ӘЛЕУМЕТТІК САЛА - ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі Кез-келген елдің экономикасының дамуына әлеуметтік саланың рөлі мен әсерін бағалау маңызды теориялық проблемалардың бірі болып табылады. Әлеуметтік сектордың көрсеткіштерін ескермей, ел мен өңірлердің, сондай-ақ олардың аумағында жұмыс істейтін экономикалық субъектілердің инновациялық дамуының орта мерзімді және ұзақ мерзімді бағдарламаларын практикада жүзеге асыру және ғылыми негіздеу мүмкін емес екені анық. Осыған байланысты, әлеуметтік-экономикалық салдарларды анықтау тұрғысынан әлеуметтік саладағы ұйымдардың жағдайы мен даму проблемаларына, атап айтқанда, кез-келген шаруашылық жүргізуші субъектінің маңызды компоненттерінің бірі ретінде олардағы еңбек қатынастарын реттеу механизміне барабар бағалау қажет.

"Әлеуметтік сала" ұғымы әртүрлі контексте әр түрлі қолданылады. Экономикалық ғылымда ол белгілі бір салалар тобын білдіреді: білім беру, денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және халыққа қызмет көрсету, тұрмыстық қызмет көрсету, мәдениет, өнер, ғылым, басқару органдары. Әлеуметтік саясат азаматтардың әл-ауқатын анықтайтын ұйымдар мен процестерге бағытталған.

Әлеуметтік саясат саласына Әлеуметтік сала салаларынан басқа, қоғам мүшелері арасында кірістерді бөлу, отбасылық қатынастар, табиғатты қорғау қызметі және т. б. кіреді. Тиісінше, әлеуметтік саланың экономикасы әлеуметтік саясаттың барлық объектілерін, мақсаттары мен құралдарын экономикалық қарастырумен салыстырғанда нақты анықталған шеңберге ие. Әлеуметтік саланы зерттеу пәні жоғарыда аталған салалық жүйелердегі шығындар мен нәтижелерді өлшеумен байланысты процестердің, қатынастардың, институттардың ерекшеліктері болып табылады. Бұл салалар оларды экономиканың басқа бөліктерінен ерекшелейтін нақты экономикалық сипаттамаларға ие. Ерекшелік биржалық қатынастардың айқын көрінуінде, әлеуметтік қызметтерді ұйымдастырудағы мемлекеттің жоғары рөлінде, мемлекеттік реттеу мен қаржыландыру формаларында және олардың нарықтық механизмдермен үйлесуінде, коммерциялық емес ұйымдардың басым болуында көрінеді. Мұның бәрі арнайы зерттеуге лайық.

Экономиканы қай жағынан алып қарасақ та, олардың барлығы экономикалық өсу мәселесiне алып келедi. Бұл мәселенiң өзектiлiгi халықтың тұрақты өсуiне, өмiр сүрудiң жоғары деңгейiн қамтамасыз ету болып табылады. Экономикалық өсу ұғымын бiз ылғида ұзақ мерзiмде қарастырамыз. Өйткенi, қысқа мерзiмде өндiрiс факторлары тұрақты болып келедi. Осылайша, экономикалық өсу толық жұмысбастылық жағдайындағы потенциалды өнiм өндiру деңгейiнiң ұзақ мерзiмдегi қарқыны болып табылады.

Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты.

Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және соны жүзеге асыру үшiн мемлекеттiк бағдарламалар немесе стратегиялар қажет /1/.

Экономикалық өсу әдетте ЖIӨ-нiң нақты өсуiмен бағаланады және оның өсу қарқынымен тiкелей байланысты. Экономикада құлдырау және өркендеу кезеңiне байланысты өсудiң екi аспектiсi болады: өсу нәтижесiнiң бұрынғы деңгейiне жету және одан асып кету. Қазақстан экономикасы қазiр экономикалық өсудiң қайта жандану кезеңiнде өмiр сүрiп отыр. Мұндай 70 жыл бойы мүлде басқа көзқараста болып келiп, ендi оған керiсiнше нарықтық экономикаға өту кезiнде мемлекеттiң, яғни макроэкономикалық реттеудiң алатын орны үлкен болуы керек.

Мiне осыдан келiп мен жұмысымның тақырыбын «Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік сала: қазіргі жай - күйі және даму мәселелері» деп алдым.

Бұл тақырыпты алудағы мақсатым жұмыс барысында жалпы әлеуметтік саладағы бағдарламалардың әдiстемелiк негiзi және оның Қазақстандағы ерекшелiгiн қарастыру, сондай-ақ дамушы елдердiң жоғары экономикалық өсуге қол жеткiзген жетiстiктерiн талдап, оны ұлттық экономика дамуына тиiмдi жақтарын көрсету, сонымен қатар, экономикалық өсуге басты бағыт болып саналатын Қазақстан Республикасының бүгiнгi таңдағы атқарып отырған индустриялы - инновациялы дамуы туралы тоқталу.

Жұмыс барысындағы мiндеттерiме келетiн болсақ, елдiң тұрақты экономикалық өсуiне керi әсерiн тигiзiп отырған мәселелердi анықтау және оның шешу жолдарын табу, ол үшін келесі мәселелерді:

- Әлеуметтік сала - экономикалық өсудің негізгі факторы ретінде: түсінігі, факторлары мен типтерін қарастыру;

- Әлеуметтік сфераны реформалаудың әлемдік тәжірибесін анықтау;

- Қазақстанның экономикалық дамуы сфераның қазіргі жай-күйі мен стратегиялық жоспарының дамуын талдау;

- Әлеуметтік саладағы қаржы ресурстарының құрылуын ұарастыру;

- Білім беру сапасын арттыру мен халықты медициналық көмекпен жаппай қамту стратгиясын қарастыру;

- Ұлттық денсаулық сақтау жүйесінің қаржылық тұрақтылығы мен зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін одан әрі жаңғырту;

- Шартты әлеуметтік қолдаудың тиімді жүйесі арқылы кедейлікті қысқарту мен ана мен баланы кешенді қолдау бағдарламасын ашып көрсету;

Тиімді жұмыспен қамтудың негізі ретінде қауіпсіз жұмыс орындары мен үйлесімді еңбек қатынастарын реттеу жолдарын қарастыру негізіг міндеті болып табылады.

1 ӘЛЕУМЕТТІК САЛА - ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ

1. 1. Әлеуметтік сала - экономикалық өсудің негізгі факторы ретінде: түсінігі, факторлары мен типтері

Осы замандағы экономикалық теорияда, әдетте экономикалық өсу деп, өндіргіш күштердің ұзақ мерзімдік дамуымен байланысты өндірістің нақты көлемінің табиғи дәрежесінің ұзақ мерзімдегі өзгерістерін атайды. Осы жағдайда талдаудың пәні өндірістің потенциалдық көлемінің өсуі болып табылады. Ал осы өсу, тепе-теңдіктің бір ұзақ мерзімдік болмысынан, оның келесі болмысына қозғалыс деп тұжырымдалады.

Осындай жағдайда экономикалық өсуге және ұсыныс факторларына басты назар аударылады. Нақты экономикалық өсуді талдағанда зерттеу пәні тек экономикалық динамиканы белгілейтін факторлармен шектелмейді, оған салалық және ұдайы өндірістік пропорциялар, экономикалық өсу процесіндегі институционалдық құрылымдардың пропорциялары, өсу қарқынын өсіру немесе тежеудің мемлекеттік саясаты, өндірістің нақты көлемінің оның потенциялдық көлемінен аз болуының себептері және т. б. жатады. Нақты экономикалық өсудің мәні - экономиканың негізгі қайшылығын жаңа дәрежеде шешу және ұдайы өндіру болып табылады: өндірістік ресурстардың шектелуі мен қоғамдық қажеттердің шексіз болуының арасындағы осы қайшылықты шешудің негізгі екі түрі бар: біріншіден, өндірістік мүмкіндіктерді көбейту арқылы, екіншіден, бар болған өндірістік мүмкіндіктерді пайдалану тиімділігін жоғарылату және қоғамдық қажеттіктерді дамыту арқылы. Бірақ осымен процесс бітпейді: дамудың әрбір жаңа кезеңінде өндірістік мүмкіндіктердің молаюымен байланысты қоғамдық қажеттердің барлығы қамтамасыз етілмейді. Қоғамдық қажеттіктер, оларды қаматамасыз ететін өнімдердің өндірісін осы елдің өндірушілері немесе импорт жасалған өнімдердің жеткізушілері игергеннен кейін пайда болады. Бірақ осыған қарамастан, қоғамдық қажеттіктер өндірістік ресурстарға қарағанда біріншілік, жетекші болып табылады. Өйткені, пайда болған қажеттілік бірте-бірте жаппайылыққа айналады, ал бұл жағдай өндірістің үздіксіз дамуын талап етеді.

Экономикалық теорияда экономикалық өсудің көрініс формалары туралы екі бағыт орын алған. Экономикалық өсу деген ЖҰӨ (ҰТ) нақты көлемінің өсу шапшандылығымен өлшенетін немесе осы көрсеткіштердің бір адамға шаққандағы өсуінің (көбеюінің) шапшаңдығымен өлшенетін, белгілі мерзімде ұлттық экономиканың дамуының қорытынды сипаттамасы деген түсінік кең тараған. Әдетте экономикалық өсуді өлшеудің қандай әдісін қолданатыны зерттеудің мақсаттарымен байланысты болады. Экономикалық өсудің бірінші әдісі көбінесе елдің экономикалық потенциалының молаю шапшаңдығын бағалау үшін қолданылады, екінші - халықтың әл-ауқатының динамикасын талдағанда, немесе әр елдер мен региондардағы тұрмыс дәрежесін салыстырғанда қолданылады. Бүгінгі күні өсу теорияларында өлшеудің екінші әдісі көбірек қолданылады. Экономикалық өсу деп халықтың санының өсу шапшаңдығынан нақты ұлттық табыстың өсу шапшаңдығының артық болуына әкелетін, ұлттық экономиканың дамуы деп түсініледі.

Экономикалық өсуді өндірістің нақты көлемінің өсуі шапшаңдығы жағынан қарағанда, әдетте экономикада күрделі құрылымдық немесе институционалдық өзгерістер орын алмайды деп тұжырымдалады. өндірістің құрылымы мен институционалдық орта қалыптасып болған және өзгерістер жоқ, тұрақты деп есептеледі. Дамудың осындай сипаты, тұтастық қасиеттері бар және сыртқы ортамен үйлесімді өзара әсер ететін экономикалық жүйелерге тән болады. Ұзақ мерзімді уақыт деп әдетте негізгі капиталдың өмірлік циклына тең уақыт түсініледі. Осындай тұжырым экономикалық өсудің неокейнстік және неоклассикалық теорияларына тән болады.

Басқаша тұжырым экономикалық даму, ұдайы өндірістік, индустриалдық және постиндустриалдық теорияларда қолданылады. Бұл теориялар «тым ұзақ» мерзімдегі экономикалық динамиканың мәселелерін зерттеп, талдайды. Осы мерзімде үкіметтің негізгі институттары, басқару, инфрақұрылым объектері, экономикадағы құрылымдық өзара байланыстар және оның сыртқы ортамен байланысы - осылардың барлығы өзгеріске ұшырайды.

Тым ұзақ мерзімді экономикалық өсуді зерттеудің екі негізгі ерекшеліктері болады:

Экономикалық өсу экономикалық дамуының құрамды элементі деп есептеледі. Ол, бір жақтан, дамудың циклдық сипатына дем береді, екінші жағынан, өзі құлдырау мен депрессияның кезінде дайындалған өзгерістердің нәтижесі болып табылады. Сондықтан негізгі назар экономикалық өсуге емес, экономикадағы глобалдық өзгерістерге, осылардың жаңа сапаға айналуының тұрақты тенденциялары мен заңдылықтарына аударылады.

Макроэкономикалық өзгермелі көрсеткіштерімен қатар, экономикалық дамудың микроэкономикалық, салалық және индустриалдық негіздері, кәсіпкерліктің мәселелері; өндірушілер, тұтынушылар және мемлекеттің және үкіметтің мүдделерінің қайшылықтары, жаңа экономикалық құрылымдардың қалыптасуы зерттеледі.

Халықтың әл-ауқатын көтеру және ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету - экономикалық өсудің негізгі түпкі мақсаттары болып табылады. Экономикалық өсудің негізгі мақсаты материалдық әл-ауқаттың жоғарылауы болып табылады, осының құрамы:

Орта есеппен бір адамға келетін ұлттық табыстың өсуі. Бұл мақсатқа жетуді ұлттық табыстың (ҰТ) жан басына шаққанда келетін өсу шапшаңдығын көрсетеді.

Бос уақыттың көбеюі. Бұл елдің нақты ЖҰӨ немесе ҰТ көрсеткіштерінде орын алмаған. Сондықтан, осы мақсатқа жету дәрежесін бағалағанда, байқалып отырған мерзімде жұмыс аптасы мен жұмыс жылы қысқарғанына, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек әрекеттерінің жалпы ұзақтығына назар аудару керек.

ҰТ халықтың әр топтарының арасында бөлінуін жақсарту.

Шығарылған тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсартып, түрлерін көбейту.

Көпсалалы «өндірістің тиімділігі» деген түсінікті құратын жағдайлардың барлығының жақсартылуы экономикалық өсудің тиімділігі болып табылады. Осыған жататындар:

тауарлар мен қызметтердің сапасының жақсаруы, олардың отандық және әлемдік нарықта бәсекелік қабілетінің жоғарылауы;

бұрын қанағаттандырылмаған қажеттерді қамтуға мүмкіндік беретін, немесе оларды тым жақсы қамтуға мүмкіндік әкелетін жаңа тауарлар өндірісін игеру;

халықаралық еңбек бөлінісі жүйесіндегі елдің территориялық артықшылығымен есептесе отырып, өндірістің мамандану мен кооперациялануын жетілдіру;

басқару шеберлігін жоғарылату арқылы және фирманың ішіндегі еңбек өнімділігін ынталандыру үшін тиімді мотивация қолдану арқылы, «Х-тиімді еместікті» жою;

өндірістік ресусртардың салалық және елдің аймақтары бойынша аллокациясын жақсарту;

жаңа технологиялар игеру.

Экономикалық теорияда «экономикалық өсудің сапасы» деген түсінік оның әлеуметтік бағытталуының күшеюімен байланыстырылады. Экономикалық өсудің сапасын құрушылар:

халықтың материалдық әл-ауқатының жақсаруы;

адамның гармониялық даму негізі деп қаралатын бос уақыттың көбеюі;

әлеуметтік инфрақұрылым салаларының даму дәрежесінің жоғарылауы;

адам капиталына инвестицияны өсіру;

адамдардың еңбек және өмір жағдайларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

жұмыссыздар мен жұмысқа қабілеті жоқтарды әлеуметтік қорғау;

еңбек нарығында ұсыныс көлемінің өсуі жағдайында жұмыспен толық қамтуды қолдау.

Экономикалық өсудің факторлары деп өндірістің нақты көлемінің көбею масштабын белгілейтін құбылыстар мен процестер белгілейтін өсудің тиімділігі мен сапасының жоғарылау мүмкіндіктерін атайды.

Факторларды экономикалық өсуге әсер етуіне байланысты тікелей және жанама деп бөледі. Тікелей факторларға экономикалық өсудің физикалық мүмкіндігін белгілейтіндер жатады. Жанамаға осы мүмкіндіктерді ақиқатқа айналдыратын факторлар жатады.

Тікелейді бес негізгі факторлар құрайды, олар жиынтық өндіріс пен ұсыныстың динамикасын тікелей белгілейді:

еңбек ресурстары санының көбеюі және сапасының жоғарылауы;

негізгі капитал көлемінің өсуі және сапалық құрамының жақсаруы;

өндіріс технологиясы мен ұымдастырылуының жетілдірілуі;

шаруашылық айналымына тартылған өндіріс ресурстарының саны мен сапасының өсуі;

қоғамдағы кәсіпкерлік қабілеттердің өсуі.

Жанамалар құрамына мынадай ұсыныс факторлары жатады: нарықтың монополиялану дәрежесінің төмендуі, пайдаға салынатын салықтың азаюы, несие алу мүмкіндіктерінің көбеюі және т. б. Жанамаларға сұраныс пен бөлу факторлары да жатады.

Сұраныс факторлары өсіп келе жатқан өндіріс көлемінің өткізу мүмкіндігін белгілейді. Сұраныс факторларының маңыздылары: тұтынулық, инвестициялық және мемлекеттік шығындардың өсуі, жаңа нарықтар игеру нәтижесінде немесе әлемдік нарықта ел өнімінің бәсекелік қабілетінің өсуі нәтижесінде экспорттың кеңеюі.

Егер сұраныстың динамикасы нақты өндіріс көлемінің табиғи дәрежесінің ұлғаюынан төмен болса, онда экономикада өсу шапшаңдығының құлдырауы немесе өсудің рецессиясы деген жағдай орын алады.

Экономикалық өсуге әсер ететін бөлу факторлары:

өндірістік ресурстардың салалар, кәсіпорындар және елдегі аймақтар бойынша нақты аллокациясы;

қоғамда орын алып отырған табыстарды шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында бөлу тәртібі.

Бұл факторлар экономикалық жүйенің өсу қабілетіне және оның тиімділігіне әсер етеді.

Экономикалық өсу потенциалын жүзеге асыруда табыстарды бөлу тәртібі де маңызды рөл атқарады. Ол осы қызметін тек жұмысшыларды еңбек өнімділігін арттыруға ынталандырған болса атқарады. Басқа сөзбен айтқанда, экономикалық потенциалдың мүмкін қарқынмен өсуі үшін өндіріс факторларының меншік иелерінің табысының өсу шапшаңдығы олардың өнімділігінің өсу шапшаңдығына тең болуы қажет.

Экономикалық өсудің типіне байланысты, өнімнің өсу шапшаңдығы мен өндіріс факторлары көлемі өзгерістерінің арасындағы сәйкестік әр түрлі болуы мүмкін. Теория жағынан экономикалық өсудің негізгі типі болады: экстенсивтік және интенсивтік.

Экономикалық өсудің экстенсивтік типінде, материалдық игіліктер мен қызметтер көлемінің молаюы ұсыныстың тікелей факторларының көпшілігін қолдану арқылы жүреді: жұмыскелерді, еңбек құралдарын, жерді, шикізатты, отын-қуат ресурстарын және т. б. Экстенсивтік өсуде өндірістің нақты көлемінің өсу қарқыны мен оны жасауға жұмсалған жиынтық шығындардың өсу қарқынының арасындағы пропорциялар тұрақты болып сақталады.

Экономикалық өсудің интенсивті типі керісінше сипатталады - өндірістің кеңеюі өсудің тікелей факторлары сапасының жетілдірілуі арқылы жүзеге асырылады: прогрессивтік технологияларды қолдану, жоғары квалификациясы мен жоғары еңбек өнімділігі бар жұмысшы күшін пайдалану арқылы және т. б. Осы жағдайда өндірістің нақты көлемінің өсу қарқыны нақты жиынтық шығындардың өзгеру қарқынынан артық болып отырады.

Экономикалық өсудің типтерге бөлінуіне сәйкес, өсудің тікелей факторлары негізгі екі топқа бөлінеді - экстенсивтікке және интенсивтікке.

Нақты өмірде экономикалық өсудің экстенсивтік немесе интенсивтік типтері таза түрде болмайды. ҒТП жетістіктерін енгізу негізінде жүзеге асырылатын, өсу факторларын сан жағынан жетілдіру, қашан болмасын өндіріс құрал-жабдықтарына және жұмысшы күшіне инвестициялар салымын жасауды талап етеді. Жұмысшы күші мен құрал-жабдықтардың өсуі, олардың сапалық сипаттамаларына өзгеріс енгізеді. Сондықтан нақты экономикалық өсуді талдағанда, оның теориялық үлгісін емес, өсу типтерін басымырақ экстенсивтік және басымырақ интенсивті деп бөледі.

Осы заманда экономикалық өсуді типке бөлу, өсудің интенсивтік факторларының нақты ЖҰӨ (ТҰӨ) өсіміндегі үлесіне сәйкес жүргізіледі. Егер өсудің интенсивті факторларының нақты ЖҰӨ үлесі 50 % артық болса, онда экономикаға өсудің басымырақ интенсивтік типі тән болады. Керісінше, егер нақты ЖҰӨ өсіміндегі интенсивтік факторлардың салмағы ЖҰӨ жалпы өсімінің 50 % төмен болса, онда экономикалық динамикаға өсудің басымырақ экстенсивті типі тән болады.

Өндірісте қолданылатын еңбек пен капиталдың сәйкестігін белгілейтін макроэкономикалық көрсеткшітердің өзгерістеріне әсер етуіне байланысты, ҒТП бірнеше типке бөлінеді.

Егер ҒТП дамуында еңбектің капиталмен жабдықталуының әрбір белгіленген шамасына (К/L-const) өндіріс факторларының шекті өнімділігінің ылғи бір ғана көрсеткіші (шамасы) сәйкес келсе, онда Хикс бойынша бейтарап ҒТП орын алады.

Егер еңбектің капиталмен жабдықталуы белгіленген жағдайда шекті еңбек өнімділігі капиталдың шекті өнімділігінен тез өсіп отырса, экономикаға еңбекті үнемдейтін техникалық прогресс тән болады. Керісінше жағдайда - шекті еңбек өнімділігінің өсу қарқыны мен шекті капитал өнімділігінің арақатынасы керісінше болғанда, ҒТП капитал үнемдейтін типі орын алады.

Егер ҒТП дамуында белгіленген еңбек өнімділігінің орта дәрежесіне еңбектің шекті өнімділігінің бірдей шамасы сәйкес келсе (Yt/Lt-const, сондай-ақ DYt/DLt-const), онда осындай тип Солоу бойынша бейтарап деп аталады. Егер капиталдың шекті өнімділігі тұрақты болғанда (DYt/DКt-const) оның орташа өнімділігі де (Yt/Кt тұрақты болса), Харродтың пікірі бойынша, техникалық прогресс бейтарап деп аталады.

Егер тепе-теңдіктің статикалық үлгісі осы болмысқа жету шартына анықтауға бағытталса, немесе, салыстырмалы статиканың графикалық үлгісі тепе-тең алғашқы болмысы мен жаңасын сылыстырумен айналысқан болса, тепе-теңдік өсудің үлгісін жасаудың мақсаты даму процесінде тепе-теңдікті қамтамасыз етудің шарттарын анықтауға болып табылады. Бұлар тренд траекториялары деп аталады. Нақты экономика осының бойымен қозғалып отырады.

Өсудің тепе-теңдік үлгілерінде дамудың тепе-теңдік траекторияларын тұрақты және тұрақты емес деп бөледі. Егер тепе-теңдік траекториясынан экономика ауытқыса, бірақ біраз даму мерзімінен кейін қайтып осы тепе-теңдікке оралған болса, онда осындай тепе-теңдік траекториясы тұрақты болады. Егер бір траекториямен экономика бір сәтте тепе-теңдікке жетіп шексіз ұзақ мерзім қозғалыста болатын болса, мұндай балансталған өсу траекториялары тұрақты болмайды, егер оның ішкі құрылымы немесе бастапқы даму шарттары өзгермесе қаншама аз түрткі болса да оның тепе-теңдік болмысы бұзылады да экономика өз күшімен (өндірушілер мен тұтынушылардың өзара әсерлерінің негізінде) ешқашан тепе-теңдік траекторияға қайтып оралмайды, ол одан алыстай береді.

Тепе-теңдік өсу үлгілері тепе-теңдік траекториялардың қасиеттерін (олардың тұрақтылығы және тұрақты еместігі) зерттеуге бағытталған және олар ауытқу жағдайында экономикалық жүйені тепе-теңдік траекториясына қайтару шарттарын анықтау үшін қолданылады. Осы үлгілердегі нақты экономикалық жүйелердің өзгерулерінің ықтималдық тенденцияларын болжауға бағытталған өсу үлгілерінен айыра білу керек.

Өсудің жабайы неоклассикалық үлгісі. Өсудің неоклассикалық үлгілері дамудың стационарлық жағдайында трендтік траекторияларды зерттеу үшін қолданылады. Дамудың стационарлық тәртібі жетілген бәсеке жағдайында және өсу процесінде макроэкономикалық статикалық тепе-теңдік өзін-өзі ұдайы өндіреді деп тұжырымдайды. Базалық өзгермелі үлгілер бірдей шапшаңдылықпен өзгереді, ал олардың өзара байланыстары байқалып отырған мерзімде, оның қандай уақытын алсақ та тұрақты болады. Осы жағдайда әңгіме «динамикалық статика» туралы болып отыр: дамудың болашақтағы сипаты оның бүгінгі сипатында болады. Осылайша, динамикадағы тепе-теңдік те статикадағы тепе-теңдік сияқты жүзеге асырылады. : өндірушілердің өз өнімінің бағасын толық білуінің негізінде, өнімдер мен ресурстардың икемді бағалары икемді проценттік ставка (өсім ақысы) арқылы жинақтар мен инвестицияларды қолма-қол теңестіру негізінде барлық өндірушілердің тәртібін жоғарылатын өндіріс факторларының шекті өнімділігіне пропорционалды түрде табыстарды көбейту негізінде.

ҒТП үлгілеріне жүргізілген талдаудың көрсетуі бойынша, жетілген бәсекенің өзі де экономикалық өсу процесінде тұрақты тепе-теңдікті автоматты түрде ұстап тұруы техникалық прогрестің кез келген типінде жүзеге асырылуы мүмкін емес. Мұндай мүмкіндік тек ҒТП-тің Харрод көрсеткен бейтарап жағдайында ғана пайда болады. ҒТП-тің басқа типтерінде қосымша шарттар қажет болады.

Динамикалық тепе - теңдіктің неокейнстік үлгілері. Дж. Кейнстің концепциясы бойынша, жұмыспен толық қамтылған жағдайда, макроэкономикалық тепе - теңдікке жету үшін, егер ЖҰӨ - нің барлық көлемін өткізу үшін тиімді сұраныс жетімсіз болса, мемлекеттік бюджеттің тапшылығын көбейту арқылы және мемлекеттік қарыздың өсуі арқылы қосымша инвестициялар жасау қажет.

Қосымша инвестициялар мультипликатор негізінде қосымша тұтыну заттарына туынды сұраныс жаратады. Бұл ұлттық өндірістің барлық табиғи көлемін өткізуге және жұмыспен толық қамтуға мүмкіндік береді. Осыдан кейінгі экономиканың жағдайы Дж. Кейнстің назарынан тыс қалған, өйткені оның зерттеуі қысқа мерзіммен шектелген болатын.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.