Ламиидтер класс тармағы (Lamiidae). Айлауықтар тұқымдасы (лат. Boragіnaceae)

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Ламиидтер класс тармағы (Lamiidae).
Айлауықтар тұқымдасы (лат. Boragіnaceae) - бір, екі немесе көп жылдық шөптесін өсімдіктер.
100-ге жуық туысы, 2000-дай түрі бар. Қазақстанда айлауықтар тұқымдасының 40 туысы, 130-дай түрі кездеседі. Сабағы цилиндр тәрізді, оған жай жапырақтары кезектесіп орналасады. Жапырағының сыртын қалың түк басқан. Гүлшоғыры бұйра, кейде қос бұйра. Толық жетілгенде жазылып, шашақ гүлшоғырына ұқсайды. Әрбір гүлінің 5 тостағанша және 5 күлте жапырақтарының негізі кірігіп, түтік түзеді. Аталығы 5, аналығы біреу болады, ол екі жеміс жапырағынан тұрады. Алдымен екі ұялы, кейін жалған пердемен бөлініп төрт ұялы, әр ұясында бірден тұқым бүршігі жетіледі. Жемісі - 4 жаңғақша. Жемістері гүл қасы жапырақшаларының қасаңданып кеуіп кеткен түкті өсінділері арқылы мал жүніне жабысып таралады. Айлауықтар тұқымдасы негізінен бал беретін және бағалы дәрілік өсімдіктер. Оның көптеген түрінің гүлінен ара бал жинайды. Бояғыштар жасау үшін де пайдаланылады. Мал сүйсініп жемейді.
Ерінгүлділер, немесе таукалакайлар тұқымдасы (губоцветные, или яснотковые) -- Labiatae, Lamiaceae
Тұқымдасқа 4 мындай түр жатады (200-ден астам туыс). Көпжылдық және біржылдық шөптесін өсімдіктер, жартылай бұталар, сиректеу бүталар. Антарктидадан басқа құрлықтардың барлығында өседі, бірақ түрлерінің ең көп тараған жерлері Жерорта теңізі жағалауының, Алдыңғы және Орта Азияның ш өлді және шөлейт аудандары. Сабағы 4- қырлы. Жапырақтары кезектесіп орналасады. Жапырақтары қарапайым (жай жапырақтар), қосалқы жапырақшалары болмайды. Сабақтары мен жапырақтары безді түктермен немесе қабыршақтармен жабылған, олар эфир майларын бөліп шығарады. Гүлшоғыры әртүрлі тирстен тұрады. Гүлдері зигоморфты, көп жағдайда екі ерінді, сиректеу актиноморфты гүлге өте жақын болады. Тостағанша жапырақшалары біріккен, қоңырау тәрізді, түтік тәрізді немесе екі ерінді, әдетте 5-мүшелі. Күлтесі барлық уақытта 5-мүшелі. Желектердің бірігуінің нәтижесінде күлтенің төменгі жағы трубка ал жоғарғы жағы отгиб (күлте алақаны) түзеді. Қалыпты жағдайда отгиб екі ерінді болады, жоғарғы ерін 2 желектен, ал төменгі ерін 3-желектен түрады. Сиректеу ол 4-мүшелі немесе бір ерінді болады. Түтіктің іші жалаңаш және жылтыр немесе аталықтардың біріккен жерінен сәл төмендеу түктердің (үлпектердің) шеңбері болады. Осы бейімделушіліктің болуы немесе болмауы -- аса маңызды систематикалық белгі болып табылады. Андроцейі күлтенің трубкасына бекінген 4 аталықтан түрады, оның 2 үзын, 2 қысқа болады. Андроцейі 2 аталықтан түратын туыстарыда кездеседі. Гинецейі барлық уақытта 2 біріккен жеміс жапырақшаларынан тұрады. Гүлтүйіні жоғарғы, бірақ 4- үялы (бөліп тұратын пердесінің 2-жалған), өр ұяда 1-ден түқымбүрі болады. Аналықтың мойны біршама үзын болады және 2-жақтаулы аналық аузымен (2-лопостным рыльцем), аяқталады.
Жемісі 4 жаңғақшаға бөлінеді. Тауқалақайлар тұқымдасына жататын өсімдіктер бойында көп мөлшерде, жағымды иіс шығаратын эфир майының болуына байланысты парфюмерия өндірісінде (розмарина -- Rosmarinum және лаванда -- Lavandula), тамақ өнеркәсібінде (мускат шалфейі -- Salvia sclarea) және медицинада (бұрыш жалбызы -- мята перечная -- Mentha piperita, сасықшөп -- пустырник -- Leonurus, шалфей туысьшың түрлері -- Salvia, насыбайгүл -- базилик -- Ocimum, жебір -- тимьян -- Thymus) кеңінен қолданылады. Кейбір өсімдіктер сәнді болып келеді, сондықтанда оларды гүл өсіру шаруашылығьшда (в цветоводстве) пайдаланады (шалфей блестящий -- Salvia splendes дәрілік, сайсағыз -- иссоп лекарственный -- Hyssopus officinalis). Мындай түрлері арамшөптер больш табылады: ақ тауқалақай (Lamium album), қайызғақшөп туысының түрлері (чистец Stachys), пикульник (Galeopsis) және басқалар.
Алқрлар тұқымдасы (пасленовые) -- Solanaceae
Алқалар түқымдасының 2300-дей түрі бар (85 туыс). Ортаңғы ендіктерде олар негізінен шөптесін өсімдіктер болып келеді. Сиректеу жартылай бүталар, кейде тіптен бүталар. Тропикалық елдерде, әсіресе Оңтүстік Америкада өрмелеп өсетін бүталары мен ағаштары басым болып келеді. Жапырақтары кезектесіп орналасады, жапырақ серіктері (қосалқы жапырақшалары) болмайды, жапырақтары жай, жапырақтақталары түтас немесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.