Біліктілікті медициналық көмек
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУ ЖӘНЕ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ
ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
С.М. КАБИЕВА, А.Т. ТУЙМЕБАЕВА, Н.Т. АБИЛЬДИНА,
С.У. ЖУНУСОВА, Г.Л. АЛИШЕВА
КЛИНИКАҒА КІРІСПЕ
Оқулық
Том I
Қарағанды 2015
УДК 616.08
ББК 53.5я7
К 42
Пікір берушілер:
В.Б. Молотов-Лучанский - Қарағанды мемлекеттік медицина университетінің оқу және тәрбие жұмысы бойынша проректоры, медицина ғылымының докторы, профессор.
Қ.А. Алиханова - Қарағанды мемлекеттік медицина университетінің үздіксіз кәсіби жетілдіру факультетінің жалпы дәрігерлік тәжірибе кафедрасының меңгерушісі, медицина ғылымының докторы, профессор.
К.Ж. Ахметов - Марат Оспанов атындағы Батыс-Қазақстан мемлекеттік медицина университетінің ішкі аурулар пропедевтикасы кафедрасының профессоры, медицина ғылымының докторы.
К 42 Клиникаға кіріспе: Оқулық, том I. - Қарағанды - 2015 - 266 б.
ISBN
Оқулық Жалпы медицина мамандығы бойынша 2006 жылғы МЖОС сәйкес әзірленген және осы пән бойынша типтік бағдарламада көрсетілген тақырыптар бойынша ақпараттық материалдарды қамтиды. Оқулықта пациенттердің функциональдық жағдайының көрсеткіші, емдеу - алдын-алу мекемелерде санитарлық-эпидемияға қарсы тәртібінің аспектілері баяндалған. Көбінесе пациенттерді бақылау және күту сұрақтарына көңіл бөлген, емдеу және диагностикалық іс-шаралар кезінде іс-әрекеттердің оңтайлы бірізділігі ұсынылған. Материалдарды жақсы меңгеру үшін теориялық мәліметтер суретермен толықтырылған.
Ұсынылған оқулық С.М. Қабиеваның авторлармен бірге қайта өңделіп толықтырылған орыс тіліндегі оқулықтың аудармасы. Оқулық медициналық жоғарғы оқу орындарының Жалпы медицина мамандығының 1-2 курс студенттеріне арналған және авторлармен қайта өңделіп, орыс тілінен аударылған.
УДК 616.08
ББК 53.5я7
ҚММУ Білім беру комитетінің мәжілісінде талқыланды және құпталды
Хаттама № 6 05.02. 2015 ж.
ҚММУ Оқу-әдістемелік кеңесінде талқыланды және құпталды
Хаттама № 5 10.02. 2015 ж.
ҚММУ Оқу Кеңесінде басылымға бекітілді және нұсқалды
Хаттама №6 23.01. 2015 ж.
(C) Қабиева С.М., Түймебаева А.Т.,
Абильдина Н.Т., Жүнусова С.У., Алишева Г.Л.
(C) ЖШС Эверо, 2015
МАЗМҰНЫ
Қысқартылған сөздер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
АЛҒЫ СӨЗ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
ТАРАУ І ҚАЗАҚСТАН ТҰРҒЫНДАРЫНА
МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУ ЖҮЙЕСІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1Медициналық қызметтің мазмұны және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.1.1 Медициналық көмектің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1.2 Медициналық көмекті көрсету түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Емдеу-алдын-алу мекемелердің негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.2.1 ЕАМ амбулаторлық түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.2.2 Стационарлық типтегі мекемелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3 ЕАМ жұмысын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.3.1 АМСК жүйесінің жұмыс принципі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.3.2 Жалпы тәжірибелі дәрігердің қызметтік міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .17
1.3.3 Жалпы тәжірибелі мейірбикенің қызметтік міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 18
1.4 Стационардың жұмысын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.4.1 Қабылдау бөлімшесінің жұмыс принцпі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.4.2 Емдеу бөлімшесінің жұмыс принцпі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
1.4.3 Ординатор-дәрігердің қызметтік міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
1.4.4 Аға мейірбикенің қызметтік міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
1.4.5 Мейірбикелердің қызметтік міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
1.4.6 Кіші мейірбикенің қызметтік міндеттері (мейірбике көмекші) ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
1.4.7 Стационарлық көмектің көрсетілу кезектілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
ТАРАУ ІІ МЕЙІРБИКЕЛІК ҮДЕРІС ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.1 Мейірбикелік үдеріс кезеңдерінің мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
2.1.1 Мейірбикелік үдерістің бірінші кезеңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.1.2 Мейірбикелік үдерістің екінші кезеңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.1.3 Мейірбикелік үдерістің үшінші кезеңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
2.1.4 Мейірбикелік үдерістің төртінші кезеңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.1.5 Мейірбикелік үдерістің бесінші кезіңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
ТАРАУ ІІІ АУРУХАНАЛЫҚ ОРТАНЫҢ ҚАУІПСІЗДІГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
3.1 Инфекциялық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
3.1.1 АІЖ қоздырғыштары және таралу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3.1.2 АІЖ-нің жұқтыру көздері және қауіп топтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
3.1.3 АІЖ пайда болуына әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .37
3.1.4 Аурухана ішілік инфекция себептері мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 37
3.1.5 АІЖ жататын аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3.1.6 АІЖ алдын-алу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
3.2 Санитария және эпидемияға қарсы тәртіп ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3.2.1 Емдеу-алдын-алу мекемесіндегі тазалау түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3.2.2 Қызметкердің гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3.2.3 Қол деконтаминациясы (өндеу) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
3. 3 Дезинфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3.3.1 Дезинфекцияның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
3.3.2 Залалсыздандырудың механикалық тәсілі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
3.3.3 Дезинфекцияның физикалық әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
3.3.4 Дезинфекцияның химиялық әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
3.3.5 Дезинфекциялық ерітінділердің жіктелуі (химиялық құрылымына байланысты) ... .49
3.3.6 Қазақстан Республикасында қолдануға рұқсат етілген дезинфекциялық құралдар ... 51
3.3.7 Дезинфекциялық ерітінділерді дайындау техникасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..53
3.3.8 Дезинфекциялық перепараттармен жұмыс істеу кезіндегі сақтық шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3.3.9 Дезинфекциялық препараттармен кенеттен улануда көрсетілетін бірінші көмек ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3.3.10 Дезинфекцияның биологиялық әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.4 Стерилизация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
3.4.1 Медициналық тағайындау құралдарын деконтаминациялау кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
3.4.2.Стерилизацияның түрлері және әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
3.4.3 Стерилизацияның булық әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
3.4.4 Залалсыздандырудың ауалық түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
3.4.5 Стерилизацияның химиялық әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
3.4.6 Стерилизацияның газды әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64
3.4.7 Зарарсыздандыру сапасын бақылау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
3.5 Медициналық қалдықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
3.5.1 Медициналық қалдықтардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
3.5.2 Медициналық қалдықтармен жұмыс істеу ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 68
3.6. Пациент және қызметкер үшін қауіпсіз орта ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
3.6.1 Емдеу-қорғау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
3.6.2 Стационардағы қозғалыс белсенділігінің режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 71
3.6.3 Биомеханика туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
3.6.4 Науқастарды тасымалдау түрлері және әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
3.6.5 Зеңбілмен тасымалдау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...76
3.6.6 Орындық - арбамен тасымалдау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..83
3.6.7 Науқасты тасымалдаудың басқа әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .84
3.6.8 Науқас өз бетінше қозғалғанда көмектесу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 90
ТАРАУ IV ФУНКЦИОНАЛДЫ ЖАҒДАЙДЫ БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .95
4.1 Адамның негізгі қажеттіліктерінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..95
4.2 Науқастың жалпы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9 8
4.3 Ес жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...100
4.4 Науқастың төсектегі қалпынің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .101
4.5 Антропометриялық өлшеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 102
4.6 Термометрия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .106
4.7 Тері қабатының жағдайын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...113
4.8 Тыныс алу жағдайын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 114
4.9 Пульс және оның қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 117
4.10 Артериалды қысымды зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..119
4.11 Су тепе-теңдігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 25
ТАРАУ V ПАЦИЕНТТІҢ ЖЕКЕ ГИГИЕНАСЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 126
5.1 Қабылдау бөлімінде пациентті санитарлық өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 126
5.1.1 Гигиеналық ваннаны немесе душты былдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 126
5.1.2 Шашты қысқарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 127
5.1.3 Қыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 127
5.1.4 Педикулезге қарсы шараларды ымдастыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .128
5.2 Халі ауыр науқастар күтімінің принцптері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..131
5.2.1 Науқас күтімі кезінде төсек жаймасын ауыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .131
5.2.2 Жағдайы ауыр науқастардың киімін ауыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13 3
5.2.3 Науқасты төсекте жатқызудың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...134
5.2.4 Бұзылған қажеттілікті қанағаттандырудағы мейірбикелік әрекеттер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .136
5.2.5 Тері күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..138
5.2.6 Ойық жаралардың алдын-алу және күтім жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 139
5.2.7 Төсекте аяқты жуу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .147
5.2.8 Тырнақ күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 148
5.2.9 Ауыз қуысы күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 149
5.2.10 Шаш күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..152
5.2.11 Көз күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .154
5.2.12 Мұрын күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...155
5.2.13 Құлақ күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .156
5.2.14 Физиологиялық қажеттіліктерді орындау кезінде көмек ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 158
ТАРАУ VІ НАУҚАСТАРДЫ ТАМАҚТАНДЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 65
6.1 Негізгі тағам нгредиенттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..165
6.2 Тамақтану әртібі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...170
6.3 Емдік амақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...170
6.4 Бөлімшедегі науқастарды тамақтандыруды йымдастыру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 180
6.4.1 Ауыз арқылы (пероральды) амақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..180
6.4.2 Жасанды амақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...181
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18 6
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..187
Қысқартылған сөздер тізімі
ҚҚ - қан қысымы
АИТВ - адам иммунитет тапшылық вирусы
ДДҰ - Дүниежүзілік Денсаулықсақтау Ұйымы
ЖОО - Жоғарғы оқу орыны
ТМККК - Тегін медициналық көмектің кепілденген көлемі
МТҚ - Медициналық тағайындау құралы
ҚЖҚ - Қауіпсіз жою қорабы
ЕАМ - Емдеу-алдын-алу мекемесі
ҚР ДМ - Қазақстан Республикасының денсаулықсақтау министрлігі
МСБ - медициналық-санитарлық бөлім
БМСК - біріншілік медико-санитарлық көмек
АҚТМ - артериалды қысымының сөткелік мониторы
СН және Е- санитарлық нормалар және ережелер
ЖИТС - жүре пайда болған адамның иммунды тапшылық синдромы
ОЖЖ - орталық жүйке жүйесі
ТҚЖ - тыныс алу қозғалыс жиілігі
АЛҒЫ СӨЗ
Медицина - халыққа жақсы сапалы, уақытылы медициналық көмекті және азаматтардың денсаулығын қорғау құқығын қамтамасыз ететін мемлекеттің қызметтік саласы. Саламатты Қазақстан атты Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағдарламасы азаматтардың денсаулығын жақсартуға бағытталған, денсаулық сақтау саласын дамытудағы стратегиялық міндеттемелерді анықтайды. Халықтың денсаулық жағдайының деңгейі, өз кезегінде әлеуметтік-экономикалық, мәдени және индустриалды дамуының өлшемін анықтайды. Денсаулықсақтау саласындағы мемлекеттік шаралар жиынтығы 2020 жылға қарсы ана және нәрестелік өлімді екі есе төмендетуі, жалпы өлімді 30% азайтуы, туберкулезбен ауруды 20% қысқартуы қажет [1, 9].
Қазақстан Республикасындағы жаңа заман денсаулық сақтау жүйесінің реформалаудың бірден бір бағыты - отбасылық маңызға сүйемелденген алғашқы медициналық-санитарлық көмекті дамыту мен жаңашаландыру болып табылады.
Осыған байланысты алғашқы медициналық көмекті көрсету деңгейіндегі басты тұлға - жалпы тәжірибелі дәрігер (отбасылық дәрігер). Жалпы тәжірибелі дәрігер - кең салалы маман, госпитальға дейінгі деңгейде жедел жәрдем мен түрлі ауруларда кең салалы көмек көрсете алатын әмбебап дәрігер. Обасылық дәрігер қызметін қалыптастыру - ауруды ерте сатысында анықтау, халық арасында салауатты өмір салтын қалыптастыру, мемлекеттің еңбекке қабілеттілік әл-ауқатын сақтау, ерте жастағы өлім деңгейін төмендетуге бағытталған [1, 2, 3].
Денсаулық сақтау жүйесіндегі реформалардың орындалуы әсерлі болуы үшін алдымен мамандандырылған медициналық білім беру жүйесіне өзгертулер енгізу қажет. Студент 1-2 курстағы іргелі пәндермен қатар, болашақ дәрігердің мамандардырылған қызметінде қолданылатын медициналық білімдердің негізін де ұғынуы керек. Осыған орай, Қазақстанның барлық медициналық ЖОО-ның істегі оқу жоспарына Клиникаға кіріспе атты жаңа пән енгізілген болатын.
Бұл медицина университеті студенттеріне арналған алғашқы клиникалық пән. Клиникадағы бірінші қадамға көп нәрсе байланысты. Осы пәнмен студент мамандықты таңдау шешімінің дұрыстығы, кәсіби этика ережелері мен нормаларын орындау қажеттілігі жайлы түсінік қалыптасуы керек. Клиникаға келген студент - оған қоршаған қауым медициналық мамандық өкілі, болашақ дәрігерлердің жаңа заманы ретінде қарап жатқанын ұмытпауы тиіс [4].
Бұл пән негізгі пәндерге жатқызылып (жалпы кәсіби), Жалпы медицина мамандығы бойынша бакалавриаттың 1-2 курс студенттеріне арналады. Клиникаға кіріспе-1 пәні студенттерді емдеу-алдын-алу мекемелердің жұмысын ұйымдастыру негізімен, ондағы санитарлық-эпидемиологикалық тәртіпті қамтамасыз ету, науқастарды күту мен бақылаудағы білім мен әдістермен таныстырады. Ал, Клиникаға кіріспе-2 пәні студенттерді клиникадағы науқастарды бақылау мен күтім көрсетудегі қажетті манипуляциялық техниканы үйрену, дәрігерге дейінгі көмек көрсетудің негізгі қағидаларын үйретеді.
Науқастарды күту үрдерісін екінші реттік, медицинаның өгейі деп қабылдауға болмайды. Бұл шартсыз - аурумен күресудің нәтижелі болуы екіталай. Науқасты күту оларға қарасты көмектің бірқатар аспектілерін қамтиды. Бұл науқастың функционалдық жағдайын бақылау ғана емес (жалпы жағдайды бағалау, антропометриялық зерттеулер, тыныс алуды, қан айналым жүйесін бағалау), сонымен қатар танымал медициналық манипуляциялар (егулер, асқазан жуу, клизма қою, термометрия және т.б.). Дәрігер қызметіндегі маңыздысы - аурулардың синдромдық диагностикасын жүргізуді анықтау мен науқас жағдайын динамикалық бақылау болып табылады [5-8, 24].
Реанимация негіздерін оқыту да медициналық білімнің кез келген деңгейінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Осы оқу әдістемесінде студенттер түсінікті түрде терминалды жағдайлар, клиникалық және биологиялық өлім мен науқастардың осы санатына ургентті көмектің тәсілдерімен танысады.
Дәрігер өзінің болашақ кәсіби қызметі барысында тек нұсқауларына ғана жауапкершілік алмай, сондай-ақ медициналық ұжымның көшбасшысы ретінде кіші және орта персоналдың жұмысын ұйымдастыруы керек. Жалпы тәжірибелі дәрігер қызметінің ерекшелігі кешенді медициналық көмек көрсетуге қажетті оңтайлы кәсіби даярлықты талап етеді.
ТАРАУ І
ҚАЗАҚСТАН ТҰРҒЫНДАРЫНА
МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУ ЖҮЙЕСІ
1.1 Медициналық қызметтің мазмұны және түрлері
Денсаулық сақтау - азаматтардың физикалық және психикалық денсаулығын сақтау мен нығайтуға бағытталған саяси-әлеуметтік, экономикалық, ғылыми, құқықтық, медициналық, санитарлық-гигиеналық, эпидемияға қарсы, ауруларды емдеу және алдын-алу және мәдени сипаттамасы бар іс-әрекеттердің жиынтығымен танылатын жүйе.
Медициналық қызмет орта және жоғарғы медициналық білімі бар физикалық тұлғалар мен денсаулық сақтау саласында жұмыс істейтін заңгер тұлғалардың қызметін қамтиды.
1.1.1.Медициналық көмектің түрлері:
1) Дәрігерге дейінгі медициналық көмек;
2) Біліктілікті медициналық көмек;
3) Арнайы мамандандырылған медициналық көмек;
4) Жоғары мамандандырылған медициналық көмек;
5) Медициналық -әлеуметтік көмек.
Дәрігерге дейінгі медициналық көмек - орта медициналық білімі бар қызметкерлермен жүзеге асырылады. Төтенше жағдайда медициналық көмек арнайы білімі жоқ азаматтармен де көрсетіле алады: өзіндік көмек, қоршаған адамдардың көмегі, санитарлық нұсқаушы, әлеуметтік мамандықтың өкілдері (парамедиктер)- полиция, өрт сөндірушілер және басқа да шұғыл жағдай қызметшілері, қоғамдық көлік жүргізушілері.
Біліктілікті медициналық көмек - жоғарғы медициналық білімі бар қызметкерлерімен диагностикалау, емдеу мен медициналық сауықтандыру әдістерін талап етпейтін ауруларды қарағанда көрсетіледі.
Арнайы мамандандырылған медициналық көмек - жеке мамандардың (кардиолог, невропатолог және т.б.) кеңесі ретіндегі немесе көпсалалы аурухана бөлімшелерінде медициналық сауықтыру мен емдеу, диагностикалауды қажет ететін ауруларда әр сала мамандарымен жүзеге асырылады.
Жоғары мамандандырылған медициналық көмек - диагностикалаудың жаңа заманауи технологиялар, емдеу мен медициналық сауықтыруды қажет ететінауруларда бейінді мамандармен орындалады (мысалы, эндовидеохирургия, трансплантация).
Медициналық-әлеуметтік көмек - қоршаған орта үшін қауіәпті болатын, әлеуметтік маңызды аурулармен ауыратын азаматтарға бейінді мамандармен көрсетіледі. Қазақстан Республикасы үкіметінің 2009 жылдың 4 желтоқсанында қабылданған қаулысы бойынша әлеуметтік маңызыбар ауруларға: туберкулез, ЖИТС, вирусты гепатит В,С, қатерлі ісік аурулары, қант диабеті, психикалық ауытқулар, балалардың церебральді сал ауруы, миокард инфарктісі (алғашқы алты ай), ревматизм және т.б.
1.1.2 Медициналық көмекті көрсету түрлері
Медициналық көмектің келесі түрлері көрсетіледі:
1) амбулаторлық-емханалық көмек, сонымен қатар алғашқы медициналық-санитарлық көмек, диагностикалық көмек.
2) стационарлық көмек;
3) стационарды алмастырушы көмек;
4) жедел медициналық көмек;
5) санитарлық авиация;
6) төтенше жағдайлардағы медициналық көмек;
7) сауықтыру көмегі мен медициналық реабилитация;
8) паллиативті көмек пен мейірбикелік күтім;
9) дәстүрлі медицина, халықтық медицина (емшілік).
Алғашқы медициналық-санитарлық көмек (АМСК) - адам, отбасы және қоғам деңгейінде қолжетімді медициналық қызметтердің кешенін қамтитын дәрігерге дейінгі немесе білікті медициналық көмекті қамтиды:
1) жиі кездесеін аурулар, жарақат, улану және басқа да күттірмейтін жедел жағдайларды диагностикалау мен емдеу;
2) санитарлық-гигиеналық, эпидемияға қарсы іс-шаралар мен ауруларды алдын-алу;
3) санитарлық-ағарту жұмысы.
АМСК келесі мамандар қызметімен жүзеге асады: участкелік терапевт, педиатр, акушер-гинеколог, жалпы тәжірибелі дәрігер, фельдшер, мейірбикелер. АМСК атқаратын ұйымдардың қызметі - медициналық ұйымды таңдау құқығын ескере отырып, азаматтарды аймақтық тип бойынша жергілікті тұрғын мекен-жайы немесе бекітілуі бойынша емделіп-қаралуын қамтамасыз ету.
Кеңестік-диагностикалық көмек - тәуліктік бақылауы жоқ мамандандырылған немесе жоғары мамандандырылған медициналық көмек.
Стационарлық көмек - тәуліктік бақылауы, күтімі бар білікті мамандандырылған және жоғары мамандандырылған медициналық көмек. Стационарлық көмекті қамтамасыз ететін денсаулық сақтау ұйымы науқастарға дертіне сай күтім мен тамақтану үдерісін қамтамасыз етеді.
Стационарлықалмастырушы көмек - жұмыс күні аяқталғанға дейін ұзақтығы 4-тен 8 сағатқа созылатын бақылау үдерісі мен дәрігерге дейінгі, білікті, мамандандырылған және жоғары мамандандырылған көмек түрін қамтиды.
Жедел медициналық көмек - денсаулыққа зиян келуі мен өлім қаупін алшақтату мақсатында жіті медициналық көмекті талап ететін медициналық көмектің бір түрі. Жедел медициналық көмек ҚР азаматары, шетелдіктер, республика аумағында мекен ететін азаматтығы жоқ адамдарға мемлекеттік бюджет есебінен тегін көрсетіледі.Бұл ұйымдарға ақылы қызмет көрсетуге тыйым салынады.
Санитарлық авиация - медтехникалық жабдықталған немесе арнайы білікті мамандардың тапшылығы жағдайында науқастың тұрғылықты мекені бойынша жедел медициналық көмек көрсету. Көмектің бұл түрін қамтамасыз ету үшін білікті мамандарды тағайындалған орынға жеткізеді немесе арнайы тасымалдау құралдарымен қамтамасыз етіп, науқасты медициналық ұйымға жеткізеді.
Сауықтыру мен медициналық реабилитация көмек түрі туа біткен және жүре пайда болған, сондай-ақ жіті, созылмалы аурулар мен жарақаттар салдарынан туындаған аурулармен ауыратын азаматтарға реабилитация бөлімшелері мен санаторлық-курорттық ұйымдарда көрсетіледі.
Паллиативі көмек пен мейірбикелік күтім - дәрігердің бақылауымен емдеуге келмейтін науқастар мен терминалды (ақтық) сатыдағы аурулары бар науқастарға аурухананың арнайы бөлімшелерінде немесе хоспистарда, үйдегі стационар түрінде берілетін күтім түрі. Мейірбикелік күтім дәрігерлік бақылауды қажет етпейтін жағдайларда ғана жүргізіледі.
Дәстүрлі медицина, халықтық медицина (емшілік).
Дәстүрлі медицина әдіс-тәсілдеріне гомеопатия, гирудотерапия, мануалды терапия, рефлексотерапия, фитотерапия мен табиғи жаратылысы бар заттармен емдеу жатады. Емшілік ету құқығына ие болу үшін азаматта медициналық білім мен еңбегіне сәйкес лицензиясы болуы міндетті.
Жаппай емшілік пен жаппай ақпарат құралдарын қолдану арқылы емшілік ету заңмен қудаланады. Халықтық медицинамен және емшілікпен заңсыз айналысатын азаматтар Қазақстан Республикасы заңына сәйкес жауапкершілікке тартылады.
1.2 Емдеу-алдын-алу мекемелердің негізгі түрлері
Қазақстанда емдеу мекемелерінің 80%-ы мемлекеттік меншік иелігінде, олардың 20%-ы жеке меншік, яғни мемлекет медицина мәселелерінде басты рөлді сомдайды деген сөз. Халық саны 17 миллионнан аса адамды қамтыған жағдайда Қазақстанның медициналық нарығының аумағы 500 миллион АҚШ доллары сомасына бағаланады. Орта есеппен республика аумағында 54,8 мың дәрігер мен 117 мың орта медициналық персонал қызмет етуде.
Медициналық көмекті қамтамасыз ететін мекемемелер емдік-алдын-алу мекемелері деп аталады (ЕАМ). ЕАМ халықтық пункттердің бекітілген болашақ жоспарлары мен жоспарлану жобаларына сәйкес орнату қажет.
Топырағында органикалық, химиялық, радиациялық зақымдануы бар бұрынғы қоқыс қоймасы, мәйіттер, мал сою алаңдары, ассенизация орындары болған аумаққа мекеме салуға болмайды. ЕАМ-ді құрылыстың қызыл жолағынан 30м, тұрғын және қоғамдық үйлерден 50 м алшақ орнатып, теміржол, әуежай, жол трассалары мен басқа да күшті физикалық факторлардан алшақ орналасуы қажет. ЕАМ аумағы науқастардың тынығуы мақсатында кішігірім сәулеттік құрылыстармен жайландырылуы керек.
ЕАМ аумағында қуаттылығы 110 кВт аспайтын электр тасымалдау желілерінің өтуіне болмайды, сондай-ақ қалалық (ауылдық) инженерлік коммуникациялар (су, жылу, кәріз құбырлары) магистральдары да өтпеуі тиіс. Көгалдандыру көлемі аурухана, диспансер, стационар аумағының 40%-ынан кем болмауы керек.
ЕАМ екі түрі ажыратылады: амбулаторлық және стационарлық. Амбулаторлық медициналық көмекті науқастардың - 80%-ы, ал стационарлық көмекті - 20%-ы қабылдайды.
1.2.1 ЕАМ амбулаторлық түрі
Келіп-кететін және үйдегі науқастарға емдік көмек көрсететін емдеу мекемесі. Амбулаторлық түрдегі мекемелерге: емханалар, амбулаториялар, диспансерлер, медициналық-санитарлық бөлімшелер, жедел жәрдем станциялары жатады [4, 7, 29, 32].
Емхана - аймақтық-учаскелік типте қызмет ететін кең салалы емдік-алдын-алу мекемесі. Емханаға бекітілген аймақ белгілі үлкен жастағы адамдар мен балалар санын қамтитын учаскелерге бөлінген. Әрбір учаскеге дәрігер мен мейірбикелер бекітіледі. ЕАМ қызметін учаскелік дәрігер ұйымдастырып, мейірбикелерге нұсқау беріп, түрлі салалы мамандарды тартады. Емхана халыққа мамандандырылған және үй жағдайында қаралу мен емделуін қамтамасыз етеді.
Емхана науқастарды қарау мен емдеуге арналған арнайы техникалық құралдармен жабдықталады. Барлық амбулаторлық-емханалық мекемелер үш бөлікке бөлінеді: тіркелу мен дәрігер қарауын күту бөлмесі, емдік және диагностикалық бөлмелер, қызметтік және тұрмыстық мақсаттағы бөлмелер. Емханада түрлі салалы дәрігерлер қабылдау жүргізеді (терапевт, хирург, окулист, ЛОР-дәрігер, эндокринолог, кардиолог және т.б.).
Емханада негізгі диагностикалық кабинеттер орналасады: рентген, ультрадыбыстық зерттеу, функциональды диагностикалау, клиникалық және биохимиялық лабораториялар және дәрігер тағайындауларын орындау кабинеттері немесе бөлімшесі (ем-шаралық, таңу, физиотерапия бөлімі, емдік дене шынықтыру кабинеті және т.б.).
Тіркеу бөлімін шығаберіске жақын орналастырады. Тіркеу бөліміндекабинеттер нөмірі мен дәрігерлердің қабылдау уақытының кестесі болады. Емхана дәлізінде ауруларды алдын-алу туралы кітапшалар қойылған үстелдер болады. Күту залынан науқас дәрігер кабинетіне немесе ем-шара, таңу бөлмелеріне өтеді. Дәрігер кабинетінде оның қызметіне қажеттінің барлығы болуы тиіс: дәрігер мен мейірбикенің жазу үстелі, орындықтар, кушетка, суық және ыстық су, сүлгі, халат, тонометр, фонендоскоп, рецепт бланктері және т.б.
Амбулатория -- учаскелік-аумақтық белгілері бойынша қала типіндегі ауыл, өнер-кәсіп мекемесі немесе ауылдық учаскіге көмек көрсету үшін қызмет жасайтын емдік алдын-алу мекемесі. Амбулаторияда тек негізгі мамандықтар бойынша дәрігерлер қабылдау жасайды: терапевт, хирург, тіс дәрігері. Амбулатория штатында дәрігерден басқа фельдшер, акушер, мейірбикелер және санитарлар бар. Бөлиелері: дәрігерге дейінгі қабылдау, электрокардиографиялық тексеру, егу бөлмесі. Жұмыс принципі емхана секілді.
Фельдшерлік-акушерлік пункт - ауылдық елді мекенде алғашқы дәрігерге дейінгі медициналық көмек көрсететін емдік-алдын-алу мекемесі. Басқа емдік-алдын-алу мекемелерден алшақ қашықтықта орналасқан жағдайда ұйымдастырылады (4-6 км көп). Учаскелік принцип бойынша жұмыс жасайды. Дайын дәрі-дәрмектерді сатуға арналған дәріханасы бар.
Штат құрамына фельдшер, акушер және санитарка кіреді. Фельдшерлік-акушерлік пунктінің қызметкерлері амбулаторлық қабылдауда немесе үйде медициналық көмек көрсету, шұғыл және жедел дәрігерге дейінгі көмек көрсету, жұқпалы науқастарды анықтап, эпидемияға қарсы іс-шаралар жасайды, елді мекен аймағын, қоғамдық тамақтану мекемелерін,саудадағы азық-түліктерді санитарлы қадағалайды. Фельдшер жоспарлы медициналық қарауды, тұрғындарды диспансерлеу, алдын-алу іс-шараларын іске асырады. Акушер әйелдерге жүктілік кезінде және босану уақытында көмек көрсетеді, босанған әйелдерге және 3 жасқа дейінгі балаларға патронаж жасайды.
Медициналық-сантиралы бөлім - өндірістік мекемелерде жұмысшыларға және олардың отбасыларына медициналық көмек көрсету, цехтік учаскелік принцип бойынша өндірістік мекемеге тіркелген жұмысшыға қызмет көрсететін амбулаторлы типті емдеу алдын-алу мекемесі. Медициналық-санитарлық бөлімде емханадағыдай негізгі мамандық дәрігерлері және кәсіби ақаулары бойынша мамандар қызмет етеді.
Медициналық-санитарлық бөлім құрамына емханадан басқа стационар, денсаулық пункті, профилакториялар, шипажайлар, балаларды сауықтыруға арналған лагерьлер және т.б. кіретін комплексті емдік-алдын-алу мекеме.
Медициналық-сантиарлық бөлімнің мақсаты жұмыс үдерісімен байланысты аурулардың алдын-алу, алғашқы көмек көрсету және науқастарды емдеу. Аймақтық (цехтік) дәрігер мен мейірбике жұмыс орнындағы қызметкерлер мен жұмысшылардың еңбек шарттарын зерттейді, кәсіби зияндылықтарды анықтап, өндірістік жұмысшылардың еңбек шарттарымен тұрмысын жақсартуға және өнеркәсіп жұмысшыларының өндірістік жарақат алуды болдырмауға бағытталған алдын-алу іс-шаралар комплексін ұйымдастыруға қатысады.
Денсаулық пункті - әдетте емхана немесе медициналық-санитарлық бөлім құрамына кіріп, жеке емдік алдын-алу мекеме болып табылмайды. Денсаулық пункті жұмыс немесе құрылыс участкесіне жақын аймақтағы ірі цехтарда ұйымдастырылады. Дәрігерлік және фельдшерлік денсаулық пунктерін ажыратады.
Денсаулық пунктінің медицина қызметкерлерініңнегізгі қызметі (дәрігер, фельдшер, мейірбике) - өндіріс орынының жұмысшылары жарақат алғанда, уланғанда, жедел жағдайларда дәрігерге дейінгі және алғашқы дәрігерлік көмек көрсету, сонымен қатар емхана немесе медициналық-санитарлық бөлім дәрігері тағайындаған ем шараларын, егуді, диспансерлеу және санитарлы ағарту жұмыстарын іске асыру.
Диспансер - диспансерлік әдіс (нақты сырқаттар бойынша науқастарға көмек көрсету) бойынша барлық жұмысты іске асыратын амбулаторлы типті ерекше мамандандырылған мекеме. Психоневрологиялық, наркологиялық, тері-венерологиялық, туберкулезге қарсы, онкологиялық, кардиоревматологиялық, эндокринологиялық диспансерлер жұмысжасайды.
Диспансердіңнегізгі қызметі - шығутегі бір әртүрлі аурулардың алдын-алу және емдеу. Мысалы, туберкулезді диспансер туберкулезбен ауыратын науқастарды емдейді, науқастың үйіндегі, жұмыста бірге қызмет жасайтын адамдарда туберкулездің алдын-алу, туберкулездің ерте формаларын анықтау үшін тұрғындарды жаппай тексеру, туберкулездің алдын-алу үшін егу жасау және т.б. Осыған сәйкес онкологиялық диспансер қатерлі ісіктердіңалдын - алу және емдеудің және т.б. іске асырады.
Медициналық жедел жәрдем станциясы - тәулік бойы науқастардың өміріне қауіп төндіретін жағдайларда (жарақат, травма, улану, қан кету, инсульт, т.б.) ауруханаға дейінгі шұғыл медициналық көмек көрсететін емдік мекеме.
Мамандандырылған медициналық көмекті бригаданы басқаратын дәрігер, медициналық көмекті үйде немесе науқасты тасымалдауда дәрігерге көмектесетін фельдшер (мейірбике)іске асырады.
Медициналық жедел жәрдем станциясы медициналық жедел жәрдем бекеттерімен, ауруханалармен, медициналық-санитарлық бөлімнің өрт сөндіру қызметімен, полиция және апатты газбен тікелей оперативті байланыспен қамтамасыз етілуі керек. Диспетчер-эвакуаторлар желісінде орналасқан санитарлық тасымалдау құралдарымен, радиобайланыспен қамтамасыз етілуі керек.
1.2.2 Стационарлық типтегі мекемелер
Ауруханалық мекеме түріне аурухана, клиника, госпиталь, перзентхана, сауықтыру орталығы, хоспис, күндізгі аурухана жатады [4, 7, 25, 32].
Ауруханалық мекеме ауруханалық шартта емдеуге арналған. Ауруханалық көмек (лат. stationaris - тұратын, қозғалмайтын) -біліктілік, мамандандырылған, жоғары мамандандырылған, тәулік бойына медициналық қадағалаумен, көмек көрсету формасы.
Аурухана - дәрігерлік күтімді, қадағалауды, қарауды қажет ететін науқастарды жатқызатын емдеу мекемесі. Бұл жерде кідіріссіз медициналық көмек, сонымен қатар емханалық жағдайда қиындық туғызатын немесе болмайтын үнемі медициналық күтімді және емдеу әдістерін қолдануды қажет ететін науқастар жатқызу қызметтері атқарылады (ота жасау, жиі көк тамырға, бұлшық етке егу жасау және басқа да іс-шаралар)
Ауруханалар бөлінеді:
* бірсалалы, бір ғана аурудың түрін емдеуге арналған мекеме (туберкулездік, психоневрологиялық, жұқпалы және т.б)
* көпсалалы, әртүрлі ауруларды емдеуге және диагностикалауға арналған бөлімшелері бар (терапия, хирургия, неврология, ЛОР және басқа да бөлімдер)
Көмек көрсету аймағына байланысты:
* аудандық
* қалалық
* облыстық
* республикалық
Клиника - бұл науқастарды тек ауруханалық емдеу ғана емес, студенттерді оқытатын және ғылыми - зерттеу жұмыстары жүргізілетін аурухана.
Клиникаларда дәрігерлік жоғары мамандандырылған штаттар болуы керек және науқастарды диагностикалау және емдеу үшін қолданылатын заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған болуы қажет.
Госпиталь - жұмыс жасайтын және қызметте болған әскери қызметкерлерге, ардагерлерге, соғыс мүгедектеріне, сонымен қатар соғыс әрекеттерінде зардап шеккен адамдарға емдік-диагностикалық көмек көрсетуге арналған мамандандырылған емдік-алдын-алу мекеме.
Госпиталь түрлері:
* орталық;
* қарулы күштер түрі;
* аймақтық;
* гарнизондық;
Соғыс уақытында ұйымдастырылатын госпитальдар:
* жазықтық жылжымалы;
* эвакуациялық;
* армияға көмек беретін әскери бөлімдер.
Сауықтыру орталығы (лат. sanare-емдеу, айығу) және алдын-алу ЕАМ аурухана алмастырушы типті, науқастарға табиғи факторларды қолдану арқылы ауруынан айығуға көмек беретін орталық: ауа, теңіз суын, минералды суларды, емдік батпақтарды және т.б. күніне 4 сағаттан 8 сағатқа дейін медициналық бақылауды ұйымдастырады.
Профилакториялар елді аймаққа жақын орналасқан орман-саябақ аймағындағы ірі кәсіпорындарда, шипажайлар - курортты аймақтарда орналасады.
Перзентхана - бұл жүктілерге, босанған және босанатын әйелдерге көмек көрсететін ЕАМ. Ірі перзентханалар, сонымен қатар гинекологиялық көмек көрсетеді.
Босану үйлері ауданның емдік-алдын-алу мекемелерімен тығыз байланыста (емханамен, туберкулезге қарсы, тері-венерологиялық диспансермен) болуы жан-жақты және толық медициналық көмек көрсетуге жағдай жасайды. Босану үйі құрамындағы әйелдер кеңесі жүктілерге әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетеді.
Хоспис (ағылшын тілінен Hospise) - жағымсыз болжамды аурулары бар науқастарға лайықты күтім және көмек көрсетін медициналық орталық.
Хоспис пациенттері үй жабдықтарымен жабдықталған, сонымен қатар олар туыстары және достарымен еркін көрісе алады. Медицина қызметкерлері паллиативті медициналық көмек көрсетеді: науқастар оттегін, зондпен тамақтану, ауырсынуды басатын заттарды және т.б. ала алады. Минимум дәрігерлер, максимум орта және кіші медицина қызметкерлері. Хосписте болудың негізгі мақсаты - соңғы күндерін жарқын өткізу, азаптарын жеңілдету.
Күндізгі стационар - нақастардың бірнеше сағат болуына арналған,емханананың емдеу диагностикалық қызметін пайдалану арқылы, бұл жерде кезекпен бірнеше емдеу шаралары және зерттеу жұмыстары жүргізіледі.
Күндізгі стационар құрамында болуы керек:
- кезекші мейірбике тұрағымен палаталар;
- дәрігерлер бөлмесі;
- ем-шара бөлмесі;
- науқастар күндіз болатын бөлмелер;
- санитарлық-гигиеналық бөлмелер;
- таза және кірленген заттар орналасатын бөлме.
Травматологиялық пункт ауруханалар құрамындағыелді мекенде тұратын жарақат алған адамдарға тәуілік бойы шұғыл көмек көрсетеді.
Жеке меншік клиникалар
Соңғы жылдарда ҚР медициналық қызмет көрсету нарығында денсаулықсақтаудың жеке секторларының үздіксіз дамуы бақылануда, бұл мемлекеттік медицинаға елеулі бәсекелестік тудырып, жеке меншік клиникаларға ақылы қызметке жүгіне алатын науқастар санын жоғарлатуда. Жеке меншік медицинаның артықшылығы: өзбетінше қызмет көрсету саласына байланысты клиниканы таңдауы және халық сұранысына байланысты мамандарды таңдау мүмкіндігі, жақсы материальді-техникалық базалар және дәрімен қамтамасыз ету мүмкіндіктері, науқастардың емханаларда кезекте тұруының болмауы. Сонымен қатар, жеке меншік клиникалардың басшылары жоғары медициналық қызмет көрсету деңгейінмен және қызмет көрсету жылдамдығымен, клиниканың жағымды ішкі көрінісі арқылы танымалдылық пен беделді қалыптастыруыға үлкен мән береді. Дегенмен, бұл ақылы медициналық клиникада жылдам және сапалы емдейді деген мағнаны білдірмейді және мемлекеттік ауруханалар қажеттілігін жоқққа шығармайды.
Денсаулықсақтаудың жеке меншік секторы науқастардың барлығына қолжетімді жедел жәрдем жүйесін; ірі профильді мамандандырылған орталықтармен; балансында ғылыми-зерттеу орталықтарымен қамтамасыз ете алмайды. Сонымен қатар, жеке меншік клиникалар кез-келген медициналық мекемелер сияқты санэпидбақылау органдарымен тығыз жұмыс істеуі қажет. Сондықтан, денсаулықсақтау сапасын жоғарлату және қолжетімді көмек алу мақсатында халыққа медициналық қызмет көрсету саласындағы мемлекеттік ЕАМ және жеке меншік клиникалар өзара түсінушілікпен және өзара тиімді серіктестікпен қызмет жасаулары қажет.
АҚ Ұлттық медициналық холдинг
Біздің республикада денсаулықтысақтауға инновациялық әрекет ету, республикалық мағынадағы ірі медициналық орталықтар ашу арқылы жүзеге асады [31].
2008 жылы 6 медициналық орталықты біріктіретін АҚ Ұлттық медициналық холдинг құралған: ана және бала Ұлттық ғылыми орталығы, Республикалық балалар реабилитация орталығы, Республикалық диагностикалық орталығы, Республикалық ғылыми нейрохирургия орталығы, Республикалық шұғыл медициналық көмек көрстеу ғылыми орталығы және Ұлттық ғылыми Кардиохирургиялық орталығы. Ұлттық медициналық холдингтің негізігі мақсаты халықаралық деңгейдегі бәсекеге қабілетті Қазақстан, алыс және жақын шетел азаматтарына кең көлемде дәлелді медицина шарттары, заманауй аурухана менеджменті, алдыңғы қатарлы медициналық технологиялар негізінде болашақ Госпитальін дамыту болып табылады.
Осылайша, әрбір науқас ЕАМ таңдау және сапалы медициналық қызмет алуына құқығы бар.
1.3 ЕАМ жұмысын ұйымдастыру
1.3.1 БМСК жүйесінің жұмыс принципі
Біріншілік медициналық-санитарлық көмек (БМСК) медициналық көмектің ең қол жетімді, экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан тиімді түрі, ұлттық денсаулық сақтау жүйесінің негізгі ядросы болып табылады. Себебі, науқастардың 80% емді біріншілік медициналық-санитарлық көмек шарттары бойынша бастайды және аяқтайды. Адамдар, отбасы, қоғамның денсаулық сақтаудың ұлттық жүйесімен біріншілік деңгейдегі байланысы.
Біріншілік медициналық-санитарлық көмек - медициналық қызмет түрінің барынша қолжетімді, әлеуметтік, экономикалық қолайлы түрі болып табылады. Себебі, науқастанған адамдардың 80%-ы дерттеріне шипаны осы БМСК жағдайында табады. Адам, отбасы, қоғамның ұлттық денсаулық сақтау жүйесімен қатынасудың бірінші деңгейі - медициналық көмекті тұрғылықты мекен-жайына барынша жақындатуға мүмкіндік береді. БМСК - аз қаржыландыруды талап етіп, халық денсаулығының ең жоғарғы көрсеткіштерін береді.
БМСК амбулаторлық-емханалық, жедел және күттіруге келмейтін жәрдем, босануға,алдын-алу, диагностикалық, емдік және реабилитациялық іс-шаралар жиынтығын келтіреді [21, 26].
Қазақстан Республикасында денсаулық сақтау жүйесін реформалау жиегінде әрбір учаскіге емдік және алдын-алу іс-шаралардың орындалуына жауап беретін 1 учаскелік дәрігер, 2 мейірбике мен 1 акушер бекітіледі.
ТМККК жиегінде амбулаторлық-емханалық көмектің жұмыс тәртібі 08.00-ден 20.00-ге дейін сырғымалы кесте бойынша барлық мамандардың, кезекші дәрігерлердің демалыс пен мереке күндері қызмет көрсетуін қамтамасыз етеді. БМСК дәрігерінің қабылдау уақыты күніне 5 сағаттан кем болмауы керек. Дәрігерлермен немесе орта медперсоналмен қоңырауларға қызмет көрсету жұмысын учаскелік қызмет бөлімінің (жалпы дәрігерлік) меңгерушісі қадағалайды, ол жоқта учаскелік (жалпы тәжірибелі дәрігер) бақылауды қолына алады. Қабылдау БМСК ұйымы жұмысының аяқталуына 2 сағат қалғанға дейін бітеді (18.00-ге дейін) [20].
Үйге шақырып емдеу жүргізудің көрсеткіштері:
1) БМСК мекемесіне өзі бара алмайтын, ауруы асқынған жағдайда:
* дене қызуы 38 градус С-дан жоғары көтерілген кезде;
* артериалдық қысымның жоғарылауы кезіндегі өзін-өзі сезінудің бұзылыстырының болуы;
* сұйық нәжістің жиілеуі;
* қозғалудың шектелуіне әкеп соғатын омыртқадағы және аяқ буындарының қатты ауырсынуы;
* бас айналуы, жүректің айнуықұсу;
2) науқастар емханаға өз бетімен келе алмайтын жағдайлар - бұл (онкологиялық аурулардың ауыр түрдегі ағымдары, мүгедектіктің (І - II топтары), сал болуы, аяқ-қолдың салдануы) созылмалы ауырсыну жағдайлары;
3) қоршаған ортаға қауіп-қатер төндіретін, шұғыл инфекциялық аурулары бар науқастар;
4) тасымалдауға жарамайтын науқастар;
5) жедел медициналық көмек көрсету бекеттерінен, БМСК ұйымының жұмыс уақыты кезінде, берілген жағдайларға белсенді түрде бару.
БМСК ұйымының медициналық қызметкері науқасты белсенді түрде үйлеріне барып қарауы, сонымен қатар әрбір үй және пәтер тұрғындарын қарау жүзеге асады:
1) шұғыл ауру, асқынған созылмалы аурулардың жағдайларын бақылап, аурудың ағысы мен зертеу немесежәне емдеудің дер кезінде өтуі мақсатымен;
2) белгілі бір тұрғындар тобының (аяғы ауырлар, жаңа туылған нәрестелер) патронаждары немесе инфекциялық аурумен ауырған науқастар мен инфекциялық ауруға күдікті науқастар.
Жанұялық дәрігердің мамандық спецификасы бірнеше өлшемдермен белгіленеді:
* берілетін медициналық көмектің интегрирленгендігі - жанұялық дәрігердің мамандығы өзіне бірнеше көмек түрін жатқызады (диагностикалық, емдік, реабилитациялық, алдын-алу, санитарлық-ағарту, медико-әлеуметтік, кеңестік және ұйымдастырушылық);
* жанұяны денсаулықтың бірлігі деп бағдарлау (жанұялық дәрігер жанұяға тиген барлық медициналық ықпалды шешеді),
* мамандандырылған қызметтің алдын-алу бағытының басымдылығы,
* тұрақты негіздегі әр жастағы науқастар контингентіне медициналық көмек көрсету,
* дәрігер-науқас желісі қарым-қатынасының көпаспекті мінез-құлығы, манмандықтың әлеуметтік маңызы,
* жанұялық дәрігердің әлеуметтік, экономикалық, ұйымдастырылушылық жоспарларындағы жоғары тиімділігі.
1.3.2 Жалпы тәжірибелі дәрігердің қызметтік міндеттері
* Науқастардың алдын-алу, диагностика, емдеу, оңалту шараларын жүргізеді.
* Мамандандырылған, шұғыл дәрiгерлiк және басқа да медициналық көмектi қамтамасыз етеді;
* Науқасты жүргізу тактикасы.
* Науқасты зерттеу жоспарын жетілдіру.
* Клиникалық қадағалау мен зерттеу, анемнез жинастыру, клиникалық-лабораториялық және инструменталды зерттеулер нәтижелеріне сүйене отырып, диагноз қою (дәлелдеу).
* Науқасты емдеу әдісі мен тәсілдері, сонымен қатар медициналық нұсқаулардың заттары мен бұйымдарын таңдау мүмкіндігі туралы ақпараттандыру.
* Өз қызметінің көрсеткіштерін талдайды.
* Емдеу, реабилитация, сақтандыру сауалдары бойынша басқа қызметтер мен мамандармен өзара қарым-қатынас жүргізеді.
* Денсаулық орталықтарымен бірегей салауатты өмір салты, рационалды тағамдану жөнінде насихаттау жұмыстарын жүргізеді.
* Емізу, шыңдау, балаларды мектепке дейінгі ұйымдарға, мектепке даярлау, отбасын жоспарлау, контрацепция, иммундық алдын-алу сауалдары бойынша кеңес береді.
* Аурулардың ерте және жасырын түрлері мен тәуекел факторларын анықтау жұмысын жүргізеді.
* Диагностикалық, емдік-сауықтыру, реабилитациялық іс-шаралар кешенін ұйымдасырады.
* Жүктілік диагностикасы, жүктілік барысын бақылау, экстрагенитальды патологияларды анықтау мен емдеу, босануға психикалық даярлау жұмысын жүргізеді.
* Жүктілік пен босануға қарсы көрсетілімдерді анықтап, жүктілікті үзуге жолдама береді.
* Босанғаннан немесе жүктілікті үзгеннен кейінгі әйелдердің реабилитациясын жүргізеді.
* Науқастардың жұмысқа қабілетсіздігін анықтап, оларды медициналық-әлеуметтік сараптамаға жібереді.
* Еңбектің жеңілдетілген жағдайына ауысуды, санаторлық-курорттық ем алуға нұсқаулардың бар-жоғын анықтайды.
* Бекітілген халықтың денсаулық жағдайының талдамын, медициналық құжаттарды, есеп-қисабын жүргізеді.
* Ауруларды емдеу мен алдын-алудың жаңа заманауи әдіс-тәсілдерін тәжірибе жүзіне енгізеді.
* Оған бағынған орта және кіші мед.қызметкер жұмысын ұйымдастырып, бақылайды.
* Медициналық этика, ішкі еңбек тәртібінің ережелерін, өрт пен техника қауіпсіздігін, санитарлық-эпидемиялық тәртіпті орындайды [18].
Дәрігердің жоғары нәтижелі еңбегі - мейірбикенің өзара түсіністігі арқасында іске асады. Орта медицина қызметкерлері БМСК ұйымдарының бірінші қатарында болуы тиіс, себебі, олар халыққа, отбасыларға, қоғамға барынша жақын келіп, қажетті медициналық қызмет көрсете алады.
1.3.3 Жалпы тәжірибелі мейірбикенің қызметтік міндеттері
* Амбулаторлық қабылдау жүргізеді.
* Науқастың мейірбикелік көмекке тапшылығын бағалау (мейірбикелік диагноз), науқастарды зерттеу, емдеу, күту жоспарын құрып, емнің нәтижелілігін, жалпы жағдайының динамикасын бағалап, деректерді ауру тарихына белгілеп, науқастардың күнделікті күтімін жүргізеді.
* Науқастардың күтімін емдік-алдын-алу мекемеде немесе үй (патронаж) жағдайында орындайды.
* Азаматтарға біріншілік медициналық көмек көрсетеді, соның ішінде жедел жағдайдағы дәрігерге дейінгі, паллиативті көмек.
* Зертханалық тексерулерге талдамаларды алады, бөлімшедегі дәрілік кіріс-шығысты санап, дәрілердің есебін, сақталуы мен қолданылуын қамтамасыз етеді.
* Дәрігерлік тағайындаулардың орындалуын қамтамасыз етеді.
* Науқастардың күтімін, дәрілерді ағза ішіне енгізілуін орындаумен қатар, науқасарды диагностикалық зерттеулерге дайындап, электрокардиография жүргізеді.
* Науқастар мен олардың туысқандары арасында санитарлық-ағарту жұмысты жүргізеді. Есеп-қисаптық медициналық құжаттарды толтырады.
* Медициналық этика, ішкі еңбек тәртібінің ережелерін, өрт пен техника қауіпсіздігін, санитарлық-эпидемиялық тәртіпті орындайды.
* Осылайша, дәрігер мен мейірбике - БМСК ұйымдарындағы медициналық қызметтерді көрсетудің барлық жүйесіне әсер ететін доминантты жұп.
Амбулаторлық-емханалық көмек - қозғалмалы медициналық кешендегі жылжымалы медициналық бригадамен, кеңес-диагностикалық пойыздармен климатгеографиялық жағдайлардың ескерілуімен, медициналық ұйымнан шалғайда орналасқан немесе жол қатынасы нашар елді мекендерге көмек көрсете алады.
1.4 Стационардың жұмысын ұйымдастыру
ЕАМ стационар типі келесі құрылымнан тұрады:
Емдеу-диагностикалық бөлім:
+ қабылдау бөлімі, мұнда изолятор болуы қажет (диагностикалық палаталар);
+ мамандандырылған емдеу бөлімшелері (терапиялық, хирургиялық, неврологиялық және т.б.);
+ ота жасалатын блок;
+ реанимация және шұғыл көмек көрсету бөлімшесі;
+ диагностикалық бөлімшелер: рентгенологиялық бөлімше (кабинет); функциональды диагностика бөлімшелері; патологиялық-анатомиялық бөлімше; зертханалар және т.б.;
+ емдік дене шынықтыру және физиотерапия бөлімшелері, сәулемен емдеу бөлімшесі, гемодиализ және гемосорбция бөлімшелері және т.б.;
Әкімшілік-шаруашылық бөлім:
+ директордың және орынбасарларының кабинеті;
+ бухгалтерия;
+ дәріхана;
+ орталықтандырылған стерилизация жасайтын бөлім;
+ тағам тарататын бөлім, тамақ пісіру бөлімі;
+ кір жуу бөлімі;
+ от жағу бөлімі.
Көрсетілген әртүрлі бөлімшелердің болуы берілген аурухананың қызметінен, көлемінен, диагностикалық және емдеу міндеттерінің қалада (ауданда) орталықтандыру деңгейіне байланысты.
Аурухананың жер бөлігі үш аймаққа бөлінеді: ғимараттар, шаруашылық құрылымдар орналасқан аймақ және көгалдандырылған қорғаныш аймағы. Емдеуге арналған аймаққа және шаруашылық аймақтарына бөлек кіретін жолдар болу керек.
Барлық аурухананы директор басқарады, оны жоғарыда орналасқан денсаулық сақтау ұйымы бекітеді және жұмыстан босатуға құқылы немесе ұжымның жиналысында таңдап алуға болады. Директор аурухананы басқаруға өзі құқылы, өзі және орынбасарларына жауапкершілік артылады: ұйымдастырылуына, емдеу-диагностикалық үдерістің сапасына және деңгейіне қазіргі уақыттағы ғылыми және тәжірибе талаптарына сай, материалды-техникалық базаның жағдайына жауапты және санитарлық-эпидемияға қарсы талаптардың орындалуына, аурухананың медициналық қызметкерлерінің білімділігін жоғарылатуын қамтамасыз етеді [19].
Науқастарды қабылдау қабылдау бөлімі арқылы жүргізіледі.
1.4.1 Қабылдау бөлімшесінің жұмыс шарттары
Қабылдау бөлімі - бұл аурухананың ұйымдастыру деңгейі мен мәдениетін көрсететін мекеменің айнасы болып табылады. Қабылдау бөлімі күту залынан, кезекші медбике кабинетінен, дәрігерге қаралуға арналған бөлмелерден, ем көрсетілетін кабинеттен (жара таңу бөлмесі немесе кіші оталау бөлмесі), оңаша бөлмелерден, кезекші дәрігер кабинетінен, санитарлық өңдеу бөлмесі, диагностикалық бөлмелерден, рентген кабинетінен, зертханадан тұрады [6, 29, 30, 32].
Күту залы науқастар мен олардың туыстарына арналған. Бұл жерде орындықтардың жеткілікті саны болуы тиіс. Стендтерге бөлімшелердің жұмыс істеу тәртібі, пациенттерге рұқсат етілетін тамақ өнімдерінің тізімі және т.б. ілінеді.
Кезекші мейірбике бөлмесітұрағы күту залының қасында орналасқан. Мейірбике түскен пациенттерді тіркейді және қажетті құжаттарды рәсімдейді, антропометриялық өлшеулерді, термометрияны өткізеді.
Аурухананың әлеуеттілігіне байланысты қабылдау бөлімінде бір немесе бірнеше дәрігерге қаралуға арналған бөлмелер жұмыс атқарады. Ол жерде кезекші дәрігер пациенттерді бақылаумен, алдын-ала диагноз қоюмен, бағыт берумен, науқасты қандай бөлімге бағыттауды шешумен айналысады. Стационарлық емдеуді қажет етпейтін пациентке көмек көрсетіледі және тұрып жатқан мекен-жайына байланысты емханаға жіберіледі. Аурудың түріне және науқастың жағдайына байланысты дәрігер тасымалдау түрін анықтайды.
Ем-шара бөлмесікіші оталау бөлмесі жедел медициналық жәрдем көрсетуге арналған.
Санитарлық тазалықтан өткізу бөлмесінде түскен науқастарды санитарлық өңдеуден өткізеді: бастың шашты бөлігі- педикулезге, тері - іріңді бөртпенің барлығына, қол мен аяқ таз ауруына тексеріледі. Жағдайына байланысты науқасқа гигиеналық ванна, душ немесе ең кірленген жерлердің ысушылық ұсынылады. Санитарлық тазалықтан өткізу бөлмесінде науқасты өңдеуден өткізуге арналған барлық құралдармен жабдықталуы керек: жастықты тақтай төсек-кушетка, таза киім-кешекке арналған шкаф, кір киім кешекке арналған күбішелер, санитарлық өңдеуге арналған құралдармен жабдықталған шкаф немесе үстел. Санитарлық өңдеуге міндетті түрде қажет етілетін заттар: клеенка, сабын, жеке қолданылатын жуыну жөкелері, шаш кесуге арналған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
С.М. КАБИЕВА, А.Т. ТУЙМЕБАЕВА, Н.Т. АБИЛЬДИНА,
С.У. ЖУНУСОВА, Г.Л. АЛИШЕВА
КЛИНИКАҒА КІРІСПЕ
Оқулық
Том I
Қарағанды 2015
УДК 616.08
ББК 53.5я7
К 42
Пікір берушілер:
В.Б. Молотов-Лучанский - Қарағанды мемлекеттік медицина университетінің оқу және тәрбие жұмысы бойынша проректоры, медицина ғылымының докторы, профессор.
Қ.А. Алиханова - Қарағанды мемлекеттік медицина университетінің үздіксіз кәсіби жетілдіру факультетінің жалпы дәрігерлік тәжірибе кафедрасының меңгерушісі, медицина ғылымының докторы, профессор.
К.Ж. Ахметов - Марат Оспанов атындағы Батыс-Қазақстан мемлекеттік медицина университетінің ішкі аурулар пропедевтикасы кафедрасының профессоры, медицина ғылымының докторы.
К 42 Клиникаға кіріспе: Оқулық, том I. - Қарағанды - 2015 - 266 б.
ISBN
Оқулық Жалпы медицина мамандығы бойынша 2006 жылғы МЖОС сәйкес әзірленген және осы пән бойынша типтік бағдарламада көрсетілген тақырыптар бойынша ақпараттық материалдарды қамтиды. Оқулықта пациенттердің функциональдық жағдайының көрсеткіші, емдеу - алдын-алу мекемелерде санитарлық-эпидемияға қарсы тәртібінің аспектілері баяндалған. Көбінесе пациенттерді бақылау және күту сұрақтарына көңіл бөлген, емдеу және диагностикалық іс-шаралар кезінде іс-әрекеттердің оңтайлы бірізділігі ұсынылған. Материалдарды жақсы меңгеру үшін теориялық мәліметтер суретермен толықтырылған.
Ұсынылған оқулық С.М. Қабиеваның авторлармен бірге қайта өңделіп толықтырылған орыс тіліндегі оқулықтың аудармасы. Оқулық медициналық жоғарғы оқу орындарының Жалпы медицина мамандығының 1-2 курс студенттеріне арналған және авторлармен қайта өңделіп, орыс тілінен аударылған.
УДК 616.08
ББК 53.5я7
ҚММУ Білім беру комитетінің мәжілісінде талқыланды және құпталды
Хаттама № 6 05.02. 2015 ж.
ҚММУ Оқу-әдістемелік кеңесінде талқыланды және құпталды
Хаттама № 5 10.02. 2015 ж.
ҚММУ Оқу Кеңесінде басылымға бекітілді және нұсқалды
Хаттама №6 23.01. 2015 ж.
(C) Қабиева С.М., Түймебаева А.Т.,
Абильдина Н.Т., Жүнусова С.У., Алишева Г.Л.
(C) ЖШС Эверо, 2015
МАЗМҰНЫ
Қысқартылған сөздер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
АЛҒЫ СӨЗ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
ТАРАУ І ҚАЗАҚСТАН ТҰРҒЫНДАРЫНА
МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУ ЖҮЙЕСІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1Медициналық қызметтің мазмұны және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.1.1 Медициналық көмектің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1.2 Медициналық көмекті көрсету түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Емдеу-алдын-алу мекемелердің негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.2.1 ЕАМ амбулаторлық түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.2.2 Стационарлық типтегі мекемелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3 ЕАМ жұмысын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.3.1 АМСК жүйесінің жұмыс принципі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.3.2 Жалпы тәжірибелі дәрігердің қызметтік міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .17
1.3.3 Жалпы тәжірибелі мейірбикенің қызметтік міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 18
1.4 Стационардың жұмысын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.4.1 Қабылдау бөлімшесінің жұмыс принцпі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.4.2 Емдеу бөлімшесінің жұмыс принцпі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
1.4.3 Ординатор-дәрігердің қызметтік міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
1.4.4 Аға мейірбикенің қызметтік міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
1.4.5 Мейірбикелердің қызметтік міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
1.4.6 Кіші мейірбикенің қызметтік міндеттері (мейірбике көмекші) ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
1.4.7 Стационарлық көмектің көрсетілу кезектілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
ТАРАУ ІІ МЕЙІРБИКЕЛІК ҮДЕРІС ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.1 Мейірбикелік үдеріс кезеңдерінің мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
2.1.1 Мейірбикелік үдерістің бірінші кезеңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.1.2 Мейірбикелік үдерістің екінші кезеңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.1.3 Мейірбикелік үдерістің үшінші кезеңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
2.1.4 Мейірбикелік үдерістің төртінші кезеңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.1.5 Мейірбикелік үдерістің бесінші кезіңі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
ТАРАУ ІІІ АУРУХАНАЛЫҚ ОРТАНЫҢ ҚАУІПСІЗДІГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
3.1 Инфекциялық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
3.1.1 АІЖ қоздырғыштары және таралу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3.1.2 АІЖ-нің жұқтыру көздері және қауіп топтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
3.1.3 АІЖ пайда болуына әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .37
3.1.4 Аурухана ішілік инфекция себептері мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 37
3.1.5 АІЖ жататын аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3.1.6 АІЖ алдын-алу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
3.2 Санитария және эпидемияға қарсы тәртіп ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3.2.1 Емдеу-алдын-алу мекемесіндегі тазалау түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3.2.2 Қызметкердің гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3.2.3 Қол деконтаминациясы (өндеу) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
3. 3 Дезинфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3.3.1 Дезинфекцияның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
3.3.2 Залалсыздандырудың механикалық тәсілі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
3.3.3 Дезинфекцияның физикалық әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
3.3.4 Дезинфекцияның химиялық әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
3.3.5 Дезинфекциялық ерітінділердің жіктелуі (химиялық құрылымына байланысты) ... .49
3.3.6 Қазақстан Республикасында қолдануға рұқсат етілген дезинфекциялық құралдар ... 51
3.3.7 Дезинфекциялық ерітінділерді дайындау техникасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..53
3.3.8 Дезинфекциялық перепараттармен жұмыс істеу кезіндегі сақтық шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3.3.9 Дезинфекциялық препараттармен кенеттен улануда көрсетілетін бірінші көмек ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3.3.10 Дезинфекцияның биологиялық әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.4 Стерилизация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
3.4.1 Медициналық тағайындау құралдарын деконтаминациялау кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
3.4.2.Стерилизацияның түрлері және әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
3.4.3 Стерилизацияның булық әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
3.4.4 Залалсыздандырудың ауалық түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
3.4.5 Стерилизацияның химиялық әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
3.4.6 Стерилизацияның газды әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..64
3.4.7 Зарарсыздандыру сапасын бақылау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
3.5 Медициналық қалдықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
3.5.1 Медициналық қалдықтардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
3.5.2 Медициналық қалдықтармен жұмыс істеу ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 68
3.6. Пациент және қызметкер үшін қауіпсіз орта ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
3.6.1 Емдеу-қорғау тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
3.6.2 Стационардағы қозғалыс белсенділігінің режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 71
3.6.3 Биомеханика туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
3.6.4 Науқастарды тасымалдау түрлері және әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
3.6.5 Зеңбілмен тасымалдау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...76
3.6.6 Орындық - арбамен тасымалдау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..83
3.6.7 Науқасты тасымалдаудың басқа әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .84
3.6.8 Науқас өз бетінше қозғалғанда көмектесу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 90
ТАРАУ IV ФУНКЦИОНАЛДЫ ЖАҒДАЙДЫ БАҒАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .95
4.1 Адамның негізгі қажеттіліктерінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..95
4.2 Науқастың жалпы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9 8
4.3 Ес жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...100
4.4 Науқастың төсектегі қалпынің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .101
4.5 Антропометриялық өлшеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 102
4.6 Термометрия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .106
4.7 Тері қабатының жағдайын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...113
4.8 Тыныс алу жағдайын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 114
4.9 Пульс және оның қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 117
4.10 Артериалды қысымды зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..119
4.11 Су тепе-теңдігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 25
ТАРАУ V ПАЦИЕНТТІҢ ЖЕКЕ ГИГИЕНАСЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 126
5.1 Қабылдау бөлімінде пациентті санитарлық өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 126
5.1.1 Гигиеналық ваннаны немесе душты былдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 126
5.1.2 Шашты қысқарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 127
5.1.3 Қыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 127
5.1.4 Педикулезге қарсы шараларды ымдастыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .128
5.2 Халі ауыр науқастар күтімінің принцптері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..131
5.2.1 Науқас күтімі кезінде төсек жаймасын ауыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .131
5.2.2 Жағдайы ауыр науқастардың киімін ауыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13 3
5.2.3 Науқасты төсекте жатқызудың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...134
5.2.4 Бұзылған қажеттілікті қанағаттандырудағы мейірбикелік әрекеттер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .136
5.2.5 Тері күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..138
5.2.6 Ойық жаралардың алдын-алу және күтім жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 139
5.2.7 Төсекте аяқты жуу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .147
5.2.8 Тырнақ күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 148
5.2.9 Ауыз қуысы күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 149
5.2.10 Шаш күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..152
5.2.11 Көз күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .154
5.2.12 Мұрын күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...155
5.2.13 Құлақ күтімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .156
5.2.14 Физиологиялық қажеттіліктерді орындау кезінде көмек ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 158
ТАРАУ VІ НАУҚАСТАРДЫ ТАМАҚТАНДЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 65
6.1 Негізгі тағам нгредиенттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..165
6.2 Тамақтану әртібі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...170
6.3 Емдік амақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...170
6.4 Бөлімшедегі науқастарды тамақтандыруды йымдастыру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 180
6.4.1 Ауыз арқылы (пероральды) амақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..180
6.4.2 Жасанды амақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...181
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18 6
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..187
Қысқартылған сөздер тізімі
ҚҚ - қан қысымы
АИТВ - адам иммунитет тапшылық вирусы
ДДҰ - Дүниежүзілік Денсаулықсақтау Ұйымы
ЖОО - Жоғарғы оқу орыны
ТМККК - Тегін медициналық көмектің кепілденген көлемі
МТҚ - Медициналық тағайындау құралы
ҚЖҚ - Қауіпсіз жою қорабы
ЕАМ - Емдеу-алдын-алу мекемесі
ҚР ДМ - Қазақстан Республикасының денсаулықсақтау министрлігі
МСБ - медициналық-санитарлық бөлім
БМСК - біріншілік медико-санитарлық көмек
АҚТМ - артериалды қысымының сөткелік мониторы
СН және Е- санитарлық нормалар және ережелер
ЖИТС - жүре пайда болған адамның иммунды тапшылық синдромы
ОЖЖ - орталық жүйке жүйесі
ТҚЖ - тыныс алу қозғалыс жиілігі
АЛҒЫ СӨЗ
Медицина - халыққа жақсы сапалы, уақытылы медициналық көмекті және азаматтардың денсаулығын қорғау құқығын қамтамасыз ететін мемлекеттің қызметтік саласы. Саламатты Қазақстан атты Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағдарламасы азаматтардың денсаулығын жақсартуға бағытталған, денсаулық сақтау саласын дамытудағы стратегиялық міндеттемелерді анықтайды. Халықтың денсаулық жағдайының деңгейі, өз кезегінде әлеуметтік-экономикалық, мәдени және индустриалды дамуының өлшемін анықтайды. Денсаулықсақтау саласындағы мемлекеттік шаралар жиынтығы 2020 жылға қарсы ана және нәрестелік өлімді екі есе төмендетуі, жалпы өлімді 30% азайтуы, туберкулезбен ауруды 20% қысқартуы қажет [1, 9].
Қазақстан Республикасындағы жаңа заман денсаулық сақтау жүйесінің реформалаудың бірден бір бағыты - отбасылық маңызға сүйемелденген алғашқы медициналық-санитарлық көмекті дамыту мен жаңашаландыру болып табылады.
Осыған байланысты алғашқы медициналық көмекті көрсету деңгейіндегі басты тұлға - жалпы тәжірибелі дәрігер (отбасылық дәрігер). Жалпы тәжірибелі дәрігер - кең салалы маман, госпитальға дейінгі деңгейде жедел жәрдем мен түрлі ауруларда кең салалы көмек көрсете алатын әмбебап дәрігер. Обасылық дәрігер қызметін қалыптастыру - ауруды ерте сатысында анықтау, халық арасында салауатты өмір салтын қалыптастыру, мемлекеттің еңбекке қабілеттілік әл-ауқатын сақтау, ерте жастағы өлім деңгейін төмендетуге бағытталған [1, 2, 3].
Денсаулық сақтау жүйесіндегі реформалардың орындалуы әсерлі болуы үшін алдымен мамандандырылған медициналық білім беру жүйесіне өзгертулер енгізу қажет. Студент 1-2 курстағы іргелі пәндермен қатар, болашақ дәрігердің мамандардырылған қызметінде қолданылатын медициналық білімдердің негізін де ұғынуы керек. Осыған орай, Қазақстанның барлық медициналық ЖОО-ның істегі оқу жоспарына Клиникаға кіріспе атты жаңа пән енгізілген болатын.
Бұл медицина университеті студенттеріне арналған алғашқы клиникалық пән. Клиникадағы бірінші қадамға көп нәрсе байланысты. Осы пәнмен студент мамандықты таңдау шешімінің дұрыстығы, кәсіби этика ережелері мен нормаларын орындау қажеттілігі жайлы түсінік қалыптасуы керек. Клиникаға келген студент - оған қоршаған қауым медициналық мамандық өкілі, болашақ дәрігерлердің жаңа заманы ретінде қарап жатқанын ұмытпауы тиіс [4].
Бұл пән негізгі пәндерге жатқызылып (жалпы кәсіби), Жалпы медицина мамандығы бойынша бакалавриаттың 1-2 курс студенттеріне арналады. Клиникаға кіріспе-1 пәні студенттерді емдеу-алдын-алу мекемелердің жұмысын ұйымдастыру негізімен, ондағы санитарлық-эпидемиологикалық тәртіпті қамтамасыз ету, науқастарды күту мен бақылаудағы білім мен әдістермен таныстырады. Ал, Клиникаға кіріспе-2 пәні студенттерді клиникадағы науқастарды бақылау мен күтім көрсетудегі қажетті манипуляциялық техниканы үйрену, дәрігерге дейінгі көмек көрсетудің негізгі қағидаларын үйретеді.
Науқастарды күту үрдерісін екінші реттік, медицинаның өгейі деп қабылдауға болмайды. Бұл шартсыз - аурумен күресудің нәтижелі болуы екіталай. Науқасты күту оларға қарасты көмектің бірқатар аспектілерін қамтиды. Бұл науқастың функционалдық жағдайын бақылау ғана емес (жалпы жағдайды бағалау, антропометриялық зерттеулер, тыныс алуды, қан айналым жүйесін бағалау), сонымен қатар танымал медициналық манипуляциялар (егулер, асқазан жуу, клизма қою, термометрия және т.б.). Дәрігер қызметіндегі маңыздысы - аурулардың синдромдық диагностикасын жүргізуді анықтау мен науқас жағдайын динамикалық бақылау болып табылады [5-8, 24].
Реанимация негіздерін оқыту да медициналық білімнің кез келген деңгейінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Осы оқу әдістемесінде студенттер түсінікті түрде терминалды жағдайлар, клиникалық және биологиялық өлім мен науқастардың осы санатына ургентті көмектің тәсілдерімен танысады.
Дәрігер өзінің болашақ кәсіби қызметі барысында тек нұсқауларына ғана жауапкершілік алмай, сондай-ақ медициналық ұжымның көшбасшысы ретінде кіші және орта персоналдың жұмысын ұйымдастыруы керек. Жалпы тәжірибелі дәрігер қызметінің ерекшелігі кешенді медициналық көмек көрсетуге қажетті оңтайлы кәсіби даярлықты талап етеді.
ТАРАУ І
ҚАЗАҚСТАН ТҰРҒЫНДАРЫНА
МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУ ЖҮЙЕСІ
1.1 Медициналық қызметтің мазмұны және түрлері
Денсаулық сақтау - азаматтардың физикалық және психикалық денсаулығын сақтау мен нығайтуға бағытталған саяси-әлеуметтік, экономикалық, ғылыми, құқықтық, медициналық, санитарлық-гигиеналық, эпидемияға қарсы, ауруларды емдеу және алдын-алу және мәдени сипаттамасы бар іс-әрекеттердің жиынтығымен танылатын жүйе.
Медициналық қызмет орта және жоғарғы медициналық білімі бар физикалық тұлғалар мен денсаулық сақтау саласында жұмыс істейтін заңгер тұлғалардың қызметін қамтиды.
1.1.1.Медициналық көмектің түрлері:
1) Дәрігерге дейінгі медициналық көмек;
2) Біліктілікті медициналық көмек;
3) Арнайы мамандандырылған медициналық көмек;
4) Жоғары мамандандырылған медициналық көмек;
5) Медициналық -әлеуметтік көмек.
Дәрігерге дейінгі медициналық көмек - орта медициналық білімі бар қызметкерлермен жүзеге асырылады. Төтенше жағдайда медициналық көмек арнайы білімі жоқ азаматтармен де көрсетіле алады: өзіндік көмек, қоршаған адамдардың көмегі, санитарлық нұсқаушы, әлеуметтік мамандықтың өкілдері (парамедиктер)- полиция, өрт сөндірушілер және басқа да шұғыл жағдай қызметшілері, қоғамдық көлік жүргізушілері.
Біліктілікті медициналық көмек - жоғарғы медициналық білімі бар қызметкерлерімен диагностикалау, емдеу мен медициналық сауықтандыру әдістерін талап етпейтін ауруларды қарағанда көрсетіледі.
Арнайы мамандандырылған медициналық көмек - жеке мамандардың (кардиолог, невропатолог және т.б.) кеңесі ретіндегі немесе көпсалалы аурухана бөлімшелерінде медициналық сауықтыру мен емдеу, диагностикалауды қажет ететін ауруларда әр сала мамандарымен жүзеге асырылады.
Жоғары мамандандырылған медициналық көмек - диагностикалаудың жаңа заманауи технологиялар, емдеу мен медициналық сауықтыруды қажет ететінауруларда бейінді мамандармен орындалады (мысалы, эндовидеохирургия, трансплантация).
Медициналық-әлеуметтік көмек - қоршаған орта үшін қауіәпті болатын, әлеуметтік маңызды аурулармен ауыратын азаматтарға бейінді мамандармен көрсетіледі. Қазақстан Республикасы үкіметінің 2009 жылдың 4 желтоқсанында қабылданған қаулысы бойынша әлеуметтік маңызыбар ауруларға: туберкулез, ЖИТС, вирусты гепатит В,С, қатерлі ісік аурулары, қант диабеті, психикалық ауытқулар, балалардың церебральді сал ауруы, миокард инфарктісі (алғашқы алты ай), ревматизм және т.б.
1.1.2 Медициналық көмекті көрсету түрлері
Медициналық көмектің келесі түрлері көрсетіледі:
1) амбулаторлық-емханалық көмек, сонымен қатар алғашқы медициналық-санитарлық көмек, диагностикалық көмек.
2) стационарлық көмек;
3) стационарды алмастырушы көмек;
4) жедел медициналық көмек;
5) санитарлық авиация;
6) төтенше жағдайлардағы медициналық көмек;
7) сауықтыру көмегі мен медициналық реабилитация;
8) паллиативті көмек пен мейірбикелік күтім;
9) дәстүрлі медицина, халықтық медицина (емшілік).
Алғашқы медициналық-санитарлық көмек (АМСК) - адам, отбасы және қоғам деңгейінде қолжетімді медициналық қызметтердің кешенін қамтитын дәрігерге дейінгі немесе білікті медициналық көмекті қамтиды:
1) жиі кездесеін аурулар, жарақат, улану және басқа да күттірмейтін жедел жағдайларды диагностикалау мен емдеу;
2) санитарлық-гигиеналық, эпидемияға қарсы іс-шаралар мен ауруларды алдын-алу;
3) санитарлық-ағарту жұмысы.
АМСК келесі мамандар қызметімен жүзеге асады: участкелік терапевт, педиатр, акушер-гинеколог, жалпы тәжірибелі дәрігер, фельдшер, мейірбикелер. АМСК атқаратын ұйымдардың қызметі - медициналық ұйымды таңдау құқығын ескере отырып, азаматтарды аймақтық тип бойынша жергілікті тұрғын мекен-жайы немесе бекітілуі бойынша емделіп-қаралуын қамтамасыз ету.
Кеңестік-диагностикалық көмек - тәуліктік бақылауы жоқ мамандандырылған немесе жоғары мамандандырылған медициналық көмек.
Стационарлық көмек - тәуліктік бақылауы, күтімі бар білікті мамандандырылған және жоғары мамандандырылған медициналық көмек. Стационарлық көмекті қамтамасыз ететін денсаулық сақтау ұйымы науқастарға дертіне сай күтім мен тамақтану үдерісін қамтамасыз етеді.
Стационарлықалмастырушы көмек - жұмыс күні аяқталғанға дейін ұзақтығы 4-тен 8 сағатқа созылатын бақылау үдерісі мен дәрігерге дейінгі, білікті, мамандандырылған және жоғары мамандандырылған көмек түрін қамтиды.
Жедел медициналық көмек - денсаулыққа зиян келуі мен өлім қаупін алшақтату мақсатында жіті медициналық көмекті талап ететін медициналық көмектің бір түрі. Жедел медициналық көмек ҚР азаматары, шетелдіктер, республика аумағында мекен ететін азаматтығы жоқ адамдарға мемлекеттік бюджет есебінен тегін көрсетіледі.Бұл ұйымдарға ақылы қызмет көрсетуге тыйым салынады.
Санитарлық авиация - медтехникалық жабдықталған немесе арнайы білікті мамандардың тапшылығы жағдайында науқастың тұрғылықты мекені бойынша жедел медициналық көмек көрсету. Көмектің бұл түрін қамтамасыз ету үшін білікті мамандарды тағайындалған орынға жеткізеді немесе арнайы тасымалдау құралдарымен қамтамасыз етіп, науқасты медициналық ұйымға жеткізеді.
Сауықтыру мен медициналық реабилитация көмек түрі туа біткен және жүре пайда болған, сондай-ақ жіті, созылмалы аурулар мен жарақаттар салдарынан туындаған аурулармен ауыратын азаматтарға реабилитация бөлімшелері мен санаторлық-курорттық ұйымдарда көрсетіледі.
Паллиативі көмек пен мейірбикелік күтім - дәрігердің бақылауымен емдеуге келмейтін науқастар мен терминалды (ақтық) сатыдағы аурулары бар науқастарға аурухананың арнайы бөлімшелерінде немесе хоспистарда, үйдегі стационар түрінде берілетін күтім түрі. Мейірбикелік күтім дәрігерлік бақылауды қажет етпейтін жағдайларда ғана жүргізіледі.
Дәстүрлі медицина, халықтық медицина (емшілік).
Дәстүрлі медицина әдіс-тәсілдеріне гомеопатия, гирудотерапия, мануалды терапия, рефлексотерапия, фитотерапия мен табиғи жаратылысы бар заттармен емдеу жатады. Емшілік ету құқығына ие болу үшін азаматта медициналық білім мен еңбегіне сәйкес лицензиясы болуы міндетті.
Жаппай емшілік пен жаппай ақпарат құралдарын қолдану арқылы емшілік ету заңмен қудаланады. Халықтық медицинамен және емшілікпен заңсыз айналысатын азаматтар Қазақстан Республикасы заңына сәйкес жауапкершілікке тартылады.
1.2 Емдеу-алдын-алу мекемелердің негізгі түрлері
Қазақстанда емдеу мекемелерінің 80%-ы мемлекеттік меншік иелігінде, олардың 20%-ы жеке меншік, яғни мемлекет медицина мәселелерінде басты рөлді сомдайды деген сөз. Халық саны 17 миллионнан аса адамды қамтыған жағдайда Қазақстанның медициналық нарығының аумағы 500 миллион АҚШ доллары сомасына бағаланады. Орта есеппен республика аумағында 54,8 мың дәрігер мен 117 мың орта медициналық персонал қызмет етуде.
Медициналық көмекті қамтамасыз ететін мекемемелер емдік-алдын-алу мекемелері деп аталады (ЕАМ). ЕАМ халықтық пункттердің бекітілген болашақ жоспарлары мен жоспарлану жобаларына сәйкес орнату қажет.
Топырағында органикалық, химиялық, радиациялық зақымдануы бар бұрынғы қоқыс қоймасы, мәйіттер, мал сою алаңдары, ассенизация орындары болған аумаққа мекеме салуға болмайды. ЕАМ-ді құрылыстың қызыл жолағынан 30м, тұрғын және қоғамдық үйлерден 50 м алшақ орнатып, теміржол, әуежай, жол трассалары мен басқа да күшті физикалық факторлардан алшақ орналасуы қажет. ЕАМ аумағы науқастардың тынығуы мақсатында кішігірім сәулеттік құрылыстармен жайландырылуы керек.
ЕАМ аумағында қуаттылығы 110 кВт аспайтын электр тасымалдау желілерінің өтуіне болмайды, сондай-ақ қалалық (ауылдық) инженерлік коммуникациялар (су, жылу, кәріз құбырлары) магистральдары да өтпеуі тиіс. Көгалдандыру көлемі аурухана, диспансер, стационар аумағының 40%-ынан кем болмауы керек.
ЕАМ екі түрі ажыратылады: амбулаторлық және стационарлық. Амбулаторлық медициналық көмекті науқастардың - 80%-ы, ал стационарлық көмекті - 20%-ы қабылдайды.
1.2.1 ЕАМ амбулаторлық түрі
Келіп-кететін және үйдегі науқастарға емдік көмек көрсететін емдеу мекемесі. Амбулаторлық түрдегі мекемелерге: емханалар, амбулаториялар, диспансерлер, медициналық-санитарлық бөлімшелер, жедел жәрдем станциялары жатады [4, 7, 29, 32].
Емхана - аймақтық-учаскелік типте қызмет ететін кең салалы емдік-алдын-алу мекемесі. Емханаға бекітілген аймақ белгілі үлкен жастағы адамдар мен балалар санын қамтитын учаскелерге бөлінген. Әрбір учаскеге дәрігер мен мейірбикелер бекітіледі. ЕАМ қызметін учаскелік дәрігер ұйымдастырып, мейірбикелерге нұсқау беріп, түрлі салалы мамандарды тартады. Емхана халыққа мамандандырылған және үй жағдайында қаралу мен емделуін қамтамасыз етеді.
Емхана науқастарды қарау мен емдеуге арналған арнайы техникалық құралдармен жабдықталады. Барлық амбулаторлық-емханалық мекемелер үш бөлікке бөлінеді: тіркелу мен дәрігер қарауын күту бөлмесі, емдік және диагностикалық бөлмелер, қызметтік және тұрмыстық мақсаттағы бөлмелер. Емханада түрлі салалы дәрігерлер қабылдау жүргізеді (терапевт, хирург, окулист, ЛОР-дәрігер, эндокринолог, кардиолог және т.б.).
Емханада негізгі диагностикалық кабинеттер орналасады: рентген, ультрадыбыстық зерттеу, функциональды диагностикалау, клиникалық және биохимиялық лабораториялар және дәрігер тағайындауларын орындау кабинеттері немесе бөлімшесі (ем-шаралық, таңу, физиотерапия бөлімі, емдік дене шынықтыру кабинеті және т.б.).
Тіркеу бөлімін шығаберіске жақын орналастырады. Тіркеу бөліміндекабинеттер нөмірі мен дәрігерлердің қабылдау уақытының кестесі болады. Емхана дәлізінде ауруларды алдын-алу туралы кітапшалар қойылған үстелдер болады. Күту залынан науқас дәрігер кабинетіне немесе ем-шара, таңу бөлмелеріне өтеді. Дәрігер кабинетінде оның қызметіне қажеттінің барлығы болуы тиіс: дәрігер мен мейірбикенің жазу үстелі, орындықтар, кушетка, суық және ыстық су, сүлгі, халат, тонометр, фонендоскоп, рецепт бланктері және т.б.
Амбулатория -- учаскелік-аумақтық белгілері бойынша қала типіндегі ауыл, өнер-кәсіп мекемесі немесе ауылдық учаскіге көмек көрсету үшін қызмет жасайтын емдік алдын-алу мекемесі. Амбулаторияда тек негізгі мамандықтар бойынша дәрігерлер қабылдау жасайды: терапевт, хирург, тіс дәрігері. Амбулатория штатында дәрігерден басқа фельдшер, акушер, мейірбикелер және санитарлар бар. Бөлиелері: дәрігерге дейінгі қабылдау, электрокардиографиялық тексеру, егу бөлмесі. Жұмыс принципі емхана секілді.
Фельдшерлік-акушерлік пункт - ауылдық елді мекенде алғашқы дәрігерге дейінгі медициналық көмек көрсететін емдік-алдын-алу мекемесі. Басқа емдік-алдын-алу мекемелерден алшақ қашықтықта орналасқан жағдайда ұйымдастырылады (4-6 км көп). Учаскелік принцип бойынша жұмыс жасайды. Дайын дәрі-дәрмектерді сатуға арналған дәріханасы бар.
Штат құрамына фельдшер, акушер және санитарка кіреді. Фельдшерлік-акушерлік пунктінің қызметкерлері амбулаторлық қабылдауда немесе үйде медициналық көмек көрсету, шұғыл және жедел дәрігерге дейінгі көмек көрсету, жұқпалы науқастарды анықтап, эпидемияға қарсы іс-шаралар жасайды, елді мекен аймағын, қоғамдық тамақтану мекемелерін,саудадағы азық-түліктерді санитарлы қадағалайды. Фельдшер жоспарлы медициналық қарауды, тұрғындарды диспансерлеу, алдын-алу іс-шараларын іске асырады. Акушер әйелдерге жүктілік кезінде және босану уақытында көмек көрсетеді, босанған әйелдерге және 3 жасқа дейінгі балаларға патронаж жасайды.
Медициналық-сантиралы бөлім - өндірістік мекемелерде жұмысшыларға және олардың отбасыларына медициналық көмек көрсету, цехтік учаскелік принцип бойынша өндірістік мекемеге тіркелген жұмысшыға қызмет көрсететін амбулаторлы типті емдеу алдын-алу мекемесі. Медициналық-санитарлық бөлімде емханадағыдай негізгі мамандық дәрігерлері және кәсіби ақаулары бойынша мамандар қызмет етеді.
Медициналық-санитарлық бөлім құрамына емханадан басқа стационар, денсаулық пункті, профилакториялар, шипажайлар, балаларды сауықтыруға арналған лагерьлер және т.б. кіретін комплексті емдік-алдын-алу мекеме.
Медициналық-сантиарлық бөлімнің мақсаты жұмыс үдерісімен байланысты аурулардың алдын-алу, алғашқы көмек көрсету және науқастарды емдеу. Аймақтық (цехтік) дәрігер мен мейірбике жұмыс орнындағы қызметкерлер мен жұмысшылардың еңбек шарттарын зерттейді, кәсіби зияндылықтарды анықтап, өндірістік жұмысшылардың еңбек шарттарымен тұрмысын жақсартуға және өнеркәсіп жұмысшыларының өндірістік жарақат алуды болдырмауға бағытталған алдын-алу іс-шаралар комплексін ұйымдастыруға қатысады.
Денсаулық пункті - әдетте емхана немесе медициналық-санитарлық бөлім құрамына кіріп, жеке емдік алдын-алу мекеме болып табылмайды. Денсаулық пункті жұмыс немесе құрылыс участкесіне жақын аймақтағы ірі цехтарда ұйымдастырылады. Дәрігерлік және фельдшерлік денсаулық пунктерін ажыратады.
Денсаулық пунктінің медицина қызметкерлерініңнегізгі қызметі (дәрігер, фельдшер, мейірбике) - өндіріс орынының жұмысшылары жарақат алғанда, уланғанда, жедел жағдайларда дәрігерге дейінгі және алғашқы дәрігерлік көмек көрсету, сонымен қатар емхана немесе медициналық-санитарлық бөлім дәрігері тағайындаған ем шараларын, егуді, диспансерлеу және санитарлы ағарту жұмыстарын іске асыру.
Диспансер - диспансерлік әдіс (нақты сырқаттар бойынша науқастарға көмек көрсету) бойынша барлық жұмысты іске асыратын амбулаторлы типті ерекше мамандандырылған мекеме. Психоневрологиялық, наркологиялық, тері-венерологиялық, туберкулезге қарсы, онкологиялық, кардиоревматологиялық, эндокринологиялық диспансерлер жұмысжасайды.
Диспансердіңнегізгі қызметі - шығутегі бір әртүрлі аурулардың алдын-алу және емдеу. Мысалы, туберкулезді диспансер туберкулезбен ауыратын науқастарды емдейді, науқастың үйіндегі, жұмыста бірге қызмет жасайтын адамдарда туберкулездің алдын-алу, туберкулездің ерте формаларын анықтау үшін тұрғындарды жаппай тексеру, туберкулездің алдын-алу үшін егу жасау және т.б. Осыған сәйкес онкологиялық диспансер қатерлі ісіктердіңалдын - алу және емдеудің және т.б. іске асырады.
Медициналық жедел жәрдем станциясы - тәулік бойы науқастардың өміріне қауіп төндіретін жағдайларда (жарақат, травма, улану, қан кету, инсульт, т.б.) ауруханаға дейінгі шұғыл медициналық көмек көрсететін емдік мекеме.
Мамандандырылған медициналық көмекті бригаданы басқаратын дәрігер, медициналық көмекті үйде немесе науқасты тасымалдауда дәрігерге көмектесетін фельдшер (мейірбике)іске асырады.
Медициналық жедел жәрдем станциясы медициналық жедел жәрдем бекеттерімен, ауруханалармен, медициналық-санитарлық бөлімнің өрт сөндіру қызметімен, полиция және апатты газбен тікелей оперативті байланыспен қамтамасыз етілуі керек. Диспетчер-эвакуаторлар желісінде орналасқан санитарлық тасымалдау құралдарымен, радиобайланыспен қамтамасыз етілуі керек.
1.2.2 Стационарлық типтегі мекемелер
Ауруханалық мекеме түріне аурухана, клиника, госпиталь, перзентхана, сауықтыру орталығы, хоспис, күндізгі аурухана жатады [4, 7, 25, 32].
Ауруханалық мекеме ауруханалық шартта емдеуге арналған. Ауруханалық көмек (лат. stationaris - тұратын, қозғалмайтын) -біліктілік, мамандандырылған, жоғары мамандандырылған, тәулік бойына медициналық қадағалаумен, көмек көрсету формасы.
Аурухана - дәрігерлік күтімді, қадағалауды, қарауды қажет ететін науқастарды жатқызатын емдеу мекемесі. Бұл жерде кідіріссіз медициналық көмек, сонымен қатар емханалық жағдайда қиындық туғызатын немесе болмайтын үнемі медициналық күтімді және емдеу әдістерін қолдануды қажет ететін науқастар жатқызу қызметтері атқарылады (ота жасау, жиі көк тамырға, бұлшық етке егу жасау және басқа да іс-шаралар)
Ауруханалар бөлінеді:
* бірсалалы, бір ғана аурудың түрін емдеуге арналған мекеме (туберкулездік, психоневрологиялық, жұқпалы және т.б)
* көпсалалы, әртүрлі ауруларды емдеуге және диагностикалауға арналған бөлімшелері бар (терапия, хирургия, неврология, ЛОР және басқа да бөлімдер)
Көмек көрсету аймағына байланысты:
* аудандық
* қалалық
* облыстық
* республикалық
Клиника - бұл науқастарды тек ауруханалық емдеу ғана емес, студенттерді оқытатын және ғылыми - зерттеу жұмыстары жүргізілетін аурухана.
Клиникаларда дәрігерлік жоғары мамандандырылған штаттар болуы керек және науқастарды диагностикалау және емдеу үшін қолданылатын заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған болуы қажет.
Госпиталь - жұмыс жасайтын және қызметте болған әскери қызметкерлерге, ардагерлерге, соғыс мүгедектеріне, сонымен қатар соғыс әрекеттерінде зардап шеккен адамдарға емдік-диагностикалық көмек көрсетуге арналған мамандандырылған емдік-алдын-алу мекеме.
Госпиталь түрлері:
* орталық;
* қарулы күштер түрі;
* аймақтық;
* гарнизондық;
Соғыс уақытында ұйымдастырылатын госпитальдар:
* жазықтық жылжымалы;
* эвакуациялық;
* армияға көмек беретін әскери бөлімдер.
Сауықтыру орталығы (лат. sanare-емдеу, айығу) және алдын-алу ЕАМ аурухана алмастырушы типті, науқастарға табиғи факторларды қолдану арқылы ауруынан айығуға көмек беретін орталық: ауа, теңіз суын, минералды суларды, емдік батпақтарды және т.б. күніне 4 сағаттан 8 сағатқа дейін медициналық бақылауды ұйымдастырады.
Профилакториялар елді аймаққа жақын орналасқан орман-саябақ аймағындағы ірі кәсіпорындарда, шипажайлар - курортты аймақтарда орналасады.
Перзентхана - бұл жүктілерге, босанған және босанатын әйелдерге көмек көрсететін ЕАМ. Ірі перзентханалар, сонымен қатар гинекологиялық көмек көрсетеді.
Босану үйлері ауданның емдік-алдын-алу мекемелерімен тығыз байланыста (емханамен, туберкулезге қарсы, тері-венерологиялық диспансермен) болуы жан-жақты және толық медициналық көмек көрсетуге жағдай жасайды. Босану үйі құрамындағы әйелдер кеңесі жүктілерге әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетеді.
Хоспис (ағылшын тілінен Hospise) - жағымсыз болжамды аурулары бар науқастарға лайықты күтім және көмек көрсетін медициналық орталық.
Хоспис пациенттері үй жабдықтарымен жабдықталған, сонымен қатар олар туыстары және достарымен еркін көрісе алады. Медицина қызметкерлері паллиативті медициналық көмек көрсетеді: науқастар оттегін, зондпен тамақтану, ауырсынуды басатын заттарды және т.б. ала алады. Минимум дәрігерлер, максимум орта және кіші медицина қызметкерлері. Хосписте болудың негізгі мақсаты - соңғы күндерін жарқын өткізу, азаптарын жеңілдету.
Күндізгі стационар - нақастардың бірнеше сағат болуына арналған,емханананың емдеу диагностикалық қызметін пайдалану арқылы, бұл жерде кезекпен бірнеше емдеу шаралары және зерттеу жұмыстары жүргізіледі.
Күндізгі стационар құрамында болуы керек:
- кезекші мейірбике тұрағымен палаталар;
- дәрігерлер бөлмесі;
- ем-шара бөлмесі;
- науқастар күндіз болатын бөлмелер;
- санитарлық-гигиеналық бөлмелер;
- таза және кірленген заттар орналасатын бөлме.
Травматологиялық пункт ауруханалар құрамындағыелді мекенде тұратын жарақат алған адамдарға тәуілік бойы шұғыл көмек көрсетеді.
Жеке меншік клиникалар
Соңғы жылдарда ҚР медициналық қызмет көрсету нарығында денсаулықсақтаудың жеке секторларының үздіксіз дамуы бақылануда, бұл мемлекеттік медицинаға елеулі бәсекелестік тудырып, жеке меншік клиникаларға ақылы қызметке жүгіне алатын науқастар санын жоғарлатуда. Жеке меншік медицинаның артықшылығы: өзбетінше қызмет көрсету саласына байланысты клиниканы таңдауы және халық сұранысына байланысты мамандарды таңдау мүмкіндігі, жақсы материальді-техникалық базалар және дәрімен қамтамасыз ету мүмкіндіктері, науқастардың емханаларда кезекте тұруының болмауы. Сонымен қатар, жеке меншік клиникалардың басшылары жоғары медициналық қызмет көрсету деңгейінмен және қызмет көрсету жылдамдығымен, клиниканың жағымды ішкі көрінісі арқылы танымалдылық пен беделді қалыптастыруыға үлкен мән береді. Дегенмен, бұл ақылы медициналық клиникада жылдам және сапалы емдейді деген мағнаны білдірмейді және мемлекеттік ауруханалар қажеттілігін жоқққа шығармайды.
Денсаулықсақтаудың жеке меншік секторы науқастардың барлығына қолжетімді жедел жәрдем жүйесін; ірі профильді мамандандырылған орталықтармен; балансында ғылыми-зерттеу орталықтарымен қамтамасыз ете алмайды. Сонымен қатар, жеке меншік клиникалар кез-келген медициналық мекемелер сияқты санэпидбақылау органдарымен тығыз жұмыс істеуі қажет. Сондықтан, денсаулықсақтау сапасын жоғарлату және қолжетімді көмек алу мақсатында халыққа медициналық қызмет көрсету саласындағы мемлекеттік ЕАМ және жеке меншік клиникалар өзара түсінушілікпен және өзара тиімді серіктестікпен қызмет жасаулары қажет.
АҚ Ұлттық медициналық холдинг
Біздің республикада денсаулықтысақтауға инновациялық әрекет ету, республикалық мағынадағы ірі медициналық орталықтар ашу арқылы жүзеге асады [31].
2008 жылы 6 медициналық орталықты біріктіретін АҚ Ұлттық медициналық холдинг құралған: ана және бала Ұлттық ғылыми орталығы, Республикалық балалар реабилитация орталығы, Республикалық диагностикалық орталығы, Республикалық ғылыми нейрохирургия орталығы, Республикалық шұғыл медициналық көмек көрстеу ғылыми орталығы және Ұлттық ғылыми Кардиохирургиялық орталығы. Ұлттық медициналық холдингтің негізігі мақсаты халықаралық деңгейдегі бәсекеге қабілетті Қазақстан, алыс және жақын шетел азаматтарына кең көлемде дәлелді медицина шарттары, заманауй аурухана менеджменті, алдыңғы қатарлы медициналық технологиялар негізінде болашақ Госпитальін дамыту болып табылады.
Осылайша, әрбір науқас ЕАМ таңдау және сапалы медициналық қызмет алуына құқығы бар.
1.3 ЕАМ жұмысын ұйымдастыру
1.3.1 БМСК жүйесінің жұмыс принципі
Біріншілік медициналық-санитарлық көмек (БМСК) медициналық көмектің ең қол жетімді, экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан тиімді түрі, ұлттық денсаулық сақтау жүйесінің негізгі ядросы болып табылады. Себебі, науқастардың 80% емді біріншілік медициналық-санитарлық көмек шарттары бойынша бастайды және аяқтайды. Адамдар, отбасы, қоғамның денсаулық сақтаудың ұлттық жүйесімен біріншілік деңгейдегі байланысы.
Біріншілік медициналық-санитарлық көмек - медициналық қызмет түрінің барынша қолжетімді, әлеуметтік, экономикалық қолайлы түрі болып табылады. Себебі, науқастанған адамдардың 80%-ы дерттеріне шипаны осы БМСК жағдайында табады. Адам, отбасы, қоғамның ұлттық денсаулық сақтау жүйесімен қатынасудың бірінші деңгейі - медициналық көмекті тұрғылықты мекен-жайына барынша жақындатуға мүмкіндік береді. БМСК - аз қаржыландыруды талап етіп, халық денсаулығының ең жоғарғы көрсеткіштерін береді.
БМСК амбулаторлық-емханалық, жедел және күттіруге келмейтін жәрдем, босануға,алдын-алу, диагностикалық, емдік және реабилитациялық іс-шаралар жиынтығын келтіреді [21, 26].
Қазақстан Республикасында денсаулық сақтау жүйесін реформалау жиегінде әрбір учаскіге емдік және алдын-алу іс-шаралардың орындалуына жауап беретін 1 учаскелік дәрігер, 2 мейірбике мен 1 акушер бекітіледі.
ТМККК жиегінде амбулаторлық-емханалық көмектің жұмыс тәртібі 08.00-ден 20.00-ге дейін сырғымалы кесте бойынша барлық мамандардың, кезекші дәрігерлердің демалыс пен мереке күндері қызмет көрсетуін қамтамасыз етеді. БМСК дәрігерінің қабылдау уақыты күніне 5 сағаттан кем болмауы керек. Дәрігерлермен немесе орта медперсоналмен қоңырауларға қызмет көрсету жұмысын учаскелік қызмет бөлімінің (жалпы дәрігерлік) меңгерушісі қадағалайды, ол жоқта учаскелік (жалпы тәжірибелі дәрігер) бақылауды қолына алады. Қабылдау БМСК ұйымы жұмысының аяқталуына 2 сағат қалғанға дейін бітеді (18.00-ге дейін) [20].
Үйге шақырып емдеу жүргізудің көрсеткіштері:
1) БМСК мекемесіне өзі бара алмайтын, ауруы асқынған жағдайда:
* дене қызуы 38 градус С-дан жоғары көтерілген кезде;
* артериалдық қысымның жоғарылауы кезіндегі өзін-өзі сезінудің бұзылыстырының болуы;
* сұйық нәжістің жиілеуі;
* қозғалудың шектелуіне әкеп соғатын омыртқадағы және аяқ буындарының қатты ауырсынуы;
* бас айналуы, жүректің айнуықұсу;
2) науқастар емханаға өз бетімен келе алмайтын жағдайлар - бұл (онкологиялық аурулардың ауыр түрдегі ағымдары, мүгедектіктің (І - II топтары), сал болуы, аяқ-қолдың салдануы) созылмалы ауырсыну жағдайлары;
3) қоршаған ортаға қауіп-қатер төндіретін, шұғыл инфекциялық аурулары бар науқастар;
4) тасымалдауға жарамайтын науқастар;
5) жедел медициналық көмек көрсету бекеттерінен, БМСК ұйымының жұмыс уақыты кезінде, берілген жағдайларға белсенді түрде бару.
БМСК ұйымының медициналық қызметкері науқасты белсенді түрде үйлеріне барып қарауы, сонымен қатар әрбір үй және пәтер тұрғындарын қарау жүзеге асады:
1) шұғыл ауру, асқынған созылмалы аурулардың жағдайларын бақылап, аурудың ағысы мен зертеу немесежәне емдеудің дер кезінде өтуі мақсатымен;
2) белгілі бір тұрғындар тобының (аяғы ауырлар, жаңа туылған нәрестелер) патронаждары немесе инфекциялық аурумен ауырған науқастар мен инфекциялық ауруға күдікті науқастар.
Жанұялық дәрігердің мамандық спецификасы бірнеше өлшемдермен белгіленеді:
* берілетін медициналық көмектің интегрирленгендігі - жанұялық дәрігердің мамандығы өзіне бірнеше көмек түрін жатқызады (диагностикалық, емдік, реабилитациялық, алдын-алу, санитарлық-ағарту, медико-әлеуметтік, кеңестік және ұйымдастырушылық);
* жанұяны денсаулықтың бірлігі деп бағдарлау (жанұялық дәрігер жанұяға тиген барлық медициналық ықпалды шешеді),
* мамандандырылған қызметтің алдын-алу бағытының басымдылығы,
* тұрақты негіздегі әр жастағы науқастар контингентіне медициналық көмек көрсету,
* дәрігер-науқас желісі қарым-қатынасының көпаспекті мінез-құлығы, манмандықтың әлеуметтік маңызы,
* жанұялық дәрігердің әлеуметтік, экономикалық, ұйымдастырылушылық жоспарларындағы жоғары тиімділігі.
1.3.2 Жалпы тәжірибелі дәрігердің қызметтік міндеттері
* Науқастардың алдын-алу, диагностика, емдеу, оңалту шараларын жүргізеді.
* Мамандандырылған, шұғыл дәрiгерлiк және басқа да медициналық көмектi қамтамасыз етеді;
* Науқасты жүргізу тактикасы.
* Науқасты зерттеу жоспарын жетілдіру.
* Клиникалық қадағалау мен зерттеу, анемнез жинастыру, клиникалық-лабораториялық және инструменталды зерттеулер нәтижелеріне сүйене отырып, диагноз қою (дәлелдеу).
* Науқасты емдеу әдісі мен тәсілдері, сонымен қатар медициналық нұсқаулардың заттары мен бұйымдарын таңдау мүмкіндігі туралы ақпараттандыру.
* Өз қызметінің көрсеткіштерін талдайды.
* Емдеу, реабилитация, сақтандыру сауалдары бойынша басқа қызметтер мен мамандармен өзара қарым-қатынас жүргізеді.
* Денсаулық орталықтарымен бірегей салауатты өмір салты, рационалды тағамдану жөнінде насихаттау жұмыстарын жүргізеді.
* Емізу, шыңдау, балаларды мектепке дейінгі ұйымдарға, мектепке даярлау, отбасын жоспарлау, контрацепция, иммундық алдын-алу сауалдары бойынша кеңес береді.
* Аурулардың ерте және жасырын түрлері мен тәуекел факторларын анықтау жұмысын жүргізеді.
* Диагностикалық, емдік-сауықтыру, реабилитациялық іс-шаралар кешенін ұйымдасырады.
* Жүктілік диагностикасы, жүктілік барысын бақылау, экстрагенитальды патологияларды анықтау мен емдеу, босануға психикалық даярлау жұмысын жүргізеді.
* Жүктілік пен босануға қарсы көрсетілімдерді анықтап, жүктілікті үзуге жолдама береді.
* Босанғаннан немесе жүктілікті үзгеннен кейінгі әйелдердің реабилитациясын жүргізеді.
* Науқастардың жұмысқа қабілетсіздігін анықтап, оларды медициналық-әлеуметтік сараптамаға жібереді.
* Еңбектің жеңілдетілген жағдайына ауысуды, санаторлық-курорттық ем алуға нұсқаулардың бар-жоғын анықтайды.
* Бекітілген халықтың денсаулық жағдайының талдамын, медициналық құжаттарды, есеп-қисабын жүргізеді.
* Ауруларды емдеу мен алдын-алудың жаңа заманауи әдіс-тәсілдерін тәжірибе жүзіне енгізеді.
* Оған бағынған орта және кіші мед.қызметкер жұмысын ұйымдастырып, бақылайды.
* Медициналық этика, ішкі еңбек тәртібінің ережелерін, өрт пен техника қауіпсіздігін, санитарлық-эпидемиялық тәртіпті орындайды [18].
Дәрігердің жоғары нәтижелі еңбегі - мейірбикенің өзара түсіністігі арқасында іске асады. Орта медицина қызметкерлері БМСК ұйымдарының бірінші қатарында болуы тиіс, себебі, олар халыққа, отбасыларға, қоғамға барынша жақын келіп, қажетті медициналық қызмет көрсете алады.
1.3.3 Жалпы тәжірибелі мейірбикенің қызметтік міндеттері
* Амбулаторлық қабылдау жүргізеді.
* Науқастың мейірбикелік көмекке тапшылығын бағалау (мейірбикелік диагноз), науқастарды зерттеу, емдеу, күту жоспарын құрып, емнің нәтижелілігін, жалпы жағдайының динамикасын бағалап, деректерді ауру тарихына белгілеп, науқастардың күнделікті күтімін жүргізеді.
* Науқастардың күтімін емдік-алдын-алу мекемеде немесе үй (патронаж) жағдайында орындайды.
* Азаматтарға біріншілік медициналық көмек көрсетеді, соның ішінде жедел жағдайдағы дәрігерге дейінгі, паллиативті көмек.
* Зертханалық тексерулерге талдамаларды алады, бөлімшедегі дәрілік кіріс-шығысты санап, дәрілердің есебін, сақталуы мен қолданылуын қамтамасыз етеді.
* Дәрігерлік тағайындаулардың орындалуын қамтамасыз етеді.
* Науқастардың күтімін, дәрілерді ағза ішіне енгізілуін орындаумен қатар, науқасарды диагностикалық зерттеулерге дайындап, электрокардиография жүргізеді.
* Науқастар мен олардың туысқандары арасында санитарлық-ағарту жұмысты жүргізеді. Есеп-қисаптық медициналық құжаттарды толтырады.
* Медициналық этика, ішкі еңбек тәртібінің ережелерін, өрт пен техника қауіпсіздігін, санитарлық-эпидемиялық тәртіпті орындайды.
* Осылайша, дәрігер мен мейірбике - БМСК ұйымдарындағы медициналық қызметтерді көрсетудің барлық жүйесіне әсер ететін доминантты жұп.
Амбулаторлық-емханалық көмек - қозғалмалы медициналық кешендегі жылжымалы медициналық бригадамен, кеңес-диагностикалық пойыздармен климатгеографиялық жағдайлардың ескерілуімен, медициналық ұйымнан шалғайда орналасқан немесе жол қатынасы нашар елді мекендерге көмек көрсете алады.
1.4 Стационардың жұмысын ұйымдастыру
ЕАМ стационар типі келесі құрылымнан тұрады:
Емдеу-диагностикалық бөлім:
+ қабылдау бөлімі, мұнда изолятор болуы қажет (диагностикалық палаталар);
+ мамандандырылған емдеу бөлімшелері (терапиялық, хирургиялық, неврологиялық және т.б.);
+ ота жасалатын блок;
+ реанимация және шұғыл көмек көрсету бөлімшесі;
+ диагностикалық бөлімшелер: рентгенологиялық бөлімше (кабинет); функциональды диагностика бөлімшелері; патологиялық-анатомиялық бөлімше; зертханалар және т.б.;
+ емдік дене шынықтыру және физиотерапия бөлімшелері, сәулемен емдеу бөлімшесі, гемодиализ және гемосорбция бөлімшелері және т.б.;
Әкімшілік-шаруашылық бөлім:
+ директордың және орынбасарларының кабинеті;
+ бухгалтерия;
+ дәріхана;
+ орталықтандырылған стерилизация жасайтын бөлім;
+ тағам тарататын бөлім, тамақ пісіру бөлімі;
+ кір жуу бөлімі;
+ от жағу бөлімі.
Көрсетілген әртүрлі бөлімшелердің болуы берілген аурухананың қызметінен, көлемінен, диагностикалық және емдеу міндеттерінің қалада (ауданда) орталықтандыру деңгейіне байланысты.
Аурухананың жер бөлігі үш аймаққа бөлінеді: ғимараттар, шаруашылық құрылымдар орналасқан аймақ және көгалдандырылған қорғаныш аймағы. Емдеуге арналған аймаққа және шаруашылық аймақтарына бөлек кіретін жолдар болу керек.
Барлық аурухананы директор басқарады, оны жоғарыда орналасқан денсаулық сақтау ұйымы бекітеді және жұмыстан босатуға құқылы немесе ұжымның жиналысында таңдап алуға болады. Директор аурухананы басқаруға өзі құқылы, өзі және орынбасарларына жауапкершілік артылады: ұйымдастырылуына, емдеу-диагностикалық үдерістің сапасына және деңгейіне қазіргі уақыттағы ғылыми және тәжірибе талаптарына сай, материалды-техникалық базаның жағдайына жауапты және санитарлық-эпидемияға қарсы талаптардың орындалуына, аурухананың медициналық қызметкерлерінің білімділігін жоғарылатуын қамтамасыз етеді [19].
Науқастарды қабылдау қабылдау бөлімі арқылы жүргізіледі.
1.4.1 Қабылдау бөлімшесінің жұмыс шарттары
Қабылдау бөлімі - бұл аурухананың ұйымдастыру деңгейі мен мәдениетін көрсететін мекеменің айнасы болып табылады. Қабылдау бөлімі күту залынан, кезекші медбике кабинетінен, дәрігерге қаралуға арналған бөлмелерден, ем көрсетілетін кабинеттен (жара таңу бөлмесі немесе кіші оталау бөлмесі), оңаша бөлмелерден, кезекші дәрігер кабинетінен, санитарлық өңдеу бөлмесі, диагностикалық бөлмелерден, рентген кабинетінен, зертханадан тұрады [6, 29, 30, 32].
Күту залы науқастар мен олардың туыстарына арналған. Бұл жерде орындықтардың жеткілікті саны болуы тиіс. Стендтерге бөлімшелердің жұмыс істеу тәртібі, пациенттерге рұқсат етілетін тамақ өнімдерінің тізімі және т.б. ілінеді.
Кезекші мейірбике бөлмесітұрағы күту залының қасында орналасқан. Мейірбике түскен пациенттерді тіркейді және қажетті құжаттарды рәсімдейді, антропометриялық өлшеулерді, термометрияны өткізеді.
Аурухананың әлеуеттілігіне байланысты қабылдау бөлімінде бір немесе бірнеше дәрігерге қаралуға арналған бөлмелер жұмыс атқарады. Ол жерде кезекші дәрігер пациенттерді бақылаумен, алдын-ала диагноз қоюмен, бағыт берумен, науқасты қандай бөлімге бағыттауды шешумен айналысады. Стационарлық емдеуді қажет етпейтін пациентке көмек көрсетіледі және тұрып жатқан мекен-жайына байланысты емханаға жіберіледі. Аурудың түріне және науқастың жағдайына байланысты дәрігер тасымалдау түрін анықтайды.
Ем-шара бөлмесікіші оталау бөлмесі жедел медициналық жәрдем көрсетуге арналған.
Санитарлық тазалықтан өткізу бөлмесінде түскен науқастарды санитарлық өңдеуден өткізеді: бастың шашты бөлігі- педикулезге, тері - іріңді бөртпенің барлығына, қол мен аяқ таз ауруына тексеріледі. Жағдайына байланысты науқасқа гигиеналық ванна, душ немесе ең кірленген жерлердің ысушылық ұсынылады. Санитарлық тазалықтан өткізу бөлмесінде науқасты өңдеуден өткізуге арналған барлық құралдармен жабдықталуы керек: жастықты тақтай төсек-кушетка, таза киім-кешекке арналған шкаф, кір киім кешекке арналған күбішелер, санитарлық өңдеуге арналған құралдармен жабдықталған шкаф немесе үстел. Санитарлық өңдеуге міндетті түрде қажет етілетін заттар: клеенка, сабын, жеке қолданылатын жуыну жөкелері, шаш кесуге арналған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz