр. Бұл он екі жылдық орта
білімге көшудің ең басты мәселелерінің бірі және бірегейі. Себебі, бұрын
балабақша жағдайында мектепалды дайындығынан өтетін не отбасы жағдайында
үйде дайындалатын ойын баласы енді мектепке келіп, партаға отырып, оқушылар
қатарына өтпек. Әрине алты жастағы баланың мектепте оқуға фи-зиологиялық,
психологиялық тұрғыдан дайын екенін көптеген ғалымдар зерттеулер негізінде
дәлелдеп отыр.
Орыстың алдыңғы қатарлы бала тәрбиесімен және оны дамыту жолдарымен
айналысқан ғалымдары Л.С.Выготский, В.В.Давыдов. Л.В.Занков.
Д.Б.Элькониндармен қатар қазақстандық педагог психологтар: В.К.Павленко.
Қ.Т.Шериязданова, Б.Баймұратова зерттеулері бойынша баланың ең дамуға
ыңғайлы да, қолайлы да кезеңі бес пен алты жастағы шақтары екендігі
айқындалған. Мәселен, психолог А.А.Люблинскаяның пікірінше алты жасар бала
мектеп жағдайында оқуға дайын, себебі, ол қимыл-тірек қозғалысы жағынан
саналы әрекет етеді. Ол үлкендер ұсынған тілек-талаптарды өздігінен орындай
алады. Ойын барысында да ойлы әрекет ету арқылы өзінің не істегісі
келетінін біліп, соны дұрыс атқаруға тырысады, өз әрекетінен белгілі
дәрежеде қорытынды шығарады, ойлай, қиялдай біледі деп түйіндейді. Ал,
Д.Б.Эльконин алты жастағы баланың ана тілінін, дыбыстау жүйесін
білетіндігін, есту, көру қабілетінің жақсы дамығандығын, сөз қорының
жеткіліктілігін, олармен әңгімелесуге, сұрақтарға жауап алуға толық
мүмкіндік болатынын айтады. Сонымен қатар алты жастағы бала маңайындағы
адамдардын, көңіл-күйіне ортақтаса алады. Белгілі дәрежеде өздерінің мінез-
құлқын да басқара алады. Жақсы-жаман қылықтарды ажыратып, нені істеуге
болатынын, нені істемеу керектігін де біледі. Міне, мұғалім сабақ берген
кезде олардың осы сапаларына сүйенеді.
Физиологтар болса, алтыдағы баланың ми жасушаларының, құрылысының
үлкен адамдарға үқсас қалыптасқандығынан, олардың психологиялық және
физиологиялық тұрғыдан мектепте оқуына мол мүмкіндігі барлығын дәлелдейді.
Сонымен қатар он екі жылдық мерзімді орта білімге көшуде алты жастан
бастап оқытудың тағы да айта кетерліктей саяси да, әлеуметтік те мәні бар.
Ол ең бірінші, соңғы кезде мектепке дейінгі мекемелердің жабылып,
Республика бойынша санаулы ғана балабақшалардың қалуынан туындап отырған
жағдай. Әсіресе, ауылдық жерлерде мектепке дейінгі мекемелердің азаюына,
тіпті кей жерлерде болмауына байланысты көптеген мектеп алды балаларының
үжымдық тәрбиеден сыртта қалып отырғандығынан, бұл жағдай олардың өз
кезеңінде дамуына біраз кедергі тудыратындығы мәлім. Себебі, отбасы
тәрбиесінің алатын орыны ерекше болғанымен, балаға ұйымдасқан түрде,
арнаулы бағытталған оқыту мен тәрбие берудің жөні мүлде басқа. Екінші
жағынан, егемендік алған жылдардың алғашқы кезеңдерінде шаруашылықты
нарықтық тұрғыда ұйымдастырудың әдіс-тәсілін меңгере қоймаған халықтың
біраз тығырыққа тірелгені өтірік емес. Осы тұста ата-аналар күнкөрістің
қамымен жүргенде бала тәрбиесімен айналысу тұстарының төмендеп
кеткендігінің де кепілі болдық. Соның салдарынан мектепке көптеген балалар
мүлде дайындықсыз келіп, оқу үлгірімінің төмендеп кетуіне де әкеліп
соққандығы белгілі.
Сонымен қатар, қазіргі таңда баланы алты жастан бастап мектеп жағдайында
оқыту ата-анаға әлеуметтік жағынан да, моральдық тұрғыдан да біраз көмек
қажет екені белгілі.
Міне, осы жоғарыда айтылған жағдайлардың бәрі ескеріліп, орта білімді
он екі жылдық мерзімге көтере отырып, енді оның мазмұны мен құрылысын
анықтау мәселесі Республиканың алдыңғы қатарлы педагог ғалымдары мен
әдіскерлерінің және тәжірибелі мүғалімдерінің үлесіне тиіп отыр.
Бұл мәселе әдіскер педагогтардың бірігіп, ақыл қосып, баланы оқыту мен
дамытудағы осы кезге дейінгі іс-тәжірибенің сынақтан өткен тұстарын
саралауға мәжбүр етті. Осыған орай, 2001 жылдан бастап сол кездегі он екі
жылдық білім беру проблемаларының республикалық ғылыми-практикалық
орталығының басшылығымен оның ішінде профессор А.Әбілқасымованың
жетекшілігімен бұл жауапты мәселеге кірісу үшін бұрын-соңды оқулық жазумен
айналысып келген авторлар өкілдері, жаңаша сабақ беріп, оқушыларды
дамытудың тиімді тұстарына баса көңіл бөліп келген тәжірибелі мұғалімдер
және белгілі әдіскерлер қауымы бірігіп іске кірісті. Осының нәтижесінде
қазіргі таңда 1-4 сыныптардың барлық пәндері бойынша оқулықтар мен оқу-
әдістемелік кешендерінің байқауға арналған нұсқалары жарық көріп, олар
Республикамыздың 100-ден астам сыныптарында мектеп жағдайында
эксперименттік байқаудан өтуде.
он екі жылдық орта білім мазмұнының ең алғашқы бастамасы бастауыш буында
жүзеге асатыны белгілі. Себебі бастауыш буында жоғары сыныптарда оқылатын
бүкіл пәннің іргетасы қаланып қана қоймайды, сонымен қатар білім алуға
талпынушылық, яғни балалардың оқу әрекеті, танымдық белсенділік, жеке
бастың адами қасиеттерінің негізі осы кезеңде қаланады. Сонымен қатар осы
кезеңде баланың белсенділігі, оның рухани және дене күші де дами бастайды.
Осы жасқа лайықты мазмұн мен оны оқытудың әдісін саралау, бала жанына жақын
қарым-қатынас арқылы оларды дамыту мәселесін ғылыми жолға қою оңай мәселе
емес.
Осыны ескере отырып, он екі жылдық мектептің бастауыш буын
бағдарламасында әр пән бойынша дайындық кезеңі жеке қарастырылып, оған
арнаулы сағат бөлініп, ерекше көрсетілді. Мұндағы мақсат - психологиялық
тұрғыдан мектепке жаңа келген алты жасар баланың ойын әрекетін жалғастыра
отырып, біртіндеп оқу әрекетіне көшуін қамтамасыз ететін әдістерді
қарастыру. Алты жасар бала үшін жаңа рөл- оқушы, жаңа әрекет - оқу болса,
осы мә-селелерге олардың шаршамай, жалықпай, қызығушылықпен араласып
кетуіне, маңайымен қарым-қатысының күшеюіне жағдай жасау мұғалімнің
шеберлігін және осы жастағы оқушының психологиялық ерекшелігін жете білуін
керек етеді.
Бастауыш мектепті бітіргенде 9 (тоғыз ) жастағы бала XX ғасырдағы
өзінің замандастарымен салыстырғанда оқу, ойлау, қарым-қатынас сияқты іс-
әрекетінің жоғары деңгейімен, білімді өздігінен ізденуге ұмтылушылығымен,
өзін-өзі дамытуға икемдігімен, адамгершілік және отанжандылық құндылық
тарының жоғарылығымен, яғни тұлғаның барынша жан-жақты даму үрдісін сезіну
біліктілігімен ерекшеленуге тиіс.
Сондықтан бағдарлама талаптары тек жеке пәндерден білім беріп қана қою
емес, оқушылардың жалпы дамуына жол ашуға бағытталған.
Олардың қатарына:
- баланың жас ерекшеліктері мен жеке мүмкіндіктеріне сәйкес оны тұлға
ретінде біртұтас үйлесімді (білім беру мен тәрбиелеу) түрде дамыту;
- оқу іс-әрекеттерінің негізгі компоненттерін меңгерту (оқу міндетін
түсіну, оқу операцияларын орындау, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі бағалау, өзін-
өзі басқару, маңайымен дұрыс қарым-қатынаста болу т.б.);
- адам тұлғасына тән азаматтыққа, рухани және адамгершшілік құндылықтарға,
танымдық іс-әрекетке, өздігінен іс-әрекет жасауға, оқуға және өзін-өзі
тәрбиелеуге ұмтылу;
- баланың ойын, тілін, дыбыстық есіту, көру кеңістігін, математикалық
аңғарымын, интелекті мен қарым-қатынас дағдыларын, яғни пәнді оқып
үйренуге тілдік дайындығын дамыту;
- ақыл-ой іс-әрекеті тәсілдерін бақылау, салыстыру, талдау, жалпылау
классификациялау) жадының. зейіннің, қабылдауының, ойлауының, қиялының
дамуына байланысты танымдық процестерді меңгерту;
- интеллектуалдық, рухани адамгершілік, еңбек, эстетикалық және дене
тәрбиесі және шығармашылық дағдыларын дамыту енеді.
Дайындық кезеңдегі материалдар алты жасар баланың жас ерекшелігіне, өмір
тәжірибесінің көлеміне лайықты, олардың ой дүниесіне қызығушылық тудыратын
мазмұнда және пәнаралық байланысты жүзеге асыра отырып, ойын әрекеттері
барысында беріледі.
Мұнан әрі пәндердің негізгі бөлімі, яғни білім, білік, дағдыларын
жетілдіретін, оқушылардың дамуын іс жүзінде қамтамасыз ететін мазмұнға
көшеді.
Оқыту мазмұнын жетілдірудің философиялық әдіснамалық негізін қажеттік
пен мүмкіндік, жүйелілік пен құрылымдық, тұрақтылық пен тұтастық,
ықпалдастық және саралау сияқты қарамақайшылықтарды алдын ала анықтайтын
таным теориясының обьективті заңдылықтары құрайды.
Оқыту мазмұнын жетілдірудің психологиялық негізіне психолог ғалымдардың
"Дамудың жақын аймағы", "Ақыл ой әрекеттерін кезең бойынша қалыптастыру", "
Мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балаларды дамыта оқыту" сияқты
ғылыми теориялық қағидалары жатады.
Оқыту мазмұнын жетілдірудің дидактикалық негізіне оқытуды
ұйымдастыруға тұлғалық-бағдарлылық және шығармашылық іс-әрекет тұрғысынан
балаға іс-әрекет субьектісі ретінде (әрекетінің себептерін, қызығушылығын,
мақсаттарын т.б.) қарап, оны қалыптастыру туралы теориялық қағидалар
жатады.
Осы жоғарыда көрсетілген ғылыми тұжырымдарға сүйене отырып, бастауыш сынып
бағдарламаларының мазмұны бойынша бірнеше дидактикалық принциптер жүзеге
асады.
Ғылымилық және жас ерекшелік принципі. Берілетін білімді мұхият
іріктеу, қазіргі таңда ғылыми тұрғыдан айқындалған қағидалар , ғылымда
нақты қолданылатын терминдердің енгізілуі. Сол берілген материалдың
оқушылардың оқуға дайындық деңгейіне, олардың дене дамуы мен психикалық
процестерінің (зейіннің, қабылдаудың, ойлауы, жадының, еркінің т.б.)
даму деңгейіне сәйкес келуі.
Ықпалдастыру принципі Сауат ашу, математика, қоршаған дүние
технология, бейнелеу өнері пәндерінің сабақтары мазмұнына қарай бір-бірімен
ықпалдасып келеді. Ықпалдасу бұл бірнеше жақын мазмұнды, оқу пәндерінің
біреуінен берілетін білімді ірі толықтыруға ыңғайлы болып, олардың
мазмұндық жүйесінің кірігуі.
Ықпалдасқан мазмұнды меңгеру кезінде балалардың іс-әрекетінің алмасып
отыруы (ойын, оқу), қызығушылықтың туу-ына және шаршамауға себеп болады.
Ықпалдастыру приципі арқылы дүниенің біртұтастығы, оның құбылыстарының
өзара байланыстылығы туралы түсініктер қалыптастыру мүмкіндігі туады.
Пәнаралық байланыстар принципі. Бұл әр пәннен алған білімді кез келген
сабақ барысында кешенді түрде пайдалануды көздейді. Бұл оқу пәндерінің
мазмұнын сәйкестендіруге, пәндердің өзара байланысын іздестіруге сол арқылы
оқушылардын, логикалық ойын дамытуға жағдай жасайды.
2.2 Мектепке дейінгі оқытуда педагогикалық технологиялар
Еліміздің болашақта көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы проблема -
әлеуметтік-педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына
жаңалық енгізудің ең тиімді, жаңа әдістерін іздестіру, оларды жүзеге асыра
алатын мұғалімдерді даярлау.
Мұғалімдерді даярлау - қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына
кіретіні белгілі жайт. Себебі қоғамның әлеуметтік-экологиялық міндеттері
заманына сай өзгерістерге ұшырап, өскелең ұрпақты соған лайықтап өмірге
бейімдеудің жаңа талаптары туындап отырады.
Бұл жерде ұстанымдар кәсіби педагог кадрларын даярлау жүйесіндегі
көзқарастардан айқындалары даусыз.
Қазіргі бастауыш мектеп жайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту
оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс тәсілдерін, жаңа инновациялық
педагогикалық технологияны игерген, психологиялық-педагогикалық
диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы
ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет
үстінде өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші,
ойшыл мұғалім болуын қажет етеді [25:49].
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарлығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалылығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.
Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжірибесі білім беру жүйесін
ақпараттандыру экономика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының негізгі
кілті екендігін көрсетіп отыр.
1. Болашақ мұғалімдерді ақпаратты қоғам жағдайында оқып, білім
алуға, өмір сүруге бейімдеу;
2. Жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологияға
бейімделген білім берудің ғылыми әдістемелік базасын жасау, білім саласын
басқарудың жаңа формалары мен әдістерін пайдалана отырып жоғары білім беру
жүйесін жаңарту;
3. Дүниежүзілік ақпараттық білім кеңістігіне орта білім беру мен
жоғары білім беру жүйесін сәйкестендіре отырып кіріктіру;
4. Білім берудің иллюстративтік түсіндірмелі жүйесін дамыта оқыту
жүйесіне көшу. Оқыту үрдісінде оқушы шығармашылығына негізделген оқыту
әдістерін пайдалануға түбегейлі көшу.
Жалпы бастауыш білім беретін мектептерде бүгін белең алып отырған
ділгірліктер:
- білім сапасының төмендігі;
- білім сапасына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен
оқудың нәтижесінің болмауы;
- директивалық құжаттар көптеп шығарылғанымен оның мардымсыздығы;
- оқушылардың өздігінен білім алу дағдысының болмауы;
- оқушылардың және оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбегінің
болмауы [28:55].
Бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы - оқу-тәрбие үрдісінде жаңа
инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу, оқушылардың білімге деген
қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек
етуге жол салу.
Білім беру Ақпараттандыру Насихаттау Игеру
Жұмысты А Ақпарат Ә Оқыту, Б Пайдалану
жетілдіру, жаңалықтарын игеру
жаңалықтар меңгеру
іздестіру
Оқу-тәрбие үрдісіне жаңалықтар енгізуді төмендегідей жолмен көрсетуге
болады:
Инновациялардың таралу үрдісінің бір түрімен (А,Ә,Б) екінші түріне өту
ерекше функцияларды орындайды.
A - новациялар белгілі борлады, көпшілікке таралады. Жаңалықтарға жол
ашылады;
Ә - олардың теориялық және әдістемелік жолдары ойлап шешіледі;
Б - жаңалықтарды енгізу жолдары қарастырылады, білім беру ұйымдарының
жұмыстарына енгізіледі.
Бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісіне педагогикалық жаңалықтарды
енгізу IV кезеңнен тұрады.
I кезең: Жаңа идеяны іздеу
Ақпараттандыру және инновацияларды ұйымдастыру, жаңалықтарды
іздестіру.
II кезең: Жаңалықтарды ұйымдастыру
Бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісінде жаңалық енгізулерді алғашқы
байқаудан өткізу, ұйымдастыру және кеңес алу.
III кезең: Жаңалықтарды енгізу
Бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісінде жаңа инновациялық әдіс-
тәсілдерді пайдалану.
IV кезең: Жаңалықтарды бекіту
Бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісінде енгізілген жаңалықтардың
нәтижесін бағалау.
Инновациялық үрдістің негізі - жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге
асырудың тұтастық қызметі.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Мектеп
өмірінде болып жатқан өзгерістер, олардың инновациялық бағытқа бет бұруы
болашақ мұғалімдерді даярлаудағы әдістемелік өзгерістермен тығыз
байланысты.
Педагогикалық инновациялар мағынасына, мазмұнына, нәтижесіне қарай екі
түрге бөлінеді:
- білім беру жүйесіндегі инновациялар;
- оқу-тәрбие жұмысының жоспарлары мен бағдарламаларының
мазмұны мен құрылысына жататын инновациялар;
Ал оқу-тәрбие үрдісінде педагогикалық инновация басқалай қаралады:
- білім беру мекемесін тұтастай ұйымдастыру әрекеті:
мектеп-балабақша; мектеп-жоғарғы оқу орны; мектеп-оқу-тәрбие жиынтығы;
- мұғалімдер жұмысын ұйымдастыру: оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру,
сабақ берудегі әдіс пен әдістемелердің өзара байланысы, сабақ пен сабақтан
тыс жұмыстар ерекшелігі;
- белгілі бір бағдар берушілік пен мемлекеттік білім
деңгейін қамтамасыз ететін оқушылар жұмысын ұйымдастыру:
жеке бас қызығушылығы мен мүмкіндіктерін дамыту мен жағдай жасау.
Білім беру жүйесіндегі жаңа ұлттық моделдің бұрынғыдан өзіндік
айырмашылығы бар. Өйткені оның арнайы өрнегі 1997 жылы ЮНЕСКО ұсынған білім
берудің халықаралық стандарт классификациясына дәлме-дәл сәйкес келеді.
Ендеше, білім берудің ұлттық моделін жүзеге асыру үшін оның мазмұндық
бөлігін өзгерту жеткіліксіз. Сондықтан жаңа мемлекеттік стандартқа өтіп
қана қоймай, білім беру үрдісін ұйымдастырудың әдістемелік жолдарын қайта
қарастыру аса қажет [29:47]. Осы мақсатта жоғары оқу орны жағынан Ізденіс
педагогикалық жаңа инновациялық технологиялар мен озық іс-тәжірибелер
эксперименттік зертханасы жұмыс істеген жөн.
Ізденіс педагогикалық жаңа инновациялық технологиялар мен озық іс-
тәжірибелер экспериментті зертханасының негізгі мақсаттары:
- Жалпы білім беретін мұғалімдерін даярлаудың сапалық деңгейін
көтеру;
- Педагогикалық мамандықтар бойынша білім беру үрдісін үйлестіру;
- Педагогика теориясы мен практикасы бойынша жаңа инновациялық
технологиялар мен озық іс-тәжірибелерді зерттеу, үйрену, насихаттау және
тарату;
- Университет - мектеп - мұғалімдер білімдерін
жетілдіру институттары арасындағы жаңа үштік байланысты жандандыру.
- Ізденіс педагогикалық жаңа инновациялық технология мен озық іс-
тәжірибелер эксперименттік зертханасы төмендегідей III бағытта жұмыс
істеуді көздейді:
I бағыт. Ғылыми зерттеу жұмыстары:
• Жаңа инновациялық педагогикалық технологияларды оқып үйрену,
зерттеу.
• Жаңашыл мұғалімдердің озық іс-тәжірибелерін зерттеу.
• Оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттырып, оқушылардың жоғары
шығармашылық деңгейін қамтамасыз ететін шығармашылық - зерттеу жұмыстарын
жүргізу.
• Педагогикалық конференциялар, оқулар, косилиумдар ұйымдастыру.
II бағыт. Оқу-әдістемелік жұмыстары (ғылыми-әдістемелік бағыт):
• Болашақ мұғалімдердің шығармашылық интеллектуалдық
потенциалдарын дамыту.
• Оқушылардың жас ерекшеліктерін, қабілеттерін, ескере отырып,
саралап оқыту мазмұнын, формасын және әдістерін анықтау.
• Оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды пайдалануды
қарастыратын әдістемелік көмекші құралдарды оқу, пайдалану.
• Инновациялық технологиялар мен озық іс-тәжірибелер оқу,
педагогикалық семинарлар, дөңгелек үстел, әдістемелік кеңес ұйымдастыру.
III бағыт. Тәжірибе–эксперименттік жұмыстары (ғылыми-практикалық;
бағыт)
• Оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық технологияларды ендіру
мақсатында эксперименттік-тәжірибелер жүргізу.
• Жүргізілген эксперименттік тәжірибелердің қорытындысын шығарып,
алынған нәтижелерге талдау жасау.
Оқу-тәжірибе үрдісінде инновациялық технологияларды пайдаланатын дәстүрлі
емес ашық сабақтар беру, шығармашылық есеп тыңдау.
2.3. Оқытудың жаңа технологияларын мектепке дейінгі мекемелерде қолдану
Бүгінгі таңда адамның қоғамдағы орны, оның әлеуметтік және рухани
көзқарасы жаңа талаптарға сай жеке тұлғаны қоғамға жаңаша даярлауда, оның
жалпы білімдік және кәсіпке даярлығын дұрыс жолға қоя білуінде. Осыған орай
білім берудің тұтас жүйесін құру негізгі мәселелердің бірі болып, үздіксіз
тәлім тәрбиеден, яғни от басынан бастап, қоғам саранысын өтей алатын жеке
тұлғаны қалыптастыру болып табылады.
Ал оқушылардың бойындағы білім негіздері мектепке дейінгі мекемелерде
н бастау алатыны түсінікті. Соңғы жылдарда білім беру туралы, әсіресе,
үздіксіз білім беру туралы көбірек сөз қозғалып жүр. Сондықтан мәселені бұл
тұрғыдан алғанда, мектепке дейінгі мекемелерде сапалы білім беру шешуші
рөлдердің бірін атқаратыны даусыз. Бастауыш мектепте оқитын балалардың жасы
төмен болғанына қарап, оларға білім беру де жеңіл болады деген түсініктен
аулақ болу керек.
Қазақ тілін оқу-білу не үшін қажет? Себебі қазақ тілі — қазақ
реслубликасының мемлекеттік тілі, ол онеркәсіп пен техниканың, ғылым мен
мәдениеттің және қоғамдық-саяси өмірдің барлық саласын қамтып көрсететін
бай лексикасымен, қалыптасқан жазу жүйесімен және әр түрлі стильдік
тармақтарымен (қөркем сөз стилі, ғылыми стиль, публицистиқалық стиль және
т.б.) сипатталады.
Қазақ тілінде көптеғен ғазет -журналдар шығады. Көркем әдеби шығармалар
мыңдаған тиражбен басылып, таратылып отырады. Қазақ тілінде ғылыми
әдебиеттер шығарылады, ғылымның алуан түрлі саласы бойынша ғылыми-зерттеу
жұмыстары жүргізіледі. Соның нәтижесінде қазақ тілінің леқсикасы саяси және
ғылыми-техниқалық терминдермен толығып баюда.
Қазақ тілінін өзі және оны оқыту әдістемесі арнайы ғылымның зерттеу
объектісіне айналып, оның әр түрлі сөздіктері мен тұрақты оқулықтары
жасалуда.
Қазақ тілі жалпы білім беретін мектептерде, жоғары жәнс арнаулы оқу
орындарында арнайы пән ретінде оқытылуда. Қазақ тілінін жеке грамматикалық
категорияларының өзі арнаулы ғылыми-зерттеу жұмысының объектісі болып,
олар жөнінде көптеген ғылыми еңбектер жазылуда.
Еліміздің егемендікке қолы жеткеннен бері қазақ тілі орыс және басқа
тілдерде жүретін мектептерде міндетті түрде оқытылуда.
Бастауыш сыныпта балалар қазақ тілі сабақтарында нені білуге тиіс?
Балалар бастауыш сыныптарда сауатын ашады, оқуға, жазуға үйренеді, ойын
ауызша және жазбаша жүйелі дұрыс, анық, дәл жеткізе алатындай білім алады,
оны іске асыру шеберлігін меңгеріп, дағдыланады, яғни дұрыс сөйлеуге
үйренеді.
Сөйтіп, қазақ тілін университеттер мен институттардың Бастауыш
оқыту педагогикасы, әдістемесі факультеттерінде және педогогикалық
училищелерде оқудағы мақсат – болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне қазақ
тілін ("Әліппені", "Әдебиетті оқытуды", "Грамматиканы") оқыту
әдістемесінің теориясы жайында жүйелі білім бере отырып, І-ІV сыныптардағы
сабақтардын мазмұны мен көлемін,. оларды жүйелі де тиімді жүргізу тәртібін
көрсетумен қатар, оны оқыту әдістемесінен орындалатын жұмыс түрлеріне
үйрету.
Қазақ тілінің мектепте оқушыларға білім, тәрбие берудегі және оларды
дамытудағы маңызы зор. Ана тілінің баға жетпес құдіреті мен қуаты, адамды
ерлікке, Отанын, туған халқын сүюге тәрбиелеудегі күшін кезінде
К.Д.Ушинский: "Халық тілі — тарих шекарасынан әлдеқайда әріректен
басталатын, оның бүкіл рухани өмірінің еш уақытта солмайтын және өмір бойы
қайтадан шешек атып тұратын тамаша гүлі. Тілде бүкіл халық, оның күллі елі
— барлық, толық ойы мен сезімі туған елінің өлеңінде, әндерінде..-" деп
көрсеткен болатын. Сондықтан да ана тілі мектепке дейінгі мекемелерде рде
ең негізгі пән болып есептеледі. Өйткені ана тілінде оқу-жазуға дағдылану
арқылы басқа пәндерді оқып үйренуге жол ашылады. Бұл жөніндеде ұлы педагог
К.Д. Ушинский: "Ана тілін толық менгермеген бала тарихты және жаратылыстану
ғылымдарын үйренген кезде, теореманы, математиқалық бір есепті өз сөзімен
айтып бере алмай, дәл осындай күйге ұшырайды. Ана тілі басқа пәндердің
бәріне қатысы бар және олардың нәтижелерін өзіне жинақтайтын басты, өзекті
пән екені енді түсінікті емес пе?" — деген болатын.
Балалар ана тілі арқылы адамгершілікке, еңбекке, патриоттық рухқа
тәрбиеленеді.
Ана тілінде жақсы оқи алатын бала өзі оқыған немесе айтылған ойды да
дәл түсінеді.
Ал мектепте оқытылатын грамматика, әдебиеттік оқу, тіл дамыту
сабақтарының, бір жағынан, білімдік мәні, екінші жағынан тәрбиелік мәні,
үшіншіден, баланың жеке басындағы қасисеттерді дамытып, олардың әлеуметтік
бағдарларын айқындай түсуде орасан зор улес қосатыны мәлім.
Бастауыш мектепте ана тілінен оқушыларға білім, білік, тәрбие беруде және
оларды дамытуда мынадай міндеттер іске асырылады:
1. Оқушыларды білімдік, тәрбиелік, дамыту жағынан құнды. Шәкірт ұғымына
сай келетін, анық та дәл, көркем тілмен жазылған материалдарды іріктеп
алып, қазақ тілі сабақтарында пайдаланып отыру;
2. балаларды дәл, анық, бейнелі сөйлеуге, жүйелі түрде. үнемі
дағдыландыру;
3. көркем шығармалар арқылы білім бере отырып, балалардың сезімдеріне
әсер етіп, адамға қажетті моральдық қасиеттер. адамгершілік мінез-
құлықтардың қалыптасуына жағдай туғызу. Үздіксіз білім беру бастапқы
процестен басталып, мемлекеттік жүйе және қоғамдық мекемелермен жалпы
біліммен адамды мамандыққа даярлау нәтижесімен көрінісін беруі қажет.
Үздіксіз білім беру жүйесі - бір жағынан ыңғайлы, екіншіден, әлеуметтік
педагогикалық принцип XXI ғасырдағы тұтас жүйе болып табылады. Үздіксіз
білім беру жүйесі адамның өмір бойы жалпы жүйеден, жүйелеп білім алуына
бағытталған, білім беру мекемелерінен тұрады. Осы жүйеде мемлекеттік,
мемлекеттік емес, жалпы қоғамдық базалы және қосымша білім беретін
мекемелердің өзара байланысынан құрылған. Білім беруді тұтас басқару
жүйесі: білім беру министрлігі, академиясы, мемлекеттік және мемлекеттік
емес жоғары мектеп-университеттер, институттар (магистратура,
докторантура), департаменті, қосымша білім беру мәдени-тәрбие ұйымдары,
білімді жетілдіру иституттары, білім беру департаменті-аймақтық, облыстық,
қалалық, аудандық, ауылдық- орта білім лицей, гимназия, колледж, толық және
толық емес білім беру-қалалық политехникалық колледж және ауылдық
политехникалық колледждер;
Жалпы вертикал бойынша, мектепке дейінгі, жалпы орта мектеп, кәсіби білім
беру, жоғары мектеп, мамандықты көтеру іс-әрекетінің өзгеруіне байланысты
қайта даярлау, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту
1.1 Мектеп жасына дейінгі бала
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларды ақыл-ой тәрбиесі арқылы дербестікке
тәрбиелеу
2. Мектеп жасына дейінгі оқытуда жаңа технологияларды қолдану
2.1 Он екі жылдық оқу жүйесіне көшу немесе мектепке дейін оқытудағы жаңаша
бағыт
2.2 Мектепке дейінгі оқытуда педагогикалық технологиялар
2.3. Оқытудың жаңа технологияларын мектепке дейінгі мекемелерде қолдану
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Мектепке дейін оқытуды ұйымдастыратын бірден-бір нұсқа сабақ болса,
сабақтың нәтижелі болуына ықпал ететін нұсқа - сол сабақты өткізудің
әртүрлі әдіс - тәсілдері, яғни жаңашыл сабақ.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында Білім беру жүйесінің
басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылымның,
практиканың жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; ... оқытудың
жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық
ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу деп, білім беру жүйесін одан әрі
дамыту міндеттері көзделді. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдарының,
әр мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру,
өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым-қатынасқа өту
қажеттігі туындайды.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің
инновациялық іс-әрекетінің ғылыми - педагогикалық негіздерін меңгеруі -
маңызды мәселелердің бірі.
Елбасының Қазақстан - 2030 Қазақстан халқына арнаған жолдауында
Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің балаларымыз бен
немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының жауапты да жігерлі,
білім өрісі биік, денсаулықтары мықты өкілдері болады. Олар бабаларының игі
дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы нарықтық экономика жағдайында
жұмыс істеуге даяр. Олар қазақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгереді,
олар бейбіт, жылдам өркендету барысында, күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы өз
елінің патриоты болады деп көрсетілгендей, ертеңгі келер күннің бүгінгіден
гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш
білімге тән.
Кез-келген елдің болашағы білім беру жүйесінің және зиялылар қауымының
деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан халқына да әлемнің дамыған
елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттілігі туды. Қазіргі кезде
шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімдердің тынымсыз ізденуі нәтижесінде
оқу-тәрбие жұмысының тиімділігін арттырудың жаңа технологиялары өмірге
келді. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани,
азаматтық және басқада көптеген адам қабілетінің қалыптасуына игі әсерін
тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі, оқушының шығармашылық қабілеттерін
1. Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту
1.1 Мектеп жасына дейінгі бала
Интеллект (латын тілінде intellectus — түсіну, үғу, мақсатқа жету) —
кең мағынада — бүл барлық индивидтің таным қызметгерінің (функцияларының)
жиынтығы. Сезіну мен қабылдаудан бастап ойлау мен елестетуге дейін, ал тар
мағынада — бүл ойлау.
Интеллект шындықгы тану формасының негізі болады. Интеллект қызметін
түсіну үшін үш түрі бар:
1. Оқуға қабілеттілік;
2. Символдармен операция жасау;
3. Бізді қоршаған шыңдық заңдылықгарын белсенді игеру қабілеті.
Интеллект терминін адам психологиялық іс-әрекетінің спецификасын
(ерекшелігін) бөле қарау үшін жиі қолданады. Кей жағдайда интеллектті
бұрыннан жинаған тәжірибелерді қолдана отырып, жаңа ситуацияларға
бейімделуін түсіну үшін қолданады.
Мәжит Мұқанов бойынша ой, интеллект, ақыл-ой анықгамаларын келтіріп
өтейік. Ой дегеніміз — белгілі бір мәселені шешу кезінде кездесетін
психологиялық процесс. Ал интеллект — сол ойдың жемісі. Оған әр адамның
қиял ұшқырлығы арқылы жүзеге асатын тапқырлығы мен қабілеті, ептілігі
жатады. Осындай процестер мен қасиеттер жиынтығын ақыл деп айтамыз. Ақыл
деген үғымның ана тілімізде бірнеше түрлі мағынасы бар. Олардың бәрі де
тиісті мәселелерді іскерлікпен, шеберлікпен, ептілікпен шешу. Күнделікті
тіршілікте ақыл деп — адамның тапқырлығын, сезімталдығын, айлақорлығын,
тағы сондайларды айтады.
Интеллектің методикалық зертеулері үшке бөлінеді: экспериментадды,
сұрақгы, креативті (интуитивті)
Біріншісі - нақгы, әрі жылдам нәтиже береді;
Екіншісі - өзара корреляциялық сериялар туғызады;
Үшіншісі - ерекше класқа енгізілген, аса информациялы (инфомативті),
бірақ нәтижені өңдеуде бірталай қиындықгар туады.
Мектепке дейінгі балалық шак,
Ерте жастан мектепке дейінгі балалық шаққа өткен уақытта балада
продуктивті, конструкторлы және художествалық іс-әрекеттердің салдарынан
перцептивті аналитикалық іс-әрекеттердің күрделі түрлері қалыптасады. Жаңа
мазмұн заттардың формасына байланысты перцептивті бейнеге ие болады.
Заттардың, кеңістік ерекшелікгері және олардың бөліктерінің сәйкестігі
көрінеді.
Перцептивті әрекет оқытуда да кұрылады және олардың дамуы бірнеше
этаптардан өтеді.Бірінші этапта қүрылым процессі белгісіз заттармен
орындалатын пракгикалық, материадық әрекеттермен басталады.
Екінші этапта перцептивті әрекет болып, практикалық әрекеттің
әссерінен қүрылған сенсорлы процестер болады. Бүл әрекеттер рецепторлық
аппаратураның сәйкес қимылының көмегімен іске асырылады.
Үшінші этапта перцептивті әрекет жасырын, теріс, қысқартылған, олардың
сыртқы, эффекгорлы звеннолары жоғалады, ал қабылдау пассивті процесс болып
көрінеді.
Жан Пиаже концепцепциясы.
1955 жылы Пиаже бала мен жасөспірімдер интеллектісінің даму кезендері
жайлы гипотезаны дамытты. Осы гипотезаға сәйкес интеллект дамуын 3 үлкен
кезеңге бөлеміз: сенсо-мотрлы, нақгы және формальды операцияларды дайындау
және іске асыру. Бұл кезеңцер өз кезегінде тағы кезеңшелерге бөлінеді.
Пиаже интеллектуалды операциялардың жетістіктерін бірінен соң бірін
бақылауға мүмкіндік беретін жас ерекшелік кезендердің дамуын баяндаған.
Пиажені бүкіл әлемге әйгілі еткен басты жетістіктерінің бірі -бала
эгецентризмін ашуы. Эгоцентризм — бүл ойлаудың ерекше түрі, баланың ойлау
позициясының жасырын тұруы.
Пиаже ұсынған генетикалық психология нені оқытатынын анықгайық. Бүл
ғылымның объектісі — интеллект пайда болуын және баланың фундаменталды
түсінігі қалай қалыптасатынын, яғни объект, кеңістік, уақыт,
себептіліктерді оқытады. Бүл баланың табиғи қүбылыстарын түсіндіреді,
мысалы: Here күн мен ай күлап кетпейді?, Here бүлттар жылжып, неге өзен
ағады? және т. с. с.
Пиаже үсынған генетикалық психология қандай мәселелерді шешеді? Бүл
ғылым ойлау қабілетінің бір түрден екінші түрге ауысуын, қарапайым ойлаудың
күрделіге қарай жылжуын қарастырады. Осы күрылымдық өзгерудің себебі не? Ол
бала мен ересек адамдардың техникалық өміріндегі үқсастықгар мен
айырмашылықгарды зерттейді.
Трансформация идеясы Пиаже теориясының алғашқы орталық идеясы. Бүдан
объект пен субъект арасында шекара басынан бастап-ақ қойылмаған және оның
түрақсыз екенін көруге болады. Барлық әрекетте субъект пен объект араласып
кеткен.
Конструкция идеясы — Пиаже теориясының екінші орталық идеясы.
Объективті білім әркдшан әрекеттің белгілі бір қүрылымдарына бағынған. Бүл
күрылымдар — конструкция нәтижесі. Пиаже бойынша субъект — функцияналды
белсенділікке ыңғайланған организм. Ол түқым куалаушылықпен нықгалған
жәнекез-келген тірі организмге тән. Онымен белсенділік көмегі арқылы
қоршағандарды күрылымдау жүреді. Интеллект күрылымның жеке жағдайы — ойлау
іс-әрекетінің қүрылымына ие. Ал объект — бүл тек қана монипуляция жасау
үшін материя мен әрекет "азық" болып табылады.
Пиаже концепциясында баланың психикалық даму негізінде интеллект
жатыр. Оның көптеген туындыларында аффекгер интеллект эволюциясымен
байланысты дамиды, кдбылдауды да басқа танымдық процестер сияқгы
интеллектік көзқарас тұрғысынан түсіндіруге болады, ал балалық ойнау
символы интеллекттің арқасында уақыт өте твочествалық қиял болады.
Пиаже бойынша баладағы көңіл, сезімдер, ерік, есте сақгау процестерін
ойлау эволюциясынан бөліп алып қарастыра алмаймыз. Интеллект — бұл
тамырларымен жалпы биологиялық тіршілік әрекет процестеріне кететін, өз
функциясын орындап қойған немесе психикалық процестері дамып келе жаткдн
тірі және кеуіп қалған бүтақгармен қоршалған ағаш діңі.
Мектепке дейінгі балалық шақга интеллект өзгереді. Сенсорлы немесе
практикалық интеллект сөздік ойлауға ауысады. Ойлаудың жаңа формасының
туывдауы эгоцентризммен сипатталады. Эгоцентризмдік ойлаудың таза формасы
символикалық ойлау түрінде көрініс табады. Бірақ мектепке дейінгі кезендегі
балаларда Пиаже бойынша ойнаудан бөлек қабылдауымен бейнеленген шындыққа
адаптацияланған ойлаудың басқа түрі -интуитивті ойлау пайда болады. Осы екі
шеткі түрдің арасында ойлаудың тағы бір түрі - сөздік ойлау бар. Бүл ойлау
әдетте 7 жаска дейін.
Баланың қалай спонтандық (ішкі себептер мен пайда болған, сыртқы
әсермен болмаған) ойлайтынын түсіну үшін Пиаже жаңадан баланың сөйлей
бастағанынан бастап қоятын сұрақгарын жинап және анализдеді. Олардың жиі
кездесетіні баланың калаған объектісі қайда орналасқаны мен белгісіз заттар
қалай аталатынын (бүл не?) білуге үмтылысы. 3 жастан бастап кейбіруіне
үлкендердің жауап бере алмай қалатын баланың "не үшін?" деген сөзі пайда
бола бастайды. Пиаже баланың неге?" деген сүрағы бір уақытта оқиғаның
себебі мен мақсаты жайлы естігісі келтінін көрсетеді. Кішкене баланың сүрақ
қоюының анализі ойлаудың эгоцентризмдік характерін көрсетеді.
Балалар өз сүрақгарына үлкендерден қандай жауап алғысы келетінін білу
үшін Пиаже сол сүрақгарды сондай жастағы басқа балаларға қойды.
Жауаптарында сөздік ойлаудың эгоцентрлік ерекшелегі өте айқын көрінді.
Балалар табиғат заңын моральдік заңмен ауыстыратыны белгілі болды
("кайықгар жүзеді, өйткені олар соны істеуге тиіс", "ай тек түнде ғана
жарқырайды, өйткені олбұйрық бермейді"). Қозғалыс балалардың ойынша
мақсатка ұмтылғыш күй ретінде қарастырылады: "Өзендер көлге қүюлу үшін
ағады". Бала үшін шындық жанды және тірі (анимизм) нәрсе. Шындық өз
көзқарастарымен эгоцентрлі қарастырылады. Сыртқы күбылыстардың барлық
түсіндірмесі балада адам іс-әрекетімен үқсастықга құрылады (артификализм).
Эксперименталды жағдайларда бала ойлауы қандай? Ол әркдшан бекітіп,
бірақ ешқашан оны дәлелдемейді. Бала 4-7 жасқа дейін өзі қолданатын
үғымдарды анықгай алмайды және сәйкес объектілердің белгілерімен шектеледі
немесе заттардың тек утилитарлық қасиеттерінен бастау алатын ұғымдарды
ажыратады ("Үстел дегеніміз не? Үстел — ол тамақ жеу үшін"). Бүл өзгешелік
Пиаже бойынша эгоцентризммен байланысты.
Бала практикалық есептерді шеше отырып логикалық бола ала ма? Француз
психологы А. Рей түрлі күралдарды қолдану арқылы тапсырманы шеиіу кезіндегі
баланың пракгикалық интеллектісін қарастыру бойынша зерттеулер жүргізді.
Мысалы, мақсатты таяқгың көмегімен алу керек т.с.с. Автор бүл
эксперименттерінде балада сөзден қарағанда әрекетте ақыддарақ болып
келетінін анықгады.
Пиаже көптеген эксперименттерде бала заттармен манипуляция жасай
алатын және сол манипуляция жасау барысында бір мезгілде сонымен қатар
ойлай алатынын тауып, сол ойлау анализін экспериментадды жағдайда жүргізді.
Көптеген фактілер анализінің көрсетуі бойынша бала 7 жасқа дейін ойлаудың
операцияға дейінгі деңгейінде қалып қалады. Ол логиканы ойлаудың
интуитивтік талқылауына ауыстырады. Мысалы, балаға сегіз қызыл және сегіз
көк фишкаларды үсынып, экспериментатордың қызыл фишкаларды жасағаны сияқгы
тура сондай үзындық қатарын салуды сүрайды. 4-5 жастағы бала эксперименттер
санына көңіл аудармай және 1,2 қатардағы элементтер арасындағы
сәйкестілігін орнатпай-ақ тура сондай үзындық қатарын жасап шығарады. Бүл
жерде кеңістікте алатын мөлшері арқылы бағаланатын интуицияның қарапайым
формасы көрініс табады.
5-6 жасқа таман бала қызыл фишканы көк фишкаға карама-қарсы қойып
өзара біржақгы сәкестілік негізінде қатарлар тең деп шешімге келеді. Олар
қатарлардың эквиваленттілігін мойындамайды. Бірде-бір фишканы екі қатарға
қоспағанын немесе алып тастағанын көріп түрса да, үзынырақ қатарды көп
фишкалардан түрады деп ойлайды. Бүл жерде саналы операция жоқ, ол тек
интуиция, жалпы емей бөлшектенген интуиция, бірақ соның өзінде қабыддауға
тәуелді болып қалады.Пиаженің ойы бойынша бұл интуицияның элементарлы
түрлері әрекеттер схемасы сияқгы, яғни елестеу жоспарына ауысқан
сенсомоторлы схема. Бүл әлі жалпыланған логикалық операциялар емес. Осы
схемалар операцияға айналу үшін балаға өзіне белгілі екі бағыттағы
әрекеттерді орындау қабілеті жетіспейді. Алғашқы интуиция қайтымсыз,
өйткені интериоризацияланған сенсомоторлы схемаға ие және сондай-ақ оның
барлық кдсиеттері берілген сондай операциялардың пайда болуына міндетті
түрде осы интериоризациялық әрекет қайтымды болуы керек.
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларды ақыл-ой тәрбиесі арқылы дербестікке
тәрбиелеу
•
Мектеп жасына дейінгі балаларды ақыл - ой тәрбиесі арқылы дербестікке
тәрбиелеу. Мектепке дейінгі кезеңдегі тәрбие - адам қалыптасуының алғашқы
баспалдағы. Бұл баланың әсерленгіш, еліктегіш, ойлауды, сөйлеуді
меңгеруімен алғаш рет бөтен ортаға бейімделуімен сипатталатын кезең Мектеп
жасына дейінгі тәрбиенің негізі бес жасқа дейін қаланады.
Бес жасқа дейін жүргізілген барлық тәрбие ісіңіз - бүкіл процесінің
тоқсан проценті, - деп Жүсіп Баласағұни балалық кезеңдегі тәрбиенің
маңызын анық көрсеткен.
Баланың ақыл - ойын жүйелеу, ойлау қабілетін жетілдіру, дәлдікке
үйрету шындыққа тәрбиелеу мақсатында, сауаттылыққа баулу - бүгінгі күн
талабы.
Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатын, өсіретін әрі тәрбиелейтін де
негізгі іс - әрекеті - ойын.
Ойын арқылы бала өзін қоршаған ортамен, табиғатпен, қоғамдық
құбылыстарымен, адамдармен, олардың еңбегімен, қарым - қатынастарымен
танысады.
Белгілі педагог А. С. Макаренко баланың өміріндегі ойынның атқаратын
қызметі туралы; ''Үлкендер үшін жұмыстың, қызметтің маңызы қандай болса,
балалар үшін ойынның маңызы сондай болады - деген;
Біз балалардың ойнай жүріп, анасының, әкесінің барлық мамандық
иелерінің қызметтерін атқарып жүретінін байқаймыз. Мектепке дейінгі кезең
біз түсінгендей өмірдің тек алаңсыз кезеңі ғана емес, ересектерге олар тек
киімі бүтін, қарны тоқ болса ойнап - күлуді білетін сияқты көрінеді.
Барлап қарасақ балалар өмірінде де ересектер өміріндегідей күрделі,
күрмеуі қиын, кейде тіпті шешілмейтін проблемалар көп және олар балаларды
ренжуге, қапалануға мәжбүр етеді. Қиыншылықтармен күресуге, жеңе білуге,
қуануға үйретеді.
- Түрлі - түсті текшелерден үйді қалай салу керек?
- Ойыншықтарды өзара қалай бөлісеміз?- деген болмашы сұрақтарды
өздері олар ересектер ше талқылап жатады.
Сонымен мектепке дейінгі кезең – баланың жеке тұлға болып өзін - өзі
сезінуінің алғашқы сатысы демек адамгершілік ақыл – ой және басқа да
қасиеттерінің ең маңызды кезеңі. Баланың мәдениетті сөйлей білуі үй ішінде,
балабақшада, отбасында алған білім тәрбиесіне байланысты. Біздің басты
міндетіміз баланы жан - жақты дамыта отырып тілін дамыту. Сөздік қорларын
байытумен қатар есте сақтау қабілеттерін арттыру.
Баланың ана тілінде таза еркін сөйлеуін мектепке дейінгі кезеңде
меңгертуге тиіспіз.
Ұлы педагог К. Д. Ушинский:”Кімде кім баланың тіл қабілетін дамытқысы
келсе, ең алдымен оның ой - өрісін қабілетін дамытуы тиіс “- деген. Әрбір
ұйымдастырылған оқу іс - әрекеттерін өткізуде тәрбиешінің шығармашылығы,
әдіс - тәсілдері тиімді пайдалануы, оқу іс - әрекетін түрлендіріп
ұйымдастыруда ойындарды мақал - мәтелдерді, жұмбақтарды қолдануы балалардың
қиялын шарықтатады. Білімді меңгерту үстінде баланың ойлау қабілеті
ұштасады.
Кішкентай балалар тез еліктегіш жан - жағына алаңдағыш келеді. Сөзді
мәнерлеп айтуда болсын, балалар тәрбиешіге, үлкендерге еліктейді. Тіл
дамыту, Көркем әдебиет оқу іс - әрекеттерін ойын арқылы өткізу адамгершілік
мінез – құлықты қалыптастыруға ықпал етеді. Сәлемдесуге баулу, достыққа,
ұйымшылдыққа тәрбиелеуге бейімдейді. Мен өз тәжірибемде балалар тілін
дамытуда, ой - өрісін кеңейту мақсатында мына жобаларды негізге ала отырып
жұмыс жасаудамын.
- Тілді дұрыс меңгеру;
- Ауыз екі сөйлей білу;
- Көркемсөз үлгілерін үйрету және игерген білімдерін қолдана білу;
- Сөздік қорын молайту;
- Дыбыстарды анық айтуға үйрету
Осы жобаларды меңгерген бала мектеп табалдырығын аттауға емін - еркін
сөйлей алатын деңгейге жетеді.
Мектеп ж. д. бала көзбен көріп таныған затты дұрыс қабылдап, елестете
алады. Сондықтан баламен сөйлескенде, әдеби шығармаларды оқығанда оларға
суреттеп көрсетіп әңгімелеу өте әсерлі болмақ. Шығарма мазмұнына немесе
балалардың іс - әрекетіне өмір мен табиғат құбылысына арналған көркем
суреттер баланың сана сезіміне, жүйелі сөйлеуіне әсер етеді. Өмір құбылысын
нақты көріп тануға жол ашады.
Мектеп жасына дейінгі бала көзбен көріп, таныған заттарды дұрыс қабыл,
елестете алады. Сондықтан баламен сөйлескенде, әдеби шығармаларды оқығанда,
оларға суреттер көрсетіп, әңгімелесу әсерлі болмақ. Шығарма мазмұнына
немесе балалардың іс - әрекетіне, өмір табиғат құбылысына арналған көркем
суреттер баланың сана - сезіміне, жүйелі сөйлеуге әсер етеді. Өмір
құбылысын нақты көріп тануға жол ашады.
Бала оқыған әңгіме, ертегі мазмұнын сурет арқылы тез қабылдап
түсінеді. Сондықтан ертегі, әңгімелердің суреті айқын, шығарма мазмұнына
сай болуын ескерген жөн. Баланың тілін, сана - сезімін жетілдіру,
эстетикалық талғамын байытуда теледидар арқылы берілетін мультипликациялық
фильмдерді көрсетіп әңгімелесу, оқылған шығармаға байланысты диафильмдер,
компьютер қолдану пайдалы.
Балаға диафильм немесе теледидардан әр түрлі қызықты көрсетілімдерді
көрсету қазіргі заманда өте қажет. Бала теледидар көріп отырғанда жан -
жағындағылар дауыстап сөйлеп, әңгімелесу болмауын ескерген жөн. Көріп не
тыңдап отырғанда бала жақсы түсініп, қабылдайтын болуы керек. Сонымен бірге
баладан алған әсерін айтып беруге үйретіп отыру қажет.
Бүгінгі күн талабы – баланың ақыл - ойын дамыту, ойлау қабілетін
жетілдіру, өзіндік іскерлік қасиеттерін қалыптастыру, заман талабына сай
ойы жүйрік етіп тәрбиелеу.Білім беру жүйесінің барлық сатыларының алдында
тұрған көкейкесті мәселелерінің бірі – білім сапасын арттыру, оның
әдістемесін жетілдіру, жас ұрпақтың тұлғалық ойлауын дамыту болып табылады.
Заман талабына сай жас ұрпақ тәрбиелеуде мектепке дейінгі бала тәрбиесімен
айналысатын қызметкерлер, тәрбиешілерге жауапты міндет жүктеледі. Бұл
міндетті кең байтақ республикамыздың барлық мектепке дейінгі мекемелерде
қызмет атқаратын мамандар абыроймен атқарып келеді.
Кері қайту Ілмек сөздер: Балабақша, Мектеп жасына дейінгі балаларды
ақыл-ой тәрбиесі арқылы дербестікке тәрбиелеу 0 – 5 жасқа дейінгі
балалардың ақыл-ойының даму ерекшелігі мен физиологиялық, психологиялық
көрсеткіштерінің диагностикалық маниторингісі [Ғылыми зерттеу жұмысы. 0 –
5 жасқа дейінгі балалардың ақыл – ойының даму ерекшелігі мен физиологиялық,
психологиялық көрсеткіштерінің диагностикалық маниторингісі
2. Мектеп жасына дейінгі оқытуда жаңа технологияларды қолдану
2.1 Он екі жылдық оқу жүйесіне көшу немесе мектепке дейін оқытудағы жаңаша
бағыт
Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев өзінің халыққа арналған Жолдауында
''XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық" дей
келе, кадрлар қорын жасақтаудың қажеттігін айтты. Сонымен қатар бұл
мәселенің негізінің мектептен басталатынын, сондықтан да 2008 жылдан
бастап он екі жылдық жалпы орта білімге көшудің керектігін айқын көрсетті.
Осыдан-ақ, мемлекетіміздің өркениетті елдер қатарына ұмтылуына
байланысты әлемдік білім кеңістігіне кіру қажеттігі туындап отырғанын
көруге болады. Мұның өзі егемен еліміздің білім мазмұны мен құрылымының
әлемдік елдер деңгейіне сай болуын меңзейді.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасының мақсатында көрсетілгендей, әлемдік білім беру кеңістігіне
ықпалдастырылған және жеке тұлға мен қоғамның қажеттіліктерін
қанағаттандыратын көп деңгейлі үздіксіз білім берудің ұлттық моделін
қалыптастыру үшін білім беруді дамытудағы стратегиялық басымдықтарды
белгілеу болып табылады.
Қазіргі таңда қоғам алдына қойылып отырған басты міндеттердің ең бір
өзектісі - бүкіл білім жүйесін түбегейлі жаңартып, дүниежүзілік деңгейге
сәйкес келетін, жастарға сапалы білім беруге жағдай жасайтын және олардың
үйлесімді дамуына, жеке бастың тұлға ретінде қалыптасуына бағытталған жаңа
үлгідегі мектеп құру болып отыр. Бұл мақсатты орындау орта білімнің он екі
жылдық мерзімге өтуімен астасып жатыр.
Еліміз он екі жылдық орта білім беруге көшу мәселесін шешуде алыс-
жақын шетелдердің іс-тәжірибелеріне және соңғы кездегі педагогика мен
психология ғылымдарының алдыңғы қатарлы зерттеу нәтижелеріне сүйенуде. он
екі жылдық орта білімге көшу аз уақыт ішінде, жеңіл түрде іске аса қоятын
мәселе емес. Бұл білім беру орындарының үйлесімді дайындығын, әрбір
мүғалімнің өз ісін қайта қарауды, білімінің теориялық және әдістемелік
тұстарынан жетілдіруді талап ететін мәселе. Сонымен қатар, он екі жылдық
орта білімге көшу осыған байланысты жарық көретін әрбір мемлекеттік
құжаттар талаптарының өз кезінде орындалуын және мүғалімдер мен оқушылар
қауымына ұсынылатын оқулықтардың, оқу құралдарының педагогикалық,
әдістемелік, психологиялық тұрғыдан негізделуін керек етеді.
Осылардың негізінде ғана он екі жылдық орта білім бағдарламаларын,
сапалы оқулықтарды, оқушылар белсенділігін ту-дыратын жаңа технологияларды,
әдістемелерді, көмекші құралдарды яғни, оқу-әдістемелік кешендерді өз
дәрежесінде дайындау мүмкіндігі тумақ.
Орта білім жүйесін жаңарту мәселесі баланы алты жасынан бастап мектеп
жағдайында оқытып, тәрбиелеуді жүзеге асырғалы отыр. Бұл он екі жылдық орта
білімге көшудің ең басты мәселелерінің бірі және бірегейі. Себебі, бұрын
балабақша жағдайында мектепалды дайындығынан өтетін не отбасы жағдайында
үйде дайындалатын ойын баласы енді мектепке келіп, партаға отырып, оқушылар
қатарына өтпек. Әрине алты жастағы баланың мектепте оқуға фи-зиологиялық,
психологиялық тұрғыдан дайын екенін көптеген ғалымдар зерттеулер негізінде
дәлелдеп отыр.
Орыстың алдыңғы қатарлы бала тәрбиесімен және оны дамыту жолдарымен
айналысқан ғалымдары Л.С.Выготский, В.В.Давыдов. Л.В.Занков.
Д.Б.Элькониндармен қатар қазақстандық педагог психологтар: В.К.Павленко.
Қ.Т.Шериязданова, Б.Баймұратова зерттеулері бойынша баланың ең дамуға
ыңғайлы да, қолайлы да кезеңі бес пен алты жастағы шақтары екендігі
айқындалған. Мәселен, психолог А.А.Люблинскаяның пікірінше алты жасар бала
мектеп жағдайында оқуға дайын, себебі, ол қимыл-тірек қозғалысы жағынан
саналы әрекет етеді. Ол үлкендер ұсынған тілек-талаптарды өздігінен орындай
алады. Ойын барысында да ойлы әрекет ету арқылы өзінің не істегісі
келетінін біліп, соны дұрыс атқаруға тырысады, өз әрекетінен белгілі
дәрежеде қорытынды шығарады, ойлай, қиялдай біледі деп түйіндейді. Ал,
Д.Б.Эльконин алты жастағы баланың ана тілінін, дыбыстау жүйесін
білетіндігін, есту, көру қабілетінің жақсы дамығандығын, сөз қорының
жеткіліктілігін, олармен әңгімелесуге, сұрақтарға жауап алуға толық
мүмкіндік болатынын айтады. Сонымен қатар алты жастағы бала маңайындағы
адамдардын, көңіл-күйіне ортақтаса алады. Белгілі дәрежеде өздерінің мінез-
құлқын да басқара алады. Жақсы-жаман қылықтарды ажыратып, нені істеуге
болатынын, нені істемеу керектігін де біледі. Міне, мұғалім сабақ берген
кезде олардың осы сапаларына сүйенеді.
Физиологтар болса, алтыдағы баланың ми жасушаларының, құрылысының
үлкен адамдарға үқсас қалыптасқандығынан, олардың психологиялық және
физиологиялық тұрғыдан мектепте оқуына мол мүмкіндігі барлығын дәлелдейді.
Сонымен қатар он екі жылдық мерзімді орта білімге көшуде алты жастан
бастап оқытудың тағы да айта кетерліктей саяси да, әлеуметтік те мәні бар.
Ол ең бірінші, соңғы кезде мектепке дейінгі мекемелердің жабылып,
Республика бойынша санаулы ғана балабақшалардың қалуынан туындап отырған
жағдай. Әсіресе, ауылдық жерлерде мектепке дейінгі мекемелердің азаюына,
тіпті кей жерлерде болмауына байланысты көптеген мектеп алды балаларының
үжымдық тәрбиеден сыртта қалып отырғандығынан, бұл жағдай олардың өз
кезеңінде дамуына біраз кедергі тудыратындығы мәлім. Себебі, отбасы
тәрбиесінің алатын орыны ерекше болғанымен, балаға ұйымдасқан түрде,
арнаулы бағытталған оқыту мен тәрбие берудің жөні мүлде басқа. Екінші
жағынан, егемендік алған жылдардың алғашқы кезеңдерінде шаруашылықты
нарықтық тұрғыда ұйымдастырудың әдіс-тәсілін меңгере қоймаған халықтың
біраз тығырыққа тірелгені өтірік емес. Осы тұста ата-аналар күнкөрістің
қамымен жүргенде бала тәрбиесімен айналысу тұстарының төмендеп
кеткендігінің де кепілі болдық. Соның салдарынан мектепке көптеген балалар
мүлде дайындықсыз келіп, оқу үлгірімінің төмендеп кетуіне де әкеліп
соққандығы белгілі.
Сонымен қатар, қазіргі таңда баланы алты жастан бастап мектеп жағдайында
оқыту ата-анаға әлеуметтік жағынан да, моральдық тұрғыдан да біраз көмек
қажет екені белгілі.
Міне, осы жоғарыда айтылған жағдайлардың бәрі ескеріліп, орта білімді
он екі жылдық мерзімге көтере отырып, енді оның мазмұны мен құрылысын
анықтау мәселесі Республиканың алдыңғы қатарлы педагог ғалымдары мен
әдіскерлерінің және тәжірибелі мүғалімдерінің үлесіне тиіп отыр.
Бұл мәселе әдіскер педагогтардың бірігіп, ақыл қосып, баланы оқыту мен
дамытудағы осы кезге дейінгі іс-тәжірибенің сынақтан өткен тұстарын
саралауға мәжбүр етті. Осыған орай, 2001 жылдан бастап сол кездегі он екі
жылдық білім беру проблемаларының республикалық ғылыми-практикалық
орталығының басшылығымен оның ішінде профессор А.Әбілқасымованың
жетекшілігімен бұл жауапты мәселеге кірісу үшін бұрын-соңды оқулық жазумен
айналысып келген авторлар өкілдері, жаңаша сабақ беріп, оқушыларды
дамытудың тиімді тұстарына баса көңіл бөліп келген тәжірибелі мұғалімдер
және белгілі әдіскерлер қауымы бірігіп іске кірісті. Осының нәтижесінде
қазіргі таңда 1-4 сыныптардың барлық пәндері бойынша оқулықтар мен оқу-
әдістемелік кешендерінің байқауға арналған нұсқалары жарық көріп, олар
Республикамыздың 100-ден астам сыныптарында мектеп жағдайында
эксперименттік байқаудан өтуде.
он екі жылдық орта білім мазмұнының ең алғашқы бастамасы бастауыш буында
жүзеге асатыны белгілі. Себебі бастауыш буында жоғары сыныптарда оқылатын
бүкіл пәннің іргетасы қаланып қана қоймайды, сонымен қатар білім алуға
талпынушылық, яғни балалардың оқу әрекеті, танымдық белсенділік, жеке
бастың адами қасиеттерінің негізі осы кезеңде қаланады. Сонымен қатар осы
кезеңде баланың белсенділігі, оның рухани және дене күші де дами бастайды.
Осы жасқа лайықты мазмұн мен оны оқытудың әдісін саралау, бала жанына жақын
қарым-қатынас арқылы оларды дамыту мәселесін ғылыми жолға қою оңай мәселе
емес.
Осыны ескере отырып, он екі жылдық мектептің бастауыш буын
бағдарламасында әр пән бойынша дайындық кезеңі жеке қарастырылып, оған
арнаулы сағат бөлініп, ерекше көрсетілді. Мұндағы мақсат - психологиялық
тұрғыдан мектепке жаңа келген алты жасар баланың ойын әрекетін жалғастыра
отырып, біртіндеп оқу әрекетіне көшуін қамтамасыз ететін әдістерді
қарастыру. Алты жасар бала үшін жаңа рөл- оқушы, жаңа әрекет - оқу болса,
осы мә-селелерге олардың шаршамай, жалықпай, қызығушылықпен араласып
кетуіне, маңайымен қарым-қатысының күшеюіне жағдай жасау мұғалімнің
шеберлігін және осы жастағы оқушының психологиялық ерекшелігін жете білуін
керек етеді.
Бастауыш мектепті бітіргенде 9 (тоғыз ) жастағы бала XX ғасырдағы
өзінің замандастарымен салыстырғанда оқу, ойлау, қарым-қатынас сияқты іс-
әрекетінің жоғары деңгейімен, білімді өздігінен ізденуге ұмтылушылығымен,
өзін-өзі дамытуға икемдігімен, адамгершілік және отанжандылық құндылық
тарының жоғарылығымен, яғни тұлғаның барынша жан-жақты даму үрдісін сезіну
біліктілігімен ерекшеленуге тиіс.
Сондықтан бағдарлама талаптары тек жеке пәндерден білім беріп қана қою
емес, оқушылардың жалпы дамуына жол ашуға бағытталған.
Олардың қатарына:
- баланың жас ерекшеліктері мен жеке мүмкіндіктеріне сәйкес оны тұлға
ретінде біртұтас үйлесімді (білім беру мен тәрбиелеу) түрде дамыту;
- оқу іс-әрекеттерінің негізгі компоненттерін меңгерту (оқу міндетін
түсіну, оқу операцияларын орындау, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі бағалау, өзін-
өзі басқару, маңайымен дұрыс қарым-қатынаста болу т.б.);
- адам тұлғасына тән азаматтыққа, рухани және адамгершшілік құндылықтарға,
танымдық іс-әрекетке, өздігінен іс-әрекет жасауға, оқуға және өзін-өзі
тәрбиелеуге ұмтылу;
- баланың ойын, тілін, дыбыстық есіту, көру кеңістігін, математикалық
аңғарымын, интелекті мен қарым-қатынас дағдыларын, яғни пәнді оқып
үйренуге тілдік дайындығын дамыту;
- ақыл-ой іс-әрекеті тәсілдерін бақылау, салыстыру, талдау, жалпылау
классификациялау) жадының. зейіннің, қабылдауының, ойлауының, қиялының
дамуына байланысты танымдық процестерді меңгерту;
- интеллектуалдық, рухани адамгершілік, еңбек, эстетикалық және дене
тәрбиесі және шығармашылық дағдыларын дамыту енеді.
Дайындық кезеңдегі материалдар алты жасар баланың жас ерекшелігіне, өмір
тәжірибесінің көлеміне лайықты, олардың ой дүниесіне қызығушылық тудыратын
мазмұнда және пәнаралық байланысты жүзеге асыра отырып, ойын әрекеттері
барысында беріледі.
Мұнан әрі пәндердің негізгі бөлімі, яғни білім, білік, дағдыларын
жетілдіретін, оқушылардың дамуын іс жүзінде қамтамасыз ететін мазмұнға
көшеді.
Оқыту мазмұнын жетілдірудің философиялық әдіснамалық негізін қажеттік
пен мүмкіндік, жүйелілік пен құрылымдық, тұрақтылық пен тұтастық,
ықпалдастық және саралау сияқты қарамақайшылықтарды алдын ала анықтайтын
таным теориясының обьективті заңдылықтары құрайды.
Оқыту мазмұнын жетілдірудің психологиялық негізіне психолог ғалымдардың
"Дамудың жақын аймағы", "Ақыл ой әрекеттерін кезең бойынша қалыптастыру", "
Мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балаларды дамыта оқыту" сияқты
ғылыми теориялық қағидалары жатады.
Оқыту мазмұнын жетілдірудің дидактикалық негізіне оқытуды
ұйымдастыруға тұлғалық-бағдарлылық және шығармашылық іс-әрекет тұрғысынан
балаға іс-әрекет субьектісі ретінде (әрекетінің себептерін, қызығушылығын,
мақсаттарын т.б.) қарап, оны қалыптастыру туралы теориялық қағидалар
жатады.
Осы жоғарыда көрсетілген ғылыми тұжырымдарға сүйене отырып, бастауыш сынып
бағдарламаларының мазмұны бойынша бірнеше дидактикалық принциптер жүзеге
асады.
Ғылымилық және жас ерекшелік принципі. Берілетін білімді мұхият
іріктеу, қазіргі таңда ғылыми тұрғыдан айқындалған қағидалар , ғылымда
нақты қолданылатын терминдердің енгізілуі. Сол берілген материалдың
оқушылардың оқуға дайындық деңгейіне, олардың дене дамуы мен психикалық
процестерінің (зейіннің, қабылдаудың, ойлауы, жадының, еркінің т.б.)
даму деңгейіне сәйкес келуі.
Ықпалдастыру принципі Сауат ашу, математика, қоршаған дүние
технология, бейнелеу өнері пәндерінің сабақтары мазмұнына қарай бір-бірімен
ықпалдасып келеді. Ықпалдасу бұл бірнеше жақын мазмұнды, оқу пәндерінің
біреуінен берілетін білімді ірі толықтыруға ыңғайлы болып, олардың
мазмұндық жүйесінің кірігуі.
Ықпалдасқан мазмұнды меңгеру кезінде балалардың іс-әрекетінің алмасып
отыруы (ойын, оқу), қызығушылықтың туу-ына және шаршамауға себеп болады.
Ықпалдастыру приципі арқылы дүниенің біртұтастығы, оның құбылыстарының
өзара байланыстылығы туралы түсініктер қалыптастыру мүмкіндігі туады.
Пәнаралық байланыстар принципі. Бұл әр пәннен алған білімді кез келген
сабақ барысында кешенді түрде пайдалануды көздейді. Бұл оқу пәндерінің
мазмұнын сәйкестендіруге, пәндердің өзара байланысын іздестіруге сол арқылы
оқушылардын, логикалық ойын дамытуға жағдай жасайды.
2.2 Мектепке дейінгі оқытуда педагогикалық технологиялар
Еліміздің болашақта көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы проблема -
әлеуметтік-педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына
жаңалық енгізудің ең тиімді, жаңа әдістерін іздестіру, оларды жүзеге асыра
алатын мұғалімдерді даярлау.
Мұғалімдерді даярлау - қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына
кіретіні белгілі жайт. Себебі қоғамның әлеуметтік-экологиялық міндеттері
заманына сай өзгерістерге ұшырап, өскелең ұрпақты соған лайықтап өмірге
бейімдеудің жаңа талаптары туындап отырады.
Бұл жерде ұстанымдар кәсіби педагог кадрларын даярлау жүйесіндегі
көзқарастардан айқындалары даусыз.
Қазіргі бастауыш мектеп жайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту
оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс тәсілдерін, жаңа инновациялық
педагогикалық технологияны игерген, психологиялық-педагогикалық
диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы
ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет
үстінде өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші,
ойшыл мұғалім болуын қажет етеді [25:49].
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарлығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалылығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.
Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжірибесі білім беру жүйесін
ақпараттандыру экономика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының негізгі
кілті екендігін көрсетіп отыр.
1. Болашақ мұғалімдерді ақпаратты қоғам жағдайында оқып, білім
алуға, өмір сүруге бейімдеу;
2. Жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологияға
бейімделген білім берудің ғылыми әдістемелік базасын жасау, білім саласын
басқарудың жаңа формалары мен әдістерін пайдалана отырып жоғары білім беру
жүйесін жаңарту;
3. Дүниежүзілік ақпараттық білім кеңістігіне орта білім беру мен
жоғары білім беру жүйесін сәйкестендіре отырып кіріктіру;
4. Білім берудің иллюстративтік түсіндірмелі жүйесін дамыта оқыту
жүйесіне көшу. Оқыту үрдісінде оқушы шығармашылығына негізделген оқыту
әдістерін пайдалануға түбегейлі көшу.
Жалпы бастауыш білім беретін мектептерде бүгін белең алып отырған
ділгірліктер:
- білім сапасының төмендігі;
- білім сапасына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен
оқудың нәтижесінің болмауы;
- директивалық құжаттар көптеп шығарылғанымен оның мардымсыздығы;
- оқушылардың өздігінен білім алу дағдысының болмауы;
- оқушылардың және оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбегінің
болмауы [28:55].
Бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы - оқу-тәрбие үрдісінде жаңа
инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу, оқушылардың білімге деген
қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек
етуге жол салу.
Білім беру Ақпараттандыру Насихаттау Игеру
Жұмысты А Ақпарат Ә Оқыту, Б Пайдалану
жетілдіру, жаңалықтарын игеру
жаңалықтар меңгеру
іздестіру
Оқу-тәрбие үрдісіне жаңалықтар енгізуді төмендегідей жолмен көрсетуге
болады:
Инновациялардың таралу үрдісінің бір түрімен (А,Ә,Б) екінші түріне өту
ерекше функцияларды орындайды.
A - новациялар белгілі борлады, көпшілікке таралады. Жаңалықтарға жол
ашылады;
Ә - олардың теориялық және әдістемелік жолдары ойлап шешіледі;
Б - жаңалықтарды енгізу жолдары қарастырылады, білім беру ұйымдарының
жұмыстарына енгізіледі.
Бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісіне педагогикалық жаңалықтарды
енгізу IV кезеңнен тұрады.
I кезең: Жаңа идеяны іздеу
Ақпараттандыру және инновацияларды ұйымдастыру, жаңалықтарды
іздестіру.
II кезең: Жаңалықтарды ұйымдастыру
Бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісінде жаңалық енгізулерді алғашқы
байқаудан өткізу, ұйымдастыру және кеңес алу.
III кезең: Жаңалықтарды енгізу
Бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісінде жаңа инновациялық әдіс-
тәсілдерді пайдалану.
IV кезең: Жаңалықтарды бекіту
Бастауыш мектептің оқу-тәрбие үрдісінде енгізілген жаңалықтардың
нәтижесін бағалау.
Инновациялық үрдістің негізі - жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге
асырудың тұтастық қызметі.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Мектеп
өмірінде болып жатқан өзгерістер, олардың инновациялық бағытқа бет бұруы
болашақ мұғалімдерді даярлаудағы әдістемелік өзгерістермен тығыз
байланысты.
Педагогикалық инновациялар мағынасына, мазмұнына, нәтижесіне қарай екі
түрге бөлінеді:
- білім беру жүйесіндегі инновациялар;
- оқу-тәрбие жұмысының жоспарлары мен бағдарламаларының
мазмұны мен құрылысына жататын инновациялар;
Ал оқу-тәрбие үрдісінде педагогикалық инновация басқалай қаралады:
- білім беру мекемесін тұтастай ұйымдастыру әрекеті:
мектеп-балабақша; мектеп-жоғарғы оқу орны; мектеп-оқу-тәрбие жиынтығы;
- мұғалімдер жұмысын ұйымдастыру: оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру,
сабақ берудегі әдіс пен әдістемелердің өзара байланысы, сабақ пен сабақтан
тыс жұмыстар ерекшелігі;
- белгілі бір бағдар берушілік пен мемлекеттік білім
деңгейін қамтамасыз ететін оқушылар жұмысын ұйымдастыру:
жеке бас қызығушылығы мен мүмкіндіктерін дамыту мен жағдай жасау.
Білім беру жүйесіндегі жаңа ұлттық моделдің бұрынғыдан өзіндік
айырмашылығы бар. Өйткені оның арнайы өрнегі 1997 жылы ЮНЕСКО ұсынған білім
берудің халықаралық стандарт классификациясына дәлме-дәл сәйкес келеді.
Ендеше, білім берудің ұлттық моделін жүзеге асыру үшін оның мазмұндық
бөлігін өзгерту жеткіліксіз. Сондықтан жаңа мемлекеттік стандартқа өтіп
қана қоймай, білім беру үрдісін ұйымдастырудың әдістемелік жолдарын қайта
қарастыру аса қажет [29:47]. Осы мақсатта жоғары оқу орны жағынан Ізденіс
педагогикалық жаңа инновациялық технологиялар мен озық іс-тәжірибелер
эксперименттік зертханасы жұмыс істеген жөн.
Ізденіс педагогикалық жаңа инновациялық технологиялар мен озық іс-
тәжірибелер экспериментті зертханасының негізгі мақсаттары:
- Жалпы білім беретін мұғалімдерін даярлаудың сапалық деңгейін
көтеру;
- Педагогикалық мамандықтар бойынша білім беру үрдісін үйлестіру;
- Педагогика теориясы мен практикасы бойынша жаңа инновациялық
технологиялар мен озық іс-тәжірибелерді зерттеу, үйрену, насихаттау және
тарату;
- Университет - мектеп - мұғалімдер білімдерін
жетілдіру институттары арасындағы жаңа үштік байланысты жандандыру.
- Ізденіс педагогикалық жаңа инновациялық технология мен озық іс-
тәжірибелер эксперименттік зертханасы төмендегідей III бағытта жұмыс
істеуді көздейді:
I бағыт. Ғылыми зерттеу жұмыстары:
• Жаңа инновациялық педагогикалық технологияларды оқып үйрену,
зерттеу.
• Жаңашыл мұғалімдердің озық іс-тәжірибелерін зерттеу.
• Оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттырып, оқушылардың жоғары
шығармашылық деңгейін қамтамасыз ететін шығармашылық - зерттеу жұмыстарын
жүргізу.
• Педагогикалық конференциялар, оқулар, косилиумдар ұйымдастыру.
II бағыт. Оқу-әдістемелік жұмыстары (ғылыми-әдістемелік бағыт):
• Болашақ мұғалімдердің шығармашылық интеллектуалдық
потенциалдарын дамыту.
• Оқушылардың жас ерекшеліктерін, қабілеттерін, ескере отырып,
саралап оқыту мазмұнын, формасын және әдістерін анықтау.
• Оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды пайдалануды
қарастыратын әдістемелік көмекші құралдарды оқу, пайдалану.
• Инновациялық технологиялар мен озық іс-тәжірибелер оқу,
педагогикалық семинарлар, дөңгелек үстел, әдістемелік кеңес ұйымдастыру.
III бағыт. Тәжірибе–эксперименттік жұмыстары (ғылыми-практикалық;
бағыт)
• Оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық технологияларды ендіру
мақсатында эксперименттік-тәжірибелер жүргізу.
• Жүргізілген эксперименттік тәжірибелердің қорытындысын шығарып,
алынған нәтижелерге талдау жасау.
Оқу-тәжірибе үрдісінде инновациялық технологияларды пайдаланатын дәстүрлі
емес ашық сабақтар беру, шығармашылық есеп тыңдау.
2.3. Оқытудың жаңа технологияларын мектепке дейінгі мекемелерде қолдану
Бүгінгі таңда адамның қоғамдағы орны, оның әлеуметтік және рухани
көзқарасы жаңа талаптарға сай жеке тұлғаны қоғамға жаңаша даярлауда, оның
жалпы білімдік және кәсіпке даярлығын дұрыс жолға қоя білуінде. Осыған орай
білім берудің тұтас жүйесін құру негізгі мәселелердің бірі болып, үздіксіз
тәлім тәрбиеден, яғни от басынан бастап, қоғам саранысын өтей алатын жеке
тұлғаны қалыптастыру болып табылады.
Ал оқушылардың бойындағы білім негіздері мектепке дейінгі мекемелерде
н бастау алатыны түсінікті. Соңғы жылдарда білім беру туралы, әсіресе,
үздіксіз білім беру туралы көбірек сөз қозғалып жүр. Сондықтан мәселені бұл
тұрғыдан алғанда, мектепке дейінгі мекемелерде сапалы білім беру шешуші
рөлдердің бірін атқаратыны даусыз. Бастауыш мектепте оқитын балалардың жасы
төмен болғанына қарап, оларға білім беру де жеңіл болады деген түсініктен
аулақ болу керек.
Қазақ тілін оқу-білу не үшін қажет? Себебі қазақ тілі — қазақ
реслубликасының мемлекеттік тілі, ол онеркәсіп пен техниканың, ғылым мен
мәдениеттің және қоғамдық-саяси өмірдің барлық саласын қамтып көрсететін
бай лексикасымен, қалыптасқан жазу жүйесімен және әр түрлі стильдік
тармақтарымен (қөркем сөз стилі, ғылыми стиль, публицистиқалық стиль және
т.б.) сипатталады.
Қазақ тілінде көптеғен ғазет -журналдар шығады. Көркем әдеби шығармалар
мыңдаған тиражбен басылып, таратылып отырады. Қазақ тілінде ғылыми
әдебиеттер шығарылады, ғылымның алуан түрлі саласы бойынша ғылыми-зерттеу
жұмыстары жүргізіледі. Соның нәтижесінде қазақ тілінің леқсикасы саяси және
ғылыми-техниқалық терминдермен толығып баюда.
Қазақ тілінін өзі және оны оқыту әдістемесі арнайы ғылымның зерттеу
объектісіне айналып, оның әр түрлі сөздіктері мен тұрақты оқулықтары
жасалуда.
Қазақ тілі жалпы білім беретін мектептерде, жоғары жәнс арнаулы оқу
орындарында арнайы пән ретінде оқытылуда. Қазақ тілінін жеке грамматикалық
категорияларының өзі арнаулы ғылыми-зерттеу жұмысының объектісі болып,
олар жөнінде көптеген ғылыми еңбектер жазылуда.
Еліміздің егемендікке қолы жеткеннен бері қазақ тілі орыс және басқа
тілдерде жүретін мектептерде міндетті түрде оқытылуда.
Бастауыш сыныпта балалар қазақ тілі сабақтарында нені білуге тиіс?
Балалар бастауыш сыныптарда сауатын ашады, оқуға, жазуға үйренеді, ойын
ауызша және жазбаша жүйелі дұрыс, анық, дәл жеткізе алатындай білім алады,
оны іске асыру шеберлігін меңгеріп, дағдыланады, яғни дұрыс сөйлеуге
үйренеді.
Сөйтіп, қазақ тілін университеттер мен институттардың Бастауыш
оқыту педагогикасы, әдістемесі факультеттерінде және педогогикалық
училищелерде оқудағы мақсат – болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне қазақ
тілін ("Әліппені", "Әдебиетті оқытуды", "Грамматиканы") оқыту
әдістемесінің теориясы жайында жүйелі білім бере отырып, І-ІV сыныптардағы
сабақтардын мазмұны мен көлемін,. оларды жүйелі де тиімді жүргізу тәртібін
көрсетумен қатар, оны оқыту әдістемесінен орындалатын жұмыс түрлеріне
үйрету.
Қазақ тілінің мектепте оқушыларға білім, тәрбие берудегі және оларды
дамытудағы маңызы зор. Ана тілінің баға жетпес құдіреті мен қуаты, адамды
ерлікке, Отанын, туған халқын сүюге тәрбиелеудегі күшін кезінде
К.Д.Ушинский: "Халық тілі — тарих шекарасынан әлдеқайда әріректен
басталатын, оның бүкіл рухани өмірінің еш уақытта солмайтын және өмір бойы
қайтадан шешек атып тұратын тамаша гүлі. Тілде бүкіл халық, оның күллі елі
— барлық, толық ойы мен сезімі туған елінің өлеңінде, әндерінде..-" деп
көрсеткен болатын. Сондықтан да ана тілі мектепке дейінгі мекемелерде рде
ең негізгі пән болып есептеледі. Өйткені ана тілінде оқу-жазуға дағдылану
арқылы басқа пәндерді оқып үйренуге жол ашылады. Бұл жөніндеде ұлы педагог
К.Д. Ушинский: "Ана тілін толық менгермеген бала тарихты және жаратылыстану
ғылымдарын үйренген кезде, теореманы, математиқалық бір есепті өз сөзімен
айтып бере алмай, дәл осындай күйге ұшырайды. Ана тілі басқа пәндердің
бәріне қатысы бар және олардың нәтижелерін өзіне жинақтайтын басты, өзекті
пән екені енді түсінікті емес пе?" — деген болатын.
Балалар ана тілі арқылы адамгершілікке, еңбекке, патриоттық рухқа
тәрбиеленеді.
Ана тілінде жақсы оқи алатын бала өзі оқыған немесе айтылған ойды да
дәл түсінеді.
Ал мектепте оқытылатын грамматика, әдебиеттік оқу, тіл дамыту
сабақтарының, бір жағынан, білімдік мәні, екінші жағынан тәрбиелік мәні,
үшіншіден, баланың жеке басындағы қасисеттерді дамытып, олардың әлеуметтік
бағдарларын айқындай түсуде орасан зор улес қосатыны мәлім.
Бастауыш мектепте ана тілінен оқушыларға білім, білік, тәрбие беруде және
оларды дамытуда мынадай міндеттер іске асырылады:
1. Оқушыларды білімдік, тәрбиелік, дамыту жағынан құнды. Шәкірт ұғымына
сай келетін, анық та дәл, көркем тілмен жазылған материалдарды іріктеп
алып, қазақ тілі сабақтарында пайдаланып отыру;
2. балаларды дәл, анық, бейнелі сөйлеуге, жүйелі түрде. үнемі
дағдыландыру;
3. көркем шығармалар арқылы білім бере отырып, балалардың сезімдеріне
әсер етіп, адамға қажетті моральдық қасиеттер. адамгершілік мінез-
құлықтардың қалыптасуына жағдай туғызу. Үздіксіз білім беру бастапқы
процестен басталып, мемлекеттік жүйе және қоғамдық мекемелермен жалпы
біліммен адамды мамандыққа даярлау нәтижесімен көрінісін беруі қажет.
Үздіксіз білім беру жүйесі - бір жағынан ыңғайлы, екіншіден, әлеуметтік
педагогикалық принцип XXI ғасырдағы тұтас жүйе болып табылады. Үздіксіз
білім беру жүйесі адамның өмір бойы жалпы жүйеден, жүйелеп білім алуына
бағытталған, білім беру мекемелерінен тұрады. Осы жүйеде мемлекеттік,
мемлекеттік емес, жалпы қоғамдық базалы және қосымша білім беретін
мекемелердің өзара байланысынан құрылған. Білім беруді тұтас басқару
жүйесі: білім беру министрлігі, академиясы, мемлекеттік және мемлекеттік
емес жоғары мектеп-университеттер, институттар (магистратура,
докторантура), департаменті, қосымша білім беру мәдени-тәрбие ұйымдары,
білімді жетілдіру иституттары, білім беру департаменті-аймақтық, облыстық,
қалалық, аудандық, ауылдық- орта білім лицей, гимназия, колледж, толық және
толық емес білім беру-қалалық политехникалық колледж және ауылдық
политехникалық колледждер;
Жалпы вертикал бойынша, мектепке дейінгі, жалпы орта мектеп, кәсіби білім
беру, жоғары мектеп, мамандықты көтеру іс-әрекетінің өзгеруіне байланысты
қайта даярлау, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz