МЕМЛЕКЕТТІК АУДИТ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУ МЕН ҚАРЖЫЛЫҚ АУДИТТІ ЖҮРГІЗУДІҢ АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

МРНТИ 06.35.31.
УДК 336.14
МЕМЛЕКЕТТІК АУДИТ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУ МЕН ҚАРЖЫЛЫҚ АУДИТТІ ЖҮРГІЗУДІҢ АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫ
Г.К. Нургалиева*1, У.К.Джакишева2, Ж.З.Оралбаева3
1,2,3әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті,
г.Алматы, Казахстан
е-mail: zolota08@mail.ru
Түйін. Мақалада еліміздегі мемлекеттік аудиттің, мемлекеттік қаржылық бақылаудың түсініктері, айырмашылықтары қарастырылған. ҚР экономикасының дамуында әлеуметтік-экономикалық жүйелерге түрлі мемлекеттік механизмдердің, мемлекеттік қаржылық бақылаудың қажеттілігі күн санап артуда. Қазақстанда мемлекеттік аудитті енгізу мақсаты - халықаралық стандарттарға және қағидаларына сәйкес заңдық және әдістемелік негізін құру, мемлекеттік қаржылық бақылаудың заңдық және әдістемелік негізін жетілдіру. Мемлекеттік аудиттің және мемлекеттік қаржылық бақылаудың негізгі қағидалары: тәуелсіздік, объективтілік, кәсіби құзыреттілік, құпиялылық, дәйектілік, ашықтық, жариялылық, аудит пен бақылау нәтижелерін өзара тану .
Мемлекеттік қаржылық бақылау заң бұзушылықтарды анықтау және әкімшілік іс қозғау, залалды қалпына келтіруге (жоюға) мәжбүрлеу, тәртіптік жауапкершілікке тарту, іс жүргізу шешімдерін қабылдау үшін материалдарды құқық қорғау органдарына беру шараларын қолдануға бағытталған. Мемлекеттік аудиттің ең басты нәтижесі - экономикалық саясаттың дұрыс жүзеге асуы мен мемлекеттік аудит объектілерінің, атап айтқанда, мемлекеттік органдар мен мемлекетік мекемелердің, квазимемлекеттік сектордың бюджет қаражатын тиімді, мақсатқа сай пайдалануын қамтамасыз ету.
Түйінді сөздер: Мемлекеттік аудит, Есеп комитеті, тексеру комиссиялары, мемлекеттік қаржылық бақылау, квазимемлекеттік сектор, бюджет қаражаты, мемлекеттік органдар, ішкі аудиторлық қызмет, ведомстволық бағыныштылық .

Кіріспе. Елімізде аудит мемлекетіміз тәуелсіздік алғаннан кейін барып дами бастады және бұрындары көптеген сұрақтар тудыратын аудит сөзі бүгінгі таңда ешкімге де таңсық емес. Қазіргі кезде кең таралған аудит түрлеріне өндірістік, экологиялық, қаржылық т.б. жатады.
Мемлекеттік аудит термині біздің елімізде соңғы жылдары кеңінен қолданыс таба бастады, сондықтан оны көптеген адамдар бюджеттегі ақша қаражаттарын мемлекеттік бақылауға арналған аудит түрі деп түсінеді.
Қаржылық бақылаудың жоғарғы органдарының халықаралық ұйымы (ИНТОСАИ) өз құрамына 180-нен астам мемлекетті қамтиды. Осы елдердің құрамына 2000 жылдың мамыр айында мемлекеттік аудитті жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының Есеп комитеті мүше болып кірді. ҚР есеп комитеті тікелей ҚР президентіне бағынышты, мемлекеттік жоғарғы қаржылық бақылау органы. Есеп комитеті сыртқы және республикалық бюджеттің атқарылуын, гранттардың пайдаланылуын, мемлекеттің мал мүлкін, мемлекеттік кепілдендірілген активтерді, мемлекеттік кәсіпорындар сатқан тауар қаржысын бақылап баға береді [1].
Зерттеу әдістері. Зерттеу барысында ғылыми мақаланың мазмұнын ашу үшін жүйелі көзқарас, салыстырмалы талдау, бақылау, топтастыру әдістері қолданылды.
Аудиттің анықтамасы Қазақстан Республикасы Аудиторлық қызмет туралы заңында: Аудит - заңды тұлғалардың қаржылық қорытынды есебіне оның дұрыстығы мен әділдігі туралы тәуелсіз пікір білдіру мақсатында, заңмен белгіленген талаптарға сай тексеру жүргізу деп көрсетілген [2].
Қазақстан Републикасының Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы (2015 жыл 12 қарашадағы №392-V ) Заңында мемлекеттік аудит терминіне мынадай анықтама берілген: Мемлекеттік аудит - бюджет қаражатын, мемлекет пен квазимемлекеттік сектор субъектілерінің активтерін, байланысты гранттарды, мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыздарды, сондай-ақ мемлекет кепілгерлігімен, оның ішінде бюджетті атқаруға байланысты тәуекелдерді басқару жүйесіне негізделген басқа қызмет кезінде тартылатын қарыздарды басқару және пайдалану тиімділігін талдау, бағалау және тексеру [3]. Алайда бұл нормативтік құжат аудит пен бақылау терминдерінің ара-жігін ажыратпайды. Көптеген адамдар мемлекеттік аудиттің кәдімгі аудиттен ерекшелігін, жалпы алғанда мемлекеттік аудиттің не екенін біле бермейді. Сондықтан төмендегі кестеде дәстүрлі түсініктегі аудит пен мемлекеттік аудит айырмашылықтары көрсетілген.
1-кесте
Дәстүрлі түсініктегі аудит пен мемлекеттік аудиттің салыстырмалы мінездемесі
Параметрлері
Мемлекеттік аудит
Аудит
Нормативтік- құқықтық база
Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы ҚР 2015 жыл 12 қарашадағы №392-V ҚРЗ Заңы
Аудиторлық қызмет туралы ҚР 1998 жыл 20 қарашадағы №304 Заңы,
Аудитордың кәсіби этика кодексі
Мақсаты
Мемлекеттік қаражаттарды пайдаланудың мақсаттылығы мен эффективтілігін бақылау
Қаржылық қорытынды есептің дұрыстығы жайлы пікір білдіру
Аудит субъектісі
Есеп палатасы мемлекеттік аудиттің ең жоғарғы үнемі қызмет етуші органы
Аудиторлық ұйымдар, жеке аудиторлар
Аудит объектісі
Мемлекеттік қаражаттар, мемлекеттік бюджеттер және бюджеттен тыс қорлар, квазимемлекеттік сектор қаражаты
Ұйымның қаржылық есептілік мәліметтері, басқа да қызмет көрсетулер барысындағы объектілер
Аудит субъектісі құрылымы
Есеп палатасы төрағасы, төраға орынбасары, аудиторлар, Есеп палатасы аппараты
Аудиторлық ұйым басшысы, аудиторлар, ассистенттер
Қызметтің бағытталуы
Сыртқы мемлекеттік аудит (бақылау)
Аудит, басқа да қызметтер
Қағидалары
Заңдылық, объективтілік, ашықтық, тиімділік, тәуелсіздік
Әділдік, объективтілік, іскерлік қатынас, тәуелсіздік
Міндеттері
Заңға сәйкес, халықтың тұрмыс жағдайлары сапасының қарқынды өсуін және ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ұлттық ресурстардың тиімді және заңды басқарылуын талдау, бағалау, бақылау, тексеру.
Заңда нақты анықталған міндеттері жоқ
Аудитті жүзеге асырушылар
Инспекторлар
Аудиторлар
Аудит түрлері
Қаржылық аудит, тиімділік аудиті, сәйкестік аудиті
Сыртқы және ішкі, міндетті және ерікті т.б.
Аудит әдістері
Тексеру, ревизия, талдау, мониторинг
Сәйкестікке тексеру, аналитикалық және талдамалық процедуралар, бақылау, сұрау т.б.
Аудит нәтижесі
Тексеру нәтижесі бойынша Есеп палатасы бар жауапкершілікті өз мойындарына ала отырып есеп жасайды.
Аудит аудиторлық қорытынды есеп берумен аяқталады.
Ескерту: кестені авторлар зерттеген материалдар негізінде құрастырды

Нәтижелер мен талқылау. Қаржылық аудит - мемлекеттік аудит объектісі қаржылық есептілігінің, бухгалтерлік есептің және қаржылық жағдайының анықтығын, негізділігін бағалау.
Тиімділік аудиті - мемлекеттік аудит объектісінің қызметін тиімділік, үнемділік, өнімділік және нәтижелік нысанында бағалау және талдау;
Сәйкестік аудиті - мемлекеттік аудит объектісінің ҚР заңнамасының нормаларының сақталуын бағалау [4].
Мемлекеттік аудиттің түрлерін көрсете келіп, оған мынадай анықтама беруге болады: Мемлекеттік аудит - мемлекеттік қаражаттардың тиімді қолданылуын бақылайтын бақылаушы. Осыған сәйкес, егер Есеп комитеті аудиторларын бақылаушылар деп, ал инспекторларды аудиторлар деп атасақ мемлекеттік аудит бақылау ұғымынан қарағанда аудит ұғымына жақын болар еді. Сондықтан ендігі кезекте мемлекеттік бақылау мен аудит ұғымдарының ара-жігін ажыратсақ:

Бюджеттік мекемелердегі ішкі бақылау
Бюджеттік мекемелердегі ішкі бақылау

Ішкі қаржылық аудит
Ішкі қаржылық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.