Ұлттық салт-дәстүрлердің жаңарған түрлері, жаңа заман туғызған салт-дәстүрлердің тәлімдік мәні

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Ұлттық салт-дәстүрлердің жаңарған түрлері, жаңа заман туғызған салт-дәстүрлердің тәлімдік мәні

К.Ж.Қожахметованың пікірінше, қазақтың халықтың педагогикасындағы дәстүр - қарым-қатынас нормалары, бірақ өзегінде Тәуке хан заңы, шариғат заңы, мүлікзаңы, Жетіата, Әмеңгерлік, Неке, Мұрагер заңы сияқты ата заң болғандықтан салттан өзгешелігі бар. Ұлттық дәстүрді құрметтеуді де бекіткен қазақ заңдары (Қасым ханның каска жолы, Жеті жарғы-) ұлттық салт, әдет-ғүрып, дәстүрлерден көрініс табады. Шариғат бойынша неке заңын бүзған әйелдің төбесінен қырық шелек су құяды. (М.Жүмабаев. Шол-панның күнөсі).
Дастархан басындағы тәртіп ережелері: тамақ ішер алдында, тамақ ішіп болған соң кол жуу, т.б. Арам іс: Бетке ұру , жан-жануарларды ұру, себепсіз зияны жоң жәндіктерді өлтіру, жануарлар айқасын ұйымдастыру, емшектегі баланы ұру, ата-ананы қорлайтын істер, қызды еркінен тыс күйеуге беру, ерлі-зайыптылар ара-сындағы түсіністікті бұзатын әрекеттер, өсек айту, тойымсыздық, т.т. ережелер шариғат негізіне ізгі ойлар алынғанын көрсетеді.
Мысалы, ата-ананы, үлкенді ққрметтеу, Отан алдындағы парыз, көршілер арасындағы қарым-қатынас, байғазы, көрімдік, сүйінші, кәде сұрау, құрдастық қалжың, сәлем беру, ат тергеу, құда түсу, құйрық беру дәстүр деп есептелген. Дәстүрдің аясы кең. Дәстүр ұжымда, мектепте сақталады. Мысалы: мереке, салтанатты шеруге шығу, Әнүранды айту. Ғылымда, әдебиетте, өнерде, мектепте, әскерде салт емес, дәстүр бар. Оларды пайдалану арңы-лы балаларға көптеген козңарастар, ересек адамдардың іс-әрекеттерінің себептері жөне оларға қойылатын талап-тар неғүрлым түсінікті бола түседі, олар арңылы адам ең басты керекті рухани сапа - адалдың, шыншылдық, кара-пайымдылық, еңбексүйгіштік, үқыптылың сынды адам-гершілік нормаларды саналы түрде қабылдайды. Дөстүрлерге сүйене отырып және сол дәстүрлер аясында әрекет ету жас үрпаққа өз қүрбы-қүрдастарымен, халық-тың аға өкілдерімен тіл табыса білуін, іс-әрекетте коп күш пен уақыт жүмсамай, неғүрлым тезірек табыстарға жетуін жеңілдетеді.
Сондықтан адамдардың рухани байлығы - адамдар-дың білімділігі, ана тілін білу жене мәдени деңгейі, адамгершілік сезімталдылығы, эстетикалық жағынан дамыған жеке дүниетанымдың ой-өрісінің негіздері адамдардың ең алдымен өз халқының үлттық өдет-ғүрыптары мен дөстүрлерін игеру жөне оларға тікелей іс жүзінде ңатысу үдерісінде ңалыптасуы тиіс. Әдет, ғүрып, ишара, тыйым, дағды, ым - бөрі де осы салт-дөстүр мүхитының салалары мен тармақ тамшылары болып саналады.
Әрине, барлың дөстүрлерді асыра дөріптеуге болмай-ды. Дәстүрдің халық тарихында үлкен маңызы бар. Дөстүрлер үлттық санамен, үлттың намыспен, үлттың патриотизммен, интернационализммен байланысты үлттың сезімдерді дамытуға жөрдемдесугетиіс. Мүндай негіз болмай, өз халңының өзіндік ерекшелігін сезінбей, өзге халыңтың өзгешелігін түбегейлі түсіну мүмкін емес. Мүндай негіз тәрбие үдерісінде қалыптасады. Әрбір үлттың төрбиелеу мен оңыту саласында өз жетістіктері мен табыстары да, сондай-аң олқылыңтары да бар. Бүл арада біз бір халыңңа, мәселен қазаң халқына ғана төн жетістіктерді, атап айтсақ, қазақтардың отбасында төрбие-леу жүйесі, туысаралық қатынастар ерекшеліктері, ңазақ-тың ңолөнер кәсіпшілігі түрлеріне үйретудің әдістемелік ңағидаларын осы халықтың талаптарына, рухына ғана пайдаланылуын ңалаймыз. Әрбір адам алдымен өз хал-ңының перзенті, туған жеріне жан-төнімен берілген адал азамат екенін, үлтының болашағы өзіне байланысты екенін естен шығармаған жөн
Өз тіршілігінің сан ғасырлық тарихының ішінде ңазақ халқы тәрбие саласында мол тәжірибе жинақтады. Оның негізінде белгілі өдет-ғүрыптар мен салт-дөстүрлер қалыптасты.
Салт отбасына, ру, тайпаға тән.
Дөстүр нормалары - жеті атаны білу, жеті атаға дейін ңыз алыспау, туыстық ңатынас нормалары. Жеті атаға дейін жаңсы білудің әдептілікке өсері мол болды. 7 ата - 7 үрпақтың түзілуі 175-210 жылды қамтыған. Жеті ата, ата-тек әулет деп аталған. Жеті атасын білме-ген - жетесіз, Жылқы жеті тегіне тартып туады, Біреу өкеге тартып туады, біреу өкеден артық туады деп тәрбиенің рөлін жоғары бағалаған.
Адамдардың өндірістегі іс-әрекетінде еңбек дәстүр-лері бар.
Дәстүрден қоғамдық қатынастардың негізгі принцип -тері тольщ көрінеді. Қоғамдағы қатынастарда үлкендерді қүрметтеу, ңонаңжайлылың дәстүрлері сақталған. Қүдайы қонақ дегеніміз алыстан келген қонаң болған. Олардың ішінде көптеген салт, ғүрып, рәсімдер бар.
Материалдық мәдениет саласындағы дәстүрлер -көшпелілердің киіз үйі, үлттық тағамдар, үлттық киімдер.
Өзге үлттың тілін, салт-дәстүрін білсең - оның жан дүниесін түсінгенің деген халықтың дана сөзі бекер ай-тылмаған. Сан мыңдаған жылдардан бері адамдар ара-сындағы бір-бірімен қарым-ңатынас мәдениеті белгілі бір төртіпке негізделіп, дамып келді. Мүны адамдардың ай-наласындағылармен шынайы қарым-қатынасқа түсуі, тіл табысуы, сыпайы сөйлеуінен көруге болады. Халың-тың қолөнері ісмерлігі, жүғымды дәстүрлік тағылымда-ры арқылы өскелең үрпаңты тәрбиелеудің мәні зор. Соның ішінде, үлттың мейрамдардың көп болуы, оны көп болып бірігіп тойлау халықтарды, үлттар мен үлыстар арасын жақындастырады. Бір үлттың салт-дәстүрінің, жөн-жоралғыларының халық көңілінен шыққан асыл-дарын екінші бір үлттың жылы ңабылдауына септігін тигізеді.
Үлттың, түрмыстың мәдениеттің қүрамына енетін салт-дәстүрлер, әдет-ғүрыптардың негізі дәстүрлі-түрмыс-тық мәдениеттің, адамдардың түсінігі мен ңажеттілік-терінің ықпалымен пайда болған моральдық принцип (қоғамдың өмірдегі адамдар қатынасының нормалары), мінез-ңүлық, жүріс-түрысты реттеуші қоғамдық пікір.
Осындай түжырымға тоқталуға үлттық әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері көмектеседі. Солар арқылы жалпы адамзаттық әлемге аяқ басып, өз халқының игілігін басқа халықтарға жақын да түсінікті ете алады. Оларда халықтың өмір салтының өзіндік ерекшелігіне сәйкес жеткіншек ұрпақты тәрбиелеуге және үйретуге байланыс - ты талаптары қалыптасқан. Әрбір ұрпақ өз кезі мен өткеннің талаптары, обьективті факторлар негізінде жеткіншек ұрпақты өмірге даярлап, оны ата-бабалар дәстүрінде, өмірде жинақталған тәжірибе негізінде тәрбиелеп, оларды мүмкіндігінше терең игере түсінуі керек.
Сыбаға. Құрметті қонаңқа немесе өздерінің жақын-жуығына арнап сақтаған кәделі ет мүшелері сыбаға деп аталады. Балаларға құлақ, жүрек сияқты сыбағалары болады.
Базарлық - алыс сапарға шыққан адамдар көрші-ңолаңдарына, сыйлас адамдарына, жас балаларға ірілі-үсақты сыйлықтар әкеледі. Бұл - жақсы көрудің, сый-ластыңтың белгісі.
Байғазы - балалардың, жастардың жаңа киімі үшін (мысалы, қамшы, шана, ер-тоқым) берілетін ақшалай, заттай сый. Байғазы сүраудың еш артықтығы жоқ. Жең-гелері, шешелері байғазыға байдың қызы деп те айта-ды. Байғазы - балалардың көңіл-күйін көтеретін дәстүр.
Жүмалық. Бүрынғы кездерде дәріс алып жүрген ба-лалар молдаға арнап жүма күндері оған арнаулы сыбаға (ет, қымыз, май, ңүрт, т.б.) әкелетін болған. Мүны жүмалың дейді.
Ер балаға аңыз айттырып, қүда түсу дәстүрі 12-13 жас-та орындалған. Бүл баланың психикасына ықпал етіп, өзін үлкейген екенмін деп сезіне бастағандығын білдіреді. Қызды көруге келген жігіттің әкесіне қалың-дық үнаса, ол сол үйдің төріне ңамшы іліп, белдеуге жорға ат байлаған. Төрге қамшы ілінген соң қыздың басы бос емес, үкі таққан ңыз деген. Қыз әкесі 1-1,5 жыл жігіт жаңтан жаушы келгенше күткен. Келмесе берген затта-рын ңайтарған. Жаушылықңа сөзге шешен, әзіл-ңал-жыңға жүйрік адамды жіберген. Жігіт жағынан келген қүдаларға алдынан арңан керу, беттеріне үн жағу, қол-аяғын таңып, өгізге мінгізу, әйелдердің жаулығын ер-кектердің басына байлау сынды ырымдар жасалған. Қалыңмалға қоса қызға 5 жақсы зат берілген. Олар: сәу-келе, білезік, сырға, көйлек, камзол. Қайын атаға ер-түрманымен ат сыйлаған. Қыздың шешесіне алтын жүзік тарту еткен. Күйеудің келу қүрметіне Қынаменде ойын-сауық кеші үйымдастырылған. Күйеу қашар кәдесі бойынша қыздың жеңгесі күйеу жігітті жасырып, қайын атасының үйіне әкеледі. Күйеу қайын енесіне үш рет иіліп, тәжім етіп сәлемдескен. Ауылдың үлкен әйел-дері күйеудің қолына қасық пен май беріп, жанып түрған отқа май қүйғызған. Қыздың жеңгесі шымыл-дық ашар, қол үстатар, шаш сипатар кәделерін алған.
Жеті ата (өз әкесі, атасы, бабасы және оның арғы ата-бабасының есімдері). Балаға 7-9 жасында әкесінен бастап ағайын-туысын, нағашы жүртын, алыс-жақын-дықты таныстыру, ата-тегін, руын, ел-жүртын білдіру-ге ерекше көңіл бөлінген. Жеті атасын білу заң бол - тан. Ер жігіттің үш жүрты бар, оның шығу тарихын, тегін білу ер-азаматңа парыз деп үққан халық: Жеті атасын білген үл жеті жүртқа жөн айтар деген аталы сөзді арқау етіп, баласына ата тарихын жастайынан жат-татқан, ал ел-жүрт тарихын білу - ер-азаматты ерлікке, елдікке, Отан сүюшілікке баулиды деп үңңан. Әкесі, ата - сы балаға тек жеті атасына дейінгі бабаларының атын жаттатып қана қоймай, олардың кандай адам болғанын, ел-жүрты үшін жасаған ерлігі, өнегелі істері жайында әңгіме еткен. Сол арқылы бала ата дәстүрін жалғастыр-са екен деген мақсат көздеген. Ата, ру тарихын білген жақсы. Бірақ баланы басқа рулардың, елдердің зиялы азаматтарымен таныстырғанжөн. Себебі, Жаңсы көпке ортақ, Жаңсы туса - елдің ырысы, Жақсыда жат-тық жоқ.
Жеті атасын білген үл, жеті жүртқа жөн айтар деп, оларға сенім артып, ата-дәтүрін жалғастырушы түрғы-сынан ңараса, жеті атасын білмегендерге жетесіз деп кінә артып, реніш білдірген. Жеті атаға дейін кыз алыс-пау төртібін бүзбауды қатаң қадағалаған. Некеге отырған бір рудың адамдары қатаң жазаланды Бүл туралы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.