Қазақстанда бұзаулар арасында жиі кездесетін ішек инфекциялық ауруларына жалпы сипаттама

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ

Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ

Ветеринария факультеті

Бөтеке Қымбат Қайратқызы

Бұзаулардағы ішек инфекцияларының салыстырмалы патоморфологиясы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

6B09101- «Ветеринариялық медицина» білім беру бағдарламасы

Алматы 2021

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ

Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ

Ветеринария факультеті

Биологиялық қауіпсіздік кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Бұзаулардағы ішек инфекцияларының салыстырмалы патоморфологиясы

Беттер саны

Сызбалар мен көрнекі

материалдар саны ___

Орындаған: Бөтеке Қымбат Қайратқызы

2021 ж. “__” мамырында қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі, профессор А. Р. Сансызбай

Жетекші, профессоры А. С. Ибажанова

Норма бақылау, қау. профессорА. С. Ибажанова

«У Лукоморья» ветеринариялық клиникасының

бас малдәрігері А. Майкотов

Алматы 2021

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ комерциялық емес акционерлік қоғамы

Ветеринария факультеті

6B09101- «Ветеринариялық медицина» білім беру бағдарламасы

Биологиялық қауіпсіздік кафедрасы

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау ТАПСЫРМАСЫ

Студент Бөтеке Қымбат Қайратқызы

Жұмыс (жоба) тақырыбы Бұзаулардағы ішек инфекцияларының салыстырмалы патоморфологиясы

Университет бойынша 2020 жыл «___» қараша № ___-К бұйрығымен бекітілген

Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі: 2021 жыл «__» маусым

Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері

Малдар өлекселерінің зақымдалған мүшелері, толық сойып зерттеу хаттамасы, дайындалған гистологиялық препараттар, түсірілген түрлі-түсті макро және микро суреттер

Дипломдық жұмыста қарастырылатын тараулар мен сұрақтар (көкейтестілігі, мақсат мазмұндамасы, жаңалығы, графикалық материалдар тізімі)

кіріспе, әдебиетке шолу, өзіндік зерттеулер: зерттеу материалдары мен тәсілдері, зерттеулер нәтижелері, ұсыныстар, әдебиеттер тізімі. Көрсетілген тарауларда ішектік инфекциялық аурулар кезінде зақымдалған ішкі мүшелердің патологиялық морфологиясының сипаттамасы берілген

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер

1. Покровский В. И., Пак С. Г., Брико Н. И., Данилкин Б. К. Инфекционные болезни: Контрольные тестовые задания для самоподготовки. - М. : Медицина, 2003.

2. Ющук Н. Д., Венгеров Ю. Я. Лекции по инфекционным болезням. - М. : Медицина, 2007.

3. Инфекционные болезни: национальное руководство /Под ред. Н. Д. Ющука, Ю. Я. Венгерова. - М. : ГЭОТАР-Медиа, 2010. - 1056 с.

4. Инфекционные и паразитарные болезни развивающихся стран: учебник / под ред. Н. Б. Чебышева. - М. : ГЭОТАР-Медиа, 2008. 5. Типовые тестовые задания и ситуационные задачи по проблеме «Актуальные вопросы ВИЧ-инфекции» : учеб. пособие. - М. : ФГОУ ВУНМЦ Росздрава, 200

Жұмыстын (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері

Кафедра меңгерушісі, профессор А. Р. Сансызбай

Жұмыс (жоба) жетекшісі,

қауымдастырылған профессор А. С. Ибажанова

Тапсырманы орындауға

қабылдадым, студент Қ. Қ. Бөтеке

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау

КЕСТЕСІ

Кафедра меңгерушісі, профессор А. Р. Сансызбай

Жұмыс (жоба) жетекшісі,

қауымдастырылған профессор А. С. Ибажанова

Тапсырманы орындауға

қабылдадым, студент Қ. Қ. Бөтеке

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Бұл дипломдық жұмыста төмендегідей стандарттарға сілтемелер жасалынған.

АНЫҚТАМАЛАР

Бұл дипломдық жұмыста мынандай терминдер мен анықтамалар қолданылды:

АТРОФИЯ - мүше, ткан (ұлпа), көлемінің кішірейіп, қызметінің әлсіреуі не мүлдем тоқтауы

АБОМАЗИТ - ұлтабардың кілегейлі қабығының қабынуы

ГИПЕРЕМИЯ - белгілі бір мүшеде не тканде қанның шамадан тыс молаюы

ГЕМОРРАГИЯЛЫҚ ҚАБЫНУ - экссудат құрамында қанның қызыл түйіршіктерінің мол болуымен сипатталатын қабыну процесі

ДЕСКВАМАЦИЯ - эпителий торшаларының табандық жарғақтан сыдырылып түсуі

ДИСТРОФИЯ - торшалар мен ткандер құрылымының зат алмасу процесінің бұзылуына байланысты өзгеруі

КАТАР - құрамына сарысу, кілегей мен іргесінен сөгіліп түскен эпителий торшалары кіретін экссудат

ҚАБЫНУ - белгілі бір әсерден болған құрылымдық бүлінуге қарсы туындаған кешенді, жергілікті қантамырлық-мезенхималық реакция

ҚАНТАЛАУ - қанның тамырлардан шығып, тканде жиналуы

ЛИМФАДЕНИТ - лимфалық түйіндердің қабынуы

НЕКРОБИОЗ - белгілі бір торшада, тканде туындаған қайтымды ауыр дистрофиялық өзгерістер

НЕКРОЗ немесе өліеттену - белгілі бір торшада, ұлпаның не мүшенің белгілі бір бөлігінде тіршілік әрекетінің мүлдем тоқтауы

ӨЛЕКСЕ - тіршілігі мүлдем тоқтап, өлімге ұшыраған организм

ПАТОЛОГИЯ - сырқат денеде пайда болатын алуан түрлі өзгерістер туралы ұғымдар жиынтығы

ПАТОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСС - сырқат денеде пайда болатын алуан түрлі өзгерістер

ПАТОМОРФОЛОГИЯ - ауруға шалдыққан жануарлар мен адамдар организмінде туындайтын құрылымдық өзгерістерді зерттейтін ғылым

ПАТОЛОГИЯЛЫҚ-АНАТОМИЯЛЫҚ СОЙЫП-ЗЕРТТЕУ - өлген немесе өлтірілген жануарларды сойып, мүшелер мен ткандердегі жай көзге ілігерлік өзгерістерді және өлім себебін анықтау үшін жүргізілетін жан-жақты зерттеу

ПЕРИВАСКУЛЯРЛЫ ДОМБЫҒУ - қантамырлар айналасында домбығу сұйығының жиналуы.

ПЕРИЦЕЛЛЮЛЯРЛЫҚ ДОМБЫҒУ - торшалар айналасында домбығу сұйығының жиналуы.

ПРОЛИФЕРАЦИЯ - қабыну ошағында торшалардың бөлініп көбеюінің басым болуы

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Бұл диипломдық жұмыста төмендегідей белгілеулер мен қысқартулар қолданылды:

1 КІРІСПЕ

1. 1 Жұмыстың өзекті мәселелері және тәжірибелік маңыздылығы

Елімізде, соңғы 10-15 жылдықтардағы экономикалық және жалпы саяси өзгерістердің әсерінен Агроөнеркәсіптік кешен үнемі экономикалық және экологиялық қысымға ұшырайды. Осы процестердің әсерінен мал шаруашылығы өзінің «беделін» жоғалтты, бұл елдің азық-түлік нарығының қалыптасуы мен толтырылуына айтарлықтай әсер етті, Қазақстан өзінің азық-түлік қауіпсіздігін жоғалтудың алдында тұрды [1] . Тәуелсіздік алғаннан бергі кезеңде ауыл шаруашылығын реформалау нәтижесінде мал шаруашылығы саласында бұрын болған шаруашылық жүргізу жүйесін түбегейлі өзгерткен маңызды өзгерістер болғандығы белгілі. Біріншіден, Республикамыздың шаруашылықтарындағы мал саны күрт азайды. Соңғы 13 жылдың көлемінде, 2007 жылы ірі қара мал басы 2020 жылмен салыстырғанда 63, 7% - ға төмендеді. Осының аясында еліміздің азық-түлік нарығын жолға қою туралы мәселе өзекті болып келеді. Сүт және ет (сиыр еті) өндірісінің ұлғаюы мал шаруашылығын дамытпауы мүмкін емес. Мал шаруашылығын дамытудың маңызды шарты дені сау төлдерді сақтау және өсіру болып табылады. Ірі қара басын көбейтпей тұрып сүт және ет (сиыр еті) өндірісін қолға алу, керісінше шығындық есепке соқтыруы әбден мүмкін [1, 2] .

Елімізде ветеринариялық ғылым мен тәжірибе жұқпалы аурулармен күресудің емдік құралдары мен әдістерін жан-жақты қарастырғанымен, олар еліміздің экономикасына әлі де көп деңгейде шығын келтіруде. Статистикалық мәліметтерге сәйкес, мал шаруашылығындағы жұқпалы аурулардың басым бөлігін жас төлдердің асқазан-ішек аурулары алады. Жыл сайын бұзаулар орта есеппен 70-100% көрсеткішпен ауруға шалдығады. Жас бұзаулардың ауырып сауығуы орын алса да, ересек шақта олардың өнімділік әлеуеті 20-25% - ға төмендейді. Өз кезегінде сондай жұқпалы аурулардың ішінде колибактериоз жиі кездеседі. Оған ірі қара малдың барлық жұқпалы ауруларының 20-25% тиесілі. Ауруды емдеудегі, алдын-алудағы әсерінің аз болуы, колибактериоздың эпизоотологиялық зерттеулердің толық ескерілмеуі болып саналады [3] .

Соңғы жылдардың зерттеулері бойынша ауру бұзауларда эшерихиялардың сероварианттарының көптігі (О-антигеннің 165 аса варианттары, Н-антигеннің - 55 және К-антигеннің 90 варианттары бар), олардың энтеротоксиндер өндіруге қабілеттілігі және түрлі бактерияға қарсы препараттарға төзімділігі микроорганизмнің сыртқы ортамен жануарлар популяциясында ұзақ уақыт айналымда болуын қамтамасыз ететіндігі анықталған.

Төлдер арасында колибактериоздың тұтануы және оның таралуы ауру қоздырушысының және төлдердің бейім болуына ғана емес, сонымен қатар себепші факторлардың жиынтығына да байланысты (әртүрлі жастағы төлдер тобын бір қорада ұстау, гиподинамия және т. б. [4, 5] .

Соңғы жылдары мал шаруашылығы нысандарындағы және агробиоценоздағы экологиялық жүйенің бұзылуы инфекциялық аурулар соның ішінде жиі ішек инфекциялары эпизоотологиясында маңызды ролге ие.

Аталған аурулар кезінде байқалатын клиникалық белгілердің басқа аурулардың белгілеріне ұқсас болуынан және ауруға шалдыққан малдардың жылдам өлімі салдарынан малдарға тірі кезінде диагноз қою қиындық тудыруда.

Сондықтан да, аурудың этиологиясын, клиникалық белгілерін және патоморфологиялық өзгерістерін бір жүйе етіп қарастыру бұл диагностикалық құндылығы жоғары және өзекті мәселе болып саналады [5, 6] .

1. 2 Зерттеулердің мақсаты, міндеттері, объектілері мен тәжірибелік базасы

Дипломдық жұмыс 2018 - 2020 жылдары Алматы облысы Кербұлақ ауданында және ауданға қарасты шаруашылықтарда, Қазақ Ұлттық аграрлық зерттеу университетінің ветеринария факультетінде орындалды. Негізінен қолданылған материалдар жалпы ішектік инфекциялық ауруларға шалдыққан малдар, лажысыздан және табиғи жағдайда өлген мал өлекселерінің ішкі мүшелері және биоматериалдар қолданылды.

Зерттеуіміздің негізгі мақсаты: Алматы облысы Кербұлақ ауданындағы бұзаулар арасында жиі кездесетін ішек инфекцияларының салыстырмалы патоморфологиясы

Аталған мақсатқа жету үшін, мына міндеттерді атқардық:

1. Жалпы Кербұлақ ауданы бойынша шаруашылықтарда ірі қара мал арасында бактериялық аурулар патологиясының нозологиялық профилін анықтау;

2. Алматы облысы, Кербұлақ ауданы бойынша бұзаулар арасында жиі кездесетін ішек инфекцияларының таралу динамикасы;

3. Бұзаулар арасында ішектік инфекциялар кезіндегі эпизоотиялық процесінің дамуының экологиялық, экономикалық және климаттық алғы- шарттары;

4. Ауданда бұзаулар арасында жиі тіркелген ішек инфекциялардың салыстырмалы клиникалық белгілері;

5. Алынған ішкі мүшелердің салыстырмалы пато-гистологиялық өзгерістері.

2. ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

2. 1 Қазақстанда бұзаулар арасында жиі кездесетін ішек инфекциялық ауруларына жалпы сипаттама

Қазіргі заманғы ветеринарлық медицинаның маңызды бағыттарының бірі - жас ауылшаруашылық жануарларының ауруларын ерте диагностикалаудың құралдары мен әдістерін әзірлеу және ас қорыту жүйесінің ауруларынан сенімді қорғаныс құру, олардың арасында диареямен бірге жаңа туған бұзауларда асқазан-ішек патологиялары жиі тіркеледі [1, 5] .

Бұл проблема жаңа туған жануарлардың әлсіз қарсылыққа ие болуына немесе жұқпалы аурулардың көптеген қоздырғыштарына мүлдем ие болмауына байланысты өзекті болып қала береді. Бұл олардың қандағы иммуноглобулиндерсіз туылуына байланысты-микробқа қарсы ерекшеліктің кең спектрі бар негізгі қорғаныш ақуыздары [5, 6, 7] .

Өсіп келе жатқан кезеңдегі бұзаулардың асқазан-ішек аурулары тек бактериялар, вирустар ғана емес, сонымен қатар инфекциялық емес факторлар (тамақтану мен ұстаудың бұзылуы, әртүрлі токсикоздар мен уланулар, стресс факторлары және т. б. ), олар организмнің жалпы қарсыласуының төмендеуі және жануарларда иммун тапшылығы жағдайларының дамуы аясында шартты патогендік микрофлораның патогендік әсеріне ықпал етеді [2, 3, 8] .

Жас жануарлардың диареясының нақты алдын-алу олардың полиэтиленизмі мен көп факторлығына байланысты әрдайым тиімді бола бермейді.

Бұзау ауруларын емдеуде ең кең таралған бактерияға қарсы препараттарды қолдану болды. Алайда, жақында жануарлардан оқшауланған жұқпалы аурулардың көптеген қоздырғыштарының антибиотикке төзімділігі дәлелденді. Бұл белгінің болуы микроорганизмдердің әртүрлі қасиеттерін реттейтін гендердің белгілі бір аймақтарының көрінісімен байланысты [1, 5, 9] .

Біздің елде ішек жолдары инфекцияларының бірнеше түрі кездесетін болғандықтан, өте жиі кездесетіндеріне тоқталуды жөн санадық.

Колибактериоз ( Colibacteriosis ), эшерихиоз, колиэнтерит, колисепсис - септицемия, токсемия және энтеритпен көрінетін, жас төлдердің асқазан ішек жолдарын зақымдай отырып, жіті түрде өтетін инфекциялық ауруы.

Ауру кең таралған. Асқазан-ішек жолы қызметінің клиникалық бұзылулары бар аурулардың арасында колибактериоз, энтеротоксигенді Е. coli бөлу жиілігі бойынша Канадада бұзаулардың 11-29% - ында, АҚШ - та - 13-50, 8 %, Голландияда - 6, Францияда - 58, Англияда - 4, Австарлияда - 6 және Израильде бұзаулардың 6-47% - ында кездеседі [9, 10] .

Бұзаулардың колибактериозы кезіндегі экономикалық шығындар жас жануарлардың өлімінен болатын шығыннан, ауырып жазылған жануарлардың орташа тәуліктік салмағының төмендеуінен, ауру жануарларды емдеу жөніндегі іс-шараларды жүргізуге жұмсалатын шығындардан құралады. Жас жануарлардың ауырып сауығуы салдарынан ересек жаста олардың өнімділік әлеуеті 20-25% - ға төмендейді[9, 10, 11] .

Қазақстанда колибактериоз да кең таралған. Асқазан-ішек аурулары мал шаруашылығы фермаларының 80% - на ауырлықтың қандай да бір дәрежесінде тіркеледі. Ветеринария департаментінің деректері бойынша 2000 жылы тек 5193, 6 мың бұзау жұқпалы емес аурулармен ауырып, 78, 6% - ды құрады. Ірі қара малдың жалпы санынан бұзаулардың үлесіне 98, 2% келеді, оның ішінде бұзаулардың асқазан-ішек ауруларынан өлуі 53, 6% құрады.

Ресми статистика бойынша бұзаудың асқазан-ішек аурулары көп жағдайда (96, 4-99%) инфекциялық емес патологияға жатады. Алайда, бірқатар авторлар асқазан-ішек жолдарының жұқпалы аурулары тіркелгенге қарағанда әлдеқайда жиі кездеседі деп санайды. Мұны ас қорыту жүйесінің жұқпалы емес және жұқпалы ауруларының көріну динамикасының ұқсастығы және авторлардың жеке зерттеулері көрсетеді. Осы деректерді негізге ала отырып, іс жүзінде колибактериоздың да, диарея синдромы бар бұзаулардың басқа да жұқпалы ауруларының үлесі ірі қара малдың жалпы патологиясында едәуір көп болатынына сенімді болуға болады [9, 10, 11] .

Заманауи көзқарастарға байланысты, колибактериоздың этиологиясының шығуына әсер етуші фактор ретінде екі топқа бөлінеді: ішек таяқшаларының патогенді топтарының әсері және жас бұзаулардағы иммундық көрсеткіштерінің әр түрлі себептерге байланысты төмен болуы.

Жас төлдердегі ақ түсті іш-тастаудың жұқпалы сипатын анықтаған Обих 1865 жылы Янсен (1891-1893 жж. ) жылдары ішек таяқшасының осы аурудың шығуындағы рөлің анықтады. Колибактериоздың қоздырушысын ең алғаш Эшерих (1885 ж. ) бөліп алып, сипаттағандықтан құрметіне микроб Escherichia coli деп аталынды. Ауруды зерттеуге үлкен еңбек еткен ғалымдар қатарына С. Н. Вышелесский, P. A. Цион, А. Г. Малявин, М. А. Сидоров және т. б ғалымдар жатады. Арнайы қан сарысуын Н. А. Михин (1930 ж. ) тапты. А. М. Ахмедов (1958 ж. ) және Я. Е. Коляков (1960 ж. ) жас төлдердің патологиясында, ішек таяқшаларының жеке серологиялық типтерінің рөлін анықтады [11, 12, 13] .

Бактериялар жай, қарапайым және синтетикалық тығыз және сұйық ортада жақсы өседі, өсудің оңтайлы температурасы 37°C құрайды. Тығыз қоректік орталарда Е. coli орташа дөңес колонияларды құрайды, дымқыл, жылтыр, мөлдір және мөлдір емес, тегіс жиегі бар дөңгелек (S - форма, тегіс) немесе анағұрлым тегіс, сәл толқынды жиегі бар құрғақ (R - форма, кедір - бұдыр) . Сұйық қоректік орталарда Е. coli диффузды немесе тұнба немесе пробирка қабырғаларының бетіне сақина тәрізді қабат түзіледі. Селективті - дифференцияльді ортада эндолактоң штамы E. coli қою қызыл түсті колониялар түзеді [13, 14] .

E. Escherichia coli шартты түрде патогендік микроорганизмдер тобына жатады, яғни бұзаулардағы иммундық жағдайдың эшерихиозды инфекцияның пайда болуы мен дамуында маңызы зор.

... жалғасы

Жұқпалы аурулардың, соның ішінде ірі қара малдың колибактериозының шарушылыққа тигізген зияны

Бұзаудағы вирустық пневмонияның өтуі

Бұзаулардың ішек індеттерінің этиологиясы және емдеу, алдын алу

Бауырдың атқаратын қызметтері

Бұзау трихофитиясы

Бие сүті мен қымыздың шипалық және емдік қасиеттері

Ірі қара малдарының эймериозды- мониезиозды инвазиясы, емі, алдын-алуы.

Тыныс жолдарының аурулары

Сульфаниламид препараттарының қолдану көрсеткіші

Еритін стрептоцид - еритін стрептоцид

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс